Radio Retro
Część 5
Przegląd układu
elektrycznego
Po wykonaniu dotychczasowych napraw i re-
konstrukcji czas zbliżyć się do momentu uru-
chomienia odbiornika. Przed włączeniem
aparatu do sieci, konieczne jest sprawdzenie
całego układu elektrycznego pod względem
zgodności ze schematem oraz usunięcie
ewentualnych niedopatrzeń, zwarć i estetycz-
nego ułożenia przewodów połączeniowych.
Należy zwrócić uwagę na jakość połączeń lu- Rys. 16
towanych, a także na śrubowe lub nitowane
połączenia punktów lutowniczych do masy Rys. 17
aparatu. W tej fazie badania odbiornika nie-
zbędny będzie omomierz.
W pierwszej kolejności sprawdzamy układ
zasilania, począwszy od przewodu i wtyczki
sieciowej. W zasilaczach transformatorowych
łatwo sprawdzić przejrzysty obwód napięcia Rys. 19
anodowego oraz układ żarzenia lamp (rys. 15).
Rys. 20
od typu zastoso-
wanych lamp
(rys. 21, 22).
W dalszej ko-
lejności należy
sprawdzić cien-
Rys. 15 kie druciki
podłączenia ce-
Więcej uwagi wymaga przegląd zasilacza wek i przełącz-
odbiornika uniwersalnego (bez transformato- nik zakresów
ra). W skład układu takiego zasilacza wcho- oraz gniazda an-
dzą szeregowo łączone dławiki, oporniki re- teny, uziemienia,
dukcyjne, włókna żarzenia poszczególnych dodatkowego
lamp, termistor, bareter lub urdox oraz ża- głośnika, gramo-
rówki oświetlenia, skali pełniące rolę bez- fonu i potencjo-
pieczników. W tanich odbiornikach stosowa- metry. Na koniec
no układ oszczędnościowy zawierający tylko sprawdzamy stan
lampy, oporniki i żarówki. Zasilacze tego ty- koszulek izola-
pu dostarczają jakoby  jednocześnie napię- cyjnych oraz ja-
cia anodowego i żarzenia lamp (rys. 16....19) kość przewodów Rys. 18
Parametry bareterów i urdoxów podane są w ekranowanych.
tabelach, począwszy od poprzedniego Nie należy zbytnio zmieniać fabrycznego uło-
numeru EdW. żenia przewodów, zwłaszcza w części wyso- Uruchomienie odbiornika
W następnej kolejności sprawdzamy ob- kiej częstotliwości. Grozi to bowiem rozstroje- Przed uruchomieniem aparatu należy przygo-
wody poszczególnych lamp. Najprościej niem obwodów i w następstwie pogorszeniem tować: bezpieczniki, żarówki oświetlenia ska-
będzie prześledzić połączenia elektrod w ko- odbioru. Gdy mamy pewność, że wszystko jest li, lampy, antenę, uziemienie i głośnik. Ante-
lejności: katoda, siatka pierwsza (sterująca), w najlepszym porządku, możemy przystąpić nę w postaci kilku metrów przewodu można
siatka druga (ekran), anoda itd. w zależności do stopniowego uruchamiania aparatu. rozwiesić na balkonie lub w pobliżu okna.
Elektronika dla Wszystkich
92
Radio Retro
Idealnym rozwiązaniem będzie 20-metrowa ante- sem napięcia zmiennego do 750V i stałego woltomierz na pomiar napięcia stałego 1000V.
na rozwieszona na izolatorach, kilka metrów do 1000V. Dodatni przewód woltomierza łączymy do plu-
od zabudowań. Uziemienie będzie konieczne, sa pierwszego elektrolitu a minusowy do masy
gdy występuje duży poziom zakłóceń lub gdy Rys. 21 odbiornika. Po wstawieniu lampy prostowni-
posiadamy prosty odbiornik reakcyjny. Jako czej i włączeniu zasilania wskazania woltomie-
uziemienie możemy użyć rury wodociągowej rza powinny rosnąć wraz z rozgrzewaniem się
lub w ostateczności instalacji c.o. Do prób lampy i powinny ustabilizować się zależnie od
i wstępnego uruchomienia możemy posłużyć typu odbiornika na poziomie 300 do 450V.
się głośnikiem zastępczym. Gdy nie posiada- Próby nie należy zbytnio przedłużać, ponieważ
my takiego głośnika, podłączamy głośnik wysokie napięcie nieobciążonego zasilacza z
le
oryginalny, wcześniej zamocowany w obudo- wpływa na trwałość kondensatorów.
wie. Długość przewodów głośnikowych po- Kolej teraz na próbę uruchomienia kom-
winna wynosić około 1m. Taka ich długość pletnego odbiornika. Aparat należy wyposażyć
umożliwi nam swobodne obracanie podstawą we wszystkie lampy oraz podłączyć głośnik.
aparatu. W niektórych rozwiązaniach głośnik Na osie potencjometrów i przełącznika mocu-
można podłączyć wtykami bananowymi bez- jemy pokrętła. Woltomierz pozostawiamy
pośrednio do gniazd głośnika dodatkowego. podłączony do pomiaru napięcia anodowego.
W innych należy podłączyć zgodnie ze sche- Przełącznik zakresów ustawiamy w pozycji
matem. Najczęściej do pierwszego  plusa  gramofon a potencjometr siły głosy na mini-
kondensatora filtrującego i do anody lampy mum. Po pierwszym włączeniu zasilania,
głośnikowej. Oczywiście w większości przysłuchujemy się pracy transformatora
odbiorników podłączenie głośnika następuje i bacznie obserwujemy cały aparat. Po dłuższej
poprzez transformator głośnikowy. Gdy chwili przestawiamy potencjometr na około 20
w odbiorniku występuje głośnik ze wzbudze- procent siły głosu i wkrętakiem trzymanym
niem, należy pamiętać o prawidłowym podłą- w jednym ręku dotykamy gniazdka gramofonu
czeniu cewki elektromagnesu. lub końcówek na potencjometrze. W momen-
W tej fazie przygotowań konieczne jest cie dotykania tzw. gorących punktów w głośni-
przestronne stanowisko, pozbawione zbęd- ku powinien pojawić się wyraz
ny warkot.
nych narzędzi, przewodów i wszelkich ele- 1. Odbiornik z zasilaczem Świadczy on, że prawdopodobnie mamy pra-
mentów, które mogą powodować zwarcia transformatorowym (rys 15) widłowo działający wzmacniacz niskiej czę-
lub, co gorsza, porażenie prądem. W tego rodzaju odbiornikach możliwe jest stotliwości. Skoro tak, to włączamy jeden z za-
Do pomiarów napięć i prądów należy stopniowe sprawdzanie funkcjonowania zasila- kresów i podłączamy antenę. Odbiornik powi-
przygotować miernik uniwersalny z zakre- cza. W tym celu instalujemy tylko zgodnie ze nien działać. Sprawdzamy odbiór na wszyst-
schematem bezpieczniki oraz kich zakresach oraz działanie przełączników
żarówki oświetlenia skali. Do oraz potencjometrów. Mieszkańcy miast i tere-
końcówek anod podstawki nów przemysłowych usłyszą z pewnością spo-
lampy prostowniczej podłą- ro zakłóceń w odbiorze. Będzie to normalny
czamy woltomierz prądu objaw. Pamiętajmy, że dzisiejszy poziom za-
zmiennego na zakres 750V. kłóceń występujących w eterze często przera-
Po włączeniu zasilania spraw- sta możliwości wiekowego odbiornika. Zjawi-
dzamy pracę transformatora sko największych zakłóceń występuje w gęsto
na biegu jałowym (jest on tyl- zabudowanych częściach miasta i dotyczy
ko nieznacznie obciążony ża- przede wszystkim fal średnich i długich.
rówkami). Świecenie ża- Odbiór na falach krótkich bywa zupełnie po-
rówek sygnalizuje napięcie prawny. Wyjściem z tej sytuacji jest porządna
żarzenia, a wskazania wolto- antena i solidne uziemienie odbiornika (uzie-
mierza napięcie anodowe. mienie ze względów bezpieczeństwa możemy
Próbę należy wykonać w ci- podłączyć po zakończeniu prób i zainstalowa-
szy. Ciche odgłosy pracujące- niu odbiornika w obudowie). Także stosowa-
go transformatora wskazują nie specjalnych filtrów przeciwzakłócenio-
na jego prawidłową pracę. Po wych ograniczy zakłócenia przedostające się
pewnym czasie należy odłą- do naszego odbiornika po przewodach zasila-
czyć zasilanie i sprawdzić jących. Tak więc nie można winić naszego
temperaturę transformatora. lampowca za niezbyt kryształowy odbiór.
Głośniejszy szum lub warkot Osobną kwestią jest rozstrojenie obwodów
z
le świadczy o stanie transfor- odbiornika. W prostych aparatach reakcyjnych
matora lub błędach w jego możliwa jest samodzielna korekta zestrojenia.
podłączeniu. W tym przypad- Natomiast strojenie superheterodyny jest bar-
ku należy natychmiast odłą- dziej kłopotliwe. Konieczna będzie specjali-
czyć zasilanie i ponownie styczna aparatura oraz wiedza i doświadczenie.
sprawdzić układ. W takiej sytuacji radzę skorzystać z pomocy
W dalszej kolejności doświadczonych fachowców z branży RTV.
sprawdzamy napięcie anodo- Antoni Iwanczewski
we po lampie prostowniczej. [e-mail]
W tym celu należy przełączyć Ciąg dalszy w następnym numerze.
Elektronika dla Wszystkich
93
Radio Retro
W razie konieczności trzeba także dokonać reofonia, płyta CD, czy radiofonia cyfrowa to
2. Odbiornik uniwersalny
W przypadku beztransformatorowego kłopotliwych pomiarów prądów poszczegól- w owych czasach pojęcia zupełnie abstrakcyjne.
odbiornika uniwersalnego, jego uruchomie- nych punktów układu. Typowe niedomagania Obawiam się, że z czasem może dojść do
nie różni się nieco od poprzednio opisanego. odbiorników przedstawiono na rysunku: zaprzestania nadawania w systemie analogo-
Ze względu na specyficzną konstrukcję nie- (rys 23, 24). wym. Kolekcjonerzy, zmuszeni będą do bu-
możliwe będzie stopniowe sprawdzanie dzia- Gdy wszystko jest w należytym porządku, dowy własnych nadajników. Tylko w ten
łania zasilacza. Już przy pierwszym włącze- możemy podstawę aparatu wmontować do sposób możliwe będzie zademonstrowanie
niu do sieci, odbiornik musi być wyposażony obudowy. Przewody głośnikowe należy skró- działania radiofonii lampowej. Dzisiaj to mo-
we wszystkie przewidziane elementy. Brak cić i ułożyć je tak, aby nie stykały się z gorą- że jeszcze abstrakcja, ale za kilkanaście lat?
chociażby żarówki oświetlenia skali powo- cymi lampami lub rozgrzanym opornikiem Ratujmy więc stare poczciwe lampowce, bo
duje przerwania obwodu zasilacza i aparat redukcyjnym. dyletanci wystawią je na śmietnik.
nie zadziała. Próbę uruchomienia można roz- Zakończenie Wszystkim pasjonatom życzę ciekawych
począć po upewnieniu się czy wszystkie ele- Zdaję sobie sprawę, że Czytelnicy, którzy odbiorników, efektywnych renowacji i uda-
menty układu zasilacza są sprawne i za- podjęli się renowacji zniszczonego odbiorni- nych uruchomień.
mknięty jest obwód elektryczny. Po każdora- ka, solidnie się napracowali. Ufam, że elekt Antoni Iwanczewski
zowym odłączeniu odbiornika od zasilania ich trudu przynosi dużo satysfakcji, a podane [e-mail]
należy chwilę odczekać. Będzie to czas na wskazówki okazały się pożyteczne. Wiem
ostygnięcie włókien żarzenia lamp i ża- z własnego doświadczenia, że jak dużo rado-
rówek. Ponowne szybkie włączenie prądu na ści sprawia zdobycie odbiornika kompletne-
rozgrzane elementy może spowodować prze- go i w bardzo dobrym stanie. Są to jednak
palenie żarówki lub lampy. Poza wymienio- nieliczne wyjątki. W większości trafiają się
nymi różnicami i niebezpieczeństwami, aparaty wymagające długiej i żmudnej reno-
odbiornik uniwersalny zbudowany jest tak wacji. Okazuje się jednak, że po zakończeniu
jak każdy inny transformatorowy. Trzeba wszystkich prac nad odbiornikiem radości
przyznać, że aparaty uniwersalne były tańsze jest również dużo, a nie bez znaczenia jest
w produkcji i często niższej klasy. także satysfakcja z własnej pracy.
W ostatniej fazie prób dobrze będzie Nie zrażajmy się zakłóceniami i niską jako-
sprawdzić napięcia występujące w odbiorni- ścią odbieranych audycji. Taki był przecież urok
ku i porównać je ze schematem. Wykonuje- słuchania ówczesnego radia. Wieczorową porą,
my pomiary napięć anodowych, ekranów gdy odbiór był najlepszy, przy odbiorniku zbie-
(siatek drugich) oraz minusowego napięcia rały się całe rodziny. Pojęcia takie jak HiFi, ste-
siatki sterującej lampy głośnikowej.
Elektronika dla Wszystkich
94
Radio Retro
Rys. 22 Rys. 23
Amplifikator - wzmacniacz wielkie firmy, które zatrudniały od kilku do
Ciekawostki
Cewka pszczólkowa - cewka komórkowa kilkunastu pracowników.
Ekranówka - lampa zawierająca siatkę W roku 1925 liczba wytwórni wynosiła
Podczas lektury różnych wydawnictw radio- ekranującą 16 a w 1929 207.
technicznych trafiłem na oryginalne senten- Elektronówka - lampa elektronowa W roku 1933 istniało w Polsce 166 wytwór-
cje i sformułowania. Myślę, że warto przybli- Faturan - preszpan ni sprzętu radiowego. Do największych należa-
żyć je także czytelnikom współczesnego pi- Głośnica - głośnik ły: Polskie Zakłady Marconi, Polskie Zakłady
sma dla elektroników. Przytoczone, z zacho- Potencjomierz - potencjometr Philips, Zakłady Radiotechniczne Natawis
waniem oryginalnej pisowni, cytat pochodzą Selektor - eliminator i Państwowe Zakłady Tele i Radiotechniczne.
z 20 i wczesnych lat 30-tych XX wieku. Telefon - także w znaczeniu słuchawka W póz
niejszych latach do czołówki tej dołączy-
"Żeby być człowiekiem współczesnym Trolitax - bakelit ło Towarzystwo Radiotechniczne Eletrkit.
w całem tego słowa znaczeniu - trzeba my- zwojnica - cewka W latach 1930 do 1938 roku wyproduko-
śleć kategorjami technicznemi. wano w Polsce 713000 odbiorników, w tym
Najłatwiejszą i najwdzięczniejszą drogą Wykaz polskich firm branży radiotech- 546000 lampowych i 167000 detektorowych.
do wdrożenia się w myślenie techniczne jest nicznej okresu międzywojennego. W 1937 roku z całej produkcji tylko 10% apa-
radjoamatorstwo" Lista ta jest jedną z nielicznych, prób spi- ratów pochodziło z produkcji państwowej,
Cytat pochodzi z pisma "Radjo-Amator sania wszystkich podmiotów produkujących głównie z PZTiR. Najwięcej, 145000 odbiorni-
Polski" Nr 12/1929. radioodbiorniki, sprzęt łączności, podzespo- ków lampowych wyprodukowano w 1937 ro-
Trzy kolejne cytaty wybrałem z katalogu- ły, części i akcesoria radiowe. ku. Detektorowych zaś w roku 1936 52000 szt.
cennika Nr 3 na rok 1933/34, "Śląskiej Wy- Zniszczenia wojenne a także powojenna Trzeba nadmienić, że Polska w zakresie
twórni Precyzyjnych Odbiorników Radio- polityka, skutecznie pozbawiły nas pełnych powszechności radiofonii nie należała nieste-
wych Deblessefon". i wiarygodnych informacji o początkach ty do europejskiej czołówki. Przyczyną tego
"Tylko codzienny patrjotyzm 32 miejo- i rozwoju produkcji radiotechnicznej. stanu rzeczy było wiele. Miedzy innymi, ni-
nów obywateli doprowadzi Polskę do roz- Obecna lista, stale aktualizowana powsta- ski stopień elektryfikacji kraju, drożyzna
kwitu" je w oparciu o nieliczne katalogi, cenniki, re- spowodowana kryzysem gospodarczym mała
"Jeśli w niewoli popieraliśmy swoich - klamy i wszelkie wzmianki w literaturze zdolność nabywcza ludności, brak taniego
tem więcej w Polsce Niepodległej tak samo i prasie radiotechnicznej. i popularnego odbiornika. Konkurs na
być powinno" Szczupłość dostępnych materiałów odbiornik taki rozpisano dopiero w roku
"Hasła patrjotyzmu gospodarczego nie są z
ródłowych, karze wątpi czy kiedykolwiek 1939. Także rozwój rodzimego przemysłu
od święta, ani wieców lecz dla praktyki co- lista taka będzie kompletna. zahamowany był odpływem kapitału do ob-
dziennej" Na rozdrobniony "przemysł" radiotech- cych firm i wydatkami na import tandetnych
Kilka przykładów dawnego słownictwa: niczny składały się przede wszystkim nie- odbiorników z zagranicy.
Elektronika dla Wszystkich
95
Radio Retro
W wykazie zamieszczone zostały wszystkie ści. Wymienione adresy mogą dotyczyć siedziby Będę wdzięczny wszystkim, którzy przy-
firmy, których istnienie potwierdzone jest w ma- wydziałów produkcyjnych, biur lub warsztatów czynią się do uzupełnienia tego wykazu.
teriałach. Niektóre z nich łączyły się z innymi serwisowych i punktów sprzedaży. Nieznane są 1. O.R. - odbiornik radiowy lampowy
i zmieniały nazwy. inne funkcjonowały krótko adresy wielu wytwórni, asortyment produkcji 2. O.D. - odbiornik detektorowy
i z różnych względów zaprzestawały działalno- i okres działalności. Pewne jest tylko, że istniały. 3. Zachowano pisownię oryginalną
Okres
działal-
L.p. Nazwa wytwórni Adres Asortyment
ności
od do
Warszawa
1 ASTRA cewki
BALTIC  RADIO Warszawa
2
filia firmy zagranicznej
Chrześcijańska Fabryka - Poznań
3 O.D. O.R.
Odbiorników RADJOFON 1939 Skarbowa 20
DACHO - przyrządy pomiar.
4
- i urządzenia rediotech.
1940 Warszawa
5 DERUFA WARSCHAU O.R.
1942 Rakowiecka 23
Warszawa
6 Dom Techniczno Handlowy ARKO wyroby z bakelitu
Elektoralna 10
Warszawa
7 DRALOPREM (Stefan Rembowski) Jasna 18/20 cewki, skale
Śliska 18
Warszawa
8 ENERGETON słuchawki, głośniki
Leszno 43
-
9 ERA O.R.
-
- Warszawa
10 ERICSSON filia firmy szwedzkiej
-
-
11 ERWIT głośniki, transformatory
-
Warszawa
12 ESKA oporniki, kondensatory
Twarda 65
Fabryka Aparatów i Elementów 1884 Warszawa Baterie i akumulatory do O.R.
13
TYTAN - Tamka 14 O.R.
Fabryka Elektroniczna  AH 1926 Warszawa Stępińska 26/28
14 oporniki, kondensatory, cewki itp.
(Adolf Horkowicz) 1939 Kawęczyńska 9
15 Fabryka Głośników WA
ASAWA Serock głośniki
Fabryka Ogniw Galwanicznych - Warszawa
16 Baterie i akumulatory do O.R.
i Przyborów Elektr. HENCIL - Żelazna 67
Fabryka Radjosprzętu A
ódz

17 głośniki, słuchawki
BETECO Kilińskiego 126
Fabryka Wyrobów Izolacyjnych - Warszawa Starościńska
18 materiały izolacyjne
PLASTOLIT - Piękna 56
1920 Warszawa
19 FARAD części do O.R.
1923 Zajączkowska 9
- Warszawa
20 FILARYT (AiB Filar) skale, słuchawki itp. elementy
- Długa 50
21 GRYF cewki
przełączniki, skale,
Warszawa
22 IDEAL STANDARD RADIO kondensatory zm., transformatory,
Grzybowska 2
O.R.
KORONA-RADIO 1938 Warszawa Koralkowa 36/44
23 O.R.
(siostrzana firma Philipsa) 1939 Fredry 10
KOSMOS-RADIO 1935 Warszawa Koralkowa 36/44
24 O.R.
(siostrzana firma Philipsa) 1939 Warecka 1
Krajowe Towarzystwo
1933 Warszawa
25 TELEFUNKEN O.R.
1940 Rakowiecka 23
od 1940 do 1942 DERUFA
Małopolska Wytwórnia Radjoaparatów - Lwów
26 O.R.
WARRADJO - Janowska 37
- Warszawa O.R., podzespoły,
27 MEGACYKL
- Piusa XI sprzęt profesjonalny
MEGOHM 1924 Warszawa Bracka 2
28 podzespoły, O.R., serwis O.R.
następnie MEGACYKL - Kopernika 42
Elektronika dla Wszystkich
96
Radio Retro
ęp p
- Warszawa
29 METRON31 cewki
- Koszykowa 70
-
30 ORSO kondensatory
-
Państwowa Wytwórnia
-
31 Aparatów Telegraficznych Warszawa Sprzęt telefoniczny
1932
i Telefonicznych (PWATT)
Państwowa Wytwórnia A
ączności - opracowanie i produkcja odbiornika
32 Warszawa
(PWA
) 1932 detektorowego  Detefon
Państwowe Zakłady Tele
1932 Warszawa O.D. DETEFON
33 i Radiotechniczne (PZTiR)
1929 Grochowska 341 O.R. ECHO
Powstały z połączenia PWA
i PWATT
34 Pierwsza Krajowa Fabryka - Warszawa Baterie i akumulatory do O.R.
Elektronika dla Wszystkich
97