PŁAZY

AMPHIBIA

PŁAZY TARCZOGŁOWE

PŁAZY WSPÓŁCZESNE

PODGROMADA

+ LABYRINTHODONTIA

LISSAMPHIBIA

RZĄD

BEZOGONOWE

OGONIASTE

BEZNOGIE

ANURA

URODELA

APODA

AMPHIBIA

* bezowodniowce, zmiennocieplne, ziemnowodne

* występują na wszystkich lądach poza wyspami oceanicznymi i obszarami zlodowaconymi

* dorosłe wykazują różny stopień przystosowania do życia na lądzie

* ich rozwój z jaj przez stadium larwy zachodzi w wodzie

POCHODZENIE

* najstarsze szczątki pochodzą z Grenlandii, północnej Rosji i Australii

- były to płazy tarczogłowe (meandrowe, labiryntodonty) mające wraz z ogonem ponad metr długości

- ICHTIOSTEGA – zwana czasem rybopłazem

* przodkami tych zwierząt były ryby mięśniowe

- miały zdolność oddychania powietrzem atmosferycznym dzięki parzystemu pęcherzowi pławnemu, połączonemu z przewodem pokarmowym

- miały narządy wewnętrzne (choany) otwierające się do jamy gębowej (dzięki temu współczesne lądowe kręgowce mogą wciągać powietrze do płuc przez nos, nawet kiedy pysk jest zamknięty lub zanurzony)

- czaszka odłączyła się od pasa barkowego i pojawiła się ruchoma krótka szyja (wstrząsy przy chodzeniu nie były bezpośrednio przenoszone na puszkę mózgową)

- kończyny tylne zyskały połączenie ze szkieletem osiowym – miednica połączyła się z kręgosłupem (wczesne kręgowce lądowe miały jeden kręg krzyżowy)

- nastąpiła redukcja struny grzbietowej (nie wnikała do czaszki, a w miarę rozwoju osobniczego zastępowana była przez segmentowe skostnienia kręgów)

* najstarsze czworonogi prowadziły wodny tryb życia, ale dzięki palczastym kończynom wolnym zyskały możliwość łatwiejszego wychodzenia na ląd (z początku na krótko)

* życie poza wodą wymagało ochrony skóry przed wysychaniem (funkcję tę spełnia rogowy naskórek, a u płazów także śluz)

* meandrowe przeżyły rozkwit w karbonie i permie, w triasie straciły na znaczeniu na rzecz gadów i wymarły przed końcem mezozoiku

* w karbonie wyodrębniły się z nich owodniowce

* SEJMURIA – z permu Ameryki Północnej, wykazywała mozaikę cech płazich, ale jej młode rozwijały się w wodzie

* pierwszych przedstawicieli płazów współczesnych znamy z wczesnego triasu BUDOWA PŁAZÓW

BUDOWA ZEWNĘTRZNA

SZKIELET

* skóra

* współczesne mają ażurową płaską czaszkę

- okrywa ciało płazów

* ponad głowę wystają wyłupiaste oczy umożliwiające

- pokryta cienkim, wielowarstwowym naskórkiem

obserwację otoczenia podczas zanurzenia w wodzie

* śluz

* otwór gębowy bardzo duży

- chroni przed wysychaniem

* w kręgosłupie pojawia się krótki odcinek szyjny, ale na

- wydzielany przez gruczoły skórne

zewnątrz szyja jest słabo zaznaczona

- zmniejsza tarcie podczas pływania

* żebra są zredukowane

* toksyny

* tułów wykazuje dość wyraźną metamerię mięśni (Nawet u

- zawarte w wydzielinach gruczołów skórnych

bezogonowych, które nie mają zdolności wyginania się na boki)

- ROPUCHY i SALAMANDRY mają gruczoły przyuszne

* większość ma dwie pary kończyn wolnych zakończonych

wydzielające parzystą wydzielinę

palcami (na przednich 4, na tylnych 5)

- niekiedy wydzielina gruczołów skórnych powoduje tylko

* między palcami (zwłaszcza kończyn tylnych) mogą

podrażnienie skóry i śluzówek (krajowe płazy)

występować błony pławne co jest przystosowaniem do życia w

- niektóre gatunki tropikalne (południowoamerykańskie ŻABKI),

wodzie

drzewołazy i liściołazy są śmiertelnie trujące (Indianie używają ich do zatruwania strzał)

- płazy najbardziej trujące mają najczęściej jaskrawe

odstraszające ubarwienie

- SALAMANDRIA występująca w Polsce ma na czarnym ciele

kontrastujące żółte plamy

- KUMAKI od strony grzbietowej wyglądają jak ciemne ropuszki,

zaniepokojone ukazują jaskrawo ubarwiony plamisty brzuch

(KUMAK NIZINNY czerwono-czarny, KUMAK GÓRSKI żółto-

czarny)

BUDOWA WEWNĘTRZNA PŁAZÓW

UKŁAD POKARMOWY

* wszystkie dorosłe płazy drapieżne polują na drobne bezkręgowce lub narybek

UKŁAD NERWOWY

* obszerna jama gębowo-gardzielowa

- współczesne mają drobne ząbki, przyrośnięte do kości szczęk i

* niewielkie mózgowie o bardzo małej masie

podniebienia

- części ułożone liniowo, jedna za drugą

UKŁAD WYDALNICZY

- żuchwa bezogonowych jest bezzębna

* kresomózgowie

- mają silnie umięśniony język (co jest nowością u kręgowców

- dość mocno wydłużone i podzielone na dwie półkule

* składa się z parzystych

lądowych, ryby nie miały języka), przyrośnięty z przodu pyska i

- ściany gładkie i cienkie, całkowicie zbudowane z tkanki podłużnych nerek typu pranercza

skierowany wolnym, rozwidlonym końcem do tyłu

nerwowej, której neurony tworzą u niektórych gatunków

* mocz (słaby roztwór mocznika i

- żaba, czy ropucha może go błyskawicznie wyrzucić na znaczną

pierwotną postać kory mózgowej

amoniaku) spływa z nerek

odległość, trafiając w przelatującego owada

- u niektórych półkule nieznacznie zakrywają międzymózgowie

moczowodami do pęcherza

- oczy żaby rejestrują głównie ruch (płaz potrafi też ocenić

* międzymózgowie

moczowego, będącego uchyłkiem

odpowiednią odległość, kiedy obraz celu padnie na określone miejsca

- w pełni wykształcone

kloaki

siatkówki obu oczu)

- u współczesnych w grzbietowej części widoczna szyszynka

- przylepiany do języka łup jest połykany (pomocne są tu ruchy

- nie występuje oko ciemieniowe, które miały płazy kopalne oczu)

* śródmózgowie

- kiedy żaba połyka jej gałki oczne zapadają się w głąb oczodołów,

- u bezogonowych duże, tworzy ośrodki analizy wzrokowej

spodnią stroną uciskając kęs i przepychając go do przełyku

oraz prawdopodobnie centrum koordynacyjne całego

* przełyk

mózgowia

UKŁAD KRĄŻENIA

* żołądek

* tyłomózgowie wtórne

* jelita

- móżdżek stanowi cienką, poprzecznie ustawioną płytkę leżącą BUDOWA

* kloaka (stek)

za śródmózgowiem, co jest skutkiem nieskomplikowanej lokomocji

* u kijanek przypomina układ krwionośny ryb

* larwy płazów bezogonowych są roślinożerne

płazów

- serce ma jeden przedsionek i jedną komorę

- zdrapują pokarm z roślin wodnych rogowymi ząbkami, po czym

- płazy nie wykazują ani wielkiej wytrwałości ani szybkości w

* u dorosłych w związku ze zmianą sposobu

trafia on do długiego jelita

poruszaniu się zarówno w wodzie jak i na lądzie

oddychania pojawia się obieg płucny (mały)

- nie mają żołądka

* od mózgowia odchodzi 10 par nerwów czaszkowych

- z głównego pnia tętniczego na przedłużeniu

* dalsze nerwy odchodzą z rdzenia kręgowego

stożka tętniczego wychodzącego z komory serca

rozchodzą się trzy pary łuków tętniczych

UKŁAD ODDECHOWY

NARZĄDY ZMYSŁÓW

1) tętnice głowowe

* oczy

2) łuki aorty (prawy i lewy) zaopatrujące w krew

* PŁUCA

- główny narząd zmysłów

większość ciała

- parzyste

- osłonięte powiekami (pełnią rolę ochronną przed wysychaniem) 3) tętnice płucne

- mają postać słabo pofałdowanych silnie ukrwionych worków

- płazy reagują na ostrość widzenia podobnie jak ryby,

- wentylacja płuc odbywa się przy pomocy pompy gardzielowej, gdyż nie przesuwając soczewkę

KRĄŻENIE KRWI

ma klatki piersiowej (żaba, czy ropucha pobiera powietrze narządami jamy

* linia naboczna – u kijanek i płazów żyjących stale w wodzie

* natleniona w płucach krew trafia żyłami

gębowo-gardzielowej dzięki obniżeniu podgardla, następnie zamyka

* narząd słuchu

płucnymi do lewego przedsionka

nozdrza zewnętrzne klapkami i dzięki skurczom mięśni podgardzieli

- u płazów lądowych

* krew z pozostałych naczyń (dużego obiegu) i

wtłacza powietrze krótką tchawicą do płuc)

- parzyste uszy

wzbogacona w tlen krew z naczyń skórnych, trafia

* SKÓRA

- słuch jest ważnym zmysłem bezogonowych (ze względu na rolę

do zatoki żylnej i prawego przedsionka

- naga, wilgotna

śpiewów godowych – głośnego zbiorowego kumkania samców)

* oba przedsionki uchodzą do jednej komory, co

- odbywa się przez nią znaczna część wymiany gazowej

- ucho środkowe oddzielone od otoczenia błoną bębenkową

powoduje mieszanie się krwi natlenowanej i

- SALAMANDRY BEZPŁUCNE żyjące w dobrze natlenionych strumieniach

- występuje trąbka Eustachiusza (połączenie z gardzielą)

odtlenowanej (mieszanej)

pokrywają całe zapotrzebowanie na tlen oddychając przez skórę i nabłonek

- drgania błony bębenkowej przenoszone są do ucha

* mieszanie nie jest całkowite

jamy gębowej (płazy mają dość wolny metabolizm), są oczywiście niewielkich wewnętrznego płazów bezogonowych przez pojedynczą

* bogatsza w tlen krew z lewej części komory trafia

rozmiarów

kosteczkę słuchową – strzemiączko/kolumienkę, powstałą z do brzusznej części stożka tętniczego, kierując

* SKRZELA

przekształcenia kości gnykowo-żuchwowej ryb

się do pierwszego i drugiego łuku tętniczego

- oddychają nimi kijanki i dorosłe osobniki niektórych wodnych płazów

* zmysł węchu

* uboga w tlen krew z prawej części komory

- u ogoniastych są zewnętrzne, mają postać pierzastych wyrostków po

- torebki węchowe przy nozdrzach

wędruje grzbietową częścią stożka tętniczego do

bokach głowy

* zmysł smaku

tętnic płucnych

- starsze kijanki płazów bezogonowych mają skrzela ukryte wewnątrz jamy

- receptory na języku i w śluzówce jamy gębowej

* oba strumienie krwi w stożku tętniczym rozdziela

skrzelowej zaopatrzonej w rurkę oddechową (później skrzela są podłużna zastawka spiralna

resorbowane)

ROZMNAŻANIE SIĘ I ROZWÓJ PŁAZÓW

* parzyste gonady, których przewody uchodzą do kloaki

ZAPŁODNIENIE WEWNĘTRZNE

MASOWE GODY

* płazy ogonowe i beznogie

* płazy bezogonowe

* niektóre są żyworodne

* setki samców żab i ropuch gromadzą się wiosną w

zbiornikach wodnych i chóralnie kumkają lub

rechoczą, by przywabić samice

ZAPŁODNIENIE ZEWNĘTRZNE

* głos wydawany jest za pomocą strun głosowych

(fałdów skórnych zamykających wlot do tchawicy) i

* płazy bezogonowe

wzmacniany przez nadymane worki rezonansowe po

* w jajowodzie jajo uzyskuje otoczkę

bokach głowy

białkową, która po zapłodnieniu w

wodzie pęcznieje

* zlepione galaretowate sznury lub złoża

KIJANKI

jaj to skrzek

* samiec obejmuje samicę mocnym

* larwy płazów

uchwytem (amplexus) i zapładnia jaja

* żyją w wodzie i przypominają ryby

w miarę ich znoszenia do wody

* oddychają skrzelami i poruszają się za pomocą bocznych wygięć płetwy ogonowej

* u płazów ogoniastych wcześnie uzyskują pokrój ciała podobny do

OPIEKA NAD POTOMSTWEM

dorosłych osobników (z zewnętrznymi skrzelami), jako pierwsze

wyrastają im kończyny przednie

* południowoamerykański GRZBIETORÓD

* u bezogonowych mają charakterystyczny kształt baryłki z ogonem

„hoduje” jaja na grzbiecie

aż do osiągnięcia sporych rozmiarów, dopiero krótko przed wyjściem na

* GARDŁORÓD „hoduje” jaja w gardzieli

ląd następuje przeobrażenie (wyrastają im kończyny /najpierw tylne/ i zanika ogon)

PODZIAŁ SYSTEMATYCZNY PŁAZÓW

URODELA

* mają pokrój ciała zbliżony do wczesnych czworonogów

* długi tułów i ogon wyginający się na boki

* krótkie, szeroko rozstawione kończyny

* uzębione szczęki

* żebra tułowiowe

* spotykane w hodowlach awaryjnych ODMIEŃCE JASKINIOWE pochodzące z krasowych jaskiń Bałkanów i AKSOLOTLE z Meksyku – płazy będące przykładem neotenii, czyli osiągania dojrzałości płciowej przez formy młodociane (rozmnażają się osobniki zachowujące wciąż skrzela), można doprowadzić do przeobrażenia aksolotla w dojrzałą postać (ambystomę meksykańską) podając mu hormony tarczycy

* podczas przeobrażenia u kijanek najpierw rozwijają się kończyny przednie

* żyją głównie w wodach lub nad wodami słodkimi w ciepłym klimacie

* SALAMANDRA OLBRZYMIA – największy współczesny płaz z Chin i Japonii, osiąga ponad 1,5m i 65kg

* TRASZKI, SALAMANDRA – krajowi przedstawiciele

ANURA

* krótki tułów

* przystosowały się do poruszania skokami dzięki wybiciu obunóż za pomocą kończyn tylnych – mocno umięśnionych, wzmocnionych (zrośnięte kości podudzia) i wydłużonych (dotyczy to także kości nastopna i śródstopia)

* w skokach pomaga im wydłużona miednica i usztywniony kręgosłup (pozbawiony żeber), którego tylna część jest zrośnięta w podłużny prostyl

* zielone i brunatne ŻABY, przystosowane do życia na drzewach RZEKOTKI, ROPUCHY KRĘPE o skórze pokrytej brodawkami, KUMAKI, GRZEBIUSZKI – krajowi przedstawiciele

* ŻABY LATAJĄCE – spotykane w dżunglach Azji Pd-Wsch, potrafią na rozpostartych błonach pławnych między wydłużonymi palcami szybować od drzewa do drzewa

APODA

* przypominają olbrzymie dżdżownice

* walcowate i pierścieniowate ciało

* żyją w ziemi i przeciskają się przez podziemne korytarze

* najstarsi przedstawiciele (ju

rajska E

ocecilia ) mieli jeszcze dwie pary kończyn

* występują głównie w tropikalnych lasach Ameryki Pd., Afryki i Azji

* niektóre żyją w wodach słodkich

* w Polsce nie występują

ZNACZENIE

* liczba płazów się zmniejsza m.in. przez wzrost promieniowania ultrafioletowego (dziura ozonowa), I

oddziałującego niekorzystnie na delikatną nagą skór, zanieczyszczenie środowiska i niszczenie OCHRONA

środowisk (małych oczek wodnych koniecznych do rozrodu), choroby (grzybice)

* płazy są masowo rozjeżdżane przez samochody kiedy próbują przekroczyć jezdnię

* niszczą rozmaite owadzie szkodniki

* w Polsce chronione są wszystkie płazy

SALAMANDRA PLAMISTA

TRASZKA ZWYCZAJNA, GRZEBIENIASTA, GÓRSKA, KARPACKA

KUMAK NIZINNY, GÓRSKI

GRZEBIUSZKA ZIEMNA

ROPUCHA SZARA, ROPUCHA ZIELONA

PASKÓWKA

RZEKOTKA DRZEWNA

Wszystkie ŻABY

ŻABA JEZIORKOWA, ŻABA WODNA, ŻABA ŚMIESZKA – chronione są od 1 marca do 31 maja (porze godowej)