Według Prawa Geologicznego i Górniczego:
WODY LECZNICZE = wody podziemne nie zanieczyszczone pod względem chemicznym i mikrobiologicznym, charakteryzujące się naturalną zmiennością cech fizycznych i chemicznych, spełniające co najmniej jeden z następujących warunków:
● zawartość rozpuszczonych składników mineralnych stałych > 1000 mg/l
● zawartość jonu żelazawego > 10 mg/l (wody żelaziste)
● zawartość jonu fluorkowego > 2 mg/l (wody fluorkowe)
● zawartość jonu jodkowego > 1 mg/l (wody jodkowe)
● zawartość siarki dwuwartościowej > 1 mg/l (wody siarczkowe)
● zawartość kwasu metakrzemowego > 70 mg/l (wody krzemowe)
● zawartość radonu > 74 Bq (rozpad na sekundę) (jednostka aktywności sub-stancji promieniotwórczej) (wody radonowe)
● zawartość dwutlenku węgla niezwiązanego > 250 mg/l (250 – 999 mg/l - wody kwasowęglowe, > 1000 mg/l - szczawy)
Wody termalne = wody, których temperatura na wypływie wynosi > 20 OC. Też są wykorzystywane w lecznictwie.
Klasyfikacja fizykochemiczna wód leczniczych
(według Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 13 kwietnia 2006 r.) 1) Wody mineralne → >1000 mg rozpuszczonych składników/l. Należą do tych składników najczęściej: chlorki, siarczany i wodorowęglany: sodu, wapnia i magnezu
2) Wody swoiste (słabo zmineralizowane) → < 1000 mg rozpuszczonych składników/l. W zależności od rodzaju tych składników są to wody:
- jodkowe
- siarczkowe
- żelaziste
- fluorkowe
- krzemowe
- szczawy
- kwasowęglowe
- termalne
3) Wody mineralne swoiste → zawierające jeden lub więcej składników swo-istych wymienionych w pkt 2
Ze względu na genezę wód leczniczych w Polsce:
1) Wody infiltracyjne (pochodzące z opadów współczesnych (po 1945 r.), holo-ceńskich (o wieku do około 10 tys. lat) i glacjalnych (lodowcowych) (sprzed dziesiątków tys. lat)) → większość
2) Wody reliktowe (pochodzące z opadów poprzednich epok geologicznych) (solanki uzdrowisk Niżu Polskiego i uzdrowiska w Busku Zdroju, Goczałko-wic i Ustronia) (sprzed wielu mln lat)
3) Wody pochodzenia metamorficznego (wskutek procesów metamorficznych skał na głębokości około 30 km) (W Karpatach: Rabce – Zdroju, Szczawie, Krościenku n/D, Szczawnicy, Złockiem, Krynicy (wody typu Zuber), Wyso-wej.
Pochodzenie wód ma znaczący wpływ na ich eksploatację.
Wody mineralne w lecznictwie uzdrowiskowym
Warunek uznania wody za leczniczą → uzasadnienie jej określonego działania fizjologicznego
Balneologia = dziedzina wiedzy, w której podstawowe tworzywo do leczenia, rehabilitacji i profilaktyki stanowią surowce mineralne.
Balneoterapia = podstawowy dział balneologii, wykorzystujący działanie wód leczniczych.
Typy wód najczęściej wykorzystywane w balneoterapii
● chlorkowo – sodowe (solanki)
● wodorowęglanowe (szczawy)
● siarczkowo – siarkowodorowe (siarkowe)
● radoczynne
Wody chlorkowo – sodowe (solanki) → poza chlorkiem sodu, zawierają jod, brom i żelazo.
- posiadają własności bakteriostatyczne, przeciwzapalne i mukolityczne (roz-rzedzają śluz)
- stanowią surowiec do produkcji soli leczniczych
Wody wodorowęglanowe (szczawy) → poza dwutlenkiem węgla o właściwym stężeniu zawierają wapń, sód, magnez, chlor i fluor.
- posiadają także wiele mikroelementów o szczególnych właściwościach bio-chemicznych
- mają działanie alkalizujące i mukolityczne
Wody siarczkowo – siarkowodorowe (siarkowe) → poza związkami siarki, zawierają często także chlorek sodu
- wykorzystywane są do leczenia chorób: reumatycznych, ortopedyczno - ura-zowych, dermatologicznych oraz w niedokrwieniu kończyn dolnych
Wody radoczynne → zawierają emanację radonu.
- wykorzystywane są w chorobach naczyń obwodowych, górnych dróg oddechowych, reumatologicznych i ginekologicznych
Metody wykorzystywania wód leczniczych w uzdrowiskach
1) Kąpiele lecznicze (wanny i baseny)
2) Inhalacje (aerozoloterapia)
3) Per os (doustnie) w krenoterapii (kuracji pitnej)
Kąpiele lecznicze → stosowane są w chorobach:
- układu ruchu
- układu krwionośnego i oddechowego
- dermatologicznych
● Typy wód wykorzystywanych w kąpielach leczniczych:
- solanki
- wody kwasowęglowe
- siarczkowo – siarkowodorowe
● Rodzaje czynników oddziaływujących na organizm człowieka:
- ciśnienie hydrostatyczne
- lepkość
- wypór wody
b) termiczne
● Efektywność lecznicza zależy od stopnia wchłanialności przez skórę składników zawartych w wodzie. Najlepszą wchłanialność wykazują:
- dwutlenek węgla
- radon
- siarkowodór
- jod
Słabiej działają:
- potas
- jony siarczkowe
Inhalacje (aerozoloterapia) → stosowane są przy użyciu tradycyjnych urządzeń oraz tężni solankowych o ogromnej, kilkupiętrowej wysokości i długości do kil-kuset metrów. Są to budowle z drewna i gałęzi tarniny.
● Na początku → tężnie używane były wyłącznie do uzyskiwania soli kuchennej ze źródła solankowego
● Aktualnie → tężnie są miejscem służącym do inhalacji, w wyniku powstawa-nia w ich otoczeniu aerozoli bogatych w jod, skutecznych w leczeniu chorób górnych dróg oddechowych oraz tarczycy.
● Najbardziej znane tężnie w Polsce:
- Ciechocinek
- Inowrocław
- Konstancin
Kuracja pitna (krenoterapia) → zależy od rodzaju i ilości składników mineralnych, ich wzajemnego stosowania ilościowego oraz zawartości pierwiastków śladowych i gazów.
● Skuteczność w leczeniu chorób:
- układu oddechowego, trawiennego i krwionośnego
- endokrynologicznych
- nerek i dróg moczowych
- otyłości
Aktualne typy wód leczniczych produkowanych w polskich uzdrowiskach: a) Szczawnica → Jan i Stefan
b) Krynica → Jan, Zuber i Słotwinka
c) Wysowa → Franciszek, Henryk i Józef
d) Polanica → Wielka Pieniawa
e) Szczawno → Dąbrówka i Mieszko
Import:
WĘGRY → Hunyadi Janos
Inne cele wykorzystywania wód leczniczych
1) Wytwarzanie innych produktów zdrojowych:
a) Ciechocinek, Dębowiec (woj. śląskie), Iwonicz Zdrój:
- sole
- ługi
- szlamy
b) Iwonicz Zdrój i Busko Zdrój:
- wyroby o przeznaczeniu kosmetycznym
c) Krynica Zdrój:
- naturalny dwutlenek węgla, wykorzystywany w przemyśle spożywczym, m.in.
do gazowania wód mineralnych → pozyskiwany w ten sposób dwutlenek węgla jest wykorzystywany w balneologii m. in. do tzw. suchych kąpieli kwasowęglo-wych
Szkodliwe składniki wód leczniczych
1) Związki organiczne → w określonym stężeniu mogą być szkodliwe dla zdrowia. Największe zagrożenie – w ujęciach ogólnodostępnych
2) Bor, bar i arsen → ich przekroczona zawartość może mieć szkodliwy wpływ dla zdrowia.
Nieodzowna czynność na obszarach uzdrowiskowych → wyznaczenie stref ochronnych ujęć, w ramach zabezpieczenia złóż mineralnych.