10 RACHUNKOWOŚĆ DLA KAŻDEGO
www.gazetapodatkowa.pl
Zasady działania kont bilansowych i wynikowych
W rachunkowości do ewidencji składników aktywów i pasywów, przychodów i kosztów, Konta aktywne służą do ewidencji składników majątku wykazywanych w akty-
zysków i strat nadzwyczajnych służy urządzenie księgowe, zwane kontem księgowym. wach bilansu. Przykładem kont aktywnych są następujące konta syntetyczne: 01  Środki
Konto księgowe może zawierać w szczególności następujące dane: trwałe , 02  Wartości niematerialne i prawne , 03  Długoterminowe aktywa finansowe ,
 tytuł (numer i nazwę), 04  Inwestycje w nieruchomości i prawa , 10  Kasa , 13  Rachunek bankowy , 31  Materiały ,
 dwie przeciwstawne strony, tj.: 33  Towary . Po stronie Wn kont aktywnych ujmuje się stan początkowy danego składnika
" stronę lewą  określaną jako  Winien (Wn) lub  Debet (Dt), aktywów oraz wszelkie zwiększenia stanu. Natomiast po stronie Ma tych kont księguje się
" stronę prawą  określaną jako  Ma (Ma) lub  Credit (Ct), wszelkie zmniejszenia stanu składników aktywów. Na koniec okresu konta aktywne mogą
 datę dokonania zapisu i nazwę dowodu księgowego będącego podstawą zapisu, wykazywać wyłącznie saldo debetowe (obroty zaksięgowane po stronie debetowej danego
 kwotę operacji wynikającą z dowodu księgowego. konta są większe od obrotów zaksięgowanych po stronie kredytowej tego konta).
W literaturze z dziedziny rachunkowości do prezentacji schematów księgowań wyko- Konta pasywne służą do ewidencji poszczególnych rodzajów kapitałów (własnych
rzystywana jest uproszczona forma konta księgowego przypominająca literę  T , stąd też i obcych) wykazywanych w pasywach bilansu. Przykładem kont pasywnych są następujące
wzięła się jego popularna nazwa  konta teowe ,  teówki . konta: 80  Kapitał zakładowy , 81  Kapitał zapasowy , 13-4  Kredyty bankowe . Po stronie
Na system ewidencji księgowej każdej jednostki składają się konta syntetyczne (główne) Ma kont pasywnych księguje się stan początkowy danego składnika pasywów oraz wszelkie
i konta analityczne (pomocnicze do kont głównych). Konta syntetyczne, zwane także głów- zwiększenia tego stanu. Natomiast po stronie Wn księguje się zmniejszenia danego składnika
nymi (konta księgi głównej), to wszystkie konta bilansowe i wynikowe objęte wykazem pasywów. Na koniec okresu konta pasywne zasadniczo wykazują saldo kredytowe (obroty
w zakładowym planie kont każdej jednostki. Poszczególne operacje gospodarcze ujmuje się zaksięgowane po stronie kredytowej danego konta są większe od obrotów zaksięgowanych
na kontach syntetycznych zgodnie z obowiązującą w prawie bilansowym zasadą podwójnego po stronie debetowej tego samego konta).
zapisu. Polega ona na tym, że: Konta aktywno-pasywne służą przede wszystkim do ewidencji różnego rodzaju roz-
 każdą operację księguje się przynajmniej na dwóch kontach, lecz po ich przeciwnych rachunków oraz roszczeń. Konta te na koniec okresu mogą wykazywać saldo po stronie
stronach (tj. po stronie Wn i po stronie Ma) oraz Wn (saldo debetowe), wyrażające należność albo wysokość roszczeń bądz
saldo po stronie
 suma zapisów po stronie Wn musi się równać sumie zapisów po stronach Ma kont Ma (saldo kredytowe), wyrażające zobowiązanie.
powiązanych ze sobą danym zapisem. Przykładowo kontem aktywno-pasywnym jest konto 24  Pozostałe rozrachunki . Konto
Różnica między obrotami strony Wn kont a obrotami strony Ma nazywana jest saldem. to wykazywać może saldo debetowe wyrażające stan należności. Prezentuje się je wówczas
Jeżeli na danym koncie obroty po stronie Wn będą większe od obrotów zarejestrowanych w aktywach bilansu. Może ono także wykazywać saldo kredytowe, jeżeli zaksięgowane
na tym koncie po stronie Ma, powstanie saldo Wn (saldo debetowe). W sytuacji odwrotnej, zostały na tym koncie zobowiązania. W bilansie wykazuje się je wtedy w pasywach.
tj. gdy obroty po stronie Ma będą większe od strony Wn, powstanie saldo Ma (saldo kredy- Innym przykładem konta aktywno-pasywnego jest konto 30  Rozliczenie zakupu . To
towe). Saldo na koncie nie wystąpi, jeżeli suma obrotów po stronie Wn równać się będzie konto może wykazywać równocześnie dwa salda:
sumie obrotów po stronie Ma tego samego konta.  debetowe, które wyraża stan rzeczowych składników aktywów znajdujących się
w drodze (np. towary, które zostały zafakturowane, lecz do dnia bilansowego jednostka
Przykład jeszcze ich nie otrzymała),
Założenia  kredytowe, wyrażające stan dostaw niefakturowanych (np. towary, które zostały
1. Firma prowadzi kasę. Kasjer zobowiązany jest sporządzać dzienne raporty kasowe. przyjęte przez jednostkę, lecz nie otrzymała ona do dnia bilansowego faktur zakupu
2. Stan początkowy gotówki w kasie w dniu 1 września 2010 r. wynosił 0 zł. W tym dniu od kontrahentów).
zarejestrowano wpływ i rozchód środków pieniężnych z następujących tytułów: W bilansie saldo Wn konta 30 zwiększa w aktywach wartość zapasów, natomiast saldo
a) kontrahent wpłacił do kasy należność za wykonaną usługę w kwocie 1.100 zł, Ma tego konta zwiększa w pasywach wartość zobowiązań z tytułu dostaw i usług.
b) kasjer wypłacił pracownikowi zaliczkę w kwocie 500 zł na zakup materiałów W zależności od tego, czego dotyczą salda kont aktywno-pasywnych, mogą być one wy-
biurowych, na podstawie wniosku zatwierdzonego przez kierownika. kazywane w różnych pozycjach bilansu. Należy zaznaczyć, że sald Wn i sald Ma tego rodzaju
3. Stan końcowy środków pieniężnych znajdujących się w kasie i wykazany w raporcie kont nie wykazuje się w bilansie  per saldo , czyli po ich skompensowaniu.
kasowym z dnia 1 września 2010 r. wynosi 600 zł.
Przykład
Dekretacja Założenia
1. KP  uregulowanie gotówką należności przez kontrahenta: 1.100 zł Z zestawienia obrotów i sald sporządzonego na koniec okresu sprawozdawczego wynika,
 Wn konto 10  Kasa , że konto 30  Rozliczenie zakupu wykazuje saldo Wn w kwocie 10.000 zł oraz saldo Ma
 Ma konto 20  Rozrachunki z odbiorcami w kwocie 36.600 zł. Z ewidencji analitycznej prowadzonej do tego konta wynika, że:
(w analityce: Konto imienne kontrahenta). a) wartość towarów w drodze wynosi 10.000 zł (saldo Wn konta 30-01),
2. Wypłata zaliczki: 500 zł b) wartość dostaw niefakturowanych wynosi 36.600 zł (saldo Ma 30-02).
 Wn konto 23-4  Pozostałe rozrachunki
(w analityce: Konto imienne pracownika), Prezentacja w bilansie
 Ma konto 10  Kasa . Saldo debetowe konta 30-01 w kwocie 10.000 zł zwiększa w bilansie wartość zapasów.
Wykazuje się je w aktywach, w wierszu B.I.4  Towary .
Księgowania
Natomiast saldo kredytowe konta 30-02 w kwocie 36.600 zł zwiększa wartość zobowiązań
Konto 20  Rozrachunki Konto 23-4  Pozostałe z tytułu dostaw i usług. Należy je wykazać w pasywach w pozycji:
z odbiorcami (w analityce: rozrachunki (w analityce:
 B.III.1 lit. a)  Zobowiązania krótkoterminowe wobec jednostek powiązanych z tytułu
Konto 10  Kasa Konto imienne kontrahenta) Konto imienne pracownika)
dostaw i usług lub
1) 1.100 500 (2 S.p.) 1.100 1.100 (1 2) 500
 B.III.2 lit. d)  Zobowiązania krótkoterminowe wobec pozostałych jednostek z tytułu
S.k.) 600 S.k.) 500
dostaw i usług .
Konta bilansowe
Salda wszystkich kont bilansowych podlegają na ostatni dzień każdego roku porównaniu
Ewidencję aktywów i pasywów prowadzi się na kontach zwanych kontami bilansowymi. ze stanem rzeczywistym drogą:
Salda tych kont wykazywane są w bilansie i stąd nazwa konta bilansowe. Z definicji akty-  spisu z natury (np. konta 10, 31, 33),
wów zamieszczonej w art. 3 ust. 1 pkt 12 ustawy o rachunkowości wynika, że są to kon-  uzgodnienia z kontrahentami i bankami (np. konto 13, 13-4, 20, 24),
trolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe  porównania danych z odpowiednimi dokumentami (np. konto 02, 80).
w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści Salda końcowe kont bilansowych wykazuje się w bilansie zamknięcia i bilansie otwarcia
ekonomicznych. Do aktywów zalicza się m.in.: następnego roku.
 składniki majątku trwałego (np. wartości niematerialne i prawne, środki trwałe),
Konta wynikowe
 składniki majątku obrotowego (np. materiały, towary, należności, środki pie-
niężne). Konta wynikowe służą do ewidencji ponoszonych przez jednostkę kosztów i osiągnię-
Z kolei pasywa oznaczają generalnie z
ródła finansowania majątku, czyli są to: tych przychodów, zysków i strat nadzwyczajnych. Ujmuje się je w księgach rachunkowych
 kapitały własne (np. kapitał zakładowy, zapasowy), w sposób pozwalający prawidłowo sporządzić rachunek zysków i strat według wariantu
 zobowiązania, czyli kapitały obce (np. kredyty, pożyczki i inne zobowiązania). kalkulacyjnego bądz
porównawczego.
Konta bilansowe dzielą się na konta aktywne, pasywne i aktywno-pasywne. Koszty podstawowej działalności operacyjnej można ujmować w księgach rachunkowych
w zależności od przyjętego przez jednostkę rachunku kosztów, tj. tylko na kontach zespołu 4,
na kontach zespołu 4 i 5 lub tylko na kontach zespołu 5.
Wartość sprzedanych produktów, towarów i materiałów ujmuje się odpowiednio na koncie
70-1  Koszt sprzedanych produktów , 73-1  Wartość sprzedanych towarów w cenach zakupu
(nabycia) , 74-1  Wartość sprzedanych materiałów . Z kolei do ewidencji kosztów związa-
nych pośrednio z działalnością operacyjną, kosztów finansowych i strat nadzwyczajnych
służą następujące konta syntetyczne: 76-1  Pozostałe koszty operacyjne , 75-1  Koszty
finansowe , 77-1  Straty nadzwyczajne .
Przychody dotyczące podstawowej działalności operacyjnej oraz pozostałe przychody opera-
cyjne, przychody finansowe i zyski nadzwyczajne ujmuje się na takich kontach syntetycznych,
jak: 70-0  Sprzedaż produktów , 73-0  Sprzedaż towarów , 74-0  Sprzedaż materiałów , 76-0
 Pozostałe przychody operacyjne , 75-0  Przychody finansowe , 77-0  Zyski nadzwyczajne .
Zasadą jest, że operacje zwiększające koszty i straty ujmuje się na kontach wynikowych
po stronie Wn, natomiast operacje zmniejszające koszty i straty nadzwyczajne po stronie
Ma tych kont. Z kolei operacje zwiększające przychody i zyski ujmuje się po stronie Ma
kont wynikowych, a operacje zmniejszające przychody i zyski nadzwyczajne księguje się
po stronie Wn tych kont.
W trakcie roku obrotowego konta wynikowe dotyczące kosztów wykazują saldo Wn,
natomiast konta dotyczące przychodów saldo Ma. Salda kont wynikowych przenosi się
w odpowiedni sposób na koniec roku obrotowego (na dzień bilansowy) na konto 86  Wynik
finansowy , co powoduje zamknięcie tych kont. Oznacza to, że konta wynikowe, w przeci-
wieństwie do kont bilansowych, nie wykazują sald na koniec roku obrotowego.
Podstawa prawna: ustawa z dnia 29.09.1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2009 r. nr 152, poz. 1223 ze zm.).
Ewa Kowalska
Gazeta Podatkowa nr 74 " 16.09.2010 r.