Socjologia ogólna

a

socjologia organizacji

dr Lidia Domańska

Socjologia

jest to nauka badająca zjawiska

i procesy tworzenia się różnych

form życia zbiorowego ludzi

oraz zmiany w nich zachodzące,

a wynikające z wzajemnego

oddziaływania ludzi na siebie.

Przedmiot zainteresowań socjologii

Społeczne uwarunkowania człowieka (jego

cechy, zainteresowania),

Społeczne działania ludzi ( w tym

oddziaływania):

stosunki społeczne pomiędzy ludźmi,

stosunki społeczne pomiędzy grupami

(zbiorowościami),

stosunki społeczne wewnątrz nich (konflikty,

rywalizacja, współpraca, współdziałanie),

Rozwój współżycia społecznego – procesy

społeczne,

Kultura (materialne i niematerialne wytwory

działalności ludzkiej),

Formy współżycia (struktura społeczna).

Podział socjologii:

1.

Socjologia ogólna - jej zadaniem jest

tworzenie

teorii,

definicji

oraz

opracowywanie metod badawczych.

Składa się ona z trzech teorii:

struktur społecznych, w tym

makrostruktur i mikrostruktur społecznych

zmian lub rozwoju społecznego

zachowania społecznego jednostki

zachowania społecznego zbiorowości

Podział socjologii cd.

2.

Socjologia szczegółowa – której

zadaniem jest badanie realnie

istniejącej rzeczywistości społecznej.

W związku z tym można tu wymienić

m.in. np.: socjologię miasta, obszarów

wiejskich, oświaty i wychowania,

kultury, socjologię organizacji,

moralności, religii, wiedzy, rodziny,

prawa, mniejszości narodowych itd.

Socjologia organizacji (SO)

jedna z dyscyplin szczegółowych socjologii

obejmująca swym zakresem z jednej strony

badania nad organizacjami rozumianymi jako

grupy celowe, lecz także procesy organizacyjne

zachodzące w makro- i mikroskali.

głównym obszarem badawczym tej dyscypliny są

przedsiębiorstwa oraz instytucje publiczne. Poza

tym zajmuje się ona problemami makrostruktur

społecznych i ich wpływem na funkcjonowanie

organizacji. W tym ujęciu makrostruktury

traktowane są jako otoczenie organizacji.

Historia tworzenia SO

1. Początki SO związane były z powstawaniem nauki

socjologii (IX w.). Powstawały pierwsze opracowania

opisujące projekty zorganizowania idealnego

społeczeństwa.

2. Początki socjologii zostały oparte na naukach

przyrodniczych (fizjologia społeczna). Claude Henri de Saint-Simon uważał, że wszystkie zjawiska społeczne

mają naturę fizjologiczną. Tzn. społeczeństwo tworzy jeden organizm podzielony na części składowe, które

mają określone funkcje niezbędne do właściwego

funkcjonowania całości tego organizmu.

3. Do połowy XX wieku rozwijały się też teorie starające się w miarę dokładnie opisywać działanie systemu

społecznego, m. in. założenia Pitirima Sorokina i Talcotta Parsonsa.

Socjologiczna definicja organizacji

jest to celowa i wtórna grupa społeczna,

o charakterze zrzeszenia, relatywnie

wyodrębniona z otoczenia zewnętrznego,

charakteryzująca się przewagą formalnie

uporządkowanych stosunków wewnętrznych,

która osiąga cele i utrzymuje równowagę

wewnętrzną przy pomocy takich środków

społecznej regulacji zachowań uczestników

organizacji jak: wzory zachowań, role

organizacyjne, kontrola społeczna itd.

Instytucje - definicja

Instytucje – to niektóre rodzaje organizacji np. urzędy administracji państwowej, banki, szpitale, instytucje oświatowe.

Inne organizacje jak np. przedsiębiorstwa nie są

nazywane potocznie instytucjami.

Instytucja w znaczeniu socjologicznym – to np.

instytucja małżeństwa lub rodziny. Nie mamy tu na

myśli urzędu stanu cywilnego, gdzie legalizowany jest związek dwojga ludzi, lecz utrwalone, powtarzalne

zachowanie zbiorowe ludzi, usankcjonowane

zwyczajowo, normą kulturową lub etyczną.

Modele organizacji

1. Mechaniczny – siła modelu tkwi w stabilności

i jednolitości funkcjonowania oraz w

podporządkowywaniu jej uczestników.

Organizacja maksymalnie wykorzystuje

posiadane zasoby, nie musi liczyć się z

otoczeniem (np. monopolista)

2. Organiczny (sieciowy) – słabo zaznaczona

hierarchia władzy, duża samodzielność

uczestników organizacji oraz elastyczność we

wprowadzaniu zmian organizacyjnych („ludzie

bez organizacji”)

Biurokracja – „organizacja bez ludzi”

odrębna struktura aparatu

administracyjnego, porządkującego

zarządzanie dużymi strukturami

Cechy:

opiera się na zatrudnionych na stałe

urzędnikach, podzielonych według

kompetencji, podległych prawu, które

stosowane będzie powszechnie,

obiektywnie i bezosobowo.

Teorie elit Wilfreda Pareto

Model biurokracji wg.M.Webera

Mechaniczność. Sam Weber stwierdził, że w pełni rozwinięty mechanizm biurokratyczny ma się tak do innych rodzajów organizacji jak maszyna do ręcznej roboty.

Przewidywalność. Ponieważ organizacją rządzą bezosobowe przepisy, a te są znane, wobec tego decyzje podejmowane w organizacji są przewidywalne

Obiektywizm. Organizacje są mechanizmem działającym

ponad ludźmi i od ich woli niezależnym. Ludzie w organizacji są tylko czynnikiem energetycznym, uruchamiającym mechanizm, który rządzi się ustalonymi regułami. Jest to „organizacja bez ludzi".

Kompetencja. Biurokracja jest władzą ekspertów,

posiadających wiedzę techniczną. Wykształcenie zastąpiło przywileje jako podstawę do zatrudnienia.

Racjonalność. Emocje, motywy osobiste mogą przeszkadzać nawet ekspertom w podejmowaniu racjonalnych decyzji.

Dlatego konsekwentne zastosowanie bezosobowości eliminuje źródło irracjonalności.

Kultura organizacji (KO)

jest to historycznie ukształtowany

i wewnętrznie spójny system wartości

i sposób myślenia wraz z wyrażającymi

je symbolami, które powstały w

wyniku oddziaływania ludzi na siebie.

Typy KO wg. Deala i Kennedy′ego

1. Kultura „wszystko albo nic”

Właściwa jest dla ludzi z wielkimi ideami i ambicjami.

W stosunku do otoczenia obowiązuje postawa agresywna

„pokaż mi górę, a zdobędę ją”. Cenione są działania

dynamiczne i niekonwencjonalne. Sukces jest nagradzany poważaniem, wysokim dochodem, władzą. Sukcesy świętuje się entuzjastycznie. Niepowodzenia są bezlitośnie pokazywane.

Można szybko wspiąć się na wyżyny, ale równie szybko nisko upaść. Nie wolno żalić się z powodu porażek.

2. Kultura „chleba i igrzysk”

Tu obowiązuje dewiza: „otoczenie jest pełne możliwości, ty musisz je tylko wykorzystać", czyli postawa otwarta.

Eksponowana jest umiejętność współpracy w zespole, przyjazne i ujmujące zachowanie. Szczególna wartość to być aktywnym; kto jest spokojny, jest podejrzany, że nic nie robi. Podziwia się ludzi, którzy potrafią osiągnąć trudne cele.

Typy KO cd.

3) Kultura analityczna

Ludzie koncentrują się na podjęciu właściwej decyzji. Ufa się tylko naukowo-technicznej racjonalności. Podstawowym rytuałem jest narada, podczas której obowiązuje ścisły porządek posiedzeń i przemówień. Emocje są tu niepożądane.

Ideałem jest osobowość stateczna, dojrzała, racjonalna.

Karierę robi się powoli.

4) Kultura procesu

Tu uwaga koncentruje się na procesie pracy. Naczelną wartością jest perfekcjonizm. Błędów nie wolno popełniać.

Bohaterami są ludzie, którzy bezbłędnie pracują nawet w trudnych okolicznościach. Relacje społeczne układa się według porządku hierarchicznego. Emocje są traktowane jako

zakłócenie ułożonego procesu pracy.

Otoczenie organizacji - podział

1. Otoczenie zewnętrzne:

ogólne - wymiary

celowe – konkretne organizacje lub grupy

2. Otoczenie wewnętrzne:

warunki wewnątrz organizacji

siły wewnętrzne (ludzie)

Organizacja i jej otoczenie

Wymiar

ekonomiczny

iar

W

ym

y

W

e

m

k

iędzynarodowy

o

ia

m

konkurenci

klienci

lo

r

gi

s

cz

le

s

o

t

n

j

y

ie

r

u

a

ic

s

c

t

z

e

ś

Otoczenie wewnętrzne

n

g

i

ła

i

c

c

y

w

• Zarząd

z

ni

W

• Pracownicy

p

y

r

o

m

• Kultura

e

l

g

i

i

u

t

a

l

y

r

at

c

o

p

z

rz

n

r

iar

a

y

y

dostawcy

w

związki

ym

no

zawodowe

W

-

techniczny

Wymiar

socjokulturowy

Wymiary otoczenia zewnętrznego

1. Techniczny – metody pozwalające przekształcić zasoby w produkty i usługi

2. Ekonomiczny – ogólna kondycja gospodarki (inflacja, popyt, bezrobocie, stopy procentowe)

3. Międzynarodowy – zakres w jakim organizacja pozostaje pod wpływem działalności gospodarczej innych krajów

4. Prawno-polityczny – regulacje prawne oraz stosunki między gospodarką a państwem

5. Socjokulturowy – demograficzne cechy społeczeństwa, nawyki, wartości

6. Ekologiczny – zakres w jakim organizacja wpływa na środowisko naturalne

Kryteria analizy otoczenia

1. Kryterium kierunku działania:

otoczenie bezpośrednie (bliższe)

-

dostawcy

-

klienci (odbiorcy)

-

konkurencja

-

firmy obsługi finansowej (banki, f.ubezpiecz.)

-

rynek kapitałowy

-

instytucje administracji publicznej (US, ZUS, Policja)

otoczenie pośrednie (dalsze) – do niego zaliczamy: otoczenie kulturowe, edukacyjne, polityczne, prawne, techniczne i technologiczne, ekonomiczne, naturalne, socjologiczne, demograficzne.

Kryteria analizy otoczenia cd.

2. Kryterium zmienności:

otoczenie stabilne

otoczenie zmienne

otoczenie burzliwe

3. Kryterium złożoności:

otoczenie proste

otoczenie złożone

Koncepcje człowieka w gospodarce

1. Człowiek ekonomiczny – nastawiony

na efektywność i maksymalizację

zysków, sprawy kultury i dobra

społecznego są mu obce. Ekonomiści

uważają, że człowiek ten dbając o

własny interes, może tworzyć dobro

wspólne, przeciwnego zdania są

socjologowie.

Koncepcje człowieka w gospodarce

2. Człowiek socjologiczny – działa na

rzecz wspólnoty, jest częścią grupy.

Odwołuje się do wartości, jak np.

solidarność, równość, wolność.

Pracuje, by pomóc osiągnąć cel

grupie, potrafi zrzec się kontroli nad

swoimi zasobami.

Koncepcje człowieka w gospodarce

3. Człowiek społeczno-ekonomiczny

łączy elementy ekonomii oraz

socjologii. Dba o wykonanie zadań

z równoczesną dbałością o relacje

społeczne.

Zachowanie się człowieka

w organizacji

Koncepcja Douglasa McGregora

1.

Teoria X przyjmuje następujące założenia :

Przeciętna istota ludzka z natury nie lubi pracować i będzie unikać pracy, gdy tylko to będzie możliwe,

Aby ludzie ponosili wystarczające wysiłki, zmierzające do osiągnięcia celów organizacji, trzeba ich zmuszać, kontrolować, kierować nimi, a nawet grozić im

karami,

Przeciętna jednostka ludzka jest leniwa; woli, aby nią kierowano, pragnie unikać odpowiedzialności, ma

stosunkowo niewielkie ambicje, a nade wszystko

pragnie bezpieczeństwa.

Koncepcja D. McGregora cd.

2. Teoria Y głosi:

Wydatkowanie energii fizycznej i umysłowej w pracy jest tak naturalne, jak w zabawie lub wypoczynku; zależnie od warunków praca może być zarówno źródłem zadowolenia, jak i kary.

Kontrola zewnętrzna i obawa przed karą nie są jedynymi środkami skłaniającymi pracownika do wysiłku na rzecz organizacji, pragnie on być samodzielny w wykonywaniu zadań, jakie mu powierzono.

Stopień zaangażowania się pracownika w realizację celów organizacji jest funkcją wynagrodzenia uzyskiwanego za osiągane wyniki; najważniejszy element tego wynagrodzenia (satysfakcja i samorealizacja) może być bezpośrednim wynikiem wysiłku włożonego właśnie w realizację celów instytucji.

Przeciętny człowiek uczy się nie tylko przyjmować, ale także poszukiwać odpowiedzialności.

Ludzi cechuje na ogół wysoki poziom wyobraźni, pomysłowości, twórczego myślenia i inicjatywy w rozwiązywaniu problemów organizacji.

Intelektualne możliwości przeciętnego człowieka w warunkach współczesnej działalności gospodarczej są tylko częściowo wykorzystane

Klasyfikacja grup

1. wg rozmiarów i struktury grupy

wyróżniamy:

grupy małe – mikrostruktury, nie dzielą się na

podgrupy, występuje zasada „twarzą w twarz”,

występują silne więzi emocjonalne, nie liczą

więcej niż kilkanaście osób. Przykłady: rodzina,

senat wyższej uczelni, sekta, grupy sportowe

itp.

grupy wielkie (lub duże) – mają złożoną

strukturę (makrostrukturę), a ich częściami są

różne podgrupy, ze względu na wielkość brak

możliwości bezpośrednich kontaktów ze

wszystkimi członkami grupy, np. wyznawcy

kościoła katolickiego, naród, SLD, itp.

Klasyfikacja grup cd.

2.

wg dominującego typu więzi :

grupy pierwotne – najczęściej niedobrowolne, więzi o charakterze osobistym, uczuciowym, intymnym np.

rodzina, grupa sąsiedzka, rówieśnicza

grupy wtórne – więzi o charakterze rzeczowym (cele,

interesy), pozbawiona więzi intymnych, komunikacja o charakterze nieosobowym ( partia polityczna, załoga

zakładu pracy)

3.

wg stopnia sformalizowania instytucji :

grupy formalne – więzi bezosobowe, silna kontrola

społeczna, sformalizowana struktura wewnętrzna, np.

organizacja

grupy nieformalne – więzi o charakterze osobistym,

nieformalna kontrola społeczna i struktura wewnętrzna, brak upoważnienia do działania w grupie, np. grupa

przyjaciół.

Klasyfikacja grup cd.

4.

wg stopnia uzyskiwania członkostwa :

grupy genetyczne – członkostwo ze względu na

pochodzenie od członków danej grupy,

pochodzenie biologiczne i kulturowe (poprzez

adopcję)

grupy przynależności przymusowej – np. naród,

państwo

grupy ekskluzywne – kontrolowana przynależność

(przeszkody, wymagania), np. grupy

charytatywne, zawodowe (prawnicy, lekarze)

grupy inkluzywne – swobodny dostęp, jedyny

warunek – przestrzeganie obowiązujących w

grupie zasad, norm

Klasyfikacja grup cd.

5.

wg zadań :

grupy wspólnotowe – powstają spontanicznie z

chęci przynależności i kontaktu np. przyjaciele

grupy celowe – powstają do realizacji określonego

celu, bez względu czy ten cel jest dobrowolny czy

narzucony, cele mają różny charakter np.

kulturalne gospodarcze, polityczne

6.

inne grupy:

terytorialne – wieś, miasto, naród, państwo

negatywne i pozytywne

odniesienia – porównanie się do innej grupy

(grupa własna i obca)