K U R S
Odbiorniki radiowe retro
Regeneracja, uruchamianie i strojenie, część 10
Naprawa i regeneracja lamp radiowych
Czytelnikowi, który zna technikę lampową, a szczególnie urządzenia
zbudowane na lampach nowalowych serii E80& 89, występujące
w tytule słowo naprawa może wydawać się szokujące. Im starszy
typ lampy, tym częściej możemy mieć do czynienia z zewnętrznymi
uszkodzeniami, które dadzą się naprawić przy stosowaniu
odpowiednich metod i narzędzi. Dotyczy to przede wszystkim
poluzowanych cokołów, oderwanej kapki z wyprowadzeniem
siatki sterującej lub anody w najstarszym typie lampy nóżkowej,
porysowanej oraz częściowo wytartej powłoki metalizacji na
powierzchni zewnętrznej lampy, wygiętej nożki szpilkowej lampy
o cokole nowalowym itp. Jednak przywrócenie ładnego wyglądu wraz
Zanim przystąpimy do naprawy trze- z napisami i pełną sprawnością metalizowanego ekranu na bańce
ba się upewnić czy dana lampa jest
szklanej starej lampy, na przykład serii RE, RES, RENS czy serii
sprawna i ewentualnie przystąpić do re-
bocznostykowej, będzie wymagać sporego nakładu pracy.
generacji zdolności emisyjnych katody
oraz ewentualnego usunięcia zwarć mię- racji lamp radiowych polecam dwie pu- Negatywne skutki krótkotrwałego prze-
dzyelektrodowych, jeżeli takie stwierdzo- blikacje: pierwsza pochodzi z 1946 roku żarzenia można cofnąć przez ponowne
no. Dopiero po zakończonych sukcesem [1], a druga z 1959 r. [7] i obie zawierają formowanie, aby ułatwić wydostawanie
wszystkich czynnościach regeneracyjnych prawdopodobnie sprawdzone przez auto- się atomów toru z rdzenia katody. W celu
możemy próbować naprawić uszkodzenia rów przepisy. zwiększenia trwałości katody były nawę-
w lampie. Uważam, że jeżeli jedną lub Ten artykuł wraz z przytoczonymi glane i wskutek tego tworzył się na po-
dwie lampy spośród dziesięciu można w spisie literatury publikacjami powi- wierzchni węglik wolframu. Czynna war-
jeszcze uratować i przywrócić im zdol- nien ułatwić Czytelnikowi zdobywanie stwa emisyjna tworząca się na węgliku
ność emisyjną na tyle dużą, aby mogły własnych doświadczeń przy próbach jest po nawęglaniu bardziej odporna na
jeszcze pracować w odbiorniku, to należy regeneracji starych i unikalnych lamp bombardowanie jonami.
tą szansę koniecznie wykorzystać. radiowych. Lampy z katodami torowanymi jak
Produkcja lamp serii RE, RES, RENS, niektóre lampy serii RE firmy Telefun-
C, V ustała z chwilą zakończenia drugiej Rodzaje i budowa katod ken, były stosowane w starszych typach
wojny światowej. Produkcja lamp serii w lampach odbiorczych odbiorników. Ich regeneracja polega na
bocznostykowej A i E była kontynuowana W lampach elektronowych stosowane wyprowadzeniu pozostałości atomów toru
do końca lat czterdziestych, serii stalowej są dwa rodzaje katod: katody bezpośred- z wnętrza rdzenia na powierzchnię kato-
E 11 do końca lat pięćdziesiątych (w by- nio żarzone i pośrednio żarzone. Z kolei dy i utworzeniu nowej warstwy emisyjnej.
łej NRD), niektórych rodzajów lamp serii katody bezpośrednio żarzone można rów- Jakość katody zależy od zastosowanego
oktalowej niemal do końca lat siedem- nież podzielić na dwie główne grupy: procesu technologicznego, który był tajem-
dziesiątych w byłym ZSRR. Do rarytasów torowane i tlenkowe. Katody pośrednio nica firmy (np. skład chemiczny podłoża,
należą również w pełni sprawne elektro- żarzone są katodami tlenkowymi. rodzaje stosowanych domieszek). Zużywa-
nowe wskaz
niki dostrojenia (oka magicz- Katody torowane są wykonane z dru- nie się katody jest bardzo silnie związa-
ne), szczególnie starszych typów. Pojawia- tu wolframowego stanowiącego rdzeń, ne ze stanem próżni w lampie. Wszystkie
jące się od czasu do czasu na bazarach na który nałożona jest jednoatomowa czynniki pogarszające próżnię będą więc
staroci w pełni sprawne lampy serii noż- warstwa toru. W czasie pracy tor paru- obniżać zdolność emisyjną katod (np.
kowej i bocznostykowej są przysłowio- je z powierzchni i jest uzupełniany przez podawanie zbyt wysokiego napięcia na
wymi białymi krukami. Z tego powodu atomy dyfundujące z głębi katody, wpro- anodę). W diodach prostowniczych stan
zachęcam Czytelników do podjęcia prób wadzone tam w toku procesu technolo- próżni w lampie nie jest tak krytyczny
przywracania chociaż częściowej spraw- gicznego przez formowanie i aktywowa- jak w pozostałych typach lamp.
ności starym i zużytym już lampom. nie. W czasie pracy katody dyfuzja toru Katoda tlenkowa bezpośrednio żarzo-
Zanim przystąpię do przedstawienia na powierzchnię maleje i emisja słabnie. na składa się z rdzenia niklowego lub
metod naprawy uszkodzeń mechanicz- Ponadto na katodę niekorzystnie wpływa- wolframowego, na który nałożona jest
nych i regeneracji lamp, chciałbym przy- ją pozostałości gazu (głównie tlen, CO2, warstwa węglanów baru i strontu. O ak-
pomnieć niezbędne informacje na temat woda). Jego działanie jest chemiczne tywności katody decyduje bar, a stront
budowy i rodzajów katod lamp odbior- i mechaniczne wskutek bombardowania nakładany jest w celu zwiększenia wy-
czych. Będą one pomocne przy wyborze katody powstającymi jonami. trzymałości warstwy tlenków na rdze-
optymalnej metody regeneracji dla dane- Utrata emisji może nastąpić z powodu niu. W tym celu czasami dodawany jest
go typu lampy. Na temat technik regene- przeżarzenia katody przez dłuższy czas. również węglan wapnia. Pierwszy etap
Elektronika Praktyczna 5/2006
80
K U R S
formowania katody polega na warstwa tlenków i wyparować
rozkładaniu węglanów na tlen- cały bar. Do wad katod tego
ki i CO2. Tlenki pozostają na rodzaju należy wrażliwość na
powierzchni katody, a CO2 ule- bombardowanie jonami oraz
ga odpompowaniu Następnym wrażliwość na niszczące dzia-
etapem jest aktywacja polegają- łanie tlenu, który reaguje bez-
ca na oddzieleniu metaliczne- pośrednio z barem. Niszczące
go baru i strontu od tlenków działanie ma również CO2,
tworzących podłoże. Podczas a w mniejszym stopniu CO. Bar-
redukcji baru z tlenków two- dzo duży wpływ na trwałość
rzy się cienka warstwa pośred- katody mają gazy wydzielające
nia z dodawanych domieszek. się z elektrod w czasie pracy
Może ona utrudniać proces lampy, co występuje szczegól-
regeneracji lampy, ponieważ nie w lampach głośnikowych
jej grubość zmienia się w trak- pracujących przy zbyt wyso-
cie eksploatacji lampy Podczas kim napięciu. Efekt oddziały-
pracy katody bar dyfunduje wania tych czynników może
na powierzchnię warstwy tlen- objawić się tzw. zatruciem ka-
ków. Baru jest również uzu- tody. Regeneracja polega na po-
pełniany w wyniku dysocjacji nownym dostarczeniu baru na
elektrolitycznej baru na skutek powierzchnię katody. Katoda
przepływu prądu anodowego barowa pracuje przy stosunko-
przez warstwę tlenków. Kato- wo niskich temperaturach, wy-
da pracuje aż do całkowitego dzielając prawie niedostrzegalne
zużycia zapasów baru. Pod- ciemnoczerwone światło.
wyższenie temperatury katody W publikacji [9] opisana
skraca jej trwałość. Również jest metoda regeneracji lamp
czerpanie dużego prądu przez tego rodzaju, którą polecam
dłuższy czas wywołuje zjawi- zainteresowanym do dalszego
sko zmęczenia katody. Proces eksperymentowania.
regeneracji polega na wypro- Katody tlenkowe są bardzo
wadzeniu resztek baru przez wrażliwe na  zatrucia powodo-
warstwę pośrednią i tlenki na wane oddziaływaniem chemicz-
powierzchnię katody. nym gazów śladowych uwal-
Innym rodzajem katody nianych podczas pracy lampy
bezpośrednio żarzonej jest ka- i psują się w wyniku bombar-
toda barowa o rdzeniu wol- dowania jonami, które powsta-
framowym. Rdzeń katody jest ją w skutek zderzeń atomów
pokryty warstwą miedzi, która resztek gazu z elektronami. Dla
jest następnie utleniana w wy- katod tlenkowych istnieje gór-
sokiej temperaturze. Do anody na granica napięcia anodowego,
lampy przymocowany jest bar powyżej której lampa nie może
metaliczny albo pastylka zawie- pracować bez ryzyka utraty
rająca dwutlenek baru, tlenek emisji z katody. Katody torowe
baru i glinu.. Podczas silnego mogą pracować przy napię-
ogrzania glin utlenia się i re- ciach anodowych wyższych niż
dukuje bar z tlenków. Reakcja katody lamp tlenkowych.
ta zachodzi z wydzielaniem Ostatnią z wymienionych
ciepła. Anodę ogrzewa się in- rodzajów katod jest katoda
dukowanymi prądami wielkiej tlenkowa pośrednio żarzo-
częstotliwości powodując paro- na. Została ona wprowadzona
wanie baru i osadzanie się na w celu wyeliminowania wpły-
katodzie. Zachodzi jednocześnie wu wahań temperatury włók-
reakcja z utlenioną miedzią na na żarzenia zasilanego prądem
rdzeniu katody, na bańce lam- przemiennym o częstotliwości
py i jej pozostałych elementach. 50 Hz. Spirala grzejna otoczo-
Na katodzie tworzy się cienka na warstwą izolacyjną znajduje
warstwa tlenku baru z atomami się w rurce niklowej. Na po-
baru, które dyfundując two- wierzchnię rurki nakładana jest
rzą czynną warstwę emisyjną. warstwa emitująca w postaci
Metoda ta zwana jest również pasty. W lampach z katodami
metodą destylacyjną. tlenkowymi umieszczony jest
W wyniku silnego prze- wewnątrz bańki pochłaniacz
grzania może uszkodzić się resztek gazu w postaci aktyw-
Elektronika Praktyczna 5/2006
81
K U R S
Rys. 22. Schemat uproszczonego przyrządu do regene-
racji lamp elektronowych
nego metalu magnezu lub baru uszkodzić przyrządu z powodu
(getter). W lampach z katoda zbyt dużego prądu anodowego,
barową bezpośrednio żarzoną, który wzrasta wraz z pogorsze-
wykonaną techniką dyfuzyj- niem się stanu próżni.
ną, pochłaniaczem gazu jest Katody tlenkowe, szcze-
bar, który wyparowując z roz- gólnie pośrednio żarzone, są
grzanej anody osiadł na szkle. najpopularniejszymi katodami
Biały osad wewnątrz bańki w lampach odbiorczych, pomi-
lampy, występujący na lustrze mo swojej dużej wrażliwości
gettera wskazuje na zapowie- na zatrucie katody i bombardo-
trzenie lampy. Pomiary takiej wanie jonami z resztek gazów.
lampy musza być wykonywa- Mieczysław Laskowski
ne bardzo ostrożnie, aby nie
Elektronika Praktyczna 5/2006
82