POJ
CIE SOCJOLOGII
SOCJOLOGIA - (wg Jana Szczepańskiego) nauka o zbiorowościach ludzkich, przedmiotem jej badań
są zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi, struktury tych zbiorowości ,
zjawiska procesy w nich zachodzące, wynikające z wzajemnych oddziaływań ludzi na siebie, siły
skupiające i rozbijające, zmiany i przekształcenia w nim zachodzące.
SOCJOLOGIA OGÓLNA tworzy teorie obejmujące zespoły zjawisk (ich ogół), występujące w
społeczeństwach (całych), które służą wyjaśnieniu zjawisk i procesów podstawowych (ważnych dla
wszystkich dziedzin życia społecznego); jej zadaniem jest również ustalanie pojęć.
Główne teorie socjologii ogólnej:
1. teoria struktur społecznych (teoria społeczeństwa) - uogólnia wyniki badań nad typami i formami
zbiorowego życia ludzi ->statyka społeczna
2. teoria zmian - uogólnia wyniki badań nad zjawiskami i procesami zachodzącymi w grupach i
zbiorowościach ->dynamika społeczna
SOCJOLOGIA SZCZEGÓA
OWA zajmuje się systematycznym opisem poszczególnych dziedzin i
wyjaśnianiem zachodzących w nich zjawisk.
Każda socjologia szczegółowa ma wielorakie powiązania z socjologią ogólną. Pierwsza z nich korzysta
z inspiracji i założeń teoretyczno-metodologicznych drugiej, a socjologia ogólna weryfikując
osiągnięcia badawcze socjologii szczegółowej wyprowadza uogólnienia wzbogacające ogólną teorię
socjologicznÄ….
Między socjologią ogólną i szczegółową istnieją sprzężenia zwrotne i komplementarne powiązania.
SOCJOLOGIA NAUKOWA różni się od socjologii potocznej tym, że wiedza oparta jest na
systematycznych badaniach naukowych, natomiast w SOCJOLOGII POTOCZNEJ wiedza oparta jest
na zdrowym rozsądku, na naszych doświadczeniach, refleksjach wielkich ludzi, a także na mądrości
ludowej (tworzonej przez zwykłych ludzi). Socjologia naukowa posługuje się aparatem pojęciowym
(specjalnym językiem), natomiast potoczna nie. Socjologia naukowa ma na celu sprawdzanie hipotez i
twierdzeń. Socjologia potoczna przyjmuje mylne założenia, stosuje niewłaściwe metody, skupia się na
osiągnięciu praktycznego celu, brak jej obiektywizmu.
BA

DY SOCJOLOGII POTOCZNEJ:
- brak obiektywizmu (opinie, wnioski wyciągnięte na podstawie własnych odczuć, poglądów,
przekonań)
- stereotypy
- jednostkowe spostrzeżenia uogólniamy
- wyciągamy wnioski na całość
- nie wszystkie jednostki reagujÄ… tak samo na konkretne sytuacje
- mylne jest założenie, że znamy społeczeństwo gdyż żyjemy w nim
- przyjmuje niewłaściwą metodę badawczą (ludzie dobierają fakty do posiadanej już opinii, a nie
odwrotnie)
- rozpatrywanie faktów w izolacji od szerszych całości społecznych (każdy funkcjonuje w określonej
rzeczywistości, nasza wiedza osobista jest bardzo subiektywna)
Spośród różnych koncepcji socjologii można wyodrębnić jej CZTERY PODSTAWOWE FUNKCJE:
- diagnostyczna - polega na dostarczaniu praktykom wiedzy o sytuacji, w obrębie której zamierzają
działać; badacz dostarcza wiedzy o pewnym wycinku rzeczywistości społecznej celem:
usunięcia niepożądanego stanu rzeczy,
oceny skuteczności określonej akcji,
zebrania danych ogólnych;
- ideologiczna- uwidacznia się wpływem na cele, jakie sobie stawiają jednostki działające; polega na
wprowadzaniu do prac naukowych terminów nacechowanych emocjonalnie i wartościująco lub ciągłym
powtarzaniu określonych twierdzeń, co pośrednio wpływa na kształtowanie postaw czytelnika;
- prognostyczna (prewidystyczna) - dostarcza wiedzy o tym, że określone warunki wywołują
odpowiednie następstwa; niezbędne dla pełnienia tej funkcji jest jasne, jednoznaczne i udoskonalane
(względem zmian rzeczywistości) formułowanie praw warunkowych;
- socjotechniczna - oznacza wykorzystanie teorii socjologicznych do formułowania zaleceń
podsuwanych praktykom profesjonalnie zajmującym się kształtowaniem i modyfikacją postaw i
zachowań.
Inne funkcje socjologii: demaskatorska, apologetyczna, teoretyczna itp.
SPOA
ECZEC
STWO
SPOA
ECZEC
STWO, jedno z podstawowych pojęć socjologicznych, różnie definiowane i rozumiane.
Najczęściej określa się społeczeństwo jako wszelkie formy życia zbiorowego w ramach jednego narodu
czy państwa, oparte na zasadzie odrębności, utrzymujące swój byt przez dłuższy okres. Aby istniało
społeczeństwo musi istnieć więz
.
STRUKTURA SPOA
ECZNA w socjologii jest to układ wzajemnie powiązanych elementów składowych
społeczeństwa np. ról społecznych czy pozycji, między którymi zachodzą mniej lub bardziej
dynamiczne procesy oraz występuje hierarchia. Jest to też układ stosunków społecznych pomiędzy
poszczególnymi osobami, kategoriami społecznymi lub organizacjami.
Współcześni socjologowie wyróżniają następujące ELEMENTY STRUKTURY SPOA
ECZNEJ:
- strukturę klasową, czyli podział społeczeństwa na klasy;
- strukturę warstwową zwaną stratyfikacją, czyli podział społeczeństwa na warstwy;
- strukturę zawodową, czyli podział społeczeństwa na kategorie zawodowe;
- strukturę demograficzną, czyli podział społeczeństwa na kategorie według płci, wieku, typu miejsca
zamieszkania.
Wyróżnia się makro i mikrostrukturę społeczną.
MIKROSTRUKTUR
tworzą relacje w obrębie małych grup społecznych, np. wspólnot rodzinnych,
społeczności lokalnych, kręgów rówieśniczych i towarzyskich
MAKROSTRUKTUR
tworzą duże grupy i relacje między warstwami, klasami, grupami społeczno -
zawodowymi.
Koncepcja Arystotelesa i M. Webera:
Arystoteles twierdził, że społeczeństwo jest wielowymiarowe (układ grup statusowych (lud, ludzie
znaczący), stany społeczne, wykonywane funkcje, klasy ekonomiczne (bogaci, biedni, stan średni)).
Max Weber również jest wielowymiarowe, istnieją trzy główne kryteria:
1. kryterium ekonomiczne - wyróżnił klasy ekonomiczne (determinowane dochodami, zyskami)
2. kryterium stanu społecznego  stylu życia (nie ważne ile mamy pieniędzy, ważne jak je wydajemy)
3. kryterium partii politycznej  wpływ na władzę
klasa wyższa, bogaci
klasa średnia (można nawet wyróżnić
podklasy, np. średnia niższa, średnia
wyższa). Klasa średnia w największym
stopniu decyduje o rynku, ona najwięcej
wydaje na konsumpcje.
klasa biedna, bezrobotna
ROZWÓJ SPOA
ECZNY
ROZWÓJ SPOA
ECZNY  ukierunkowany proces społeczny, w wyniku którego następuje ciągły
wzrost pewnych istotnych dla danego społeczeństwa czy społeczności zmiennych. Niekoniecznie
pozytywne znaczenie, przykładem może być rozwój przestępczości.
ZMIANA SPOA
ECZNA  gdy w pewnym systemie społecznym powstają nowe elementy składowe
lub zanikają dotychczas istniejące lub jeżeli powstają nowe powiązania między tymi elementami lub
zanikajÄ… dotychczas istniejÄ…ce powiÄ…zania.
POST
P SPOA
ECZNY  dokonuje się wtedy, gdy rozwój zachodzący w systemie zbliża do
określonego ideału ocenianego pozytywnie.
REGRES SPOA
ECZNY  dokonuje się wtedy, gdy system społeczny oddala się od założonego ideału
lub ustanowionych celów i gdy zmniejsza sie jego funkcjonalność
CZYNNIKI ROZWOJU SPOA
ECZNEGO:
- przyrodnicze (zmiany klimatyczne, katastrofy)
- innowacje naukowe i techniczne (odkrycia, wynalazki, nowe rozwiÄ…zania)
- dyfuzja kultur
- ruchy społeczne
- prawo
DYFUZJA KULTUROWA - proces przenikania elementów jednej kultury do innej, poprzez mechanizm
zapożyczania, np. wyrażeń językowych, zwyczajów, w wyniku czego zmieniać może się system
wartości tej pierwszej. Możliwa jest m.in. dzięki bezpośredniemu kontaktowi, migracjom, mediom czy
wymianie handlowej. W ujęciu dyfuzjonistów kultura kształtuje się przede wszystkim poprzez
przenikanie się elementów kulturowych społeczeństw żyjących w bezpośredniej styczności.
Etapy procesu dyfuzji:
1. przedstawienie nowego elementu
2. przyjęcie go przez społeczeństwo
3. zespolenie z własną kulturą
Warunki przyjęcia kultury:
- użyteczność
- zgodność z istniejącą kulturą
- prestiż społeczeństwa przekazującego
- prestiż jednostki przekazującej
Zdarzają się przypadki przyjmowania elementów kultury ze względu na prestiż danego elementu bez
przyjmowania jego użytkowości. elementy takie, które w kulturze dawców pełnią określone funkcje
użytkowe w kulturze biorców mogą pełnić funkcję ozdoby.
Przykład dyfuzji przymusowej  narzucenie przez np. podbicie terenu.
RUCHY SPOA
ECZNE
RUCH SPOA
ECZNY to forma zbiorowego, spontanicznego działania pewnych kategorii społecznych
lub zbiorowości zmierzającego do określonego celu i często do wywołania zmiany społecznej.
Podejmowane przez członków ruchów społecznych akcje mają zazwyczaj charakter spektakularny, aby
wywołać duże wrażenie zarówno na społeczeństwie, jak i na aparacie władzy, który kontroluje to
społeczeństwo. Według Jana Szczepańskiego występują trzy typy ruchów społecznych:
- ruchy ekspresywne
- ruchy reformatorskie
- ruchy rewolucyjne  np. ruchy narodowowyzwoleńcze
W innej typologii wyróżnić można:
- ruchy świeckie
- ruchy religijne
W socjologii humanistycznej upatruje się ruchy społeczne jako główne, najbardziej istotne czynniki
zmiany społecznej i rozwoju społecznego.
Ruchy społeczne nie tworzą skomplikowanych struktur organizacyjnych, jednakże w sytuacji, gdy mają
możliwość wpływu na władzę i mogą nie tylko postulatywnie głosić potrzebę zmiany, lecz także
zmiane tę wprowadzać, wówczas następuje ich instytucjonalizacja, przy czym same przekształcają się
w rozbudowane organizacje, np. partie polityczne. Znaczna część ruchów społecznych jednak rozpada
siÄ™.
Współcześnie nowoczesne technologie informacyjne, a zwłaszcza Internet, dają możliwość szybkiego
rozprzestrzeniania się nowych ruchów społecznych.
Współczesne ruchy społeczne:
- ruch socjalistyczny
- feminizm
- millenaryzm
- ruch Wolnego Oprogramowania i Otwartego Oprogramowania
- alterglobalizm
- ruch walki o prawa LGBT
- ruchy ekologiczne
- ruchy nacjonalistyczne
- ruchy zwiÄ…zkowe
RUCH REFORMATORSKI powstaje, gdy mniej liczna zbiorowość lub nawet bardzo liczna wyraża
niepokój społeczny, nie zagrażając ładowi społecznemu, a przywódcy ruchu korzystają ze środków
masowego komunikowania w propagowaniu swej ideologii i strategii działania. Przykładem jest ruch
konsumencki, którego reprezentant ma szansę zostania posłem. Oprócz konsumenckiego aktywnością
wyróżnia się ostatnio w Polsce ruch antyalkoholowy, opieki nad zwierzętami, higienizacji wsi itp. Ruchy
reformatorskie strukturalizują się, powołują odpowiednie instytucje i ich władze. Po pewnym czasie
ruch łagodzi newralgiczną dawniej sytuację w jakiejś dziedzinie kryzysową, przestaje być siłą
mobilizującą do działań przeważnie konstruktywnych i ulega skostnieniu. Otoczony zwykle legendą,
mocą inercji egzystuje, mimo iż przekształca się w czynnik dysfunkcjonalny i wywołujący nie
zadowolenie społeczne.
RUCH REWOLUCYJNY może mieć start podobny do ruchu reformatorskiego. Jednak aby był on silny
i mógł zakończyć się zwycięską rewolucją, stan niepokoju musi objąć szerokie masy, a nawet klasy
społeczne i dotyczyć najważniejszych życiowych spraw, aby wytworzyły silną motywację do
rzeczywiście rewolucyjnych działań kierowanych przez ideologów, przywódców i organizatorów
umiejących powiększać i właściwie wykorzystywać niezadowolenie mas w wywołaniu, przebiegu i
pomyślnym zakończeniu działań rewolucyjnych. Ruch rewolucyjny nie drogą reform w ramach
legalnego porządku, jak to czyni ruch reformatorski, ale siłą i w krótkim czasie chce dokonać
gruntownych przeobrażeń istniejącego porządku społecznego, nie wykluczając użycia w tym celu
przemocy i walki zbrojnej. Interesuje nas nie rewolucja techniczna, przemysłowa, ekonomiczna czy
polityczna, ale rewolucja społeczna, która  jest gwałtownym przeobrażeniem organizacji i struktury
społecznej wielkich zbiorowości, takich jak naród, państwo . A
Ä…czy siÄ™ zwykle z rewolucjÄ… politycznÄ…
pojmowaną jako zdobycie władzy przez postępową klasę społeczną, która przebudowuje system
instytucjonalny społeczeństwa, a przede wszystkim państwa. Rewolucja społeczna ściśle zazębia się z
rewolucją polityczną, bowiem obie mają zbieżne cele i wspólną siłę przewodnią, jaką jest partia.
Badacze wydarzeń rewolucyjnych i teoretycy rewolucji wyróżniają różne jej fazy. Najbardziej
rozpowszechniona w literaturze jest koncepcja B. Gorrowa, który wymienia takie fazy rewolucji, jak:
· Etap niepokoju spoÅ‚ecznego i wrzenia oraz spontanicznego tworzenia siÄ™ krÄ™gów dyskutujÄ…cych i
protestujÄ…cych przeciwko istniejÄ…cemu stanowi rzeczy.
· Niepokój ogarniajÄ…cy intelektualistów odpowiednio go artykuÅ‚ujÄ…cych i tworzÄ…cych ideologie dajÄ…ce
wizje porządku społecznego, rozwiązującego problemy wywołujące falę niezadowolenia i wzburzenia
· W oparciu o ideologie powstajÄ… organizacje tworzÄ…ce programy polityczne i ekonomiczne, które
pozyskują niezadowolone masy i skupiają je wokół partii zdecydowanej te programy realizować
· Partia czy grupy rewolucyjne mobilizujÄ… masy i wywoÅ‚ujÄ… wybuch rewolucji.
Do władzy w rewolucji najpierw dochodzą grupy umiarkowane, które program rewolucyjny chcą
realizować stopniowymi reformami.
· WywoÅ‚uje to niezadowolenie grup ekstremistycznych, obawiajÄ…cych siÄ™ zagrożenia rewolucji i
kontrrewolucji, w której umiarkowani nie będą w stanie skutecznie jej przeciwdziałać
· Zmobilizowane tym niepokojem grupy ekstremistyczne przejmujÄ… wÅ‚adzÄ™ i rozpoczynajÄ… stosowanie
terroru dla zwalczania kontrrewolucji.
· Opadniecie fali terroru, stabilizacja nowego lub restauracja dawnego porzÄ…dku
Nie wszystkie rewolucje miały lub musza mieć taki przebieg jak powyższy, dotyczący rewolucji
francuskiej 1789 1799. Od rewolucji należy odróżniać zamach stanu, który jest zbrojnym przejęciem
władzy, ale w ramach tej samej klasy społecznej, bez przeprowadzania gruntownych przeobrażeń
społeczeństwa i państwa. Zmiany po zamachu stanu dotyczą przede wszystkim metod rządzenia i
celów polityki. Wyróżnione etapy rewolucji nie odnoszą się do bezkrwawych rewolucji i okresu terroru.
W przypadku restauracji dawnego porządku trzeba podkreślić, że nie jest to rzeczywiście dawny
porządek, ten mimowolnie pod wpływem wydarzeń rewolucyjnych uległ odpowiednim zmianom, tak
jak uległy im chociażby postawy uczestników i obserwatorów tych wydarzeń.
POZOSTAA
E
ZBIOROWOŚĆ SPOA
ECZNA w socjologii jest to zbiór osób, zajmujących w danym czasie, trwale lub
nie, daną przestrzeń, między którymi dochodzi do interakcji i pojawiać mogą się stosunki społeczne.
W przypadku gdy w danej zbiorowości społecznej wytwarza się struktura społeczna, a jej członkowie
zaczynają wspólnie realizować jakieś istotne dla wszystkich cele, wówczas zbiorowość taka może
stawać się grupą społeczną.
Do zbiorowości społecznych o krótkim czasie istnienia, gdzie nie wytwarzają się trwałe więzi społeczne
zaliczane są także różne formy tłumu.
KATEGORIA SPOA
ECZNA to zbiór społeczny, w którym nie występują trwałe interakcje, więzi
społeczne, struktura społeczna, normy ani cele, wyodrębniona jednak na podstawie danej cechy
członków tego zbioru np. nauczyciele, więz
niowie, bezdomni, lekarze itp.
WI
y
SPOA
ECZNA to ogół stosunków społecznych, instytucji i środków kontroli społecznej
wiążących jednostki w grupy i kręgi społeczne i zapewniających ich trwanie. Pozwala na odróżnianie
grupy społecznej od takich pojęć jak: zbiór społeczny, kategoria społeczna czy skład społeczny.
GRUP
SPOA
ECZN
nazywamy pewną ilość osób (co najmniej 3) powiązanych ze sobą systemem
stosunków nie regulowanych przez instytucję, posiadających pewne wspólne wartości i oddzielnych od
innych wyraz
ną zasadą odmienności.
RODZAJE GRUP ze względu na:
- wielkość  małe i duże
- więzi  pierwotne i wtórne
- formalizacjÄ™  formalne i nieformalne
- sposób wejścia  łatwo (grupy inkluzywne) i trudno (grupy ekskluzywne)
- wyjście  rozerwalne (łatwo) i nierozerwalne (trudno)
RODZINA jest podstawową grupą społeczną. Jest najczęściej występująca, jako jedyna grupa
społeczna pomnaża swoich członków. Każdy z nas jest członkiem jakiejś rodziny, rodzina przybiera
różne postacie.