Niezbędnik Dobrego Nauczyciela
Redakcja: prof. dr hab. Anna Izabela Brzezińska
Seria III
Edukacja w okresie dzieciństwa i dorastania
TOM 6
Ewa Filipiak, Goretta Siadak
Edukacja szkolna
i pozaszkolna
Póz
na faza dorastania
wiek: 14/15 19/20 lat
Niezbędnik Dobrego Nauczyciela  seria III.
Edukacja w okresie dzieciństwa i dorastania
Tom
1 2 3
Etap
Wczesna edukacja Edukacja przedszkolna Pierwszy etap edukacji szkolnej
edukacji
Faza
Wczesne dzieciństwo Wiek przedszkolny Wczesny wiek szkolny
rozwoju
Wiek
0 2/3 2/3 5/6 5/6 8/9
w latach
Miejsce Dom/żłobek/klub dziecięcy Dom/przedszkole Szkoła podstawowa, klasy I III
" kształtowanie umiejętności " kształtowanie wyobraz
ni, " kształtowanie poczucia
poruszania się w przestrzeni poczucia inicjatywy kompetencji i wzmacnianie
fizycznej (lokomocja) i motywacji wewnętrznej motywacji wewnętrznej
" kształtowanie umiejętności " kształtowanie umiejętności " nauka podstawowych
posługiwania się niezbędnych do rozpoczęcia umiejętności szkolnych
przedmiotami (manipulacja) nauki w szkole (czytanie, pisanie, liczenie)
" kształtowanie umiejętności " kształtowanie " nauka podstawowych
porozumiewania się złożonych umiejętności umiejętności współpracy
Cele
niewerbalnego i werbalnego porozumiewania się w grupie
kształcenia
z otoczeniem (komunikacja) z otoczeniem
Kształtowanie kompetencji kluczowych (wg listy Strategii Lizbońskiej z roku 2000)
" budowanie podstaw " budowanie zasad integracji " kształtowanie umiejętności
kompetencji kluczowych podstawowych kompetencji korzystania z kompetencji
kluczowych kluczowych w typowych
sytuacjach szkolnych
" swobodna eksploracja " eksperymentowanie " uczenie się we współpracy
w parach i zespołach
" zabawa spontaniczna " indywidualne i zespołowe
zabawy z regułami i gry " udział w projektach
" nauka okolicznościowa
wsparty zabawami i grami
" udział w projektach
Metoda zespołowymi
kształcenia
" naśladowanie dorosłego " modelowanie zachowań " identyfikowanie się dziecka
w sytuacji uczenia się dziecka w sytuacji uczenia się z  nauczycielem
Rola
 instruktor mediator mediator facylitator
nauczyciela
Opracowanie: Anna I. Brzezińska, Monika Mielcarek i Aleksandra Ratajczyk.
Niezbędnik Dobrego Nauczyciela
Redakcja: prof. dr hab. Anna Izabela Brzezińska
Seria III
Edukacja w okresie dzieciństwa i dorastania
TOM 6
Ewa Filipiak, Goretta Siadak
Edukacja szkolna
i pozaszkolna
Póz
na faza dorastania
wiek: 14/15 19/20 lat
1
Redakcja serii Niezbędnik Dobrego Nauczyciela:
prof. dr hab. Anna Izabela Brzezińska, Zespół Wczesnej Edukacji, Instytut Badań Edukacyjnych w Warszawie
Autorzy Tomu 6 serii III pt.: Edukacja szkolna i pozaszkolna. Póz
na faza dorastania
prof. dr hab. Ewa Filipiak, Instytut Pedagogiki, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
mgr Goretta Siadak, Instytut Pedagogiki, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
Recenzent:
prof. dr hab. Zbigniew Kwieciński, Wydział Nauk Pedagogicznych, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Wydanie I Tom 6
Wszystkie tomy i pakiet narzędzi gotowe do druku dostępne na
http://eduentuzjasci.pl/dziecko-nastolatek
�Copyright by Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2014
Wydawca:
Instytut Badań Edukacyjnych
ul. Górczewska 8
01-180 Warszawa
Tel. [phone]; www.ibe.edu.pl
ISBN  978-83-61693-85-7
Korekta, skład, łamanie, druk:
Business Point Sp. z o.o.
ul. Erazma Ciołka 11A/302
01-402 Warszawa
Tel. [phone]
[e-mail]
www.businesspoint.pl
Projekt okładki oraz koncepcja graficzna serii:
Beata Czapska, Instytut Badań Edukacyjnych w Warszawie
Publikacja opracowana w ramach projektu systemowego: Badanie jakości i efektywności edukacji oraz instytucjonalizacja
zaplecza badawczego, współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego,
realizowanego przez Instytut Badań Edukacyjnych
Wzór pasów łowickich wykorzystanych w publikacji zainspirowany ilustracją z książki:
Świątkowska, J. (1953). Strój łowicki, seria  Atlas Polskich Strojów Ludowych , t. 7, cz. IV Mazowsze i Sieradzkie, z. 2,
Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
Publikacja została wydrukowana na papierze ekologicznym
Egzemplarz bezpłatny
2
Spis treści
Wstęp 5
Rozdział 1. Zadania rozwojowe a cele kształcenia na czwartym etapie edukacji 9
1.1. Wprowadzenie, czyli pomoc w budowaniu indywidualnej ścieżki kształcenia 9
1.2. Cele kształcenia na czwartym etapie edukacji szkolnej z perspektywy zadań
9
rozwojowych
1.3. Czynniki powodzenia w uczeniu się na czwartym etapie edukacji 11
Najważniejsze& 12
Rozdział 2. Modele i strategie pracy z uczniami szkół ponadgimnazjalnych 15
2.1. Wprowadzenie, czyli organizowanie przestrzeni i warunków do uczenia się 15
2.2. Metoda dyskusji jako sztuka argumentacji 15
2.3. Kształtowanie umiejętności organizacyjnych jako wsparcie procesu
17
uczenia się
2.4. Aktywne przetwarzanie informacji 21
2.5. Koła zainteresowań jako przestrzeń indywidualnego rozwoju ucznia 25
2.6. Pokolenie Google a uczenie się młodzieży 28
Najważniejsze& 21
Rozdział 3. Rola i zadania nauczyciela 33
3.1. Wprowadzenie, czyli nauczyciel jako autorytet wyzwalający 33
3.2. Rola nauczyciela w odkrywaniu zdolności ucznia 33
3.3. Nauczyciel jako osoba towarzysząca w procesie wkraczania w dorosłość 35
Najważniejsze& 40
Rozdział 4. Potencjał absolwenta szkoły ponadgimnazjalnej 41
4.1. Wprowadzenie, czyli zasoby ucznia rozpoczynającego czwarty etap
41
edukacji szkolnej
4.2. Zmiany w zakresie kompetencji poznawczych 41
4.3. Zmiany w zakresie kompetencji społecznych 42
4.4. Zmiany w zakresie kompetencji samoorganizacji 44
4.5. Zasoby ucznia kończącego czwarty etap edukacji 44
Najważniejsze& 48
Zakończenie 49
Warto przeczytać& 52
Korzystano z& 52
3
Anna Socha, I rok studiów Dorota Hoffmann, I rok studiów
Weronika Obarska, I rok studiów
4
młodzieży wybierającej krótsze ścieżki kształcenia,
często łączonego z pracą zawodową, przez wybór
Wstęp
np. zasadniczej szkoły zawodowej czy OHP, wyma-
ga osobnego opracowania.
Rozwój zasobów nastolatka zmierza w tym okre-
Ludzie w dowolnym wieku mogą nauczyć się do-
sie jego życia  w póz
nej fazie dorastania, czyli
słownie wszystkiego, jeżeli pozwoli się im zastoso-
ostatnim okresie wyzwalania się spod wpływu ro-
wać własny styl nauki i wykorzystywać swoje mocne
dziców tuż przed wkroczeniem w dorosłość  do
strony.
nabycia przez niego kompetencji  pracownika
Barbara Prashing
przyszłości . Dzisiaj oznacza to człowieka gotowe-
go do (1) realizacji idei uczenia się przez całe życie,
Nastolatek w póz
nej fazie dorastania stoi przed (2) pracy w różnych rolach w zespołach międzyna-
wyzwaniem samodzielnego zbudowania indy- rodowych, (3) usieciowienia aktywności, (4) działa-
widualnej ścieżki rozwoju. Tym trudniejszym, iż nia pod presją czasu przy realizacji złożonych i nie
realizowanym w świecie wielu możliwości i szans zawsze jasno określonych zadań.
oraz natłoku często sprzecznych informacji. Z jed-
nej strony ten szeroki dostęp do różnych zasobów Osiągnięcie tego celu jest możliwe poprzez efek-
tworzy warunki do odniesienia potencjalnego tywne zastosowanie strategii samoorganizacji,
sukcesu, z drugiej zaś  wymaga myślenia per- planowania zadań w określonym czasie i miejscu,
spektywicznego i podjęcia opanowanie umiejętności
próby samookreślenia oraz balansowania pomiędzy sa-
zdefiniowania własnych sła- morealizacją zawodową a ży-
Słowa klucze
bych i mocnych stron. ciem prywatnym. Młodzież
indywidualizacja
wybierająca dłuższe ścieżki
kompetencje cyfrowe
Ważną rolę w tym procesie kształcenia (liceum bądz

kompetencje pracownika przyszłości
pełnią szkoła i wszelkie po- metoda dyskusji technikum, potem szkoła po-
myślenie formalne i postformalne
zaszkolne formy zdobywania licealna, studia licencjackie
nauczyciel-tutor
doświadczeń życiowych. Ten bądz
magisterskie) ma znacz-
przeciążenie informacyjne
strategie zarządzania zasobami
tom adresowany jest w szcze- nie więcej okazji do opano-
gólności do nauczycieli, wania tych kompetencji niż
wychowawców i rodziców młodzież wybierająca po
młodzieży, podejmującej naukę w liceach i tech- ukończeniu nauki w gimnazjum dalsze kształcenie
nikach. Specyfika dorastania, funkcjonowania np. w zasadniczych szkołach zawodowych lub re-
i kształcenia się oraz wchodzenia w dorosłe życie zygnująca z dalszego kształcenia się.
Pod koniec dorastania wyzwaniem jest zaplanowanie własnej ścieżki rozwoju i przygotowanie się do podjęcia nowych ról
społecznych, a także do dalszego kształcenia. Dokonywane wybory to efekt aspiracji i zainteresowań, indywidualnych prefe-
rencji i nacisków otoczenia. Zadaniem nauczyciela jest wsparcie nastolatka w odkrywaniu nowych pól zainteresowań i zdol-
ności oraz towarzyszenie mu w pierwszych próbach realizacji ról i zadań dorosłości.
5
Tabela 1
Cele i metoda działań edukacyjnych w póz
nej fazie dorastania
Drugi etap edukacji Trzeci etap edukacji Czwarty etap edukacji
Etap
edukacji
Środkowy wiek Wczesna faza Póz
na faza
szkolny dorastania dorastania
Kategoria
Szkoła podstawowa Szkoła
Gimnazjum
porównania
klasy IV VI ponadgimnazjalna
" wzmacnianie
" rozwijanie poczucia i transfer poczucia
" rozwijanie zdolności
kompetencji, sprawstwa kompetencji, sprawstwa
do samokontroli
i odpowiedzialności za i odpowiedzialności
i samorealizacji
własne działania za własne działania na
sytuacje pozaszkolne
" rozwijanie myślenia
" kształtowanie umiejętności
" kształtowanie gotowości
problemowego
samodzielnego uczenia
do samodzielnego
się: budowanie podstaw
" rozwijanie myślenia
rozwijania własnych
własnego  warsztatu
projektowego (ang. design
uzdolnień i zainteresowań
uczenia się
thinking)
" kształtowanie
Cele
kompetencji pracownika
kształcenia
" kształtowanie umiejętności przyszłości, przede
" kształtowanie umiejętności
wchodzenia w różnorodne wszystkim umiejętności
uczenia się z rówieśnikami,
role społeczne w procesie budowania projektu
od rówieśników i przy
uczenia się: od organizatora własnej ścieżki rozwoju
pomocy rówieśników
do wykonawcy (osobistego, społecznego,
edukacyjnego,
zawodowego)
Kształtowanie kompetencji kluczowych (wg listy Strategii Lizbońskiej z roku 2000)
" budowanie podstaw " kształtowanie kompetencji " kształtowanie umiejętności
kompetencji kluczowych kluczowych i gotowości do samodzielnego transferu
i ich wykorzystywanie transferu na różne sytuacje kompetencji kluczowych
w sytuacjach szkolnych w szkole i poza szkołą na sytuacje pozaszkolne
" model uczenia się
" model uczenia się we " model uczenia się
wspierającego rozwój
współpracy problemowego
osobowy
Metoda " metoda tutoringu
" metoda projektów " metoda dyskusji
kształcenia rówieśniczego
" strategie zarządzania
" poznawcze strategie " metapoznawcze strategie
zasobami  własnymi
uczenia się uczenia się
i otoczenia
6
Drugi etap edukacji Trzeci etap edukacji Czwarty etap edukacji
Etap
edukacji
Środkowy wiek Wczesna faza Póz
na faza
szkolny dorastania dorastania
Kategoria
Szkoła podstawowa Szkoła
Gimnazjum
porównania
klasy IV VI ponadgimnazjalna
" mediator " przewodnik " tutor
Rola
nauczyciela
" facylitator " doradca " trener
" poczucie kompetencji,
" umiejętność rozwiązywania " świadomość własnych
sprawstwa
problemów samodzielnie uzdolnień i zainteresowań
i odpowiedzialności
i we współpracy
Sylwetka " gotowość i umiejętność
" znajomość i umiejętność
absolwenta " umiejętność tworzenia samokontroli
stosowania różnych
(efekt i realizowania projektów i samorealizacji
strategii uczenia się
końcowy)
" umiejętność pełnienia " opanowane kompetencje
" umiejętność pracy
różnych ról społecznych kluczowe pracownika
w zespole i uczenia się
w procesie uczenia się przyszłości
od rówieśników
Zuzanna, 15 lat Zuzanna, 15 lat
7
Magdalena Jamniuk, 17 lat, PRAGNIENIE BYCIA SYRENą Magdalena Jamniuk, 17 lat, OSAMOTNIONA
Kamil Ratajczyk, 17 lat, CHEMIA
8
stron, pomocnych w dokonywaniu tych trudnych
wyborów.
Rozdział
1.2. Cele kształcenia na czwartym etapie
edukacji szkolnej z perspektywy zadań
rozwojowych
Zadania rozwojowe a cele
Realizacja celów kształcenia na każdym etapie
kształcenia na czwartym etapie
edukacji jest ważna nie tylko z punktu widze-
edukacji
nia formalnego przekraczania kolejnych progów
szkolnych. Jest istotna dla rozwoju każdego czło-
1.1. Wprowadzenie, czyli pomoc
wieka, pozwala mu bowiem stawać się aktywnym
w budowaniu indywidualnej ścieżki
członkiem współczesnego społeczeństwa.
kształcenia
Nabycie określonych kompetencji przez nastolat-
Wsparcie w budowaniu indywidualnej ścieżki
ka przygotowuje go do podjęcia ról społecznych,
kształcenia to stawianie uczniowi adekwatnych
które czekają na niego w okresie wczesnej doro-
zadań dydaktyczno-rozwojowych. Stają się one
słości. To właśnie w szkole ponadgimnazjalnej
sposobnością do podejmowania inicjatywy, ak-
kształtuje on umiejętności pracy zespołowej, dys-
tywności edukacyjnej, ponoszenia częściowej od-
kusji, argumentacji, obrony własnego stanowiska.
powiedzialności za przebieg własnego kształcenia.
Przystosowuje się również do funkcjonowania
Rolą nauczyciela w tym procesie jest stopniowe
w społeczeństwie informacyjnym, oprócz tech-
wycofywanie się z pomocy w wykonywaniu przez
nicznych umiejętności obsługi komputera uczy się
ucznia określonych zadań. To również sukcesyw-
aktywnego przetwarzania informacji, kreatywnego
ne wyposażanie ucznia w narzędzia naukowe,
sposobu wykorzystywania mediów. Zastanawia
umożliwiające mu osiągnięcie celów kształcenia
się nad doborem z
ródeł, potrafi selekcjonować in-
na czwartym etapie edukacji oraz realizację zadań
formacje. Jest aktywnym członkiem grupy rówieś-
rozwojowych w okresie póz
nego dorastania.
niczej, lecz jednocześnie poszukuje swojej drogi.
Wszystkie te komponenty składają się na pomyśl-
Poprzez testowanie siebie w różnych sytuacjach
ną adaptację w otaczającej rzeczywistości, w świe-
dochodzi do własnej strategii realizowania wyzna-
cie zmian, wymagającym od współczesnego
czanych sobie celów. Poznaje siebie, swoje mocne
człowieka nieustannego podejmowania decyzji,
i słabe strony, by w przyszłości stać się świadomym
dokonywania wyboru ścieżki rozwoju, kształce-
pracownikiem, gotowym na podjęcie wyzwania
nia, kariery zawodowej. Dlatego tak ważne jest
edukacji przez całe życie, pracy w zróżnicowanym
zwrócenie uwagi na kształtowanie kompetencji
zespole. By uczeń mógł osiągnąć te cele, w jego
niezbędnych do poznania własnych
procesie kształcenia niezbędna jest obecność na-
mocnych i słabych
uczyciela-tutora, mentora, który stworzy mu szan-
se i wyznaczy wyzwania na miarę jego uzdolnień,
talentu, predyspozycji.
9
Tabela 2
Zadania rozwojowe a cele kształcenia na czwartym etapie edukacji
Cele kształcenia Zadania rozwojowe wynikające
na czwartym etapie edukacji ze stadium rozwoju poznawczego
" czytanie: umiejętność rozumienia, wykorzystywania
i refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym tekstów " zainteresowanie problemami ponadczasowymi,
kultury, prowadząca do osiągnięcia własnych celów, nieprzeżywanymi z dnia na dzień; rozwój wyobraz
ni
rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa i twórczości
w życiu społeczeństwa
" myślenie matematyczne: umiejętność wykorzystania
narzędzi matematyki w życiu codziennym oraz
" rozwój myślenia logicznego i racjonalnej argumentacji
formułowania sądów opartych na rozumowaniu
matematycznym
" myślenie naukowe: umiejętność wykorzystania
" rozwój myślenia formalnego, umiejętność planowania,
wiedzy o charakterze naukowym do identyfikowania
tworzenia abstrakcyjnych teorii
i rozwiązywania problemów, a także formułowania
" systematyczne i metodyczne poszukiwanie rozwiązania
wniosków opartych na obserwacjach empirycznych,
problemów
dotyczących przyrody i społeczeństwa
" umiejętność komunikowania się w języku ojczystym " rozwój słownictwa  umiejętność włączania się w spory,
i w językach obcych, zarówno w mowie, jak i w piśmie debaty, dyskusje
" umiejętność sprawnego posługiwania się
" podejmowanie złożonych form aktywności
nowoczesnymi technologiami informacyjno-
ukierunkowanej na rozwój zainteresowań
-komunikacyjnymi, umiejętność wyszukiwania,
" rozwój kompetencji komunikacyjnych
selekcjonowania i krytycznej analizy informacji
" rozwój myślenia refleksyjnego  przewidywanie
konsekwencji działań
" specyfikacja zainteresowań: rozwój talentów, uzdolnień,
twórczego myślenia
" umiejętność rozpoznawania własnych potrzeb
edukacyjnych oraz uczenia się
" rozwój aktywności indywidualnej w kierunku realizacji
własnych planów życiowych
" określanie bardziej realistycznych celów  realizowanych
z większym uporem i konsekwencją
" poszukiwanie metodą prób i błędów
" zdolność do decentracji  rozumienia perspektywy innych
ludzi
" podejmowanie pierwszych kontaktów z pracą zawodową
" umiejętność pracy zespołowej
" aktywność zespołowa  polityczna, społeczna
" uczestnictwo w subkulturach
Na podstawie: Podstawa programowa kształcenia ogólnego, 2012; Bardziejewska, 2005.
10
indywidualizacja
tworzenie klimatu
procesu kształcenia,
sprzyjającego uczeniu
planowanie procesu
się oraz społecznego
nauczania skierowanego
środowiska
poznanie przez ucznia metody i strategie
na ucznia
uczenia się
swoich mocnych kształcenia
i słabych stron oraz dostosowane do
indywidualnego stylu specyfiki póz
nej
uczenia się fazy dorastania
Powodzenie
w uczeniu się
autonomia
samorealizacja, współpraca
w wyborze ścieżki
rozwijanie i poszerzanie z rówieśnikami,
rozwoju, ustalanie
pól własnych ugruntowana pozycja
własnych celów
zainteresowań w grupie rówieśniczej
edukacyjnych
Rysunek 1. Czynniki wspomagające odnoszenie sukcesu w uczeniu się.
ucznia i daje mu poczucie bycia dobrym w jakiejś
1.3. Czynniki powodzenia w uczeniu się
dziedzinie, umacnia jego pozycję w grupie rówieś-
na czwartym etapie edukacji
niczej, klasowej. Dla nauczyciela jest to również
Osiągnięcie sukcesu edukacyjnego jest konfigura- informacja, które treści poszerzać, w jaki sposób
przeprowadzać ewaluację procesu kształcenia.
cją określonych czynników. Każdy z nich ma swoje
umiejscowienie  po stronie ucznia, nauczyciela,
szkoły czy też środowiska rodzinnego. Brak które- Ważne jest umożliwienie uczniowi poznania jego
indywidualnego stylu uczenia się, dominującego
goś z nich może spowodować poniesienie porażki.
kanału odbioru informacji, tego, czy jego umysł
Dlatego warto uwzględniać autonomię uczniów,
tam gdzie jest to możliwe, motywować do wspól- łatwiej przyswaja materiał obrazowy, dz
więkowy,
a może bardziej potrzebuje okazji do doświadcza-
nego wyznaczania celów, poszukiwania dróg ich
nia, uczenia się poprzez działanie. Istotną kwestią
realizacji. Poprzez aranżowanie sytuacji współpracy
jest także to, kiedy nastolatek ma się uczyć, o jakiej
rówieśniczej należy stwarzać warunki do dyskusji,
porze dnia. Czy jest  sową , a może  skowronkiem ?
argumentacji, społecznego konstruowania wiedzy.
Kiedy jego umysł najefektywniej przetwarza do-
starczane informacje? To wszystko przyczynia się
Poznanie przez ucznia jego mocnych i słabych
do podniesienia poziomu jakości procesu uczenia
stron jest ważne w kontekście rozwijania talentów,
ukierunkowania ścieżki edukacyjnej, zajęć dodat- się, wpływa realnie na osiągane rezultaty w for-
malnej ocenie ucznia.
kowych, fakultetów. Wzmacnia to samoocenę
11
Indywidualizacja procesu kształcenia wiąże się na budzeniu sensacji wśród rówieśników. Jest to
z zagadnieniem diagnozy potrzeb, oczekiwań istotne, jeśli chodzi o przygotowanie młodego
konkretnego ucznia, aktualnego stanu wiedzy, człowieka do wejścia na rynek pracy, które wiąże
którą dysponuje. Indywidualizacja oparta jest na się z poczuciem odpowiedzialności, zdolności do
relacji tutor uczeń, w której nauczyciel umożliwia kreatywnego myślenia, elastycznego podejścia do
uczniowi coraz większą autonomię, tworzy różne realizacji zadań zawodowych.
możliwości dokonywania wyboru.
Uzyskanie tego efektu możliwe jest m.in. dzięki
Uwzględniając potrzeby ucznia, nauczyciel dosto- stworzeniu klimatu sprzyjającego uczeniu się.
sowuje ofertę edukacyjną, wybiera odpowiednie Buduje to atmosferę bezpieczeństwa w gru-
metody i strategie. Stwarza możliwość dyskutowa- pie. Stanowi również podstawę do współpracy,
nia w grupie rówieśniczej, pokazuje, w jaki sposób przeciwdziała niezdrowej rywalizacji, osiąganiu
zarządzać zasobami materialnymi i niematerial- własnych celów kosztem pozostałych członków
nymi: czasem, przestrzenią, jak planować i orga- grupy. Warto zatem dążyć do współdziałania,
nizować wspólne oraz indywidualne projekty. rozwoju tutoringu rówieśniczego. Przynosi on
Nauczyciel wyznacza zadania związane ze sztuką korzyści uczniom słabiej radzącym sobie z reali-
autoprezentacji, kreowaniem własnego wizerunku zacją programu nauczania, a jed-
w społeczności realnej oraz wirtual- nocześnie pomaga utrwalać, prze-
nej. Przedstawia potencjalne zagro- kształcać i modyfikować materiał
żenia, związanie z budowaniem ne- uczniom osiągającym bardzo dobre
gatywnego wizerunku w sieci, opartego wyniki w nauce.
NAJWAżNIEJSZE&
1. Edukacja na czwartym etapie edukacji koncentruje się na budowaniu
indywidualnej ścieżki kształcenia każdego ucznia.
2. Istotnymi czynnikami powodzenia w uczeniu są:
" metody i strategie dostosowane do specyfiki potrzeb póz
nej fazy dorastania
" współtworzenie z uczniami klimatu sprzyjającego uczeniu się
" współtworzenie z uczniami społecznego środowiska uczenia się
" indywidualizacja procesu kształcenia
" poznanie przez ucznia swoich mocnych i słabych stron oraz swojego
indywidualnego stylu uczenia się.
12
Magdalena Jamniuk, 17 lat, NIEDZIELNE NATCHNIENIE
Karolina Marszałek, I rok studiów
13
Agata Majzner, I rok studiów
Joanna Zarycka-Jezierska, I rok studiów Natalia Sylwestrzak, I rok studiów
14
2.2. Metoda dyskusji jako sztuka
argumentacji
Rozdział
Dyskusja inspiruje uczniów do kreatywności, kształ-
towania własnych poglądów, wykorzystywania
wiedzy w różnych nieznanych dotąd kontekstach.
Modele i strategie
Nauczyciel stosuje metodę dyskusji, aby osiągnąć
pracy z uczniami szkół
wyznaczone przez siebie cele. Pobudza uczniów do
ponadgimnazjalnych
myślenia, zaprasza do aktywnego udziału w prze-
2.1. Wprowadzenie, czyli organizowanie biegu lekcji, umożliwia doskonalenie umiejętno-
przestrzeni i warunków do uczenia się ści komunikacyjnych. Poprzez dyskusję można też
sprawdzić aktualny stan wiedzy uczniów i stopień
Jakość środowiska edukacyjnego jest z perspekty- opanowania omawianego materiału.
wy ucznia niezwykle istotna. Warto zwrócić uwagę
na przestrzeń, pomieszczenie, warunki fizyczne, Należy podkreślić znaczenie dyskusji w przebie-
dostępność zasobów umożliwiających aktyw- gu każdych zajęć lekcyjnych. Warto wprowa-
ne korzystanie z informacji, dzać ją przy okazji trudnych,
takich jak pracownie multi- wieloznacznych zagadnień.
medialne, biblioteka, labo- Metoda dyskusji Ułatwia ona uczniom zrozu-
ratorium. Poza materialnymi mienie materiału i pozwa-
To jedna z dydaktycznych metod
aspektami edukacji formalnej la na spojrzenie z szerszej
aktywizujących. Polega na wzajemnej
wymianie opinii i poglądów pomiędzy
warto pamiętać o korzysta- perspektywy poznawczej.
nauczycielem i uczniami lub tylko
niu z możliwości, które daje Rozwija umiejętności aktyw-
między uczniami. Wypowiedzi
środowisko lokalne: domy opierają się na kontrargumentach nego słuchania oraz uwzględ-
poszczególnych uczestników lub
kultury, instytucje oferują- niania poglądów innych osób
odnoszą się do opinii innych osób.
ce wolontariat. Organizacja w kształtowaniu własnych
warunków do uczenia się to zasobów wiedzy. Dyskusja to
również zastosowanie metod interakcja pomiędzy ucznia-
i strategii adekwatnych do wieku mi na poziomie zarówno iloś-
ucznia, m.in. metody dyskusji oraz ciowym (wzajemny przekaz infor-
strategii zarządzania zasobami macji), jak i jakościowym (wymiana
i aktywnego przetwarzania infor- opinii, doświadczeń, wspólne formuło-
macji. Komponenty te pozytywnie wanie znaczeń). Dyskusja pomaga wzbo-
wpływają na jakość kształcenia oraz gacać słownictwo, rozwija umiejętności
indywidualny rozwój komunikacyjne, formułowanie wypowiedzi,
każdego ucznia. niezwykle istotne w codziennym dialogu
oraz sztuce autoprezentacji.
15
Tabela 3
Etapy zastosowania metody dyskusji na lekcji
1. Faza przygotowawcza
Przedstawienie celów i stworzenie odpowiedniej atmosfery do dyskusji.
2. Nadanie kierunku dyskusji
Nauczyciel przedstawia podstawowe reguły prowadzenia dyskusji, zadaje pytania otwierające, opisuje sytuację
problemową, podaje przedmiot dyskusji.
3. Prowadzenie dyskusji
Nauczyciel monitoruje interakcje między uczniami, zadaje pytania pomocnicze, aktywnie słucha odpowiedzi, pilnuje
przestrzegania reguł, czuwa nad przebiegiem dyskusji, angażuje się w nią, wypowiada własne opinie, sądy.
4. Zakończenie dyskusji
Nauczyciel pomaga w zakończeniu dyskusji, skonstruowaniu wniosków.
5. Omówienie dyskusji
Nauczyciel motywuje uczniów do przemyśleń związanych z dyskusją, jej przebiegiem, tokiem myślenia, którego
doświadczyli.
Na podstawie: Arends, 2004, s. 204.
Dyskusja przeprowadzona w określony powyżej W dyskusji warto pamiętać o uprzedniej wiedzy
sposób przynosi pozytywne efekty. Na każdym uczniów, odnosić się do ich doświadczeń, poka-
z etapów nauczyciel pełni funkcję moderatora. zywać zjawiska w otaczającej rzeczywistości, nazy-
Inicjuje dyskusję, przedstawia cele i główne zagad- wać je. Wzmacnia to zaangażowanie nastolatków
nienia, które będą poruszane. Dba o jej przebieg, i ułatwia przyswojenie omawianego materiału, któ-
przestrzeganie reguł dotyczących komunikacji, ry dzięki temu będzie dla nich mniej abstrakcyjny.
nieprzeszkadzanie sobie nawzajem. Niezwykle Na zakończenie dyskusji warto dokonać podsumo-
ważne jest pamiętanie o roli pytań otwierających, wania, spróbować wyciągnąć wnioski. Omówienie
pomocniczych. Pobudzają one uczniów do aktyw- dyskusji zmotywuje uczniów do poczynienia re-
ności, kierunkują tok myślenia, pomagają odnieść fleksji związanej z danym tematem, własnym pro-
omawiany temat do innych sytuacji pozaszkolnych. cesem rozumowania oraz odmiennym lub takim
Tabela 4
Zadania nauczyciela w prowadzeniu dyskusji
Nauczyciel  mówi Nauczyciel  pyta
" dba o obustronne zaangażowanie w dyskusję, słownie " nauczyciel dostosowuje trudność pytań do możliwości
zachęca do udziału poznawczych swoich uczniów
" dzieli się swoimi spostrzeżeniami i wiedzą " dba o to, by żadne pytanie nie pozostało bez odpowiedzi
" zadaje złożone pytania, zachęca uczniów do myślenia,
" udziela informacji zwrotnej, koryguje
inicjuje postęp w momentach stagnacji
Na podstawie: Arends, 2004, s. 204.
16
samym stanowiskiem kolegów w klasie. Warto, by materiału z danego przedmiotu. Pomagają mody-
nauczyciel osobiście zaangażował się w proces fikować, przetwarzać i dostosowywać przyswojo-
podsumowania, wyraził swoje poglądy i otworzył ne informacje.
uczniów na współudział w tym procesie.
2.3. Kształtowanie umiejętności
Nauczyciel podczas dyskusji jest moderatorem, ko- organizacyjnych jako wsparcie procesu
munikuje zadania, stawia pytania. Przede wszyst- uczenia się
kim dba o obustronne zaangażowanie. Zachęca
uczniów do udziału. Udziela informacji zwrotnej,
Współczesna rzeczywistość promuje model życia
koryguje błędnie przedstawione fakty dotyczą- w ciągłym pośpiechu, wielości zasobów, koniecz-
ce omawianego materiału. Naprowadza na właści- ności dokonywania wyborów. Te właściwości prze-
wy tok myślenia. Nauczyciel również pyta. Stara się
noszone są również do codzienności edukacyjnej.
dostosować trudność stawianych pytań do wieku
Warto, by uczeń w okresie póz
nego dorastania
uczniów, stanu ich wiedzy, poziomu rozwoju my- poznał strategie, które pomogą mu w dobrej
ślenia abstrakcyjnego.
adaptacji w tych warunkach. Strategie te dotyczą
zarządzania  sobą w czasie , elementami otoczenia
Istotne jest, by nauczyciel zwrócił uwagę na war- zewnętrznego, korzystania z zewnętrznych z
ródeł
tość pytań będących w opozycji,  na przekór .
informacji, wspólnego działania z innymi ludz
mi.
Motywują one uczniów do wyrażania swoich opi- Pomagają one uczniowi w jego funkcjonowaniu
nii, sądów, wzbudzają określone emocje. Pytania
w środowisku szkolnym, rówieśniczym i rodzin-
złożone wymagają natomiast głębszego zastano- nym w sposób harmonijny, pozwalający pogo-
wienia, uchwycenia sensu, motywują do myślenia.
dzić realizację aspiracji edukacyjnych z czasem
Mogą być stosowane w dyskusjach podsumo- wolnym. Jest to niezwykle istotne, ponieważ daje
wujących moduł tematyczny czy większy zakres
możliwość uniknięcia nadmiernego obciążenia
" strategie dotyczące
współpracy z innymi
ludz
mi
" środowisko szkolne
" strategie zarządzania
sobą w czasie
Samoorganizacja
" funkcjonowanie ucznia
ucznia
" strategie zarządzania
elementami otoczenia
SUKCES
zewnętrznego
" środowisko rodzinne,
czas wolny
" strategie dotyczące
zewnętrznych z
ródeł
informacji
Rysunek 2. Funkcje strategii zarządzania zasobami w samoorganizacji ucznia.
Na podstawie: Ledzińska i Czerniawska, 2010, s. 219 225.
17
obowiązkami, co może spowodować u nastolatka uleganie czynnikom zakłócającym przebieg pracy
nagromadzenie stresu i pojawienie się zachowań oraz angażowanie się w kilka czynności naraz.
ryzykownych, takich jak uzależnienia czy działania
o charakterze przestępczym. Istotną kwestią w panowaniu nad czasem
jest świadomość tego, które czynności trwają
Funkcjonowanie w zmieniającej się rzeczywi- najdłużej. Warto zatem poprosić uczniów o spo-
stości charakteryzuje się wzrostem tempa życia. rządzenie planu własnego dnia z podziałem na
W związku z tym wiele osób ma niewystarczającą godziny i zastanowienie się, która z codziennych
ilość czasu na wykonywanie codziennych obo- czynności jest najbardziej czasochłonna. Godne
wiązków. Powodami tego są różne czynniki spo- uwagi jest również to, by uczniowie pamiętali
łeczne i czynniki jednostkowe, m.in.: niewłaściwy o tych czynnościach, które nazywamy  nicniero-
sposób planowania, wykonywanie obowiązków bieniem . Stopniowa ich eliminacja spowoduje
za inne osoby, posiadanie zbyt dużej ilości wol- zwiększenie przedziału czasu, który można efek-
nego czasu, brak potrzeby zarządzania czasem, tywnie zagospodarować.
Jasne sformułowanie celów
start "� cele dalekosiężne "� cele bardziej szczegółowe "� najbliższe cele
1
np. cel to zostanie prawnikiem: praca w kancelarii "� studia prawnicze "� zdanie matury "� powtarzanie
materiału z historii
Przekładnie celów na konkretne terminy
2
np. powtarzanie materiału z historii w każdy piątek przez trzy godziny w ciągu trzech miesięcy
Stworzenie planu działania na najbliższy rok, półrocze, miesiąc
3
warto pozostawić margines bezpieczeństwa i nie wypełniać szczelnie zadaniami całego czasu
Sporządzenie planu tygodniowego
ważny jest czas na uczenie się, odpoczynek, aktywności stałe i niezależne od nas, warto pozostawić czas
4
na niezaplanowane zajęcia
Plany działania należy umieścić w widocznym miejscu
5
np. powieszenie planu na tablicy korkowej nad biurkiem
Codzienne sprawdzanie planu, umieszczanie na nim dodatkowych, drobnych aktywności
6
skreślanie zrealizowanych spraw "� MOTYWACJA DO DZIAA
ANIA!
Drobne obowiązki warto wykonywać na bieżąco i nie odkładać ich na póz
niej
7
w ten sposób więcej sił i czasu pozostanie na realizację istotnych, zaplanowanych działań
Rysunek 3. Kroki w strategii zarządzania sobą w czasie.
Na podstawie: Ledzińska i Czerniawska, 2010, s. 219 225.
18
Strategię zarządzania sobą w czasie warto wpro- bycia  skowronkiem lub  sową .  Skowronki prefe-
wadzić w kilku krokach, które można przedstawić rują pracę poranną,  sowom natomiast najłatwiej
uczniom. Najważniejsze jest określenie celu, do pracuje się w nocy. Niezależnie od tych różnic,
którego się dąży. To on determinuje podejmowa- pamięć pracuje w określonych porach, tzn. pa-
ne czynności, okres ich wy- mięć krótkotrwała jest najbar-
konywania oraz poziom ich dziej efektywna w godzinach
Strategie zarządzania
skomplikowania. Planując, 8.00  10.00, pamięć operacyj-
zasobami
pamiętajmy o zachowaniu na (skomplikowane procesy
równowagi pomiędzy pracą, myślowe)  około południa,
To działania mające na celu taką
uczeniem się a odpoczyn- a pamięć długotrwała  w go-
organizację i wykorzystanie zasobów
kiem po to, by mózg mógł się wewnętrznych i zewnętrznych, aby dzinach popołudniowych.
uczący mógł je uczynić pomocnymi
zregenerować, co wpływa na
dla procesów poznawczych.
efektywniejsze przyswajanie Istotnym zasobem w proce-
Pomagają w organizacji procesu
uczenia się oraz w zaplanowaniu
wiedzy, przyspieszenie czasu sie uczenia się nastolatka są
innych sfer codziennego
reakcji. ludzie funkcjonujący w jego
funkcjonowania.
najbliższym środowisku.
Planowanie to również Stanowią oni cenne z
ródło
uwzględnianie własnych predyspozycji, pory wiedzy i doświadczeń. Niestety, wiele wskazuje
dnia, w której najwydajniej się pracuje. W tym na to, iż współczesna szkoła promuje postawę
celu można przeprowadzić diagnozę dotyczącą rywalizacji, stroniąc od współpracy. Powodem
poznawanie odmiennych
korzystanie z wiedzy
punktów widzenia,
i doświadczenia
formułowanie własnego
innych
stanowiska
Strategie dotyczące
zadawanie
zwracanie się
współpracy z innymi
pytań,
do innych ludzi
ludz
mi
dyskutowanie
po pomoc
przygotowanie do:
" pracy w międzynarodowym, wielokulturowym zespole
" wspólnych projektów, realizacji celów grupowych
" społecznego konstruowania wiedzy
Rysunek 4. Korzyści płynące z wdrażania strategii współpracy z innymi.
Na podstawie: Ledzińska i Czerniawska, 2010, s. 219 225.
19
tej sytuacji jest otaczająca nas kultura sukcesu wpływa na koncentrację. Warto pamiętać, by kla-
oraz konieczność rywalizacji w życiu dorosłym, sa, w której odbywają się lekcje, była wyposażo-
gdzie często trzeba stawać do różnego rodzaju na w środki dydaktyczne zgodne z przedmiotem
konkursów, rywalizować ze sobą. Współpraca na nauczanym w tym pomieszczeniu. Wzmocni to
poziomie szkoły ponadgimnazjalnej jest ważna, efekt skojarzeniowy i wytworzy pozytywny zwią-
gdyż stwarza warunki do społecznego konstruo- zek pomiędzy salą a przyswajanym materiałem.
wania wiedzy i funkcjonowania jednostki w zróż-
nicowanym, nierzadko wielokulturowym zespole Dodatkowe z
ródła informacji poszerzają perspek-
pracy w przyszłości. Wielokulturowość i zróżni- tywę ujmowania omawianych na lekcjach zagad-
cowanie to niektóre z cech nień. Oprócz podręcznika,
charakterystycznych współ- warto korzystać z encyklo-
czesnego rynku pracy, opar- pedii, słowników, czasopism
Interpretacja
tego na podstawach global- popularnonaukowych oraz
nej wioski, gdzie transakcje ogólnie dostępnych z
ródeł
Rodzaj analizy naukowej. Ma na
i projekty realizowane są za internetowych  portali edu-
celu wydobycie i objaśnienie sensu
tekstu, przypisanie mu określonego
pośrednictwem Internetu, kacyjnych, blogów tematycz-
znaczenia.
w obowiązujących językach nych. Poprzez zapoznawanie
biznesowych. się z ciekawostkami tema-
tycznymi można wytworzyć
Przestrzeń stanowi jeden z często niedocenianych pozytywne nastawienie do podejmowanych te-
elementów wpływających na efektywność pro- matów, wzbudzić ciekawość poznawczą, co w re-
cesu uczenia się. Jej właściwe zagospodarowanie zultacie podniesie poziom efektywności procesu
tworzy klimat sprzyjający uczeniu się, pozytywnie kształcenia.
Tabela 5
Wskazówki dotyczące zarządzania elementami otoczenia
Element otoczenia Wpływ na proces kształcenia
" jedno określone miejsce do uczenia się
Pomieszczenie i jego
" różne treści  różne wyposażenie pomieszczenia
wyposażenie
" porządek na biurku  ważne, aby aktualnie potrzebne materiały były pod ręką
" barwy ciepłe mają pozytywny wpływ na proces uczenia się
Kolory
" barwy zimne są mniej korzystne
Zapachy " lawenda relaksuje, mięta pobudza, zapachy cytrusowe poprawiają nastrój
"  efekt Mozarta  eksperyment wykazujący pozytywny wpływ muzyki na proces uczenia
Muzyka się, ważne jest uwzględnianie różnic indywidualnych; muzyka może obniżyć poziom
koncentracji u niektórych uczniów
Na podstawie: Ledzińska i Czerniawska, 2010, s. 219 225.
20
Strategie przetwarzania informacji
" podkreślanie
fragmentów tekstu
" przetwarzanie
" notatki na
poprzez zadawanie
podstawie tekstu
pytań, interpretację
" mapy mentalne
materiału
" pisanie
podsumowań
Rysunek 5. Rodzaje strategii przetwarzania informacji.
Na podstawie: Mietzel, 2002, s. 204 245.
własnej interpretacji czy formułowaniu sądów na
2.4. Aktywne przetwarzanie informacji
dany temat.
Tok lekcji podającej sprzyja biernemu uczestni-
Strategie podkreślania fragmentów tekstu są jed-
ctwu ucznia w zajęciach. Ten stan obniża poziom
ną z form aktywnej pracy z materiałem. Uczeń jest
zapamiętywania przedstawianego materiału,
zobowiązany do wyboru najważniejszych zagad-
gdyż treści nie są przez ucznia w żaden sposób
nień. Poprzez zaznaczanie różnicuje on poziom
opracowywane. Aby pobudzić go do działania,
istotności poszczególnych akapitów. Przed selek-
warto zaproponować mu strategie aktywnego
przetwarzania informacji. Pomogą mu one w zro- cją treści powinien on zapoznać się z całym teks-
zumieniu określonego zagadnienia, zapamięta- tem, a następnie wybrać te fragmenty, na które
jego zdaniem należy zwrócić szczególną uwagę.
niu najważniejszych faktów oraz w dokonaniu
Tabela 6
Zadania nauczyciela w rozwijaniu strategii notowania
1 4
pozostawianie czasu niezbędnego umieszczanie na tablicy słów kluczowych,
na zapisanie notatki
powiązań przyczynowo-skutkowych
Zadania
2
nauczyciela
kilkukrotne wypowiadanie
w rozwijaniu 5
przedstawienie przygotowanego
trudniejszych twierdzeń, sformułowań
strategii
planu w postaci wypunktowanej
notowania
 sporządzenie notatki według
3 tego planu ułatwi następnie
kategoryzacja materiału, nadawanie tytułu
przeglądanie materiału
poszczególnym częściom wypowiedzi
Na podstawie: Mietzel, 2002, s. 345 380.
21
w
e
m
n
l
a
a
ł
y
u
c
d
h
i
g
w
r
y
u
d
p
n
i
a
c
h
zbudowanie
wyodrębnienie hasła poszukiwanie
mapy przez
głównego oraz związków pomiędzy
wykorzystanie różnych
ustalenie pozostałych wszystkimi
elementów
ważnych pojęć pojęciami
graficznych
Rysunek 6. Kroki w konstruowaniu map mentalnych.
Na podstawie: Mietzel, 2002, s. 204 245.
Nie znając całości tekstu, uczeń będzie bowiem etykiety  hasła, które będzie dotyczyło danego
podkreślał bezrefleksyjnie. Sytuacji tej można unik- fragmentu notatki. Hasło można zapisywać na
nąć, proponując np. zaznaczanie tylko jednego marginesie. Trzeba pamiętać, by pozostawić pię-
zdania w danym akapicie. Zmotywuje to ucznia ciocentymetrowy margines, a zdaniom przypo-
do pogłębionego zastanowienia się nad omawia- rządkować odpowiednie pojęcia.
nymi zagadnieniami.
Atrakcyjnym dla uczniów sposobem zapisywa-
Techniką wspomagającą zapamiętywanie tekstu nia treści jest wykorzystywanie form graficz-
jest również sporządzanie notatek. Pomaga ona nych w tworzeniu notatek. Do tych form należą
w przetwarzaniu i zrozumieniu tekstu. Stosując mapy mentalne. Służą one przetwarzaniu za-
ją, warto uwzględnić możliwość umieszczania gadnienia, lepszemu zapamiętaniu. Pozytywne
CIEKAWOSTKA Badania wykazały, że obie grupy na takim samym
poziomie zapamiętały fakty, natomiast grupa no-
Notatki elektroniczne a notatki tradycyjne tująca na laptopach wypadła gorzej przy pyta-
niach dotyczących zrozumienia wykładu.
Naukowcy z Uniwersytetu Princeton przeprowa-
dzili eksperyment, w którym wzięło udział 65 stu- WNIOSKI: Osoby notujące na laptopach w mniej-
dentów. Mieli oni wysłuchać wykładów z różnych szym stopniu przetwarzają informacje niż te notu-
dziedzin na konferencji naukowej TED. Jedna gru- jące na papierze. Poprzez selekcję treści osoby no-
pa badanych otrzymała laptopy (bez dostępu do tujące na papierze są w stanie efektywniej streścić
Internetu), druga zaś kartki i długopisy. W trakcie dostarczone wiadomości.
trwania wykładu studenci mieli wykonać trzy zada-
nia niezwiązane z jego tematem. Po zakończeniu
Na podstawie: Kartka i długopis bardziej przydatne na wykładach
prelekcji otrzymali oni pytania dotyczące wykładu
niż laptop (01.05.2014). Strona internetowa: http://www.na-
polegające na odtworzeniu faktów oraz weryfikują-
ukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,400170,kartka-i-dlugo-
ce zrozumienie treści. pis-bardziej-przydatne-na-wykladach-niz-laptop.html
22
k
k
k
o
o
o
1
2
3
r
r
r
K
K
K
Tabela 7
Rodzaje pytań wspomagających przetwarzanie materiału
Rodzaje pytań Przykłady
" W jaki sposób można to wyjaśnić? Podaj przykłady.
Pytania ogólne
" W jaki sposób można dowieść, że& ?
Pytania ukierunkowane,
" W jaki sposób można przedstawić własnymi słowami usłyszane informacje?
wspomagające rozumienie
" Jakie cechy różnicują& od& ?
Pytania wiążące,
" Jakie cechy wspólne posiadają& i& ?
ukazujące związki, porównujące treści
" W jaki sposób& wpływa na& ?
Na podstawie: Arends, 2004, s. 198.
rezultaty można osiągnąć, proponując uczniom Aktywne przetwarzanie informacji może przy-
notowanie według określonych etapów. brać również formę pracy w małych grupach. Po
podzieleniu uczniów na mniejsze zespoły trzeba
Pierwszym krokiem w tworzeniu mapy mental- polecić im wzajemne zadawanie pytań z zakresu
nej jest wyodrębnienie hasła głównego, wokół danego tematu czy modułu. Takie poszukiwania
którego buduje się całą kon- skłaniają do myślenia prob-
strukcję oraz ustalenie innych lemowego i przetwarzania
ważnych pojęć. Drugi krok przyswojonej wiedzy. Po wy-
Przeciążenie
stanowi poszukiwanie po- konaniu tego ćwiczenia war-
informacyjne
wiązań między wyodrębnio- to przeprowadzić z uczniami
Stan, w którym liczba odbieranych
nymi pojęciami i naniesienie analizę postawionych pytań.
informacji jest zbyt duża, by można
ich na schemat. W środko- Należy omówić ich strukturę:
je było skutecznie przetworzyć.
W szczególności dotyczy to informacji
wej części mapy znajduje się które z nich były prawidłowo
prezentowanych w Internecie.
słowo klucz  najważniejsze postawione, które były zbyt
Statystyczny użytkownik sieci
hasło, wokół niego zebrane ogólne lub dotyczyły mało
nie jest w stanie dotrzeć do
najistotniejszych informacji,
są pojęcia, połączone liniami istotnych szczegółów. Przy
odczytać je, przeanalizować i wybrać
symbolizującymi wzajemne pierwszych próbach pracy tą
odpowiednie. Nigdy nie jest pewien,
że te dane, do których dotarł, są
powiązania. Umieszczając na metodą uczniowie dla ułat-
najbardziej rzetelne i najaktualniejsze.
mapie związki przyczynowo- wienia mogą formułować
Towarzyszy mu zatem nieustający
-skutkowe, warto zaznaczyć pytania według podanych im
niepokój.
ten fakt strzałką, sygnalizującą jako przykład schematów.
kierunek owej zależności. Dla
lepszego zapamiętania można wzbogacić Uczniowie zadają sobie nawzajem pytania,
mapę o symboliczne rysunki, które utrwalą dzięki temu aktywizują potencjał grupy,
skojarzenia związane z tematem. biorą udział w tutoringu rówieśniczym,
uczą się od siebie oraz utrwalają treści
23
Tabela 8
Charakterystyka pytań kluczowych
Specyfika Cel stawiania W jaki sposób sformułować
pytań kluczowych pytań kluczowych dobre pytanie kluczowe?
" mają formę otwartą, nie weryfikują " wspomaganie celów kształcenia " dokładne sformułowanie i analiza
znajomości konkretnych faktów i ich realizacji głównego celu lekcji
" wzbudzanie ciekawości " zdefiniowanie powiązań pomiędzy
" dotyczą tematyki lekcji i motywowanie do poszukiwania tematem lekcji a szerszym
odpowiedzi na nie zakresem wiedzy
" spojrzenie na tematykę
" motywowanie do zaangażowania
" odnoszą się do celu głównego z perspektywy ucznia: co wzbudzi
wszystkich uczniów  atrakcyjne
lekcji jego ciekawość, zachęci do
wyzwanie
kreatywności
" wdrażanie uczniów do
" poszukiwanie odpowiedzi może krytycznego myślenia " zaangażowanie nauczyciela we
trwać jedną lub kilka lekcji i samodzielnego formułowania wspólne poszukiwania
odpowiedzi
" pytania stosuje się jako formę " stwarzanie możliwości zajmowania " niepodawanie gotowej recepty
pogłębionej analizy i wskaz
nik własnego stanowiska, posiadania dotarcia do odpowiedzi, lecz
zrozumienia materiału własnej opinii i argumentowania wskazanie kierunku poszukiwań
Na podstawie: Arends, 2004, s. 199.
przedmiotu. Dodatkowo, wykorzystują przyswo- się to dla nich za trudne lub wręcz niemożliwe do
jone informacje w nowych sytuacjach, przekłada- wykonania. Muszą jednak dojść do takiego wnio-
ją je na praktyczne zastosowanie w codzienności sku sami i przeanalizować, dlaczego tak się stało.
pozaszkolnej. Takie przemyślenie braku lub błędnych odpowie-
dzi jest ważne dla poznania własnego toku my-
Technika stawiania pytań na lekcji może być wy- ślenia, tego, w którym miejscu doszło do zmiany
korzystywana również w relacji nauczyciel ucz- kierunku poszukiwań prawidłowych odpowiedzi.
niowie poprzez zadawanie pytań kluczowych. Rezultatem może być przełożenie owej sytuacji
Obejmują one określony zakres, może być to na inne, analogiczne treści i uniknięcie utrwalania
moduł, kilka lekcji lub jedna lekcja. Wspólne po- i powtarzania tego samego błędu w przyszłości.
szukiwanie odpowiedzi trwa, w zależności od
zagadnienia, jedną lub kilka lekcji. Warto to naj- Aktywne przetwarzanie informacji staje się istotne
ważniejsze pytanie postawić na początku zajęć, w dobie Internetu i napływającej w związku z tym
tak aby zainicjować myślenie o nim w trakcie ich dużej liczby różnorodnych treści. Przeczytanie,
trwania. zapamiętanie, przetworzenie i podjęcie decyzji
o tym, które informacje są niezbędne i wartościo-
Nie na wszystkie pytania uczniowie znajdą odpo- we, staje się wręcz niemożliwe. Nieustanne pozo-
wiedzi. Istnieje prawdopodobieństwo, że okaże stawanie online powoduje nieprzerwany napływ
24
Informacja
1
elektroniczna
Filtrowanie
Użytkownik
Informacja Potrzebna
2
elektroniczna informacja
Internetu
Informacja
3
elektroniczna
Rysunek 7. Proces filtrowania informacji zawartych w Internecie.
nowych treści. W rezultacie wiedza przyswojona luz
no rozrzucone fakty, z którymi użytkownik
wcześniej jest zalewana, wypierana czy tłumiona Internetu musi codziennie się zmierzać i dokony-
przez nowe doniesienia. wać określonych jakościowych wyborów.
W tej sytuacji każdy użytkownik Internetu staje Ważnym aspektem tego procesu jest zatem
przed wyzwaniem bycia świadomym, dokonują- zwrócenie uwagi na z
ródło, nazwę portalu za-
cym wyboru odbiorcą. Bardzo trudnym zadaniem mieszczającego dane treści. Istnieje wiele portali
jest ocena jakości informacji, które napływają co- publikujących wiarygodne informacje
dziennie. Ponadto użytkownik, poszuku- zagwarantowane przez instytucje, au-
jąc interesujących go zasobów, może torytety ze świata nauki. Filtrowanie
mieć wrażenie, że to, do czego dotarł, treści staje się konieczne dla pogłębio-
jest niewystarczające lub znalezione nego zastanowienia się nad informacją.
informacje się wykluczają. Stały do- Istotne jest to również dla naszego mózgu,
stęp do zasobów informacyjnych który, ciągle bombardowany nowymi bodz
-
nie powoduje, że człowiek jest cami, pracuje na wyższym poziomie niż móz-
bardziej poinformowany, wręcz gi rodziców czy dziadków współczesnych
przeciwnie, czuje się zdezoriento- nastolatków.
wany.  Ślizga się po następnych
treściach, powierzchownie się 2.5. Koła zainteresowań jako
z nimi zapoznając, nie dokonuje przestrzeń indywidualnego
analizy. W tej sytuacji informacja rozwoju ucznia
nie jest tożsama z wiedzą. Stanowią
one odrębne kategorie. Wiedza to ustruk- Edukacja pozaformalna w szkole po-
turyzowana, mająca powiązania ze sobą nadgimnazjalnej pełni niezwykle istotną
sieć. Informacje natomiast to doniesienia, funkcję. Oferta kół naukowych stwarza
25
Koła zainteresowań
Rozwijanie Budowanie
uzdolnień, indywidualnej
talentów ucznia ścieżki rozwoju
Wybór kierunku Wybór ścieżki
studiów kariery zawodowej
Rysunek 8. Znaczenie kół zainteresowań w rozwoju ucznia.
ułatwienie wyboru przygotowanie
kierunku studiów, do pełnienia ról
ścieżki kariery społecznych
zawodowej w przyszłości
możliwość
doświadczania, rozwój
testowania siebie kompetencji
w różnych społecznych
sytuacjach
Korzyści
płynące
z wolontariatu
rozwój decentracji
możliwość realizacji
myślenia,
własnych
przyjmowania
projektów,
perspektywy
pomysłów
innych osób
wykorzystywanie rozwój
wiedzy kreatywności,
teoretycznej innowacyjności,
w praktyce przedsiębiorczości
Rysunek 9. Wpływ wolontariatu na rozwój nastolatka.
26
warunki do pogłębiania wiedzy z zakresu zainte- w póz
niejszym wyborze zawodu poprzez spraw-
resowań własnych ucznia, wyboru indywidualnej dzenie siebie w konkretnej tematyce.
ścieżki rozwoju. Umożliwia eksperymentowanie,
testowanie swoich zasobów intelektualnych w róż- Wolontariat rozwija kreatywność, innowacyj-
nych dziedzinach. Działania te pomagają w wybo- ność, pasję, przedsiębiorczość, samodzielność
rze przyszłego kierunku studiów czy kariery zawo- w myśleniu i krystalizowaniu własnego stanowi-
dowej. Wprowadzają również w świat dorosłości, ska. Pomaga w realizacji pomysłów, projektów.
odpowiedzialności za wykonywane zadania i obo- Poprzez pracę w zróżnicowanym zespole kształ-
wiązki. Rolą nauczyciela w tym obszarze jest bycie tuje kompetencje społeczne. Wpływa na dosko-
przewodnikiem, tutorem, motywującym do uczest- nalenie zdolności decentracji w sposobie my-
niczenia w różnych formach doskonalenia. ślenia, przyjmowanie perspektywy innych osób.
Wolontariat jest również sposobem na budowanie
Ważną funkcję w rozwoju nastolatka pełni wolon- relacji mistrz uczeń. Zadaniem mistrza jest zatem
tariat. Przygotowuje do pełnienia różnego rodzaju pokazywanie różnych dróg, stwarzanie warunków
ról społecznych w przyszłości. Stwarza możliwość do doświadczania i wspomaganie dokonywania
przenoszenia wiedzy na praktyczne sytuacje, które mądrych wyborów, a także przygotowanie do po-
zdarzają się w pracy zawodowej. Pomaga również myślnego wkraczania w dorosłość.
Tabela 9
Obszary kompetencji medialnych uczniów szkoły ponadgimnazjalnej
Kategorie Kompetencje ucznia
" znajomość podstawowych z
ródeł informacji naukowej, umiejętność wykorzystywania ich
w elementarnym stopniu; umiejętność poruszania się w katalogach bibliotek akademickich
y
ródła informacji,
" umiejętność dokonania selekcji z
ródeł informacji przy uwzględnieniu dodatkowych kryteriów,
wyszukiwanie
takich jak łatwość i efektywność korzystania, znajomość złożonych strategii wyszukiwania
informacji
" umiejętność przeformułowania zapytań informacyjno-wyszukiwawczych przedstawionych
w języku mówionym na język systemu informacyjnego
" znajomość czynników wpływających na komunikację, świadomość różnego odbioru informacji
przekazywanych przez Internet lub podczas rozmowy telefonicznej, który zależy od okoliczności
i możliwości odbiorcy
Komunikacja
" umiejętność precyzyjnego przekazywania informacji za pośrednictwem komunikatorów
internetowych, telefonów komórkowych
" znajomość podstawowych elementów wizerunku, umiejętność ich interpretacji, krytycznej
analizy, np. świadomość wykorzystywania wizerunku przez osoby publiczne do osiągnięcia
określonych celów (m.in. zdobycia popularności)
Wizerunek " umiejętność kreowania własnego wizerunku w zależności od kontekstu, m.in. na portalach
społecznościowych, świadomość publicznego dostępu do udostępnianych treści, komentarzy
" rozumienie konsekwencji negatywnego wizerunku, brak przyzwolenia na wykonywanie
kompromitujących filmów, zdjęć podczas imprez
Na podstawie: Dąbrowska i in., 2013.
27
matematycznych wykorzystujących TIK, czy-
2.6. Pokolenie Google a uczenie się
tanie tekstów elektronicznych sprawia trud-
młodzieży
ności i najsłabszym, i najlepszym uczniom
Pokolenie Google czy pokolenie online to nasto- " uczniowie nie mają świadomości wszystkich
latki, dla których świat Internetu stanowi integral- zjawisk występujących w sieci oraz konse-
kwencji, jakie mogą one spowodować.
ną część codziennego życia. W sieci budują relacje
interpersonalne, korzystają z zasobów informa-
cyjnych, kreują swój wizerunek, dzielą się zain- Zadaniem nauczyciela jest zatem przygotowanie
uczniów do roli aktywnych uczestników społe-
teresowaniami, pasją. Choć posiadają niezwykle
czeństwa informacyjnego. Warto, by miał on na
rozwinięte umiejętności techniczne, nie zawsze
uwadze doskonalenie kom-
wykazują krytycyzm wobec
petencji informacyjnych/
informacji zawartych na por-
Pokolenie Google
cyfrowych uczniów w kate-
talach internetowych.
goriach: poszukiwania, prze-
Osoby urodzone po 1993 roku,
twarzania z
ródeł informacji,
Z analizy raportów PISA,
wychowane w epoce Internetu,
nazywane  cyfrowymi tubylcami ,
komunikacji oraz budowania
PIAAC, ICILS, OECD Problem
nie znają świata bez mediów.
własnego wizerunku w sieci.
Solving wynika, że:
Ważne jest również wdra-
" polscy uczniowie w mniejszym stopniu ko- żanie uczniów do myślenia o prawie autorskim
rzystają z technologii informacyjno-komu- w Internecie, etyce bycia w sieci, zamieszczaniu
nikacyjnych (TIK) w procesie uczenia się po- materiałów, które nie naruszają godności drugiej
osoby. Konsekwencjami negatywnych zachowań
szczególnych przedmiotów niż ich rówieśnicy
mogą być odpowiedzialność karna i odpowied-
w innych krajach
nie sankcje, które poniosą uczniowie w sytuacji
" rozwiązywanie problemów nietypowych
wszczęcia postępowania sądowego.
przy użyciu komputera, rozwiązywanie zadań
SONDAżOWNIA
Sposoby korzystania z portali społecznościowych przez nastolatków
Z sondażu przeprowadzonego wśród 120 uczniów szkoły ponadgimna-
zjalnej wynika, że 35% respondentów w kreatywny sposób wykorzystuje
media: prowadzi blogi tematyczne, posiada profile tematyczne na por-
talach społecznościowych, udostępnia na kanałach YouTube nagrania
wykonywanych przez siebie utworów muzycznych. Najpopularniejszym
sposobem prezentacji zainteresowań w Internecie okazały się profile na
portalu społecznościowym Facebook  55% badanych zadeklarowało wy-
korzystywanie mediów w celu udostępniania treści edukacyjnych.
Na podstawie: Badania własne, 2014.
28
CIEKAWOSTKA Google uwielbiają ściąganie za darmo, wykorzy-
stują każdą okazję do pobrania pliku bez opłat, co
Ściąganie plików z sieci ciekawe, nie zawsze otwierają plik, by go odczy-
tać, w powierzchowny sposób przeszukują treści
Badacze z University College London wskazali, że znajdujące się w Internecie.
89% uczniów rozpoczyna wyszukiwanie informa-
cji od wyszukiwarki internetowej (jedynie 2% wy-
Na podstawie: Williams, P. i Rowlands, I. (2008). The Google Ge-
biera stronę internetową biblioteki). Pokazali oni
neration: Information behaviour of the researcher of the future.
również, że współczesne nastolatki z pokolenia A British Library/JISC Study.
Podstawowe kompetencje informacyjne są nie- Pokolenie  kopiuj-wklej
zbędne do wykorzystywania mediów w sposób
kreatywny. Uczniowie poprzez media upublicz- Nieustający dostęp do zasobów elektronicznych
niają własne zainteresowania: zakładają kanały na ma również negatywną stronę. Współcześni ucz-
YouTube, grupy dyskusyjne, profile tematyczne na niowie są określani mianem pokolenia  kopiuj-
Facebooku. -wklej . Część z nich, zamiast
aktywnie tworzyć czy prze-
Warto spożytkować naturalną twarzać informacje, kopiuje
Kompetencje
fascynację uczniów technolo- i ściąga pliki zamieszczane na
cyfrowe
giami cyfrowymi do budo- portalach typu Chomikuj. pl.
wania sieci opartych na tuto- Najpopularniejszym z
ród-
Umiejętności niezbędne do
korzystania z technologii cyfrowych,
ringu rówieśniczym, uczenia łem informacji jest dla nich
posługiwania się technologiami
się poszukiwania i filtrowania Wikipedia, gdzie znajdują
informacyjno-komunikacyjnymi
informacji, społecznego two- w swobodny i krytyczny sposób się nie zawsze potwierdzone
w komunikacji, czasie wolnym,
rzenia wiedzy. Jest to sposób i wiarygodne treści. Niestety,
szkole i pracy.
na urozmaicenie zajęć lekcyj- jak wskazują badania, dla
nych, np. poprzez zapropo- niektórych jest to jedno
nowanie stworzenia elektro- z podstawowych z
ródeł wie-
nicznego portfolio. Kreatywne wykorzystywanie dzy o świecie. Przyczyn tego zjawiska jest kilka.
Internetu może też pozytywnie wpłynąć na roz- Najważniejsze z nich to łatwy dostęp i szybkość
wój kompetencji pracownika przyszłości: in- realizacji zadania. Do uzyskania pożądanych re-
nowacyjności, kompetencji cyfrowych, zultatów wystarczą podstawowe kompetencje
współpracy w wirtualnym świecie, cyfrowe. Informacja jest więc dostępna natych-
przetwarzania informacji, miast, tu i teraz.
co jest niezbędne do funk-
cjonowania na współczes- Kopiowanie plików nie zawsze jednak oznacza
nym rynku pracy. brak poszanowania prawa autorskiego przez ucz-
niów. W większości przypadków wynika to z nie-
znajomości zasad jego respektowania. Uczniowie
29
szkoły ponadgimnazjalnej kierują się myśleniem, iż solidnych podstawach teoretycznych i badaniach
wszystko, co jest umieszczone w sieci, można do- naukowych. Świadomość tych uregulowań i zna-
wolnie wykorzystywać. Nie mają oni świadomości jomość legalnych z
ródeł zaprocentuje w efek-
konsekwencji prawnych, które mogą ponieść. tywnym pełnieniu ról społecznych w przyszłości.
Przygotuje to uczniów do rzetelnego pisania prac,
Zadaniem nauczyciela jest więc zapoznanie ucz- prezentacji na studiach oraz konstruowania pro-
niów z obowiązującym prawem oraz pokazanie jektów w przyszłej pracy. Pomoże ukształtować
im wyszukiwarek darmowych zdjęć do prezentacji, myślenie o tym, że każdy wytwór, również elek-
sposobów cytowania informacji zaczerpniętych troniczny, ma swoją wartość intelektualną, a sam
ze z
ródeł internetowych czy portali edukacyjnych autor dołożył starań, by jego zdjęcie, książka czy
i naukowych, zamieszczających wiedzę opartą na utwór muzyczny były na jak najwyższym poziomie.
WARTO ZAPAMIęTAć&
Licencja Creative Commons
Zdjęcia do prezentacji, muzykę można legalnie wykorzystywać ze z
ródeł opartych
na licencji Creative Commons z uznaniem autorstwa . Przy publikacjach
elektronicznych podajemy stronę internetową z datą pobrania jako z
ródło. Warto
korzystać ze zbiorów opartych na otwartej licencji Open Access.
Istnieją cztery warunki opisujące licencję Creative Commons:
1. uznanie autorstwa  dozwolone jest kopiowanie i modyfikowanie utworu
objętego prawem autorskim oraz opracowane w oparciu o niego utwory
zależne pod warunkiem przywołania nazwiska autora oryginalnego utworu
2. użycie niekomercyjne  dozwolone jest kopiowanie i modyfikowanie utworu
objętego prawem autorskim oraz opracowane w oparciu o niego utwory
zależne tylko i wyłącznie do celów niekomercyjnych
3. na tych samych warunkach  dozwolone jest upowszechnianie utworów
zależnych na takiej samej licencji, jaka dotyczy utworu oryginalnego
4. bez utworów zależnych  dozwolone jest upowszechnianie utworu tylko
i wyłącznie w oryginalnej postaci.
30
CIEKAWOSTKA jednak większość  75%, nie uważa tego za kra-
dzież. 72% badanych sądziło, że skoro Internet
Znajomość przepisów prawa autorskiego daje sposobność do swobodnego kopiowania
w sieci wśród nastolatków i korzystania z treści, to wykorzystywanie tych z
ró-
deł nie powinno być karane.
Badania przeprowadzone przez Michała
Danielewicza i Alka Tarkowskiego w 2012 roku
Na podstawie: Danielewicz, M. i Tarkowski, A. (2012). Prawo
wykazały, że 52% respondentów uznało ściąga-
autorskie w czasach zmiany. O normach społecznych korzystania
nie muzyki i filmów z Internetu za nieuczciwe,
z treści, s. 11.
NAJWAżNIEJSZE&
1. Metoda dyskusji aktywizuje uczniów, pobudza do myślenia, uzasadniania
własnego stanowiska. Pozwala w twórczy sposób przepracować trudne dla
uczniów zagadnienia. Poszerza ich perspektywę poznawczą, pozwala na
doskonalenie kompetencji komunikacyjnych.
2. Strategie zarządzania zasobami ukazują uczniowi, w jaki sposób planować
swą aktywność, jak efektywnie korzystać z zewnętrznych z
ródeł informacji,
co jest ważne we współpracy z innymi ludz
mi, jak organizować przestrzeń
sprzyjającą uczeniu się.
3. Aktywne przetwarzanie informacji wspiera proces rozumienia danego
materiału, pomaga selekcjonować informacje dostępne w Internecie,
wybierać ważne i wartościowe z perspektywy edukacyjnej. Jest niezbędne do
funkcjonowania we współczesnym  smogu informacyjnym .
4. Koła zainteresowań i wolontariat ułatwiają określenie własnych zainteresowań
oraz dokonanie wyboru przyszłej ścieżki edukacyjnej i zawodowej, stwarzają
też okazję do doświadczania i testowania siebie w różnych rolach społecznych.
5. Współcześni uczniowie to przedstawiciele pokolenia Google. Integralną
częścią ich życia jest Internet. Warto ukierunkować ich fascynację w procesie
kształcenia, angażując ich w kreatywne wykorzystywanie mediów: blogi, fora
dyskusyjne, prezentacje multimedialne, strony tematyczne. Niezbędne jest
przedstawienie im zasad korzystania z sieci i prawa autorskiego w odniesieniu
do z
ródeł elektronicznych, by mogli uniknąć konsekwencji prawnych,
wynikających z niewiedzy.
31
Filip Starzec, 17 lat
Ania Brzezińska, 18 lat
32
też wspomagać jego potencjał i kompetencje
niezbędne do wejścia w dorosłe życie oraz na
3 Rozdział
współczesny, wymagający rynek pracy.
3.2. Rola nauczyciela w odkrywaniu
zdolności ucznia
Rola i zadania nauczyciela
3.1. Wprowadzenie, czyli nauczyciel jako Praca z uczniem zdolnym to wyzwanie dla na-
autorytet wyzwalający uczyciela. Składają się na nią ocena ucznia pod
względem uzdolnień oraz dostosowanie metod
Rolą nauczyciela na czwartym etapie edukacji i strategii pracy do jego potrzeb. Oprócz prze-
jest bycie tutorem, czyli osobą, która w indywi- prowadzanych przez psychologów
dualnej relacji z uczniem pomoże mu testów inteligencji istnieje szereg
w budowaniu własnej ścieżki rozwo- narzędzi diagnostycznych, któ-
ju, wyposaży w narzędzia pozna- re mogą stosować pedagodzy
nia i określenia mocnych oraz i nauczyciele. Ułatwiają one
słabych stron. Ważne jest, by na- konstruowanie póz
niejsze-
uczyciel wspierał doskonalenie go planu pracy, stosowanie
talentów ucznia oraz by swoim środków dydaktycznych
zaangażowaniem i pasją dawał spójnych ze stylem uczenia
przykład oraz motywował do się i szybkością przyswaja-
twórczego działania. Powinien nia materiału przez ucznia.
Tabela 10
Wybrane narzędzia oceny ucznia zdolnego na czwartym etapie kształcenia
1
Skala postaw twórczych i odtwórczych
4
(SPTO) Andrzeja Mirskiego
Scheduła obserwacyjna ogólna
(Czesław Nowaczyk)
Z czego
2
Gra edukacyjno-diagnostyczna może
TalentGame  Tajemnice Aeropolis
skorzystać
nauczyciel?
5
Nauczycielski kwestionariusz
3
obserwacji umiejętności ucznia
Arkusz identyfikacji trzech składników talentu
(Samuel Ralph Laycock)
Na podstawie: Cybis, Drop, Rowiński i Cieciuch, 2013, s. 69 95.
33
Tabela 11
Wybrane metody pracy z uczniem zdolnym
Nazwa metody Cele dydaktyczne
" rozwiązywanie problemów otwartych pobudza wyobraz
nię i twórczość ucznia
Odyseja umysłu
" dziedziny: mechanika  budowanie pojazdów, dzieła sztuki, prezentacje  wybrane
tematy, struktury  budowanie obiektów, realizacje techniczne  budowanie robotów
Twórcze rozwiązywanie
" burza mózgów; praca grupowa
problemów według Alexa
" generowanie nowych, twórczych, oryginalnych rozwiązań
Osborna i Sidneya Parnesa
" metoda sześciu kapeluszy, metoda sześciu butów, planowanie działania i kroków do
CoRT Edwarda de Bono
rozwiązywania problemów
" rozwijanie odpowiedzialności i zaradności, tutoring rówieśniczy, rozwijanie ciekawości
Lekcje twórczości
i motywacji do podejmowania wyzwań poznawczych
Na podstawie: Limont, 2005, s. 202 208.
Propozycją pracy z uczniem zdolnym mogą być samodzielnie poszukuje z
ródeł informacji. Ma on
korepetycje poznawcze, które wykraczają poza tok przyjąć rolę badacza, odkrywcy, ma sam oceniać
lekcji podającej. Ważne jest, aby nauczyciel kon- rezultaty własnej pracy i modyfikować plan działa-
centrował się na praktycznym wykorzystaniu przy- nia. To czyni go odpowiedzialnym za proces ucze-
swajanej wiedzy, doskonaleniu strategii uczenia nia się oraz podwyższa jego samoocenę, kiedy
się, organizacji pracy. To uczeń jest stroną aktywną, odnosi sukces.
CIEKAWOSTKA nauczania w poprzednich placówkach edukacyj-
nych. Uczniowie klasy III podali jako powód  lepsze
Zjawisko korepetycji przygotowanie do egzaminu maturalnego .
Badania przeprowadzone przez Gorettę Siadak Odsetek uczniów decydujących się na korepety-
w 2011 roku na próbie badawczej 400 uczniów cje z chęcią pogłębienia zakresu wiedzy i swych
wskazały, że 42,9% uczniów szkół ponadgimna- zainteresowań jest w obu klasach niski i wynosi
zjalnych korzysta z pomocy korepetytora, w tym kolejno 8,1% w klasie I i 7,4% w klasie III. 24% bada-
45,5% uczęszcza na korepetycje z matematyki, nych z I klasy i 46,2% badanych z III klasy szkoły po-
a 33,2% z języka obcego. nadgimnazjalnej zgodziło się z tezą, iż korzystanie
z korepetycji podyktowane jest zbyt dużą ilością
Ponadto uczniowie klasy I szkoły ponadgim- treści do przyswojenia w programach szkolnych.
nazjalnej jako główny powód korzystania z ko-
repetycji podali chęć wypełnienia luki w wie-
dzy (32,4%), spowodowanej różnicą poziomu Na podstawie: Siadak, 2013, s. 278 288.
34
Większość metod pracy z uczniem zdolnym bazuje
uczniów w przypadku podawania gotowych roz-
na rozwoju postawy twórczej. Zadaniem nauczy- wiązań przez nauczyciela.
ciela jest też uwrażliwienie
nastolatków na wieloaspekto-
3.3. Nauczyciel jako
wość zjawisk. Warto, by moty-
osoba towarzysząca
Indywidualizacja
wował on uczniów do syste-
w procesie wkraczania
matycznej oceny pomysłów. Uwzględnianie w organizacji
w dorosłość
procesu kształcenia indywidualnych
Nie może natomiast narzucać
właściwości ucznia: stylu
im gotowych schematów.
Współczesna rzeczywistość
poznawczego, stylu myślenia,
stylu uczenia się, sposobów
Powinien za to zwracać uwa-
oferująca mnóstwo możli-
przetwarzania przez niego
gę na wartość intelektualną
wości rozwoju wymaga od
treści i cech temperamentu
nowych, nietypowych rozwią- i osobowości. Dostosowanie do
jednostki samookreślenia, wą-
tych właściwości metod, treści
zań i podkreślać walory każ-
skiej specjalizacji, którą dosko-
oraz działań pedagogicznych.
dego z wygenerowanych po-
nali podczas edukacji formal-
Celem owego działania jest rozwój
potencjału każdego uczącego się
mysłów. Stawanie nauczyciela
nej i pozaformalnej. Generuje
czyli doskonalenie kompetencji
w opozycji do sprawdzonych
to potrzebę indywidualizacji
ucznia i jego optymalny rozwój
już strategii postępowania, w środowisku szkolnym.
procesu nauczania, dosto-
negowanie schematyczności,
sowania go do umiejętności
zadawanie pytań otwartych
Na podstawie: Pilch, 2003, s. 298 299; każdego ucznia. Pierwszym
Ledzińska i Czerniawska, 2010, s. 164 165.
motywuje uczniów do dal-
krokiem nauczyciela rozpo-
szych poszukiwań, do wkra-
czynającego organizację tego
czania na trudniejsze ścieżki.
procesu jest ułożenie planu
Nauczyciel-tutor
pracy indywidualnej z ucz-
Nauczyciel posługujący się metodą
Uczniowie zdolni, którym niem. Warto, by dokonał on
edukacji zindywidualizowanej,
szkoła nie stwarza warun- diagnozy potrzeb uczniów,
opierającej się na indywidualnym
spotkaniu tutora z uczniem. Tutor
ków do satysfakcjonującego sformułował cele ogólne
wspomaga poszukiwania ucznia,
rozwoju, podejmują decyzję i szczegółowe, strategie mo-
razem z nim wyznacza ścieżkę jego
o korzystaniu z korepetycji. indywidualnego rozwoju. tywacyjne, podjął decyzję
Oto główne powody: lepsze o zastosowaniu konkretnych
przygotowanie do egzami- metod nauczania oraz zadbał
nu maturalnego, rozwój własnych zainteresowań o sprzyjające środowisko uczenia się. W indywidu-
i kompetencji, np. językowych. Korepetycje dają alizacji nauczania niezwykle istotne jest stopniowe
młodym ludziom szansę na indywidualną pracę zwiększanie autonomii ucznia poprzez przecho-
z nauczycielem uwzględniającym ich oczekiwania. dzenie przez różne poziomy samodzielności:
Uczniowie otrzymują informację zwrotną o swo-
ich błędach, są one omawiane i korygowane. " poziom kierowania przez nauczyciela  pełna
Podczas zajęć lekcyjnych nie zawsze jest to możli- kontrola nauczyciela
we. Z jednej strony korepetycje są korzystnym roz- " poziom oparty na współpracy nauczyciela
wiązaniem dla uczniów biorących w nich udział, z uczniem  projektowy
z drugiej generują zjawisko nierównych szans " poziom całkowitej samodzielności ucz-
edukacyjnych. Zagrażają również samodzielności nia  uczeń sam planuje i wykonuje zadania.
35
WARTO WIEDZIEć&
Korzyści płynące z indywidualizacji nauczania
" Nadrzędnym celem nauczania jest optymalny rozwój każdego młodego
człowieka. Uczniowie się różnią, nie ma więc jednego, niezawodnego
sposobu, który byłby dobry dla wszystkich.
" Na efektywność nauczania w dużym stopniu wpływa aktywność ucznia.
Każdy uczeń podejmuje działania na właściwym sobie poziomie i w wybranej
przez siebie formie.
" Różnice indywidualne między uczniami (poziom inteligencji, zdolności, style
poznawcze, style uczenia się, cechy osobowości, temperamentu) wpływają na
przebieg procesu uczenia się i jego efekty. Nie istnieje zatem jedna metoda
nauczania gwarantująca sukces.
" Każdy uczeń pracuje we własnym tempie i rytmie.
" Uczniowie wykazują specyficzne dla siebie zdolności, talenty i uzdolnienia.
" Każdy uczeń zaczyna nowy poziom kształcenia z odmiennym poziomem
wiedzy i umiejętności oraz różnym wsparciem ze strony środowiska
rodzinnego.
" Dla efektywności uczenia się istotne są właściwości takie jak zainteresowania
i motywacja. Warto pamiętać o nich w trakcie planowania procesu kształcenia.
Ważne: Brak indywidualizacji może spowodować nieadekwatny do możliwości
uczniów poziom osiągnięć. Uczniowie mniej zdolni lub z deficytami zasobów
wiedzy z poprzedniego etapu kształcenia nie będą potrafili sprostać wymaganiom
szkoły. Uczniowie zdolni, natomiast, będą mieli słabszą motywację do uczenia
się, gdy wymagania będą poniżej ich możliwości.
Na podstawie: Ledzińska i Czerniawska, 2010, s. 164 165.
36
Działanie to sprzyja rozwojowi poczucia spraw- podczas trwania projektu podkreślał wagę poczy-
nionych postępów i ukazywał drogę, którą ucznio-
stwa u ucznia.
wi udało się do tej pory pokonać.
Ważnym elementem efektywnej współpracy
Stawianie określonych wymagań wiąże się z aktu-
nauczyciela z uczniem jest wzbudzanie w tym
ostatnim motywacji wewnętrznej. Warto, by pro- alnym rozwojem ucznia oraz coraz wyższym po-
ziomem oczekiwań wobec niego. Rezultatem tych
wadzący zajęcia ukazał uczniowi perspektywę
działań jest uaktywnienie potencjalnych zasobów,
osiągnięcia sukcesu na przestrzeni roku, miesiąca,
tygodnia. Wzmocni to jego wiarę we własne moż- doskonalenie posiadanych już umiejętności oraz
mobilizacja do dalszej aktywności. Warto pamię-
liwości i umożliwi obiektywny odbiór przyszłych
tać, by stawiane wymagania były dostosowane do
osiągnięć. W postępowaniu nauczyciela istotne
jest również wyrażanie swych oczekiwań w spo- aktualnego zakresu wiedzy i umiejętności ucznia,
sób konsekwentny i pozytywny, np.  Twoje moż- a zadania stwarzały okazję do samooceny jego sła-
bych i mocnych stron.
liwości pozwolą ci na rozwiązanie tego zadania ,
 Nowe treści mogą być na początku trudne, ale
Dawanie uczniowi określonych wskazówek jest
poradzisz sobie z ich zrozumieniem . Przy realizacji
istotne z perspektywy jego rozwoju poznawczego.
skomplikowanych projektów motywująco działają
Kiedy pojawiają się trudności, nauczyciel wskazuje
analogiczne historie osób, które z powodzeniem
kierunek, w którym uczeń ma podążać, unikając
osiągnęły założone cele. Warto, by nauczyciel
d
Rozwój kompetencji:
Przygotowanie do:
" innowacyjności
" funkcjonowania na rynku pracy
" podejmowania wyzwań opartym na konkurencyjności
" przedsiębiorczości " świadomego korzystania
z wielości dóbr kultury, edukacji,
" podejmowania
dostępu do informacji
decyzji/dokonywania wyborów
o
Rysunek 10. Specyfika edukacji do działania.
37
o
a
d
j
z
c
i
a
a
k
ł
a
u
n
d
i
E
a
E
d
a
u
i
k
n
a
a
c
ł
j
a
a
i
z
d
d
tym samym podawania gotowych odpowiedzi. Kursy, szkolenia, doskonalenie kompetencji języ-
Może on polecić uczniowi dodatkową literaturę, kowych to codzienność współczesnego nastolat-
która pomoże rozwikłać problem lub wskaże tro- ka, a póz
niej młodego dorosłego. Są one niezbęd-
py umożliwiające dotarcie do prawidłowej odpo- ne do podnoszenia swoich kwalifikacji oraz bycia
wiedzi na nurtujące pytanie. konkurencyjnym, działającym
Postępując w ten sposób, na rzecz rozwoju swej firmy
nauczyciel wspiera samo- pracownikiem. Potwierdza
Indywidualizm
dzielność ucznia i przeciw- to szereg badań na temat
rywalizacyjny
działa pojawieniu się postawy przedsiębiorczości młodych
wyuczonej bezradności, pro- ludzi. Gromadzą oni kapitał,
Nadmierny nacisk na indywidualne
działania uczniów przy braku ich
centującej roszczeniowością pracując w korporacji, w póz
-
współpracy może doprowadzić do
wobec innych osób. niejszym zaś czasie zakładają
zbudowania postawy indywidualizmu
rywalizacyjnego, tzw.  wyścigu własną działalność gospodar-
szczurów . Polega on na pozbawionym
Tutor opiera swoją pracę na czą. Prognozy gospodarcze
sensu, bezwartościowym biegu,
edukacji do działania, która wskazują, że jest to jeden
dążeniu do zdobycia pierwszego
miejsca nierzadko kosztem innych
pomaga wkraczać młodemu z nadchodzących trendów na
uczniów, chęci bycia najlepszym.
człowiekowi w dorosłe życie, polskim rynku pracy.
Warto zatem pamiętać o stosowaniu
na współczesny rynek pracy, zróżnicowanych metod nauczania
i uczenia się, opartych na indywidualnej
wymagający postawy przed- Obok indywidualizacji oraz
pracy i na wspólnym tworzeniu
siębiorczej, kreatywnej, po- edukacji do działania waż-
projektów klasowych. Realizacja
wspólnych celów integruje grupę.
dejmowania wyzwań i okre- nym aspektem pracy ze
ślonych decyzji w szybkim, współczesnym nastolatkiem
niemal zautomatyzowanym jest mediatyzacja procesu
tempie. To z kolei prowadzi do bycia aktywnym nauczania. Nauczyciel, chcąc w efektywny sposób
członkiem społeczeństwa, budującym własną dotrzeć do swoich uczniów, powinien posiadać
ścieżkę rozwoju, a nie biernym odbiorcą propo- kompetencje w posługiwaniu się nowoczesny-
nowanych możliwości życia społecznego. mi technologiami. W ten sposób uniknie on wy-
tworzenia się różnic w odbieraniu świata, może
Edukacja do działania jest związana z rozwojem dostosować przekaz do odbiorców i w ciekawy
kompetencji wymaganych przez rynek pracy, sposób przedstawić najtrudniejsze nawet zagad-
zmieniających się w jego obrębie form zatrudnie- nienia. Współcześni uczniowie myślą obrazami,
nia. Pracownik, chcący dzisiaj otrzymać miejsce schematami, ich receptory są przyzwyczajone do
pracy, staje do konkursu. Wymaga się od niego odbierania interaktywnych treści. W związku z tym
bycia szczególnym, niepowtarzalnym, widocz- warto, by nauczyciel wykorzystywał te środki i ka-
nym na tle innych kandydatów. Jest to podykto- nały przekazu na lekcji, włączając uczniów do two-
wane rozwojem technologii, wielkich sieci kor- rzenia blogów, dyskusyjnych grup tematycznych,
poracji, które walczą o klientów poprzez coraz to prezentacji multimedialnych.
nowe drogi przekazu, nowe  niezbędne produkty.
Z tego względu zadaniem młodego człowieka jest Istotną kwestią jest, by nauczyciel wraz z wy-
nieustanne podejmowanie nowych zadań na dro- sokim poziomem kompetencji cyfrowych kry-
dze edukacyjnej i zawodowej. tycznie analizował treści internetowe. Powinien
38
przekazywać tę wiedzę swym uczniom oraz wytwory swej pracy. Te same zasady dotyczą rów-
przedstawiać uregulowania dotyczące praw au- nież nauczyciela oraz wykorzystywanych przez
torskich, poszanowania własności intelektualnej, niego podczas lekcji materiałów, powinny być one
zarówno autorytetów publikujących w Internecie, opatrzone odpowiednimi przypisami oraz jasno
jak i każdego użytkownika umieszczającego tam wskazywać z
ródło elektroniczne.
Tabela 12
Kompetencje cyfrowe nauczyciela
1 3
umiejętność krytycznej analizy informacji
umiejętność samodzielnego,
prezentowanych przez media, ocena ich jakości,
swobodnego korzystania ze starych
umiejętność interpretacji i weryfikacji przekazu
i nowych mediów  od gazet po
płynącego z reklam, bezpiecznego używania
portale społecznościowe
wyszukiwarek
2 4
umiejętność kreatywnego wykorzystania
Kompetencje
umiejętność aktywnego
mediów, udostępniania obrazów,
wykorzystywania mediów: telewizji cyfrowe
informacji poprzez nowoczesne kanały
interaktywnej, wyszukiwarek
nauczyciela
dystrybucji  Internet, inne media
internetowych, uczestnictwo
w społecznościach wirtualnych, czerpanie 5
umiejętność weryfikacji legalnych
z zasobów medialnych w dziedzinie kultury,
i nielegalnych z
ródeł informacji, znajomość
międzykulturowego dialogu, uczenia się
zagadnień dotyczących prawa autorskiego,
i codziennego użytkowania (np. biblioteki,
propagowanie kultury legalności
podcasty)
w odniesieniu do twórców i odbiorców treści
Na podstawie: Dąbrowska i in., 2013.
Aleksandra A
eppek, 17 lat, PORTRET PANI OD fot. Ola Kozicińska, 14 lat, FRANCESCA
PRZEDMIOTOW ZAWODOWYCH
39
NAJWAżNIEJSZE&
1. Zadaniem nauczyciela w odkrywaniu zdolności ucznia jest diagnoza jego
potrzeb i możliwości oraz dostosowanie metod pracy do poziomu tych
możliwości. Ważne jest także pobudzanie do twórczego/nieszablonowego
rozwiązywania problemów otwartych.
2. Indywidualizacja nauczania, wdrażanie edukacji do działania i współdziałanie
w świecie cyfrowym są istotnymi komponentami pracy nauczyciela z uczniem
przygotowującym się do wkraczania w dorosłość. Pośrednio decydują o po-
zytywnym stosunku do pełnienia różnorodnych ról społecznych w okresie
wczesnej dorosłości.
3. Jednym z potencjalnych zagrożeń budowania indywidualnej ścieżki rozwoju
jest zbyt daleko idąca koncentracja ucznia na własnych osiągnięciach, czyli
indywidualizm rywalizacyjny.
Dominika Cieślak, I rok studiów
40
doświadcza, oraz sukcesywnie rosnące oczekiwa-
nia generują konieczność dostosowania się do
4 Rozdział
nowych warunków. Uczeń zaczyna dostrzegać
problemy w niejednoznaczny sposób, rozważa je
z różnej perspektywy, poszukuje własnej interpre-
tacji, różnych dróg rozwiązania. Myśli refleksyjnie,
Potencjał absolwenta szkoły
głębiej zastanawia się nad rzeczywistością. Z jed-
ponadgimnazjalnej
nej strony powoduje to rozszerzenie jego hory-
4.1. Wprowadzenie, czyli zasoby ucznia zontów, z drugiej  budzi niepewność co do słusz-
rozpoczynającego czwarty etap ności wyborów.
edukacji szkolnej
Dla nastolatka to również faza testowania, ze-
Uczeń, wkraczając w czwarty etap edukacji, ba- stawiania ze sobą opozycyjnych poglądów, zro-
zuje na umiejętnościach rozwiązywania prob- zumienia, że nie wszystko jest jednoznaczne,
lemów, pracy projektowej, czarne lub białe, że niektóre
pełnienia różnorodnych ról z tych poglądów budowane
społecznych. Jego zasobami były pod wpływem sytuacji,
Myślenie formalne
na progu edukacji ponadgim- którym człowiek poddawa-
Termin stosowany przez Jeana
nazjalnej są również opano- ny jest w całym swoim ży-
Piageta jako określenie formalnych,
wane wcześniej kompeten- ciu. Zadaniem nauczyciela
logicznych procesów poznawczych.
cje kluczowe, które stanowią jest więc stworzenie takich
W jego skład wchodzi myślenie
abstrakcyjne. Przyjmuje ono
fundament rozwoju kompe- warunków, by uczeń miał
postać wnioskowania, odnosi
tencji pracownika przyszłości. sposobność doświadczać
się do rzeczy hipotetycznych
i potencjalnie realnych, rzadziej do
Podstawowe kompetencje różnych sytuacji, sprawdzać
zdarzeń rzeczywistych i aktualnie
naukowo-techniczne i infor- się w podejmowanych dzia-
spostrzeganych. Nie jest ono
matyczne, umiejętność ucze- związane z fizycznymi obiektami łaniach. Nastolatek powinien
i sytuacjami.
nia się, inicjatywa i przedsię- mieć możliwość pozna-
biorczość pomagają uczniowi nia swoich mocnych stron
Na podstawie: Reber, 2000, s. 217.
zaadaptować się w środo- i atutów, które utwierdzą go
wisku zindywidualizowanej w przekonaniu, że słusznie
edukacji ponadgimnazjalnej. Ponadto pomagają wybrał drogę rozwoju, że była to najlepsza z pro-
w próbie nakreślenia własnej drogi rozwoju oraz ponowanych mu lub możliwych opcji.
w ukształtowaniu postawy jednostki gotowej do
podjęcia wyzwania uczenia się przez całe życie. Rozpoczynając czwarty etap edukacji, uczeń
wkracza na drogę, która ma go przygotować
4.2. Zmiany w zakresie kompetencji do wejścia we wczesną dorosłość, do podjęcia
poznawczych pierwszej pracy zawodowej i wyboru kierunku
studiów. Wszystkie zmiany zachodzące w za-
Czwarty etap edukacji stanowi dla ucznia in- kresie kompetencji poznawczych służą zatem
tensywny czas zmian w zakresie kompetencji przygotowaniu go do bycia świadomym, aktyw-
poznawczych. Wyzwania intelektualne, których nym członkiem współczesnego społeczeństwa,
41
Kompetencje poznawcze ucznia Kompetencje poznawcze ucznia
rozpoczynającego czwarty etap edukacji kończącego czwarty etap edukacji
Myślenie formalne Myślenie formalne
" dostrzeganie różnych opcji
" zdolność do myślenia hipotetycznego w odniesieniu
" zadawanie wnikliwych pytań
do edukacji szkolnej
" poszukiwanie racjonalnych rozwiązań
" zdolność do logicznego, abstrakcyjnego ujmowania
" włączanie w wypowiedzi metafor, ironii jako środka
rzeczywistości
wzbogacającego treść przekazu
Myślenie postformalne
" rozwiązywanie problemów z różnych
dziedzin wiedzy (przedmiotów szkolnych)
" zdolność do realistycznego ujmowania
rzeczywistości
Zmiana
Myślenie refleksyjne
" zdolność do rozumienia niektórych zasad
społecznych jako umownych
" wyobrażanie sobie sytuacji hipotetycznych
" umiejętność zestawiania opozycyjnych opinii,
argumentów w spójną całość
" wyobrażanie sobie różnych możliwych konsekwencji
Myślenie refleksyjne
własnych działań
" zdolność do wyobrażenia sobie własnej ścieżki
Egocentryzm w myśleniu
rozwoju, przyszłych studiów, pracy zawodowej
Zdolność do decentracji
" koncentracja na sobie i własnych poglądach
" stopniowe dostrzeganie innych punktów widzenia,
w odniesieniu do różnych sytuacji i relacji z różnymi
perspektywy innych osób, różnych racji
osobami
Rysunek 11. Zmiany kompetencji poznawczych nastolatka na czwartym etapie edukacji (w szkole ponadgimnazjalnej).
Na podstawie: Bardziejewska, 2005.
wiedzy, lecz nie potrafią organizować własnej
opartego na wielu możliwościach, ale i na ko-
pracy, komunikować się w zespole, łatwo ulegają
nieczności ciągłego dokonywania wyborów.
chwili, emocjom. Warto zwrócić uwagę na dosko-
nalenie właśnie tych umiejętności, stwarzać oka-
4.3. Zmiany w zakresie kompetencji
zję do publicznych wystąpień, autoprezentacji,
społecznych
negocjowania, wspólnego ustalania reguł, zasad
po to, by młody człowiek był przygotowany do
Ważnym wyzwaniem, które stoi przed uczniem na
realizacji swych dalszych aspiracji edukacyjnych
czwartym etapie edukacji, jest rozwijanie kompe-
i zawodowych.
tencji miękkich. Stanowią one fundament współ-
działania w zespole, radzenia sobie z problemami,
Istotną zmianą jest również porządkowanie włas-
stresem, adaptacji w środowisku szkolnym oraz
nej aktywności, wybór dominującej formy pogłę-
pracy zawodowej. Deklaracje pracodawców wska-
biania zainteresowań. Mogą być to koła zaintere-
zują na brak owych kompetencji wśród młodych
sowań, podejmowanie pierwszych doświadczeń
pracowników. Posiadają oni wystarczający zakres
42
Kompetencje społeczne ucznia Kompetencje społeczne ucznia
rozpoczynającego czwarty etap edukacji kończącego czwarty etap edukacji
Umiejętność podejmowania różnych działań Umiejętność porządkowania aktywności
" eksperymentowanie " umiejętność dokonywania selekcji ofert (opcji)
i ustalania priorytetów
" sprawdzanie samego siebie poprzez uczestnictwo
w wielu kołach zainteresowań " podejmowanie aktywności ukierunkowanej na
pogłębianie zainteresowań, zdolności, realizację
swoich aspiracji
Umiejętność wchodzenia w różnorodne role
społeczne
Umiejętność wchodzenia w role społeczne
związane z odpowiedzialnością
" wypełnianie funkcji klasowych:
przewodniczący klasy, skarbnik, kronikarz,
" umiejętność podejmowania złożonych
sprawozdawca
form aktywności, np. wolontariat
Zmiana
" podejmowanie pierwszych prób
" podejmowanie pierwszych kontaktów
wchodzenia w rolę wolontariusza
z pracą zawodową w różnych formach
" wypełnianie różnych funkcji podczas realizacji
" wchodzenie w role tutora, doradcy, konsultanta
projektów klasowych: lider (koordynator), sekretarz,
pomagającego kolegom
pomysłodawca, ewaluator
Kompetencje miękkie
Umiejętność pracy w zespole " emocjonalne radzenie sobie z trudnymi problemami
" umiejętność planowania i organizacji pracy
" wykonywanie wspólnych zadań
" radzenie sobie ze stresem chwilowym i długotrwałym
" orientacja na realizację celów mimo przeszkód
" dążenie do realizacji grupowych celów
Rysunek 12. Zmiany kompetencji społecznych nastolatka na czwartym etapie edukacji (w szkole ponadgimnazjalnej).
Na podstawie: Bardziejewska, 2005.
CIEKAWOSTKA w zespole, umiejętność organizacji pracy i za-
rządzania sobą w czasie, elastyczność, zdolność
Kompetencje miękkie adaptacji w nowych warunkach. Są to kompeten-
cje ogólne, które w świecie ciągłej dezaktualizacji
Wyniki badań na temat kompetencji i kwalifikacji wiedzy świadczą o chęci doskonalenia i przesą-
poszukiwanych przez pracodawców wykazały, że dzają o sukcesie zawodowym.
na liście najważniejszych z nich, oprócz znajomo-
ści języków obcych, znalazły się tzw. kompetencje Na podstawie: Budnikowski, A., Dąbrowski, D., Gąsior, U.
i Macioł, S. (2012). Pracodawcy o poszukiwanych
miękkie, tj. osobiste, interpersonalne, efektyw-
kompetencjach i kwalifikacjach absolwentów uczelni  wyniki
na komunikacja, gotowość do uczenia się i roz- badania. E-mentor, 4(46). Strona internetowa: http://www.e-
mentor.edu.pl/artykul/index/numer/46/id/946
woju, zaangażowanie, umiejętność współpracy
43
zawodowych, wolontariat, który pozwala na w odniesieniu do organizacji własnego uczenia
sprawdzenie się w różnych, dotąd nieznanych się: strategii zapamiętywania, odtwarzania, no-
rolach społecznych. Aktywności te pomagają towania  stosowania map mentalnych. Stanowi
uczniowi w samookreśleniu, specyfikacji, pozna- to punkt wyjścia do rozwijania strategii zarządza-
niu mocnych i słabych stron, nia zasobami, które może
uświadamiają mu, co roz- wykorzystywać nie tylko
wijać, a co korygować. Jest w odniesieniu do edukacji
Myślenie
to również informacja dla szkolnej, lecz również działań
postformalne
nauczyciela, w jaki sposób wykraczających poza nią. Na
Rodzaj myślenia występującego
pracować z uczniem, na jakie czwartym etapie edukacji
u osób dorosłych. Jest ono
aspekty zwrócić uwagę w do- ulega zmianie również spo-
zorientowane na rozwiązywanie
borze metod pracy, propo- realnych problemów otaczającej
sób wykorzystywania owych
rzeczywistości, gdyż jest
nowanych treści czy środków strategii. To uczeń testuje,
w mniejszym stopniu rygorystyczne
przekazu. modyfikuje i dostosowuje do
i abstrakcyjne niż myślenie formalne.
W związku z tym ludzie dorośli
własnych potrzeb dostęp-
mogą sprostać zewnętrznym
4.4. Zmiany w zakresie ne strategie. Są one zatem
niekonsekwencjom w życiu
codziennym i są gotowi do integracji
kompetencji świadomą decyzją ucznia,
wykluczających się elementów
samoorganizacji podpartą własnym doświad-
w spójną całość.
czeniem, próbami i błędami,
Kompetencje samoorganiza- z których wyciąga wnioski.
Na podstawie: Reber, 2000, s. 217.
cji odnoszą się do umiejęt- W ten sposób osiąga on au-
ności zastosowania strategii tonomię, która zaprocentuje
umożliwiających efektywne w podejmowaniu przyszłych
Kompetencje
zarządzanie sobą w czasie ról i w procesie adaptacji w
pracownika
w odniesieniu do edukacji zmieniających się warunkach
przyszłości
szkolnej i życia codziennego. życia.
To, na jakim poziomie nasto-
Kompetencje niezbędne do
podejmowania wyzwań zawodowych
latek opanuje umiejętności 4.5. Zasoby ucznia
stawianych przez współczesny
planowania i organizowania, kończącego czwarty
rynek pracy; umiejętność pracy
w międzykulturowym zespole,
będzie procentowało pozy- etap edukacji
w wirtualnej przestrzeni; gotowość
tywną adaptacją w otaczają-
do podejmowania nowych wyzwań,
cej rzeczywistości, bazującej Zakończenie czwartego eta-
niestandardowe rozwiązywanie
problemów.
na zmianie zarówno środowi- pu edukacji wiąże się z waż-
ska pracy, jak i konieczności nymi decyzjami dotyczącymi
pracy w rygorze czasowym. dalszej drogi życiowej. Są to
podjęcie pracy zawodowej i/lub wy-
Uczeń na progu czwartego etapu eduka- bór określonego kierunku studiów.
cji bazuje na kompetencjach posługiwa- Aby umożliwić uczniowi pozytyw-
nia się strategiami metapoznawczymi, ną adaptację w pełnieniu ról studenta/
44
Kompetencje samoorganizacji ucznia Kompetencje samoorganizacji ucznia
rozpoczynającego czwarty etap edukacji kończącego czwarty etap edukacji
Posługiwanie się strategiami metapoznawczymi Posługiwanie się strategiami zarządzania zasobami
" zarządzanie własnym czasem (planowanie dnia,
" planowanie własnego procesu uczenia się,
tygodnia)
np. podział materiału na mniejsze partie, problem
z organizacją całego dnia  skupienie się na " umiejętność współpracy z innymi, np. korzystanie
warunkach wykonania danego zadania z doświadczenia osób dorosłych, umiejętność
zwracania się o pomoc do bardziej kompetentnych
" stosowanie strategii notowania, w jakimś obszarze kolegów
opracowywania tekstu
" zarządzanie elementami otoczenia
zewnętrznego w odniesieniu do edukacji
Zmiana
" wdrażanie strategii ułatwiających
szkolnej i własnego życia, np. organizacja
zapamiętywanie materiału (różne
przestrzeni do nauki, umiejętność znalezienia
mnemotechniki)
odpowiedniej dla siebie muzyki
Posługiwanie się prostymi strategiami Testowanie strategii samoorganizacji
samoorganizacji
" wybór najdogodniejszych ze względu na swoje
potrzeby strategii
" wdrażanie strategii, które zostały przekazane przez
osoby dorosłe, zazwyczaj w niezmienionej formie " umiejętność dostosowania strategii do własnych
potrzeb
Rysunek 13. Zmiany kompetencji społecznych nastolatka na czwartym etapie edukacji (w szkole ponadgimnazjalnej).
Na podstawie: Ledzińska i Czerniawska, 2010, s. 213 225.
pracownika, należy stworzyć mu warunki do reagowania na zmiany. Kompetencje te po-
rozwoju kompetencji pracownika przyszło- magają w dążeniu do sukcesu życiowego
ści. Uczeń, finalizując czwarty etap edu- i prognozują wysokie prawdopodobień-
kacji, powinien posiadać kompetencje stwo pozytywnej realizacji własnych
pozwalające mu na funkcjonowanie krótko- i długotermino-
w społeczeństwie informacyjnym, wie- wych celów edu-
lokulturowym, wymagającym selek- kacyjnych oraz
cjonowania informacji, elastyczności zawodowych.
w podejmowaniu zadań, szybkiego
45
Tabela 13
Kompetencje wymagane przez współczesny rynek pracy
Nazwa kompetencji Opis
Wnioskowanie, umiejętności
umiejętność uchwycenia głębszego sensu tego, co jest przekazywane
analityczne
umiejętność współodczuwania, stymulowania reakcji i interakcji zgodnych
Inteligencja emocjonalna
z własnymi intencjami
Umiejętności adaptacyjne umiejętność myślenia problemowego, wymyślania innowacyjnych rozwiązań
Kompetencje międzykulturowe umiejętność współpracy w kulturowo zróżnicowanym zespole
Przetwarzanie informacji umiejętność kategoryzowania, dokonywania syntez dużej liczby informacji
Kompetencje cyfrowe umiejętność porządkowania i krytycznej analizy zbieranych informacji
Interdyscyplinarność zdolność rozumienia i łączenia treści z kilku dziedzin
zdolność planowania i realizowania zadań oraz procesów zgodnie
Myślenie projektowe
z wytyczonymi celami
zdolność do filtrowania informacji, dokonywania selekcji ważnych i mniej
Praca w  smogu informacyjnym
istotnych treści
zdolność do podejmowania pracy w wirtualnym zespole, umiejętność
Współpraca w sieci
efektywnej komunikacji online
Na podstawie: Davies, Fidler i Gorbis, 2011.
Agata Starzec, 15 lat, ZESZYT DO FIZYKI
46
TROCHę TEORII& 2. Styl powierzchniowy  bierność w odbie-
raniu informacji, nastawienie na formalne
Cechy osobowości i style uczenia się a efekty zaliczenie materiału i wymagań związanych
uczenia się z realizacją przedmiotu, brak zastanowienia
nad tym, jak się uczyć  jakimi strategiami
Osiągnięcia szkolne i doskonalenie kompetencji i metodami; koncentracja na zapamiętaniu
charakterystycznych dla pracownika przyszłości faktów, schematów postępowania, brak chę-
są ściśle związane z cechami osobowości danej ci uchwycenia szerszego sensu.
jednostki. Badacze wskazują, że można je ująć 3. Styl strategiczny  dobra organizacja, prze-
w ramach  Wielkiej Piątki cech. Są to: myślany dobór strategii uczenia się studiowa-
nego materiału i względem wymagań egza-
1. otwartość na doświadczenia minacyjnych, koncentracja na osiągnięciach,
2. sumienność chęć zdobywania pierwszych miejsc w ran-
3. ekstrawersja kingach, osiągania bardzo dobrych wyników.
4. ugodowość 4. Styl apatyczny  niski poziom organizacji
5. neurotyczność. uczenia się, brak koncentracji na konkretnym
działaniu, rozproszenie uwagi, negatywne
Najsilniejszy związek między cechami osobowości nastawienie do szkoły, zajęć lekcyjnych.
a osiągnięciami szkolnymi zaobserwowano w przy-
padku sumienności, natomiast najsłabiej na wyniki Odmienną typologię zaproponował David A. Kolb,
szkolne oddziałuje ugodowość. Ekstrawersja ne- dzieląc style uczenia się na:
gatywnie wpływa na osiągnięcia nastolatków, zaś
otwartość na doświadczenia ma jednoznacznie po- " styl aktywny  poszukujący doznań, impul-
zytywne znaczenie dla otrzymywania wysokich not sywny, ekstrawertyczny
szkolnych. Neurotyczność powoduje brak zdecydo- " styl refleksyjny  introwertyczny, ostrożny,
wania i nieumiejętność dokonania wyboru drogi metodyczny
rozwoju oraz dominujących strategii uczenia się. " styl teoretyczny  intelektualny, racjonalny,
obiektywny
Podejmowanie aktywności i rozwój kompetencji " styl pragmatyczny  celowy, realistyczny,
korelują również z wybranym przez ucznia stylem praktyczny.
uczenia się. Model Noela Entwistle a uwzględnia
4 rodzaje stylów uczenia się: Osiągnięcie sukcesu w uczeniu się oraz doskonale-
niu kompetencji pracownika przyszłości nie zależy
1. Styl głęboki  styl ten cechuje krytycyzm tylko i wyłącznie od stylu uczenia się, choć pełni on
i potrzeba zrozumienia przyswajanych treści, znaczącą rolę w organizacji działania i dążeniu do
wiązanie nowych informacji z wcześniejszy- wyznaczonych celów. Warto zwrócić uwagę rów-
mi doświadczeniami i wiedzą, umiejętność nież na motywację ucznia, jego możliwości, zdol-
posługiwania się strategiami organizowania ności oraz warunki rozwoju, jakie stwarza mu szkoła.
oraz konfrontowania argumentów z wnio-
skami, umiejętność analizy wywodu. Za: Ledzińska i Czerniawska, 2010, s. 157 160 i 235.
47
NAJWAżNIEJSZE&
1. Istotne zmiany w zakresie kompetencji poznawczych dotyczą przejścia
z myślenia formalnego  hipotetyczno-dedukcyjnego  do myślenia
postformalnego, dotyczącego konkretnych sytuacji życiowych. Rozwój
procesów decentracji poznawczej pozwala nastolatkowi u progu dorosłości
dostrzec szerszą perspektywę ujmowania problemów niż tylko własna czy
najbliższego otoczenia.
2. Główne zmiany w zakresie kompetencji społecznych są związane
z ukierunkowaniem aktywności na ważne dla siebie cele, podejmowaniem
wolontariatu, pierwszej pracy zarobkowej w różnych formach zatrudnienia
oraz rozwojem niezwykle ważnych kompetencji miękkich.
3. Zmiana w zakresie samoorganizacji polega na rozwoju kompetencji meta-
poznawczych, które przyjmują postać zaawansowanych strategii zarządzania
zasobami. Mogą być one wykorzystywane przez ucznia zarówno w odniesieniu
do organizacji procesu uczenia się, jak i innych podejmowanych przez niego
działań. Są one testowane i modyfikowane do postaci, która odpowiada jego
indywidualnym potrzebom i możliwościom wykorzystania.
4. Uczeń kończący czwarty etap edukacji powinien posiadać kompetencje
pracownika przyszłości, pozwalające mu pełnić rolę aktywnego, twórczego
członka społeczeństwa. Są to: kompetencje informatyczne, kompetencje
komunikacyjne, kompetencje pracy w zróżnicowanym kulturowo zespole,
kompetencje pracy pod presją czasu i w zmieniających się warunkach,
kompetencje elastycznego podejścia do napotykanych problemów.
Karina Kułaczkowska, I rok studiów
48
bezrefleksyjnie, a także w wysoce nieumiejętny
Zakończenie sposób budują swój wizerunek w sieci.
Ważną funkcję w rozwoju nastolatków pełni wo-
lontariat. Przygotowuje on ucznia do wchodzenia
Okres póz
nego dorastania to dla nastolatka w wie- w różne role społeczne w przyszłości. Pomaga
ku 14/15 19/20 lat czas samookreślenia, czyli w podjęciu decyzji co do konkretnego zawodu.
próby określenia tego, kim jest i kim w przyszło- Stanowi pierwszą próbę podjęcia się systema-
ści chce być. Wiąże się to z podjęciem wyzwania tycznych obowiązków poza szkołą, kształtuje
dotyczącego zbudowania indywidualnej ścieżki więc w istotnym stopniu prawdziwe poczucie
rozwoju, stawania się jednostką, która rozpoznaje odpowiedzialności.
swoje zainteresowania, doskonali zdolności. Aby
cele te mogły zostać osiągnięte, ważne jest stwo- Choć uczeń na czwartym etapie kształcenia wyko-
rzenie uczniowi odpowiednich warunków do roz- nuje coraz trudniejsze i bardziej złożone zadania,
woju i edukacji w szkole i poza nią. to nadal potrzebuje dorosłego, także w roli auto-
rytetu, który będzie mu towarzyszył we wkracza-
Strategie, którymi posługuje się uczeń na czwar- niu w dorosłość. Ważne jest zatem, by nauczyciel
tym etapie edukacji, pozwalają mu na aktywne wspierał ucznia w poszerzaniu jego zasobów,
przetwarzanie informacji oraz zarządzanie zasoba- pokazał narzędzia i strategie pozwalające na sa-
mi, zarówno swoimi, jak i otoczenia, także wirtu- modzielną pracę, jednak nie ograniczał autonomii
alnego. Strategie te są niezwykle ważne w dobie młodego człowieka.
intensywnego korzystania z Internetu  napływ
informacji generuje potrzebę ciągłego wyboru, Zmiany, które zachodzą u nastolatka w zakresie
selekcji i modyfikowania dostarcza- kompetencji poznawczych, społecznych i samo-
nych danych. Bez nabycia tych regulacji, zmierzają do ukształto-
umiejętności młody człowiek czu- wania przynajmniej podstaw
je niepokój i zamęt informacyj- kompetencji pracownika przy-
ny. Zjawisko to potęgowane jest szłości. Są one jednym z nie-
przez korzystanie z wielu, często zbędnych warunków pozwa-
sprzecznych, z
ródeł informacji. lających na funkcjonowanie
w społeczeństwie informacyjnym,
Współczesne nastolatki są nazywane poko- wielokulturowym, o dużej dynamice
leniem Google. Jak jednak wskazują bada- zmian, wymagającym selekcjonowania
nia, ich kompetencje cyfrowe stoją na wy- informacji, innowacyjności i elastycz-
sokim poziomie jedynie w odniesieniu do ności w podejmowaniu zadań, a więc
umiejętności obsługi oprogramowania mobilności. Świat ten jest przyszłością
i aplikacji. Jednocześnie uczniowie mają współczesnych nastolatków, a szkoła
niedostateczną wiedzę na temat prawa stanowi właśnie jedno ze środowisk,
autorskiego w odniesieniu do mediów które pomaga im w tenże świat wkra-
 kopiują i wklejają często zupełnie czać bez obaw.
49
Małgorzata, 15 lat
Agata Starzec, 16 lat
50
Aleksandra A
eppek, 17 lat, NAGI SMUTEK
Jakub Ćwikliński, 16 lat
51
Warto przeczytać&
Korzystano z&
1. Bardziejewska, M., Brzezińska, A. i Hejmanowski, Sz. (2004). 1. Arends, R. I. (1994). Uczymy się nauczać. Warszawa:
Osiągnięcia i zagrożenia dla rozwoju młodzieży w okresie Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
dorastania. W: A. Brzezińska i E. Hornowska (red.), Dzieci
2. Bardziejewska, M. (2005). Okres dorastania. Jak
i młodzież wobec agresji i przemocy (s. 91 106). Warszawa:
rozpoznać potencjał nastolatków? W: A. Brzezińska (red.),
Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia
2. Grzesiak, K. i Zinkiewicz, B. (2011). Poradnik. Kim zostanie rozwojowa (s. 345 377). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo
moje dziecko. Kraków: Ministerstwo Edukacji Narodowej. Psychologiczne.
3. Limont, W., Cieślikowska, J. i Jastrzębska, D. (2012). Zdolni 3. Boyd, D. i Bee, H. (2008). Psychologia rozwoju człowieka.
w szkole, czyli o zagrożeniach i możliwościach rozwojowych Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
uczniów zdolnych. Poradnik dla nauczycieli i wychowaw-
4. Brophy, J. (2002). Motywowanie uczniów do nauki.
ców. Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
4. Wojtasik, B. (2011). Podstawy poradnictwa kariery. Poradnik
5. Brzezińska, A. I. (2000). Społeczna psychologia rozwoju.
dla nauczycieli. Warszawa: Krajowy Ośrodek Wspierania
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Edukacji Zawodowej i Ustawicznej.
6. Cybis, N., Drop, E., Rowiński, T. i Cieciuch, J. (2013), Uczeń
zdolny  analiza dostępnych narzędzi diagnostycznych.
Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji.
7. Davies, A., Fidler, D. i Gorbis, M. (2011). Future work skills.
Institute for the Future for the University of Phoenix
Research Institute.
8. Dąbrowska, A., Drzewiecki, P., Górecka, D., Gruhn, A.,
Chojnacki, L., Jasiewicz, J., Lipszyc, J., Majewski, W.,
Murawska-Najmie, E., Stunża, G., Śliwowski, K.,
Tafiłowski, P., Wilkowski, M. i Woz
niak, M. (2013). Cyfrowa
Przyszłość. Katalog kompetencji medialnych i informacyj-
nych. Warszawa: Fundacja Nowoczesna Polska.
9. Dembo M. H. (1997). Stosowana psychologia wychowaw-
cza. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
10. Dyrda, B. (2012). Edukacyjne wspieranie rozwoju uczniów
zdolnych. Studium społeczno-pedagogiczne. Warszawa:
Wydawnictwo Akademickie Żak.
11. Filipiak, E. (2011). Z Wygotskim i Brunerem w tle: Słownik po-
jęć kluczowych. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu
Kazimierza Wielkiego.
12. Filipiak, E. (2012). Rozwijanie zdolności uczenia się.
Z Wygotskim i Brunerem w tle. Gdańsk: Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne.
Magdalena Jamniuk, 17 lat, KAżDA RÓżA MA KOLCE
52
Korzystano z&
13. Fisher, R. (1999). Uczymy się, jak uczyć. Warszawa: 22. Prashnig, B. (2004). The Power of Diversity: New Ways of
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Learning and Teaching Through Learning Styles. Stafford:
Network Educational Press.
14. Knowles, M. S., Holton, E. F. i Swanson, R. A. (2009).
Edukacja dorosłych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe 23. Reber, A. S. (2000). Słownik psychologii. Warszawa:
PWN. Wydawnictwo Naukowe Scholar.
15. Ledzińska, M. i Czerniawska, E. (2010). Psychologia na- 24. Siadak, G. (2013). Students educational difficulties,
uczania. Ujęcie poznawcze. Warszawa: Wydawnictwo as one of the main determinants of private tutoring
Naukowe PWN. phenomenon in Poland. W: R. Michalak i M. Wieczorek
(red.), Obrazy dzieciństwa i dorastania. Wybrane prob-
16. Limont, W. (2005). Uczeń zdolny. Jak go rozpoznać i jak
lemy teoretyczne i empiryczne (s. 278 288). Poznań:
z nim pracować. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo
Instytut Naukowo-Wydawniczy Maiuscula.
Psychologiczne.
25. Silbermann, M. (2005). Uczymy się uczyć. Gdańsk: Gdańskie
17. Mietzel, G. (2002). Psychologia kształcenia. Gdańsk:
Wydawnictwo Psychologiczne.
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
26. Zimbardo, P. G, Johnson, R. L. i McCann, V. (2010).
18. Oleszkowicz, A. i Senejko, A. (2011). Dorastanie. W:
Psychologia: kluczowe koncepcje. Motywacja i uczenie się.
J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowie-
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
ka. Podręcznik akademicki (s. 259 286). Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN. 27. Zimbardo, P. G. i Boyd, J. (2013). Paradoks Czasu. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN.
19. Palka, S. (1999). Dydaktyk jako twórca, badacz i uczestnik
przemian edukacyjnych. Edukacyjne Dyskursy. Kraków: 28. Zimbardo, P. G., Sword, R. M. i Sword, R. K. M. (2013). Siła
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. czasu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
20. Petty, G. (2005). Nowoczesne nauczanie. Praktyczne wska- 29. Zimmerman, B. J., Bonner, S. i Kovach, R. (2005).
zówki i techniki dla nauczycieli, wykładowców i szkoleniow- Poczucie własnej skuteczności ucznia. Gdańsk: Gdańskie
ców. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Wydawnictwo Psychologiczne.
21. Pilch, T. (red.). (2003). Encyklopedia pedagogiczna XXI wie-
ku (t. 2). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.
53
Niezbędnik Dobrego Nauczyciela
Redakcja: prof. dr hab. Anna Izabela Brzezińska
Seria I. Rozwój w okresie dzieciństwa i dorastania
Recenzent: prof. dr hab. Barbara Bokus, Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego
i SWPS w Warszawie
Rozwój dziecka. Wczesne dzieciństwo dr Magdalena Czub
Rozwój dziecka. Wiek przedszkolny dr Joanna Matejczuk
Rozwój dziecka. Wczesny wiek szkolny mgr Anna Kamza
mgr Małgorzata Rękosiewicz
Rozwój dziecka. Środkowy wiek szkolny
mgr Paweł Jankowski
dr Konrad Piotrowski
Rozwój nastolatka. Wczesna faza dorastania dr Beata Ziółkowska
dr Julita Wojciechowska
dr Konrad Piotrowski
Rozwój nastolatka. Póz
na faza dorastania dr Julita Wojciechowska
dr Beata Ziółkowska
Seria II. Opieka i wychowanie w okresie dzieciństwa i dorastania
Recenzent: prof. dr hab. Maria Ledzińska, Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego
dr Karolina Appelt
Opieka i wychowanie. Wczesne dzieciństwo
mgr Monika Mielcarek
Opieka i wychowanie. Wiek przedszkolny dr Joanna Matejczuk
dr Sławomir Jabłoński
Opieka i wychowanie. Wczesny wiek szkolny
mgr Aleksandra Ratajczyk
prof. dr hab. Ewa Filipiak
Opieka i wychowanie. Środkowy wiek szkolny
dr Ewa Lemańska-Lewandowska
prof. dr hab. Ewa Filipiak
Opieka i wychowanie. Wczesna faza dorastania
dr Ewa Lemańska-Lewandowska
prof. dr hab. Ewa Filipiak
Opieka i wychowanie. Póz
na faza dorastania
dr Małgorzata Wiśniewska
54
Seria III. Edukacja w okresie dzieciństwa i dorastania
Recenzent: prof. dr hab. Zbigniew Kwieciński, Wydział Nauk Pedagogicznych
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
mgr Aleksandra Kram
Wczesna edukacja dziecka
mgr Monika Mielcarek
mgr Marta Molińska
Edukacja przedszkolna
mgr Aleksandra Ratajczyk
Edukacja wczesnoszkolna dr Barbara Murawska
prof. dr hab. Ewa Filipiak
Edukacja szkolna. Środkowy wiek szkolny
mgr Joanna Szymczak
Edukacja szkolna i pozaszkolna. prof. dr hab. Ewa Filipiak
Wczesna faza dorastania mgr Adam Mroczkowski
Edukacja szkolna i pozaszkolna. prof. dr hab. Ewa Filipiak
Póz
na faza dorastania mgr Goretta Siadak
Seria IV. Monitorowanie rozwoju w okresie dzieciństwa i dorastania
Recenzent: prof. dr hab. Stanisław Kowalik, Akademia Wychowania Fizycznego
im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu
Rozpoznanie zasobów dziecka i środowiska rozwoju. mgr Monika Mielcarek
Wczesne dzieciństwo mgr Aleksandra Ratajczyk
Rozpoznanie zasobów dziecka i środowiska rozwoju. mgr Aleksandra Ratajczyk
Wiek przedszkolny mgr Monika Mielcarek
Rozpoznanie zasobów dziecka i środowiska rozwoju. mgr Małgorzata Rękosiewicz
Wczesny wiek szkolny mgr Aleksandra Kram
Rozpoznanie zasobów dziecka i środowiska rozwoju. mgr Małgorzata Rękosiewicz
Środkowy wiek szkolny mgr Marta Molińska
Rozpoznanie zasobów nastolatka i środowiska rozwoju. mgr Aleksandra Kram
Wczesna faza dorastania mgr Marta Molińska
Rozpoznanie zasobów nastolatka i środowiska rozwoju. mgr Marta Molińska
Póz
na faza dorastania mgr Aleksandra Kram
55
Niezbędnik Dobrego Nauczyciela  seria III.
Edukacja w okresie dzieciństwa i dorastania
Tom
4 5 6
Etap
Drugi etap edukacji szkolnej Trzeci etap edukacji szkolnej Czwarty etap edukacji szkolnej
edukacji
Faza
Środkowy wiek szkolny Wczesna faza dorastania Póz
na faza dorastania
rozwoju
Wiek
8/9 11/12 11/12 14/15 14/15 19/20
w latach
Miejsce Szkoła podstawowa, klasy IV VI Gimnazjum Szkoła ponadgimnazjalna
" kształtowanie poczucia " transfer poczucia " kształtowanie
kompetencji, sprawstwa kompetencji, sprawstwa umiejętności samokontroli
i odpowiedzialności i odpowiedzialności na i samodyscypliny w zakresie
sytuacje pozaszkolne uczenia się
" kształtowanie umiejętności " kształtowanie myślenia " kształtowanie umiejętności
samodzielnego uczenia się problemowego/ samokształcenia
(indywidualnie i w zespole) projektowego
" kształtowanie umiejętności " kształtowanie umiejętności " kształtowanie kompetencji
uczenia się i współpracy realizacji różnych ról pracownika przyszłości,
Cele
z rówieśnikami w procesie uczenia się w tym budowania projektu
kształcenia
własnego życia
Kształtowanie kompetencji kluczowych (wg listy Strategii Lizbońskiej z roku 2000)
" kształtowanie umiejętności " kształtowanie gotowości " kształtowanie umiejętności
korzystania z kompetencji do transferu kompetencji samodzielnego transferu
kluczowych w nietypowych kluczowych na sytuacje kompetencji kluczowych na
sytuacjach szkolnych pozaszkolne różne sytuacje
" uczenie się we współpracy " uczenie się indywidualne " uczenie się indywidualne
w toku rozwiązywania i w zespole przez i w zespole w toku dyskusji
problemów rozwiązywanie problemów
i konstruowanie projektów
" zespołowe konstruowanie
Metoda " udział w projektach i realizacja projektów
kształcenia
" metapoznawcze strategie " strategie zarządzania
" poznawcze strategie
uczenia się zasobami  własnymi
uczenia się
i otoczenia
Rola
facylitator przewodnik przewodnik doradca doradca mentor
nauczyciela
Opracowanie: Anna I. Brzezińska, Monika Mielcarek i Aleksandra Ratajczyk.
Instytut Badań Edukacyjnych
Głównym zadaniem Instytutu jest prowadzenie badań, analiz i prac
przydatnych w rozwoju polityki i praktyki edukacyjnej.
Instytut zatrudnia ponad 150 badaczy zajmujących się edukacją 
pedagogów, socjologów, psychologów, ekonomistów, politologów
i przedstawicieli innych dyscyplin naukowych  wybitnych specjalistów
w swoich dziedzinach, o różnorakich doświadczeniach zawodowych,
które obejmują, oprócz badań naukowych, także pracę dydaktyczną,
doświadczenie w administracji publicznej czy działalność w organizacjach
pozarządowych.
Instytut w Polsce uczestniczy w realizacji międzynarodowych projektów
badawczych, w tym PIAAC, PISA, TALIS, ESLC, SHARE, TIMSS i PIRLS, oraz
projektów systemowych współfinansowanych przez Unię Europejską ze
środków Europejskiego Funduszu Społecznego.
Instytut Badań Edukacyjnych
ul. Górczewska 8, 01-180 Warszawa | tel. [phone] | [e-mail] | www.ibe.edu.pl
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.