Katedra Biochemii Farmakologii i Toksykologii Wydział Medycyny

Weterynaryjnej Uniwersytetu

Przyrodniczego we Wrocławiu

Zatrucie

Diagnostyka

opracował prof. dr Marcin Świtała

Materiały wykładowe z przedmiotu

Toksykologia weterynaryjna i Ochrona Środowiska (w.3b/2010)

Podstawą do wydania dobrej

diagnozy mogą być:

- dane z wywiadu

- objawy kliniczne

- zmiany anatomopatologiczne

- badania laboratoryjne

Wywiad

Podstawowym celem wywiadu jest:

1. ustalenie przyczyny zatrucia

- poprzez poznanie sposobu karmienia oraz jakości paszy i dodatków paszowych, a także ich źródeł i sposobu transportu oraz warunków przechowywania, zwrócenie uwagi na organo-leptyczne w

ł

w aściwo

w ści pa

szy i

y na

ewe

w ntualne z

anieczyszczeni

e a

ni ,

poznanie pastwiska,

- poprzez ustalenie czy i gdzie używano środków chemicznych w gospodarstwie, (malowanie , impregnowanie, odkażanie, dezynsekcja, odszczurzanie), i w jego okolicy (zabiegi agro-techniczne związane ze stosowaniem pestycydów lub nawo-zów, analiza skażenia środowiska związana z okolicznym przemysłem)

2. ustalenie skali zatrucia - liczby chorych i padłych zwierząt, poddanych ubojowi itp.

3. zrekonstruowanie objawów w pierwszej fazie zatrucia, poznanie ich dynamiki i kolejności występo-wania

Objawy kliniczne

Objawy kliniczne rzadko są jedynym źródłem rozpoznania. Są one bowiem zazwyczaj mało

swoi

w ste, p

, od

p

ob

od

n

ob e

n do ob

d

j

o ob awów

aw

ów inn

n yc

n

h c

h hor

h

ób.

ób

Ponadto lekarz rzadko jest świadkiem

początkowej fazy zatrucia, podczas której

objawy są bardziej patognomiczne.

Objawy ze strony przewodu pokarmowego

- uszkodzenia i przebarwienia błony śluzowej j. gębowej -

np. przekrwienia, sinica lub bladość, ewentualne inne zabarwienia (np. szare zabarwienie w ołowicy), owrzodzenia (np.

wtórnie owrzodzenia przy zatruciu rtęcią), wilgotność przy ślinotoku (

oku zatrucie N

a

N Cl

C ), s

, uchość błon ś

on luzowyc

ow

h (

h atropina)

- zabarwienia i stan zębów (fluoroza)

- wymioty

- biegunki (wodniste, cuchnące, zmieszane ze śluzem lub krwią)

- zaparcia (np. w zatruciu ołowiem, łubinem)

- brak łaknienia lub pragnienia to częste objawy towarzyszące zatruciu, są one pochodzenia centralnego, lecz ich pierwot

w ną pr

zyczyną

yn s

ą z

mi

m any w

ny w przewodz

w

ie poka

r-

r

mowym i związane z nimi dolegliwości

- bóle kolkowe, morzysko, przybieranie mniej lub bardziej charakterystycznych postaw to wynik spastycznego działania trucizn oraz towarzyszącej im bolesności

ze strony układu oddechowego

- kaszel, duszność , nagłe zatrzymanie oddechu obserwowane często w momencie wchłaniania trucizn w postaci gazów, par, dymów drażniących drogi oddechowe (np. podczas działania amoniaku, chloru czy tlenków azotu)

- duszność , chrapliwy oddech, objawy dychawiczne towarzyszące obrzękowi płuc

- wo

w ń

o w

ń

ydyc

w

hanego powi

go pow etrza m

o

m ż

o e być c

harakterystyczna

z

dl

a

zatrucia (np. przy zatruciach cyjankami, amoniakiem, mocznikiem)

Wtórnie zmiany porażenne układu oddechowego mogą być objawem centralnej depresji ośrodka oddechowego, porażeń nerwów obwodowych (kurara) lub skurczów tężcowych (strychnina)

Objawy ze strony układu nerwowego Objawy te mogą mieć charakter

centralny lub obwodowy

i mogą wynikać z

1. działania bezpośredniego na układ nerwowy lub 2. działania wtórnego - np. po niedotlenieniach, obrzęku itp.

Bardzo wrażliwe na działanie trucizn są takie struktury jak kora, ośrodki podkorowe, nerwy czuciowe, mniej wrażliwe -

rdzeń przedłużony lub kręgowy

Objawy centralne

1 o charakterze pobudzenia

- zachowanie : niepokój, lęk, nadwrażliwość na bodźce

- obwodowe pochodzenia centralnego - skurcze kloniczne, pochodzenia korowego, występują okresowo i obejmują najczęściej pewne partie mięśni (ołów, atropina, akonityna, bar), skurcze toniczne, pochodzenia rdzeniowego obejmujące zarówno z

ów

ginacze j

ak i

k pr

ostowni

ow ki (

strychnina) or

az

skurcze toniczno-kloniczne

2. o charakterze depresji

- zachowanie: osowienie, apatia, brak łaknienia, pragnienia

- obwodowe pochodzenia centralnego - niezborność ruchów, ataksja (bezruch), porażenia całych partii ciała, porażenie ośrodka oddychania (bezdech) lub ośrodka naczynio-ruchowego (zapaść),

Objawy obwodowe

- zmiany ze strony nerwów czuciowych - znieczulenia (kokaina), lub wzmożona wrażliwość (sporysz, weratryna, ołów),

- objawy ze strony nerwów ruchowych - porażenia (akonityna, kurara)

- objawy

w t

y owa

ow rzyszące z

apaleniom

om ne

rwów

w

ów (polineuritis

i ) np.

bolesność - często rozległych partii ciała, kulawizny, niedowłady (ołów, tal, rtęć, arsen)

Objawy ze strony układu krążenia mogą mieć charakter działania bezpośredniego lub pośredniego (np. poprzez układ nerwowy - na serce, poprzez autakolidy - na naczynia)

- objawy ze strony serca: tachykardia (atropina), bradykardia (naparstnica), nagłe zatrzymanie pracy serca (apopleksja)

- objawy naczyniowe: wzrost ciśnienia(tal, bar) lub jego spadek (arsen) rozszerzenie naczyń - zaczerwienienie skóry, bł. śluzowych lub ich zwężenie - bladość skóry, błon śluzowych

zmiany przepuszczalności - wysięki,

pękanie naczyń - wybroczyny, wylewy

Objawy ze strony krwi

- zmiany morfologiczne, zagęszczenie lub

rozrzedzenie, hemoliza,

aglutynacja, wpływ na stan hemoglobiny (barwa krwi)

- brak krzepliwości

Objawy ze strony nerek

- zmi

m any w

ny

w składzie i

odc

zynowo

ynow ś

o ci m

oc

m

zu, bezmoc

m

z,

mocznica,

towarzyszące upośledzeniu w wydzielaniu moczu -

obrzęki

zapalenia nerek, nerczyca (ołów, rtęć, arsen, fenol), Objawy ze strony układu rozrodczego

- poronienia, zaburzenia rozrodczości.

Objawy ze strony skóry i jej wytworów zmiany po działaniu drażniącym - zaczerwienienia, wyprysk, ubytki, strupy, owrzodzenia, martwice,

świąd,

zlewne poty (fluorek cynku)

wypadanie włosów (tal),

zniekształcenia kopyt (selen),

zatruciom mogą towarzyszyć wtórne zmiany uczuleniowe - np.

po fotosensibilizacji,

Objawy ze strony oczu

silne podrażnienia spojówek (drażniące gazy i pary) uszkodzenia rogówki,

zmiany rozwarcia źrenicy, zaburzenia widzenia, ślepota -

objawy te mogą być związane z działaniem ogólnym trucizny głównie na układ nerwowy

Zmiany anatomopatologiczne

Zmiany anatomopatologiczne najczęściej w sposób istotny ukierunkowują diagnozę ale często są podobne w różnych typach zatruć i wtedy nie możn

ż a

n na i

n

ch

h p

od

p

s

od tawi

aw e pos

p tawi

aw ć roz

r

p

oz oz

p

n

oz a

n ni

n a. W

a.

W

bardzo ostrym przebiegu zatrucia wynik tych badań może być ujemny.

Poniżej podano niektóre z częściej występujących objawów.

Zmiany a-p w przewodzie pokarmowym

- błony śluzowe jamy gębowej - czasem charakterystyczne przebarwienia, ubytki wybroczyny,

- błony śluzowe żołądka i jelit - różnego typu stany zapalne, wybroczyny wylewy krwawe

- treść żołądka i jelit - czasem charakterystyczna woń, zabarwienia,

zawartość części roślin trujących

- pobiegunkowe powalanie kałem okolicy odbytu

narządy miąższowe - wątroba, nerki

- powiększenie, przekrwienia, zmiany barwy i konsystencji znamionujące różnego typu zwyrodnienia, rzadziej martwice,

mięśni

n e s

zk

z ieletowe

ow

bl

b ade

ad , br

, b un

u at

n ne

n , kruc

u he

h , z

, w

z yr

w

od

yr

n

od i

n ałe

skóra , podskórze, błony śluzowe

zabarwienia , ubytki, wybroczyny, wykrwawienia, galaretowate nacieki

błony surowicze

- brunatne - methemoglobinemia, żółte - żółtaczka.

wybroczyny, często płyny w jamach otrzewnowej lub opłucnowej

płuca - przekrwienia, ogniska zapalne, obrzęki, pi

p eni

n sty p

y ł

p yn w

yn

w oskrze

z lach,

h p

, ł

p yn w

yn

w jamie op

ł

op uc

u now

n

e

ow j

mięsień sercowy - zwyrodniały, wiotki, pokryty wybroczynami, płyn w worku osierdziowym

mózg i rdzeń - niedokrwione, przekrwione,

wybroczyny, obrzęk, zwiększona ilość płynu czasem krwawego

Badania laboratoryjne

Cel - wykrycie trucizny w przesłanym materiale sekcyjnym lub w materiałach mogących być

przyczyną zatrucia (pasza)

Można też badać materiał pobrany przyżyciowo -

krew, mleko, kał , mocz

Metody badań dzielą się na ilościowe i jakościowe Rodzaje metod badawczych

chemiczne - to metody głównie ilościowe, zmierzające do ustalenia stężenia trucizny w przesłanym materiale, kierunek pos

k

zukiwa

w ń

ń i

w

ybór

w

me

m tody dokonywa

ody dokonyw ny

jest na podstawie wywiadu i sugestii lekarza

przekazanych w piśmie przewodnim.

Ilość trucizny może być tak niewielka, że

powszechnie stosowane w laboratoriach

metody mogą jej nie wykryć.

biologiczne - próby na zwierzętach laboratoryjnych, zmierzające do potwierdzenia obecności w

przesłanym materiale substancji trującej, bez oznaczenia jej ilości .

botaniczne - badania typowo jakościowe mające na celu wykrycie części trujących roślin lub ich nasion główni

ów e w

w treści pr

zewodu

w

poka

odu

rmow

m

e

ow go i/lub

przesłanych paszach

histopatologiczne, czasami histochemiczne biochemiczne, hematologiczne, serologiczne -

przeprowadzane przyżyciowo na krwi i moczu,

najczęściej o charakterze pomocniczym w celu

wykluczenia innych chorób

Badania laboratoryjne są końcowym etapem procedury diagnostycznej i powinny potwierdzić lub wykluczyć postawione wstępnie rozpoznanie.