Kszta³towanie przewagi konkurencyjnej w agroturystyce na przyk³adzie woj. ma³opolskiego STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU

127

Roczniki Naukowe ● tom X ● zeszyt 2

Andrzej Kotala, Arkadiusz Niedzió³ka

Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

KSZTA£TOWANIE PRZEWAGI KONKURENCYJNEJ

W AGROTURYSTYCE NA PRZYK£ADZIE WOJEWÓDZTWA

MA£OPOLSKIEGO

DEVELOPING COMPATITIVE ADVANTAGE IN AGRITOURISM

ON THE EXAMPLE OF THE MALOPOLSKA PROVINCE

S³owa kluczowe: agroturystyka, przewaga konkurencyjna, konkurencja, produkt agroturystyczny

Key words: agritourism, competitive advantage, rivalry, agritourism product Synopsis. W pracy ukazano rolê kszta³towania produktu agroturystycznego w celu uzyskania przewagi konkurencyjnej na rynku turystycznym. Przedstawiono ró¿ne formy dzia³añ i przedsiêwziêæ maj¹cych na celu zachêciæ turystów do przyjazdów do gospodarstw agroturystycznych. Zwrócono uwagê na us³ugi rekreacyjne, produkty markowe, kategoryzacjê, rodzaje promocji. Zaprezentowano równie¿ wyniki badañ przeprowadzonych w 365

gospodarstwach agroturystycznych nt. kszta³towania przewagi konkurencyjnej w agroturystyce.

Wstêp

Podobnie jak w ka¿dej dzia³alnoœci rynkowej równie¿ w dzia³alnoœci agroturystycznej wystêpu-je zjawisko konkurencji. O turystów zabiegaj¹ w³aœciciele gospodarstw agroturystycznych prowadz¹cych swoj¹ dzia³alnoœæ od niedawna, jak i zajmuj¹cy siê agroturystyk¹ od d³u¿szego czasu.

Konkuruj¹ zarówno kwatery zrzeszone w stowarzyszeniach agroturystycznych, jak i podmioty nie bêd¹ce ich cz³onkami. W walce o klientów wspó³rywalizuj¹ gospodarstwa skategoryzowane, jak i nieposiadaj¹ce ¿adnej kategorii. Kwaterodawcy próbuj¹ uzyskaæ przewagê konkurencyjn¹ przez kszta³towanie w³asnego produktu agroturystycznego w ofertê ciekawych, czasami innowacyjnych us³ug rekreacyjnych lub przez wykreowanie produktu markowego. Rolnicy staraj¹ siê tak¿e specjalizowaæ swoje gospodarstwo agroturystyczne przez stworzenie produktu unikatowego lub przez obs³ugê pewnej tylko grupy odbiorców.

Czêœæ metodyczna

Celem artyku³u by³o przedstawienie zasad kszta³towania produktu agroturystycznego na trud-nym konkurencyjnym rynku w agroturystyce. W teoretycznej czêœci pracy zaprezentowano ró¿ne przedsiêwziêcia i dzia³ania, które mog¹ przyczyniæ siê do zwiêkszenia przyjazdów turystów i do skuteczniejszej walki konkurencyjnej wœród w³aœcicieli kwater agroturystycznych. W czêœci empi-rycznej zaprezentowano natomiast wyniki badañ przeprowadzonych w 365 gospodarstwach agroturystycznych w województwie ma³opolskim. Badania mia³y na celu poznanie dzia³añ stosowa-nych przez kwaterodawców w celu przyci¹gniêcia turystów. Do badañ wykorzystano narzêdzie badawcze jakim by³ wywiad wed³ug kwestionariusza. Kryterium doboru próby by³ wybór gmin, zlokalizowanych w powiatach charakteryzuj¹cych siê najwiêksz¹ liczb¹ gospodarstw agroturystycznych w województwie. Z kolei w powiatach do badañ dobrano te gminy, w których liczba gospodarstw agroturystycznych stanowi³a co najmniej 50% wszystkich obiektów noclegowych w gminie. Dane co do liczby gospodarstw agroturystycznych wed³ug powiatów i gmin uzyskano w Ma³opolskim Oœrodku Doradztwa Rolniczego zs. w Karniowicach.

128 Andrzej Kotala, Arkadiusz Niedzió³ka Istota przewagi konkurencyjnej w agroturystyce Najistotniejszym czynnikiem uruchamiania i rozwijania produktu agroturystycznego s¹ ludzie i ich kompetencje [Sikora 1999]. W podejmowaniu dzia³alnoœci agroturystycznej najwa¿niejszym kapita³em jest rodzina wiejska i jej predyspozycje do prowadzenia samodzielnej dzia³alnoœci go-spodarczej. W agroturystyce w³aœnie od kapita³u ludzkiego zale¿y stworzenie takiego produktu, który pozwoli zwiêkszyæ przewagê konkurencyjn¹.

W opinii Strzembickiego [2003] w procesie tworzenia produktu agroturystycznego nale¿y roz-ró¿niæ dwie podstawowe dziedziny: kszta³towanie ofert i dostosowanie ofert. Kszta³towanie ofert to wybór dziedziny, w której jesteœmy najlepsi oraz odgraniczenie naszej dzia³alnoœci od innych firm. Wymienione dzia³ania powinny obejmowaæ zw³aszcza nastêpuj¹ce elementy sk³adowe:

– koncentracjê na okreœlonym segmencie rynku,

– wytwarzanie produktów specyficznych, które mog¹ zainteresowaæ turystów,

– eksponowanie i wykorzystywanie ró¿nic w porównaniu z konkurencj¹,

– œwiadome rezygnowanie z pewnych dziedzin dzia³alnoœci, w wyniku analizy naszych zalet i s³aboœci.

Konkurencyjnoœæ przedsiêbiorstwa to jego sytuacja ekonomiczna w zmiennym otoczeniu, w którym potrafi ono uzyskaæ przewagê nad rywalizuj¹cymi przedsiêbiorstwami na rynku oferuj¹c klientom wiêksz¹ wartoœæ od tej, któr¹ oferuj¹ przedsiêbiorstwa rywalizuj¹ce [Sobolak 2006]. Nie-zwykle istotn¹ rolê, jeœli chodzi o konkurencyjnoœæ w agroturystyce odgrywaj¹ us³ugi rekreacyjne oferowane turystom. W przypadku ciekawych us³ug rekreacyjnych mo¿na uzyskaæ przewagê konkurencyjn¹ i wzmocniæ swoj¹ pozycjê na rynku. W procesie kszta³towania tej przewagi wa¿ne miejsce mo¿e odgrywaæ produkt markowy lub innowacyjne us³ugi rekreacyjne. Te dwa pojêcia s¹

ze sob¹ bliskoznaczne.

Produkt markowy to przede wszystkim sposób zdobywania rynku przez uzyskanie konkurencyjnej przewagi nad innymi produktami obecnymi na rynku. Mo¿liwoœci kszta³towania markowego produktu agroturystycznego na obszarach wiejskich s¹ szczególnie znacz¹ce w zakresie zakwatero-wania, wy¿ywienia oraz us³ug kulturalno-rekreacyjnych [£êczycki 2004]. W agroturystyce produkty markowe spe³niaj¹ wa¿n¹ rolê. Wed³ug Majewskiego [2000] przejawia siê to g³ównie tym, ¿e marka:

– umo¿liwia odró¿nianie produktów,

Рstymuluje powtarzalnoϾ przewagi,

– pozwala poszerzyæ oferowane grupy produktów,

– umo¿liwia uzyskanie wy¿szej ceny.

Produktem markowym w agroturystyce mog¹ byæ us³ugi lecznicze. Zwrócili na to uwagê Sznajder, Przezbórska [2006], którzy wyszczególnili termin „agroterapia” i znaczenie to uzasadnili tym, ¿e terapia musi siê odbywaæ na terenie gospodarstwa lub na terenie wiejskim. W opinii wspomnia-nych autorów agroturystyka oferuje obecnie nastêpuj¹ce produkty i us³ugi terapeutyczne:

– hipoterapiê,

– terapie wykorzystuj¹ce specyfiki roœlinne i zwierzêce:

– aromatoterapiê,

– apiterapiê,

– specyficzne diety,

– minisanatoria.

Apiterapia to metoda leczenia, profilaktyka i promocja zdrowia za pomoc¹ produktów pszcze-lich i preparatów, czyli apiterapeutyków, sporz¹dzonych z u¿yciem tych produktów. Aromatotera-pia z kolei to terapia wykorzystuj¹ca zapachy – jest metod¹ lecznicz¹ o historii tak d³ugiej, jak historia cywilizacji. Jej podstaw¹ jest wykorzystywanie pozytywnych w³aœciwoœci olejków ete-rycznych zawartych w roœlinach. W kszta³towaniu przewagi konkurencyjnej w agroturystyce api-terapia wydaje siê byæ po¿¹danym produktem, dziêki któremu mo¿na uzyskaæ przewagê nad innymi gospodarstwami agroturystycznymi.

Kszta³tuj¹c produkt agroturystyczny poza us³ugami rekreacyjnymi, produktami markowymi, agroterapi¹, w³aœciciele gospodarstw agroturystycznych mog¹ poddaæ swój obiekt procedurom kategoryzacyjnym. Dziêki posiadanej kategorii istnieje mo¿liwoœæ promocji swojego gospodar-

Kszta³towanie przewagi konkurencyjnej w agroturystyce na przyk³adzie woj. ma³opolskiego 129

stwa agroturystycznego na portalu internetowym ogólnokrajowej Polskiej Federacji Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwa Goœcinne”, a tak¿e wsparcia w organizacji wyjazdów na targi i gie³dy turystyczne oraz umieszczania swojej oferty w wydawnictwach wydawanych przez tê organizacjê.

W opinii Jalinika [2005] jednymi z najwa¿niejszych celów poddania gospodarstwa agroturystycznego kategoryzacji jest wykreowanie marki produktu agroturystycznego oraz podniesienie jakoœci œwiadczonych us³ug. Warto zwróciæ uwagê na pewne determinanty, od których zale¿y kategoryzacja danego obiektu. Kryñski [2003] stwierdza, ¿e o zakwalifikowaniu gospodarstwa agroturystycznego zgodnie z normami kategoryzacyjnymi do konkretnej kategorii przes¹dzaj¹ w zasadzie parametry techniczno-sanitarne pokoi, ich standard budowlany (wielkoœæ pokoi, wypo-sa¿enie pokoi, instalacje i urz¹dzenia itp.) oraz po³o¿enie i stan w jakim znajduje siê ca³e gospodarstwo. Z kolei wed³ug wspomnianego ju¿ Jalinika [2005] kategoryzacja gospodarstw agroturystycznych œwiadczy o dwóch wartoœciach – okreœlonym standardzie obiektu i natê¿eniu ruchu turystycznego na okreœlonym obszarze. Im wiêcej gospodarstw jest skategoryzowanych, tym dynamiczniej rozwija siê agroturystyka.

Uatrakcyjnianie turystom ich pobytu w ciekawy sposób oraz posiadanie odpowiedniej kategorii mog¹ przyczyniæ siê do zwiêkszonych przyjazdów letników. Z kolei istotn¹ kwesti¹ jest to, aby zachêciæ goœci do ponownych przyjazdów w przysz³oœci. Uwarunkowane jest to przez jakoœæ oferowanych us³ug oraz obs³ugê turystów. W ramach jakoœci, ocenianej subiektywnie przez goœci

– turystów, wyodrêbniæ nale¿y dwie kategorie [Strzembicki 2003]:

– jakoœæ u¿ytkowo-techniczn¹, czyli to, co nabywca otrzymuje od us³ugodawcy w ramach pakie-tu us³ugowego, np. wygodne pokoje, sypialnie, w³aœciwie urz¹dzony pokój dzienny, sprzêt sportowy i turystyczny, ogród rekreacyjny z urz¹dzeniami pozwalaj¹cymi zaspokajaæ ró¿ne potrzeby goœci, miejsca do parkowania samochodów, warunki p³atnoœci,

– jakoœæ abstrakcyjn¹, czyli tzw. emocjonaln¹ zawartoœæ us³ugi – sposób w jaki turysta jest obs³ugiwany (zaanga¿owanie gospodarzy, ich zachowanie i lojalnoœæ w stosunku do goœci, wiarygodnoœæ, uprzejmoœæ, kompetencje, sposób za³atwiania reklamacji, nastrój w obiekcie turystycznym itp.).

W kszta³towaniu przewagi konkurencyjnej w agroturystyce wa¿ne miejsce zajmuje równie¿

odpowiednia polityka promocyjna. Nale¿y zgodziæ siê z Sikor¹ [2006], ¿e promocja w agroturystyce nie jest ³atw¹ dzia³alnoœci¹, poniewa¿ nie ma jednego schematu wskazuj¹cego na jej skutecznoœæ i efektywnoœæ. Wed³ug Strzembickiego [1998], promocja w turystyce to zespó³ œrodków, za pomoc¹

których dana firma turystyczna komunikuje siê z rynkiem, a mówi¹c œciœlej – przekazuje szczegó³o-we informacje o swojej dzia³alnoœci lub konkretnych produktach czy us³ugach.

W komunikacji z rynkiem wskazane jest, aby w³aœciciel gospodarstwa agroturystycznego stosowa³ ró¿ne formy promocji. Powinien posiadaæ w³asn¹ stronê internetow¹, prezentowaæ swoj¹

ofertê w ró¿nych wydawnictwach: katalogach, prospektach, a tak¿e uczestniczyæ w wyjazdach na gie³dy i targi turystyczne. Ponadto, dla sta³ych klientów lub w okresie pozasezonowym warto stosowaæ tzw. promocjê uzupe³niaj¹c¹, m. in. w postaci obni¿ek cen za oferowane us³ugi.

W celu zwiêkszenia dzia³añ promocyjnych gospodarstwa agroturystyczne zostaj¹ czasami cz³onkami stowarzyszeñ agroturystycznych. Cz³onkostwo w tych organizacjach przek³ada siê na wspóln¹ promocjê, w tym na organizacjê wspólnych wyjazdów na targi i gie³dy turystyczne oraz umieszczanie ofert we wspólnych wydawnictwach katalogowych.

Podmioty agroturystyczne znajduj¹ce siê na tym samym terenie, np. w jednej gminie mog¹ nie podejmowaæ ¿adnej wspó³pracy i nie zrzeszaæ siê w stowarzyszenia. Przyczyn¹ braku wspó³pracy jest traktowanie innych podmiotów jako konkurentów, z którymi nale¿y podj¹æ walkê konkurencyjn¹ i j¹ wygraæ [Sznajder, Przezbórska 2006]. W³aœciciele gospodarstw agroturystycznych stosuj¹c strategiê konkurencji nie podejmuj¹ czêsto ¿adnej wspó³pracy. Ponadto, s³abe podmioty agroturystyczne z obawy o swoj¹ przysz³oœæ tak¿e czêsto nie s¹ sk³onni do wspó³pracy.

Wyniki badañ

Województwo ma³opolskie nale¿y do tych regionów w Polsce, w których rozwój agroturystyki jest bardzo intensywny. W celu poznania dzia³añ w³aœcicieli gospodarstw agroturystycznych w

130 Andrzej Kotala, Arkadiusz Niedzió³ka sferze pozyskiwania klientów

a

T be a

l 1. Rodza e

j us u

³ g e

r k e

r acy n

j ych w badanych

gospoda s

r w

t ach ag o

r u

t y

r s y

t cznych

przeprowadzono badania nt.

kszta³towania produktu agrotury-

Fo y

m

r

spêdzan a

i wo n

l ego czasu –

g

O ó e

³ m

stycznego, walki konkurencyjnej

o

r dza e

j us u

³ g e

r k e

r acy n

j ych

c

il zba % z ogó n

l ej

i ró¿nych dróg dotarcia do poten-

c

il zby

cjalnych turystów.

gospoda s

r w

t

W kszta³towaniu produktu

g

O i

n a

k

s , g ir l

356

97 3

,

agroturystycznego wa¿ne miejsce

b

y

z

r

G

ob a

r i

n e

241

66 0

,

zajmuje pakiet us³ug rekreacyj-

g

u

³

s

U

i p e

z

r

o

w d i

n i

k

c e

199

54 5

,

nych. Badane gospodarstwa agro-

d

U i

z a³ w p a

r a

c h

c go p

s oda

i

k

s

r

h

c

199

54 5

,

turystyczne oferuj¹ turystom ró¿-

Sp ê

z

r t e

r

e

r

k a

o

n

j

y

c

p

s

- o o

tr y

w

175

47 9

,

ne formy spêdzania czasu wolnego

a

N

a

k

u

p

¹

z

r

y

z

r

d a

z i

n a po a

rt w e

r gio a

n

h

c

y

n

l

147

40 3

,

K il

u gi i p e

z

r a

j d

¿

i

k

¿ b

¹

k

z

c

y

r

128

35 1

,

w ciekawy i interesuj¹cy sposób.

Ba e

s n b

u

l

b o

r d i

z k

57

15 6

,

Prawie wszystkie organizuj¹ dla

a

N

a

k

u

ê

r o

k d i

z e a

³

48

13 2

,

letników ogniska i grilowanie. Wie-

a

N

a

k

u

a

j d

z y o

k

e

n

n j

30

8 2

,

lu kwaterodawców proponuje

a

J d

z a o

k

a

n

n

– i

h po e

t a

r pia

1

1

3 0

,

swoim goœciom równie¿ grzybo-

e

n

n

I

37

10 1

,

branie oraz s³u¿y im w przewod-

ó

r

 d o

³ : bada i

n a a

³

w

e

n

s .

nictwie po okolicy (tab. 1).

Ponad po³owa respondentów

a

T be a

l 2. Powody n e

i poddan a

i s ê

i

(57,8%) odpowiedzia³a, ¿e ich gospodarstwo agrotu-ka e

t go y

r zac ij wœ ó

r d badanych

rystyczne posiada jak¹œ specjalnoœæ przyci¹gaj¹c¹

n e

i ska e

t go y

r zowanych gospoda s

r w

t

turystów. W grupie tej najwiêcej odpowiedzi, prawie ag o

r u

t y

r s y

t cznych

po³owa (48,3%) dotyczy³a potraw regionalnych, na-Rodzaj odpow e

i dzi

%

stêpnie malowniczej okolicy (16,1%). Wed³ug auto-odpow e

i dzi

rów tej pracy piêkno krajobrazu nie powinno byæ jed-i

N gdy i

s ê m

y

t

i

n e i e

t

n e

r o

s a

w e

³ m

26 4

,

nak uznane za produkt markowy, gdy¿ nie dotyczy to a

Z d e

¿

u

o

k

y

t

z

s

b

( a

r k

d

n

u

f

)

y

z

s

u

21 2

,

bezpoœrednio danego gospodarstwa. Takim produk-i

N e p

s e i

n

³ am

a

m

y

w

gañ o

n

(

)

m

r

20 6

,

tem markowym mo¿e byæ ¿ywnoœæ, ciekawe formy i

N e a

m a

t i

k ej po e

z

rt by

17 5

,

us³ug rekreacyjnych, spêdzanie wolnego czasu w ak-e

n

n

I

14 3

,

tywny sposób itp. Wœród innych specjalnoœci wy-a

R e

z m

%

100 0

,

mieniano m. in. tak¿e: jazdê konn¹ (9,5%), stawy ryb-il b

z

c a odp.

326

ne (8,0%) oraz w³asny wypiek chleba (7,6%).

ó

r

 d o

³ : bada i

n a a

³

w

e

n

s .

Kszta³towanie przewagi konkurencyjnej w badanych gospodarstwach agroturystycznych wyra¿a siê tak¿e w posiadaniu odpowiedniej kategorii. Procedu-a

T be a

l 3. Ko z

r yœci z ka e

t go y

r zac ij

wskazane p z

r ez w a

³ œc c

i e

i il

ra nadawania kategorii jest dobrowolnym dzia³aniem, ska e

t go y

r zowanych gospoda s

r w

t

a proces ten egzekwuje ogólnokrajowa organizacja ag o

r u

t y

r s y

t cznych

zrzeszaj¹ca wiejskich kwaterodawców Polska Federa-cja Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwa Goœcinne”.

Rodzaj odpow e

i dzi

%

odpow e

i dzi

Niestety wœród badanych gospodarstw agro-

turystycznych tylko 10,6% jest skategoryzowanych.

i

W ê

a

z

s

k

il b

z

c a

ó

t

s

y

r

u

t

w

48 7

,

Ró¿ne s¹ powody niepoddania siê procedurom ka-a

Z a

f

u i

n e

ó

t

s

y

r

u

t

w

20 4

,

tegoryzacyjnym. Zdecydowanie najczêœciej respon-Lep a

z

s

p o

r

o

m a

j

c

7 7

,

i

N e a

m a

¿ d

h

c

y

n

7 7

,

denci wskazywali na brak w³asnego zainteresowa-a

z

s

¿

y

W

a

j o

k æ

œ

g

u

³

s

u

7 7

,

nia (26,4% obiektów nie skategoryzowanych), na a

³

W

a

n

s

a

s

a

f

s

y

t

a

j

c

k

2 6

,

zbyt du¿e koszty tego przedsiêwziêcia (21,2%), na i

W ê

y

z

s

k

o

k

o

f

m tr

2 6

,

trudnoœci w spe³nianiu wymogów (20,6%) (tab. 2).

a

z

s

¿

y

W

e

c a

n

2 6

,

Zwa¿ywszy, ¿e obecnie tylko co dziesi¹te go-a

R e

z m

%

100 0

,

spodarstwo jest skategoryzowane, widaæ potrzebê il b

z

c a odp.

39

mocniejszego zaanga¿owania szkoleniowo-dorad-

ó

r

 d o

³ : bada i

n a a

³

w

e

n

s .

czego ró¿nych instytucji, szczególnie oœrodków do-

Kszta³towanie przewagi konkurencyjnej w agroturystyce na przyk³adzie woj. ma³opolskiego 131

radztwa rolniczego w tym zakresie. G³ówn¹ na-a

T be a

l 4. Fo y

m

r

p o

r

o

m c ij s o

t sowane p z

r ez

tomiast korzyœci¹ badanych gospodarstw agro-badane gospoda s

r w

t a ag o

r u

t y

r s y

t czne

turystycznych z racji posiadanej kategorii jest zwiêkszona liczba przyje¿d¿aj¹cych turystów, co Rodzaj p o

r

o

m c ij

L c

i zba

% od

stwierdzi³a prawie po³owa w³aœcicieli obiektów wskazañ

c

il zby

wskazañ

skategoryzowanych. Wœród innych zalet wymie-niono m. in. zaufanie turystów, wy¿sz¹ jakoœæ d

y

W a i

n

w

a

w

t

c

294

26 5

,

us³ug i lepsz¹ promocjê (tab. 3).

e

R a

l

k

a

m

231

20 8

,

W walce konkurencyjnej w agroturystyce

e

t

n

I

e

n

r t

226

20 4

,

d

U i

z a³ w a

t g

r a h

c i gie d

³ a h

c

180

16 2

,

mo¿na zdobyæ przewagê na rynku tak¿e przez

P o

r

o

m a

j

c doda o

k

t

a

w

165

14 9

,

cz³onkostwo w stowarzyszeniach agroturystycz-e

n

n

I

13

1 2

,

nych. Wœród badanych gospodarstw ponad po-

a

R e

z m

1

1 09

100 0

,

³owa (50,4%) jest zrzeszona. G³ówn¹ korzyœci¹ z ó

r

 d o

³ : bada i

n a a

³

w

e

n

s .

tego tytu³u s¹ wspólne dzia³ania w sferze promocji. Wœród zrzeszonych gospodarstw 86,4% czerpie korzyœci ze wspólnych dzia³añ promocyjnych. Co czwarte gospodarstwo osi¹ga profity dziêki mo¿liwoœci udzia³u w szkoleniach, a co pi¹te korzysta z dostêpu do informacji.

Gospodarze zajmuj¹cy siê agroturystyk¹ w swoim instrumentarium promocyjnym stosuj¹ ró¿-

ne formy promocji. Najczêœciej s¹ to wydawnictwa w postaci katalogów i folderów (tab. 4).

Wa¿ne miejsce w kszta³towaniu przewagi konkurencyjnej zajmuje proces segmentacji rynkowej. Jednak¿e tylko 8 badanych gospodarstw agroturystycznych (2,2%) specjalizuje siê w obs³u-dze pewnych grup turystów, takich jak: emeryci, osoby niepe³nosprawne, mi³oœnicy przyrody oraz wêdkarze i myœliwi.

Wnioski

Rozwijaj¹cy siê w ostatnich latach rynek us³ug agroturystycznych stwarza mo¿liwoœci docho-dowe dla wielu rodzin rolniczych, ale jednoczeœnie zmusza do sta³ego doskonalenia obs³ugi turystów. Czêsto bowiem w jednej gminie funkcjonuje wiêcej gospodarstw agroturystycznych. Ka¿de z nich stara siê wypracowaæ swoiste metody, które zachêc¹ turystów do ponownego skorzystania z ich us³ug. Staraj¹ siê wiêc uzyskaæ minimaln¹ chocia¿by przewagê nad innymi gospodarstwami

œwiadcz¹cymi podobny typ us³ug.

Wyniki badañ ukaza³y, ¿e w kszta³towaniu przewagi konkurencyjnej w agroturystyce wa¿ne miejsce zajmuje oferta us³ug rekreacyjnych. Wyniki potwierdzi³y, ¿e rekreacja w agroturystyce jest szeroka, natomiast brak typowo innowacyjnych us³ug rekreacyjnych. Brakuje ofert nowatorskich, unikatowych produktów agroturystycznych, widocznej specjalizacji gospodarstw, obs³ugi wyodrêbnionych grup turystów. Takie kwestie w kszta³towaniu produktów agroturystycznych na trud-nym rynku konkurencyjnym z pewnoœci¹ mog³yby przyczyniæ siê do zwiêkszenia przyjazdów turystów oraz zwiêkszy³yby przewagê konkurencyjn¹. Nowatorskie podejœcie do rekreacji w dzia³alnoœci agroturystycznej mo¿e staæ siê silnym narzêdziem w walce konkurencyjnej .

Literatura

Jalinik M. 2005: Czynniki decyduj¹ce o kategoryzacji gospodarstw agroturystycznych. [W:] Determinanty rozwoju turystyki na obszarach wiejskich, pod red. M. Jalinika. Wydawnictwo Libra s.c., Bia³ystok, 83.

Kryñski Z. 2003: Kategoryzacja gospodarstw a jakoœæ us³ug agroturystycznych. [W:] Turystyka wiejska w Polsce

– od rozproszonych dzia³añ do kompleksowej strategii. Wydawnictwo Akademii Rolniczej, Kraków, 113.

£êczycki K. 2004: Mo¿liwoœci kszta³towania produktu markowego w agroturystyce. [W:] Marketing produktów turystycznych, pod red. M. Jalinika. Wydawnictwo Politechniki Bia³ostockiej, Bia³ystok, 66.

Majewski J. 2000: Strategia marki turystyki wiejskiej. [W:] Turystyka wiejska w perspektywie europejskiej.

Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich Oddzia³ w Krakowie, Kraków, 30.

Sikora J. 1999: Organizacja ruchu turystycznego na wsi. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 137.

Sikora J. 2006: Promocja warunkiem rozwoju agroturystyki. [W:] Regionalne aspekty rozwoju agroturystyki, pod red. M. Jalinika. Agencja Wydawniczo-Edytorska EkoPress, Bia³ystok, 256.

Sobolak L. 2006: Konkurencyjnoœæ przedsiêbiorstwa w globalizacji w zmiennym otoczeniu. [W:] Sposoby osi¹gania doskona³oœci organizacji w warunkach zmiennoœci otoczenia. Wyzwania teorii i praktyki. Tom II, pod red. E. Skrzypek. Zak³ad Ekonomiki Jakoœci i Zarz¹dzania Wiedz¹, Wydzia³ Ekonomiczny Uniwersy-tetu Marii Curie-Sk³odowskiej w Lublinie, Lublin, 477.

132 Andrzej Kotala, Arkadiusz Niedzió³ka Strzembicki L. 1998: Promocja w turystyce wiejskiej. [W:] Agroturystyka, pod red. U. Œwietlikowskiej.

Wydawnictwo SGGW w Warszawie, Warszawa 1998, 510.

Strzembicki L. 2003: Marketing us³ug agroturystycznych. FAPA, Warszawa, 64, 195-196.

Sznajder M., Przezbórska L. 2006: Agroturystyka. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 134.

Summary

In the article different forms of developing competitive advantages among owners of agritourism farms have been presented. Among these activities recreational services take major part. Recreation in agritourim is a very important part in the process of making agritourism product. There are many different forms of recreational services which are offered to tourists. Unfortunately there’s a lack of innovative services or brand products in agritourism. Such undertakings could increase the rival advantage in this activity.

Adres do korespondencji:

dr hab. Andrzej Kotala, prof. UR, dr Arkadiusz Niedzió³ka Uniwersytet Rolniczy

Katedra Socjologii i Rozwoju Wsi

Al. Mickiewicza 21

31-120 Kraków

tel. [phone]

e-mail: [e-mail], [e-mail]