K U R S
Odbiorniki radiowe retro
Regeneracja, uruchamianie i strojenie, część 20
Uruchamianie zasilacza i wzmacniacza małej
częstotliwości w odbiorniku lampowym
Uruchamianie odbiornika niedziałającego od kilkudziesięciu lat jest
o wiele trudniejsze niż jego naprawa, ponieważ podczas naprawy
poszukujemy jednego lub nawet kilku uszkodzonych elementów,
ale jednocześnie zakładamy, że wszystkie pozostałe podzespoły
odbiornika są w pełni sprawne.
nawet najmniejsze nieprawidłowości na to łatwo sprawdzić za pomocą
należy bezwzględnie usunąć przed próbnika śrubokręta z neonówką.
włączeniem odbiornika do sieci. A
atwiejsze i bezpieczniejsze jest
W odbiornikach wyposażonych uruchamianie kolejnych stopni od-
w lampy serii C stosowano samo- biornika, poprzez wkładanie kolej-
Uruchamianie odbiorników czynną stabilizację prądu żarzenia nych lamp, ponieważ można spraw-
z lampami żarzonymi lamp w postaci bareterów i urdo- dzić napięcia na łączówkach lamp
szeregowo xów. Charakterystyki tych elemen- jeszcze przed ich wstawieniem. Po-
Odbiorniki lampami żarzonymi tów oraz ich budowa zostały omó- zwala to na wcześniejsze zauważe-
szeregowo przystosowane były do wione w polecanej literaturze [4]. nie nieprawidłowości. Podczas uru-
pracy przy zasilaniu z sieci energe- SÄ… to lampy obecnie bardzo trudne chamiania odbiornika uniwersalnego
tycznej prądu stałego i przemienne- do zdobycia. nie można tak postępować i dlatego
go i dlatego nazywane są uniwersal- Następnie należy sprawdzić omo- należy zachować szczególną ostroż-
nymi. W latach trzydziestych odbior- mierzem obwody anod, siatek dru- ność, bowiem bardzo łatwo jest
niki te pracowały na lampach serii gich i następnych, ze szczególnym uszkodzić lampy.
C, V, U. Po roku 1945 produkowa- uwzględnieniem upływności do Po uruchomieniu wzmacniaczy
no wyłącznie lampy serii U o coko- chassis. Polecam szczególnej uwa- m.cz. należy skontrolować wartość
łach analogicznych jak w lampach dze wszelkie kondensatory blokujące prądu anodowego lampy głośni-
serii E11 (seria lamp stalowych), rezystory do chassis oraz kondensa- kowej, a w przypadku stwierdze-
serii loctalowej U21 oraz o cokołach tory sprzęgające we wzmacniaczu nia przekroczenia wartości katalo-
nowalowych U80...89. Do najpopu- małej częstotliwości. gowej wstawić inną lampę. Jeżeli
larniejszych odbiorników uniwersal- Należy zwrócić szczególną uwa- się okaże, że wartość prądu jest
nych należy polski Pionier i czeski gę na stan połączeń lutowniczych nadal zbyt duża, należy skorygować
Talizman z lampami U21 oraz kilka w obwodach anodowych i siatko- punkt pracy lampy (sprawdzić war-
typów odbiorników produkcji byłej wych. Analogicznie, jak dla odbior- tość rezystancji w obwodzie katody).
NRD z lampami nowalowymi serii ników wyposażonych w transforma- Zbyt duża wartość prądu anodowe-
U80& 89, które były importowane tor sieciowy, należy bardzo dokład- go może spowodować podwyższenie
w latach sześćdziesiątych. nie sprawdzić obwód anodowy lam- temperatury uzwojenia anodowego
Jak wspomniano na wstępie, py głośnikowej oraz transformatora transformatora głośnikowego. Do-
uruchamianie tego typu odbiorni- głośnikowego po stronie pierwotnej puszczalne jest przekroczenie prądu
ków jest trudniejsze i wiąże się i wtórnej. anodowego lamp o 20%.
z ryzykiem uszkodzenia lamp, po- Odbiorniki Pionier i Talizman Należy pamiętać, że odbiorni-
nieważ np. uruchomienie zasilacza, nie były wyposażone w gniazdo do ki lampowe przystosowane były
mimo jego prostszej budowy, wy- dołączenia adaptera. Można jednak do zasilania napięciem stałym lub
maga wstawienia wszystkich pozo- podłączyć adapter lub generator przemiennym o wartości skutecznej
stałych lamp do odbiornika. Dlatego sygnałowy w celu sprawdzenia ja- 220 V. Obecnie napięcie przemien-
zanim zdecydujemy się na ten krok kości pracy wzmacniacza. Należy ne zostało w całej sieci prądu prze-
należy sprawdzić bardzo dokładnie pamiętać, że odbiorniki uniwersalne miennego podwyższone do 230 V
omomierzem obwód żarzenia lamp mają chassis połączone bezpośred- wartości skutecznej, a zatem wartość
(zaczynając od wtyczki sieciowej), nio z jednym z przewodów sznura ta może jeszcze wzrosnąć o dopusz-
zgodność ze schematem wartości sieciowego, co zagraża porażeniem czalną tolerancję 10%, czyli do
rezystancji szeregowej w obwodzie napięciem 230 V podczas urucha- wartości 253 V. Biorąc pod uwa-
żarzenia lamp oraz stan izolacji miania. Dlatego zalecam stosowa- gę starzenie się elementów należy
kondensatorów przeciwzakłócenio- nie transformatora separującego lub przede wszystkim sprawdzić wartość
wych. W odbiornikach uniwersal- w ostateczności takie włączenie od- napięcia żarzenia dla lamp żarzo-
nych rolę bezpiecznika pełnią żaró- biornika do sieci, aby chassis znaj- nych równolegle (w odbiorniku mu-
weczki oświetlające skalę. Wszelkie dowało się na potencjale 0. Moż- szą znajdować się wszystkie lampy)
Elektronika Praktyczna 3/2007
78
K U R S
Elektronika Praktyczna 3/2007
79
K U R S
Tab. 5. Graniczne wartości napięć
mogą być również spowodowane
żarzenia
zbyt małą indukcyjnością dławika
Użarż. [V] Uż [V] Uż [V]
w filtrze zasilacza w wyniku wystÄ…-
znamionowe Min. Max.
pienia zwarcia w części uzwojenia.
4 3,8 4,2
Oscylacje takie może spowodować
5 4,75 5,25
uszkodzenie opornika upływowego
6,3 5,985 6,615
w obwodzie siatki sterujÄ…cej lampy
12,6 11,97 13,23
lub upływność kondensatora sprzę-
20 19 21 gającego. Dlatego tak ważne jest
dokładne sprawdzenie stanu izolacji
25 23,75 26,25
kondensatora sprzęgającego. Ustale-
35 33,25 36,75
nie miejsca pochodzenia oscylacji Rys. 38.
50 47,5 52,5
można przeprowadzić w ten sposób,
55 52,25 57,75
że zwiera się kolejne siatki sterują- również barwy tonu. Zanieczysz-
55 52,25 57,75
ce do masy zaczynając od wzmac- czone styki bezpieczników i żaró-
oraz wartość prądu żarzenia w od- niacza napięciowego (jeżeli pracuje wek oświetlających skalę mogą być
biorniku uniwersalnym. W tab. 5 i 6 tylko wzmacniacz małej częstotli- również przyczyną trzasków w wy-
podano wartości znamionowe i war- wości). niku krótkotrwałego, niezauważalne-
tości dopuszczalne napięć i prądów W lampach podwójnych, jak np. go optycznie przerywania ich ob-
żarzenia dla różnych typów lamp ECL 11, oscylacje powstają łatwo. wodu prądowego.
stosowanych w odbiornikach. Tendencji do powstawania oscyla- Pomimo wmontowania do od-
Należy pamiętać, że przekracza- cji w danej lampie nie można na biornika sprawdzonych kondensa-
nie maksymalnych wartości napięć ogół wykryć podczas badania lam- torów elektrolitycznych mogą być
lub prądów żarzenia zwiększa zu- py przyrządem do badania lamp. słyszalne w głośniku zbyt intensyw-
życie katody danej lampy. W przy- Jedynym środkiem zaradczym jest ne tętnienia sieci. Przyczyną jest
padku stwierdzenia przekroczenia zamiana lampy lub wstawienie najczęściej wadliwe ekranowanie
wartości dopuszczalnych dla danego w obwód siatki sterującej rezystora obwodów detektora i siatek steru-
typu lampy (określonych w tabeli), o niewielkiej wartości od 100 do jących oraz najczęściej zimne luto-
należy po zmierzeniu prądu w ob- kilkuset omów, zgodnie ze schema- wanie przewodu ekranu do chassis
wodzie pierwotnym transformatora tem pokazanym na rys. 38. Jeżeli w obwodach siatek sterujących.
włączyć dodatkowy opornik redu- włączenie opornika nie pomoże, to W odbiornikach starszych typów
kujący nadwyżkę napięcia. Należy można zablokować do katody siatkę stosowane były pentody bezpo-
bowiem odbiornikowi zapewnić pra- sterującą lub anodę lampy konden- średnio żarzone (np. AL1). W ce-
widłowe warunki zasilania, na jakie satorem o pojemności 100 pF, ale lu zmniejszenia tętnień przedosta-
był zaprojektowany. Czynności te nie więcej niż 200 pF. Rezystancja jących się przez obwód żarzenia
należy wykonywać przy wszystkich szeregowa lub kondensator blokują- włączano równolegle do włókna
pracujących lampach. cy o niewielkiej wartości nie wpły- żarzenia potencjometr o oporności
ną na jakość odbioru, może spowo- około 100 V. Suwak potencjometru
Usuwanie niepożądanych dują usunięcie oscylacji w przypad- połączony był z masą lub oporni-
oscylacji ku braku lampy zastępczej. kiem ujemnego napięcia polaryza-
PracÄ™ wzmacniacza m.cz. mogÄ… Podczas zamiany lamp orygi- cji. Przez odpowiednie ustawienie
niekiedy zakłócać niepożądane nalnych na zastępcze można spo- suwaka można obniżyć znacznie
oscylacje słyszalne wyraz
nie w gło- dziewać się wzrostu tendencji do amplitudę tętnień słyszaną w gło-
śniku. Mogą one wystąpić zarówno powstawania oscylacji, szczególnie śniku.
w obwodach wysokiej, jak i niskiej jeżeli starsze typy lamp zamienimy Mieczysław Laskowski
częstotliwości. Przyczyną oscylacji na lampy nowocześniejsze o więk-
we wzmacniaczu m.cz. może być szym nachyleniu charakterystyki. Polecana literatura uzupełniająca:
zbyt mała pojemność drugiego kon- Blokowanie anody lampy do chas- 1. H. Borowski  Zasilacze. Wy-
densatora elektrolitycznego w filtrze sis kondensatorem o niewielkiej po- dawnictwo Komunikacyjne. War-
zasilacza. W celu wyeliminowania jemności (około 100 pF dobieranej szawa 1957r.
tej przyczyny należy dołączyć rów- doświadczalnie) może być skutecz- 2. K. Lewiński  Naprawa i stro-
nolegle do drugiego kondensatora nym sposobem usunięcia drgań pa- jenie odbiorników radiowych.
sprawny kondensator o pojemno- sożytniczych. WKA
1961r.
Å›ci np. od 10 do 16 µF. Oscylacje Oscylacje pasożytnicze mogÄ… być 3. T. Masewicz  Radiotechnika dla
spowodowane zbyt bliskim ułoże- praktyków i radioamatorów. WKA

Tab. 6. Graniczne wartości prądów
niem obok siebie przewodów z ob- 1957r.
żarzenia
wodów siatek sterujących i anod. 4. M. Maruszewska, J. Sawicki 
Iżarż. [mA] Iż [mA] Iż [mA]
Należy więc sprawdzić ułożenie Radiomechanika. PZWS 1958r.
znamionowe Min. Max.
wymienionych obwodów. 5. Z. Rossochacki  Samodzielna
25 22,5 27,5
Najczęściej przyczyną pojedyn- naprawa odbiornika. Część I, II.
50 45 55
czych, często powtarzających się Radioamator nr 6, 7/1955r.
100 90 110
trzasków w głośniku są zimne lu- 6. W. Trusz  . ABC naprawy odbior-
200 180 220
towania, zły styk w potencjometrze ników radiowych. WKA
.1964r.
300 270 330
regulacji siły głosu lub niekiedy
Elektronika Praktyczna 3/2007
80