Międzynarodowy rynek finansowy




Międzynarodowy
rynek finansowy

Rola
Międzynarodowego Funduszu Walutowego



System waluty sztabowo-złotej i
dewizowej-złotej
System z Bretton Woods
Cele i zasady systemu z Bretton Woods
Ewolucja systemu z Bretton Woods
Współczesny międzynarodowy system walutowy
Kryzysy zadłóżeniowe, finansowe oraz rola
MFW w ich łagodzeniu



System waluty złotej {gold
standard) był pierwszym
międzynarodowym systemem walutowym, a więc zbiorem reguł,
zasad, instrumentów i instytucji umożliwiających dokonywanie
płatności w skali międzynarodowej. Wykształcił się on pod
koniec XIX w. i funkcjonował mniej więcej od 1880 r. do wybuchu
I wojny światowej (1914 r.). W momencie jego powstania istniały już liczne doświadczenia związane
z funkcjonowaniem pieniądza (od prostych towarów do metali,
pieniądza papierowego i zapisów na kontach), z kształtowaniem
się doktryny handlu zagranicznego (od hipotez, poprzez doktrynę
średniowieczną i merkantylizm, do doktryny wolnego handlu), a także z
kształtowaniem się poglądów na temat bilansu płatniczego'.
Podstawowymi cechami systemu waluty złotej były

l) jednostka waluty narodowej każdego
uczestnika systemu miała określony parytet (siłę nabywczą)
wyznaczony w złocie, co było równoznaczne z funkcjonowaniem
tzw. kursów stałych;

2) w obiegu były waluty narodowe
uczestniczących krajów w pełni wymienialne na złoto (według określonego parytetu),
na waluty innych krajów z walutą wymienialną (według
określonego kursu parytetowego), a także istniała pełna swoboda transferu złota w skali międzynarodowej;


3) władze finansowe
poszczególnych krajów (najczęściej banki centralne) były
zobowiązane do utrzymywania zabezpieczenia obiegu pieniężnego
w formie rezerw złota i (lub) przez kontrolę wielkości podaży
pieniądza, odpowiednio proporcjonalnej do zasobów złota. W systemie waluty złotej kurs żadnej z wymienialnych walut
narodowych (tj. na złoto i (lub) na waluty innych krajów),
jakkolwiek był stały, nigdy nie był zupełnie sztywny.
Był to tzw. kurs wahający się
w pewnych granicach, nazywanych punktami złota. Punkty
złota byty to fluktuacje kursów bieżących wobec tzw. mini
parity (w praktyce tylko około
ą l %). Górny punkt złota był wyznaczony przez kurs
parytetowy powiększony o koszty ubezpieczenia i przesyłki
złota z kraju deficytowego do kraju nadwyżkowego, natomiast
dolny punkt złota był określony przez kurs parytetowy
pomniejszony o koszty wysyłki i ubezpieczenia złota .Charakterystyczną cechą systemu waluty
złotej było funkcjonowanie dwóch istotnych mechanizmów
rozwoju międzynarodowych stosunków ekonomicznych, a ściślej
automatycznego przywracania równowagi w bilansach płatniczych.
Chodziło, z jednej strony, o tzw. mechanizm dochodowy, z drugiej
zaś o tzw. mechanizm cenowy,. Zgodnie z mechanizmem
dochodowym w warunkach deficytu
bilansu handlowego w systemie waluty złotej następował spadek
wydatków, działał w dół mnożnik tych wydatków i w efekcie
miał miejsce spadek wartości PKB. Przy założeniu określonej, nie
zmienionej dochodowej elastyczności popytu na import i
dochodowej elastyczności podaży eksportowej prowadziło
to do zmniejszenia wielkości
przywozu oraz do zwiększenia wielkości wywozu i w ostatecznym
efekcie bilans handlowy wracał do równowagi. Co więcej,
zgodnie z istotą mechanizmu dochodowego mogło się nawet
pojawić dodatnie saldo obrotów handlowych. Wtedy to mnożnikowo rosły wydatki
globalne, wartość PKB
i wartość importu,
malała natomiast wartość eksportu. W sumie mieliśmy do
czynienia ze swoistymi cyklami w dół lub w górę. Zgodnie z mechanizmem
cenowym w systemie waluty
złotej ujemny bilans handlowy oraz związany z tym odpływ kruszców powodował spadek
ilości pieniądza w obiegu i w konsekwencji obniżenie się
poziomu cen krajowych. W związku z tym zwiększała się cenowa
atrakcyjność eksportu, a zmniejszała cenowa atrakcyjność
importu. Odwrotnie kształtowała się sytuacja w przypadku
nadwyżki bilansu handlowego. W obu przypadkach mechanizm
przywracający równowagę był uruchamiany wraz z transferem
kruszców szlachetnych
między krajami.

 

System waluty sztabowo-złotej i
dewizowej-złotej

System waluty złotej był
przez wiele lat systemem wiarygodnymi stabilnym, nie wytrzymał on jednak próby czasu, doprowadzając do
dysproporcji strukturalnych i zachwiania równowagi płatniczej w
wielu krajach. W niektórych
z nich zastąpiono go systemem waluty sztabowo-zlotej, w części
zaś systemem waluty dewizowo-złotej. Zasady funkcjonowania
systemu waluty sztabowo-zlotej (goldbullion standard)
były zbliżone do zasad systemu
waluty złotej, z jednym zasadniczym wyjątkiem. Mianowicie w
systemie tym , określono minimalną sumę wymiany waluty
krajowej na złoto. |Była to ówczesna równowartość sztaby
złota i stąd wywodzi się |nazwa omawianego systemu.
Bezpośrednim tego efektem było |zwiększenie się amplitudy wahań punktów złota,
co m.in. sprzyjało spekulacji, a zarazem destabilizacji kursów
walut narodowych i pogłębianiu się kryzysu gospodarczego
Destabilizacja ta doprowadziła do wzrostu stopnia ryzyka w
międzynarodowych transakcjach gospodarczych, co ujawniło się szczególnie w drugim
systemie zastosowanym w
okresie międzywojennym, tzn. systemie waluty dewizowo-złotej (gold
exchangestandard). Założono w
nim, że waluta danego
kraju (np. dolar kanadyjski) jest wymienialna na sztaby złota,
ale wcześniej jest potrzebna jej wymiana (konwersja) na inną
walutę wymienialną (głównie na dolary USA). Pośrednie międzynarodowe
systemy walutowe
funkcjonujące po I wojnie światowej nie sprzyjały
dostosowaniem międzynarodowym i zachowaniu płynności
międzynarodowej. Jednocześnie były one mniej stabilne i mniej
wiarygodne niż w wielu punktach ułomny system waluty złotej.
Najważniejsze konsekwencje funkcjonowania tych systemów były
następujące:


spadek znaczenia złota jako
pieniądza międzynarodowego (tzw. demonetyzacja złota);
zwiększenie amplitudy
wahań bieżącego kursu rynkowego walut oraz dewiz, tj.
krótkoterminowych należności zagranicznych (np.
czeków z zagranicy), które nadal mogą występować
jako międzynarodowe środki płatnicze;
zwiększenie swobody
odpowiednich władz państwowych w kształtowaniu
polityki fiskalnej i pieniężnej;
zwiększenie wpływu
efektów polityki makroekonomicznej (w tym fiskalnej i
pieniężnej) na kształtowanie sytuacji gospodarczej i
politycznej w poszczególnych krajach i w świecie;
zwiększanie się różnic
między siłą nabywczą
różnych walut


 

System z Bretton Woods

W warunkach zaostrzania się
kryzysu w międzynarodowych stosunkach ekonomicznych i
politycznych jeszcze w czasie trwania II wojny światowej
sformułowano kilka koncepcji uzdrowienia międzynarodowego
systemu walutowego.
Ostatecznie zdecydowano się na koncepcję (tzw. plan D. White'a)
zaprezentowaną przez USA na zorganizowanej w lipcu 1944r. w
Bretton Woods międzynarodowej konferencji, w czasie której
utworzono Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) i Międzynarodowy Bank
Odbudowy i Rozwoju (MBOiR), nazywany Bankiem Światowym. W drodze
umowy międzynarodowej wprowadzono system międzynarodowego
pieniądza kierowanego.


Cele i zasady systemu z Bretton
Woods

Podstawowymi odami systemu z Bretton
Woods były:


przywrócenie
wymienialności walut;
stabilizacja kursów walut;
stworzenie w ten sposób
istotnych przesłanek szybkiego, swobodnego i korzystnego
rozwoju międzynarodowych powiązań gospodarczych. Na
konferencji w Bretton Woods sformułowano też podstawowe
zasady funkcjonowania powojennego systemu walutowego.
Zgodzono się co do tego, że:



złoto jest głównym
środkiem rezerwowym i płatniczym;
parytety wymienialnych walut
narodowych zostaną określone w złocie lub w dolarach
USA wymienialnych na złoto przez banki
Systemu Rezerwy Federalnej tego kraju;
Stany Zjednoczone będą
konwertować (wymieniać) każdą walutę na złoto (i
odwrotnie) przy utrzymaniu stałej jego ceny w wysokości
35 USD za tzw, uncję trojańską złota;
kursy bieżące
wymienialnych walut narodowych mogą się wahać wokół
ustalonego kursu parytetowego tylko w wąskich
granicachą l %, tj. jeden procent w górę lub w dół
od kursu parytetowego;
w momencie zbliżania się
kursu bieżącego wymienialnej waluty narodowej do
odchyleń ą1% władze monetarne są zobowiązane do
odpowiedniego interweniowania na rynkach pieniężnych;
w przypadku trudności
płatniczych i konieczności zmiany kursu waluty
poszczególne kraje członkowskie mają możliwość
skorzystania ze specjalnych kredytów Międzynarodowego
Funduszu Walutowego;
zmiany poziomu (w górę lub
w dół) oficjalnego kursu waluty narodowej kraju
członkowskiego MFW większe niż 10% są możliwe
jedynie za zgodą odpowiednich władz Funduszu.


Zasady funkcjonowania systemu z
Bretton Woods były bardzo rygorystyczne. Chodziło o:


utrzymanie stałego zaufania
do dolara USA (a także do kilku innych walut
rezerwowych);
wzrost płynności
międzynarodowej (tj. możliwości dokonywania
płatności z tytułu rozwoju międzynarodowych
powiązań gospodarczych) w warunkach
utrzymywania stałej
ceny złota w USD. Gdyby spojrzeć retrospektywnie,
to w drugiej połowie
lat czterdziestych i w latach pięćdziesiątych
XX w. system walutowy z
Bretton Woods mógł funkcjonować i spełniać swoje
zadania. Po pierwsze, w tamtym okresie kraje Europy
Zachodniej odczuwały tzw:głód dolarowy. Po drugie, w
związku z tym Stany Zjednoczone mogły uruchomić system
darów i pożyczek dla tych krajów jako swego rodzaju
transakcje wyrównujące ich �głód dolarowy"
(np. słynny plan A. Marshalla). tym bardziej że było
to zgodne z ich ówczesnymi
interesami politycznymi. Po trzecie, Stany Zjednoczone
mogły przez długi czas utrzymywać swój stopniowo
narastający deficyt płatniczy i nie martwić się
zbytnio o jego likwidację właśnie w związku z tym,
że dolar był wtedy główną walutą rezerwową
świata. Wszystkie kraje odnotowujące deficyt musiały
walczyć o złoto i dolary USA, Stany Zjednoczone zaś
mogły pokrywać swój deficyt bilansu płatniczego przez
wzrost krótkoterminowego zadłużenia, a przede
wszystkim przez zwykłe zwiększanie podaży swojej waluty narodowej (jej druk), co w
warunkach wzrastających obrotów międzynarodowych
(głównie w dolarach USA) było wręcz pożądane.


Ewolucja systemu z Bretton Woods


Z upływem czasu coraz
wyraźniejsza stawała się potrzeba zmiany systemu z Bretton
Woods. Najważniejszymi przyczynami
wprowadzanych zmian i w końcu ostatecznego załamania się
systemu były, z jednej strony, jego rygorystyczne założenia, z
drugiej zaś stopniowo narastające trudności płatnicze Stanów
Zjednoczonych i związane z tym zmniejszanie się zaufania do dolara. Dla systemu walutowego z Bretton Woods
rujnujące okazało się przede wszystkim utrzymywanie stałej
ceny złota. W warunkach powszechnego wzrostu poziomu cen
światowych osłabiało to zainteresowanie wzrostem produkcji
złota (ponadto możliwości byty ograniczone). W związku z tym
stopniowo zmniejszał się udział tego kruszcu w zasobach rezerw
dewizowych w świecie.
Działo się to na korzyść coraz mniej �pewnego" dolara
USA (od którego system z Bretton Woods był w dużym stopniu
uzależniony), i to System z Bretton Woods w warunkach
przywiązywania wielkiej wagi do zasady stałości kursów
wymienialnych walut narodowych oraz przy zwiększającym się ruchu
kapitałów spekulacyjnych. Coraz mniej �pewny" dolar był
przede wszystkim skutkiem narastających trudności płatniczych
USA, które z kolei były głównie efektem zwiększającego się
deficytu bilansu handlowego oraz szybko rosnących wydatków
wojskowych. Odpowiednie władze (Stanów Zjednoczonych
sprzeciwiały się tez żądaniom władz innych krajów (np.
Niemiec czy Francji) podwyższenia ceny złota. Motywowano to
głównie niechęcią do �sztucznego wzbogacenia" kilku
ważnych producentów tego
kruszcu, w tym głównie byłego Związku Radzieckiego i Chin. W każdym
razie system walutowy
z Bretton Woods był coraz mniej stabilny i wiarygodny.
Zmniejszającej się stabilności i wiarygodności systemu
walutowego z Bretton Woods próbowano przeciwdziałać. Za
najważniejsze przedsięwzięcia
można uznać:


wprowadzenie w 1968 r. dwóch poziomów ceny złota, tj,
oficjalnego (35 USD
za uncję trojańska) i wolnego, na którym cena tego
kruszcu wyraźnie rosła, tym bardziej że jednocześnie
przyjęto zasadę nie nabywania i nie sprzedawania złota
przez władze
walutowe poszczególnych krajów na rynkach
prywatnych;
wprowadzenie w 1970 r. systemu tworzenia przez MFW rezerw walutowych w postaci
specjalnych praw ciągnienia (SpecialDrawing
Rights SDR),
które to środki były równoznaczne z dalszą
demonetyzacją złota i z powolnym
odchodzeniem od dolara USA jako waluty światowej;
oficjalne zawieszenie (15 sierpnia 1971 r.) wymienialności dolara
na złoto przy wprowadzeniu przez odpowiednie władze
Stanów Zjednoczonych pewnych środków, które miały
sprzyjać poprawie sytuacji w bilansie handlowym;
przeprowadzenie (tego samego dnia) pierwszej od 1934 r.
dewaluacji dolara (o 8%), rewaluacja innych podstawowych
walut (zwłaszcza
marki niemieckiej i guldena holenderskiego) oraz
co bardzo ważne
i określane mianem porozumień Smithsoniańskich
zwiększenie amplitudy dopuszczalnych wahań oficjalnych
kursów walut w stosunku do USD od +1% do+2,25%;
dokonanie w marcu 1972 r.
drugiej oficjalnej dewaluacji dolara (w przybliżeniu o
10%) i wprowadzenie przez większość krajów
członkowskich MFW tzw. kursów płynnych. Pod koniec 1972 r. system z Bretton Woods faktycznie
się załamał. Jednakże potwierdzono to
oficjalnie dopiero na spotkaniu Rady Gubernatorów MFW
w Kingston na Jamajce
w styczniu1976 r., kiedy w pełni zdano sobie sprawę z
wielu niebezpieczeństw zagrażających przyszłemu
rozwojowi międzynarodowego podziału pracy i gospodarki
światowej (m.in. z możliwych efektów kryzysu
energetycznego czy żywnościowego). Zdecydowano wtedy,
że:



priorytetowym celem krajów
członkowskich MFW jest utrzymanie wymienialności walut
narodowych na inne lub tworzenie warunków
sprzyjających osiąganiu tego stanu;
kraje członkowskie MFW
mają swobodę wyboru, jeśli chodzi o reguły
kształtowania kursu wymiennego, z tym że władze MFW
muszą być informowane o kształtowaniu się tych
reguł, a zarazem są uprawnione do wydawania
odpowiednich opinii;
w międzynarodowym systemie
walutowym rola złota będzie się zmniejszać na
korzyść walut wymienialnych oraz SDR jako istotnego składnika
rezerw dewizowych. Z teoretycznego i praktycznego punktu
widzenia istotne znaczenie mają przede wszystkim zmiany
reguł określania kursów walut krajów członkowskich
MFW, które to
kursy uległy zasadniczej zmianie przede
wszystkim w sierpniu 1971 r. Zgodnie z zasadami przyjętymi
w 1944 r. podczas konferencji w Bretton Woods kurs danej
wymienialnej waluty narodowej (np. USD) mógł się odchylać w
dwóch różnych momentach od jej kursu parytetowego
maksymalnie o 2% (przejście od �górnego" punktu
do �dolnego"). W podobnych granicach mógł się
wahać wokół kursu parytetowego kurs innej waluty
wymienialnej, np. funta szterlinga (GBP). Skala jednak wahań
wzajemnych kursów tych. walut (tzw. kursów krzyżowych,
cross rates) była już znacznie większa. Teoretycznie wynosiła
ona w krótkim okresie aż 4%.Ryzyko kursowe było więc
duże. W sierpniu 1971 r. ryzyko to znacznie zwiększono Ewidentne
zwiększenie ryzyka kursowego w 1971 r. nie
było dziełem przypadku. Decydowało o
tym wiele względów.
Najważniejsze znaczenie
miało przekonanie, że możliwe jest przywrócenie
�automatycznych" (cenowych i dochodowych)
mechanizmów powrotu poszczególnych krajów do równowagi bilansu płatniczego.
Tak jednak nie było i
nadal nie jest, W tym czasie stosowano zresztą wiele
innych rozwiązań.


Współczesny międzynarodowy
system walutowy

Współcześnie mamy do czynienia
z funkcjonowaniem międzynarodowego systemu walutowego, któremu
nadal towarzyszy wiele regionalnych oraz co jest oczywiste
narodowych systemów walutowych. Jest to rozwiązanie, w którym
próbuje się łączyć różnorodne koncepcje o charakterze
międzynarodowym (np. głównie zalecenia MFW) z koncepcjami o
charakterze regionalnym (np. założeniami systemu walutowego Unii Europejskiej)
oraz z koncepcjami stosowanymi w poszczególnych krajach
członkowskich Międzynarodowego Funduszu Walutowego, w tym
również w Polsce. We współczesnym międzynarodowym systemie
walutowym zasadnicze znaczenie nadal ma realizacja przez kraje członkowskie kilku
podstawowych zadań Międzynarodowego
Funduszu Walutowego (MFW), które sformułowano w 1944 r. w
artykule I Układu z Bretton Woods, w tym:


rozwój współpracy
monetarnej służącej stabilizacji międzynarodowego
systemu walutowego;
tworzenie multilateralnego systemu regulowania bieżących należności z tytułu
transakcji między krajami członkowskimi i eliminowanie
restrykcji dewizowych hamujących wzrost handlu
światowego. Postanowienia Układu z Bretton Woods
ratyfikowało 29 spośród 44 krajów uczestniczących w
konferencji (w tym Polska). W kolejnych latach liczba
krajów członkowskich się zmieniała, wykazywała
jednak tendencję wzrostową. Stanowi to istotny argument
na rzecz tezy, że we
współczesnym świecie podstawowe znaczenie nadal mają
zadania MFW oraz zmieniające się rozwiązania
sprzyjające ich realizacji. Międzynarodowy Fundusz
Walutowy pełni następujące funkcje:



regulacyjną, która polega
na ustanowieniu międzynarodowych norm i wzorców
działania w sferze międzynarodowych stosunków
finansowych;
kredytową, polegającą
na dostarczaniu krajom
członkowskim dodatkowych środków finansowych;
konsultacyjną,
oznaczającą stworzenie krajom członkowskim miejsca
konsultacji i wymiany
doświadczeń oraz doradztwa gospodarczego;
kontrolną, która
polega na nadzorowaniu przez MFW uzgodnionych
programów dostosowawczych i wykorzystania kredytów zgodnie z ustalonymi wcześniej
celami


Na kapitał zakładowy MFW
składają sil; zmieniane okresowo kwoty udziałowe krajów
członkowskich, ustane: z uwzględnieniem liczby tych krajów
oraz ich potencjału gospodarczego (np. udziału w produkcie
światowym, udziału w handlu światowym). W miarę upływu czasu
zmienia się struktura avoirów i proporcji wpłat kwot
udziałowych do kapitału nakładowego MFW (np. złota, walut wymienialnych, walut narodowych). Ogólnie,
wraz ze zwiększaniem liczby krajów członkowskich MFW jego
kapitał zakładowy się zwiększa, zmienia się jego struktura,
ale wszystko służy zwiększeniu efektywności realizacji
podstawowych zadań Od początku istnienia MFW jego organem uchwałodawczymi
zarządzającym jest Rada Gubernatorów, która składa się z
gubernatorów i ich zastępców z poszczególnych krajów
członkowskich (najczęściej funkcje te pełnią odpowiednio
minister finansów i prezes banku narodowego). Rada gubernatorów, która zbiera się zazwyczaj raz
do roku, decyduje o sprawach kluczowych dla działalności MFW
(takich. Jak przyjmowanie nowych krajów członkowskich,
ustalanie kwot udziałowych we wkładach oraz zmian ich
wielkości i struktury, zatwierdzanie rocznych sprawozdań z działalności, ustalanie
zasad podziału zysku i jego rozdysponowania). Odpowiednie
dokumenty i sprawozdania przygotowuje Rada Administracyjna MFW
jako organ wykonawczy. Składa się ona z 22 dyrektorów, z
których 6 jest mianowanych przez kraje członkowskie dysponujące najwyższymi kwotami
udziałowymi, pozostałych 16 zaś jest wybieranych na pewien
okres zgodnie z określonym kluczem. Zasoby Funduszu umownie
można podzielić na ogólne i pozostałe. Na zasoby ogólne
składają się tzw. zasoby zwykłe. Są to obecnie głównie zasoby z tytułu kwot
udziałowych krajów członkowskich, środki z odkupu walut;
środki z operacji wspomagających budżety krajów
członkowskich, oprocentowanie lokat, a przede wszystkim specjalne prawa
ciągnienia (SDR). Otóż, na pewnym etapie rozwoju
współczesnych międzynarodowych stosunków ekonomicznych i
finansowych zdecydowano, ze w związku z przejściowym kryzysem
systemu z Bretton Woods (w tym z jego oparciem na złocie i
dolarze USA), a także w związku z koniecznością odchodzenia
od złota i zwiększenia stopnia płynności międzynarodowej
konieczne jest utworzenie nowej waluty, akceptowanej przez kraje
członkowskie MFW bez żadnych obiekcji. Począwszy od 1970 r.
uruchomiono okresową kreację SDR, tj. pieniądza
międzynarodowego tworzonego przez MFW, mąiącego charakter pieniądza
fiducjarnego (tzn. nie
wymagającego żadnego pokrycia), a jednocześnie cieszącego
się zaufaniem krajów członkowskich i pełniącego podstawowe
funkcje pieniądza międzynarodowego. Współcześnie SDR na coraz większą skalę pełnią
podstawowe funkcje pieniądza międzynarodowego, tj. miernika
wartości, środka płatniczego oraz środka tezauryzacji. Dzieje się
tak, mimo że zmieniają się zasady ich kreacji i
wykorzystywania. Są one jednak nadal konsekwentnie
podporządkowywane podstawowym regułom funkcjonowania MFW. Chociaż zmienia się m.in. bieżąca
wartość SDR, to przepisy regulujące funkcjonowanie MFW nadal stanowią, że cała jego
ewidencja jest prowadzona w SDR. Dotyczy to także transakcji
prowadzonych prywatnie, o czym z kolei decyduje zwłaszcza
większa stabilność wartości SDR niż jakiejkolwiek wymienialnej waluty
narodowej, w tym dolara USA i marki niemieckiej. Szerokie
wykorzystywanie SDR
jako podstawowej jednostki rozliczeniowej współczesnego systemu
walutowego wiąże się również ze stopniowym ograniczaniem
liczby walut w koszyku określającym ich wartość. Mniejsza
liczba walut (obecnie pięciu) wchodzących w skład koszyka,
notowanych na odpowiednich rynkach walutowych, ułatwia
pokrywanie ryzyka operacji finansowych wyrażonych w SDR. Zwiększa się liczba organizacji i
instytucji międzynarodowych, którym MFW pozwala na gromadzenie
SDR i posługiwanie się nimi W okresie 1974-1980 ich wartość
opierała się na koszyku 16 walut. W 1981 r. zredukowano ich
liczbę do 5. W skład koszyka wchodzą: dolar amerykański - 42%,marka niemiecka - 19%
oraz jen japoński, frank francuski i funt szterling po 13%.MFW
przydziela nieodpłatnie SDR krajom, które są uczestnikami
Departamentu SDR (kraje członkowskie MFW), proporcjonalnie do
ich kwot udziałowych i bez żadnych warunków. Posiadaczami SDR mogą być
również instytucje Niemniej jednak walutą u światowym
znaczeniu pozostaje nadal dolar USA. Jak pisze K. Lutkowyki,
�SDR wbrew intencjom jego pomysłodawców, nie może dotąd nie tylko zastąpić
dolara w roli waluty rozwoju handlu i obrotu kapitałowego, ale nie może
nawet dorównać mu tam, gdzie ma stosunkowo większą łatwość
wejścia do obiegu w roli składnika urzędowych rezerw
dewizowych banków centralnych. Jest to bowiem pieniądz nie
poparty potencjałem produkcyjnym żadnej gospodarki, która dawałaby mu tym samym
zabezpieczenie. Jego cyrkulacja opiera się wyłącznie na
uzgodnieniach rządów i banków centralnych, które
zobowiązały się przyjmować tę jednostkę we wzajemnych
rozliczeniach

Zasoby finansowe MFW są
przeznaczane przede wszystkim na działalność kredytową, przy
czym udzielane kredyty służą
głównie jako pomoc w likwidowaniu deficytu bilansów
płatniczych.

Pomoc kredytowa MFW można
podzielić na: podstawowe
udogodnienia kredytowe, stałe udogodnienia kredytowe oraz
czasowe udogodnienia kredytowe. Na podstawowe
udogodnienia kredytowe
składają się transza rezerwowa oraz 4 transze kredytowe.
Transza rezerwowa to
bezwarunkowa i bezpłatna możliwość dokonania przez każdy
kraj członkowski MFW zakupu SDR lub walut
innych krajów w zamian za walutę
narodową do wysokości kwoty udziałowej. Pozostałe transze są uwarunkowane i
płatne, przy czym rygorystyczność uwarunkowań i opłaty są.
tym większe, im bardziej dany kraj przy zaciąganiu kredytów przekracza
wysokość swojej kwoty udziałowej.

Długa jest i zapewne wydłuży
się w przyszłości lista stałych, różnie
uwarunkowanych udogodnień kredytowych, przyznawanych min.
krajom mającym trudności w równoważeniu bilansu płatniczego,
krajom uzależnionym od eksportu artykułów rolno-spożywczych i
surowców, a także krajom transformującym i (lub)
restrukturyzującym swoje gospodarki narodowe. Międzynarodowy
Fundusz Walutowy udziela wreszcie warunkowo i odpłatnie czasowych
udogodnień kredytowych, takich jak kredyty udzielane w
związku z deficytem bilansu płatniczego spowodowanym nagłym
wzrostem cen surowców (zwłaszcza ropy naftowej) czy też
kredyty na finansowanie tzw. zapasów buforowych.

Kryzysy zadłóżeniowe, finansowe
oraz rola MFW w ich łagodzeniu

Wzrost zadłużenia w latach
70-tych był spowodowany z jednej strony wzrostem podaży
kapitału oferowanego na rynku eurodolarowym przez kraje
eksportujące ropę naftową, z drugiej strony ten sam kryzys
spowodował deficyt bilansów płatniczych i gwałtowny wzrost na
kapitał pożyczkowy. Jednoczesny wzrost popytu i podaży kapitału pożyczkowego stworzył
bardzo pomyślny klimat dla rozwoju zadłużenia

Pierwsza faza
lata 1982-1984

W tym okresie ujawnił się brak
możliwości spłaty zadłużenia przez kraje rozwijające się,
które były najbardziej zadłużone. Należy do nich zaliczyć
przede wszystkim Meksyk, z zadłużeniem 80 mld USD w 1982 r.,
Brazylię 88 mld USD oraz Argentynę 40 mld USD. Zadłużenie
Polski w tym czasie wynosiło 26 mld USD

Za początek kryzysu zadłużenia
przyjmuje się rok 1982, w którym Meksyk odmówił obsługi
zadłużenia ze względu na wyczerpanie się rezerw dewizowych.
Zmniejszenie się stanu rezerw spowodowane było spadkiem cen
ropy naftowej- głównego zródła dochodów z eksportu. Po
ewaluacji peso rozpoczęto negocjacje z krajami wierzycielskimi.
Ważną rolę w negocjacjach
zbankami prywatnymi odegrał MFW, skłaniając je do uruchomienia
nowych kredytów dla Meksyku

Druga faza
lata 1984-1989

Był to okres poszukiwań sposobu
rozwiązania kryzysu zadłużenia. Relacja długu do PKB w
niektórych krajach w roku 1984 przekraczała 100% PKB (Chile

114%, Egipt
124% ). W 1984 r. obciążenie z tytułu obsługi
zadłużenia kształtowało się od 7% PKB do 16% PKB

Początkowo polityka
rozwiązywania zadłużenia koncentrowała się na ochronie przed
załamaniem światowego systemu bankowego i doprowadzeniu do
maksymalnej spłaty kredytu. Następnie zaczęto propagować
politykę restrukturyzacji i redukcji długów. Ponad 50%
zadłużenia krajów rozwijających się została poddana
różnym procedurom restrukturyzacyjnym.

Plan Bakera

W roku 1985 sekretarz skarbu USA,
James Baker, zaproponował sposób rozwiązania problemu
zadłużenia. Plan ten dotyczył 3 grup działań:


zwiększenia pożyczek dla
krajów zadłużonych o 20 mld USD w ciągu 3 lat
wzrostu pożyczek Banku
światowego i Międzyamerykańskiego Banku Rozwoju dla
najbardziej zadłużonych 15 krajów Ameryki Łacińskiej
o 9 mld USD
prowadzenia polityki
dostosowawczej w krajach zadłużonych wcelu pobudzenia
wzrostu i rozwoju gospodarki rynkowej.


Propozycja Bakera opierała się
na kombinacji 3 czynników: wzrostu gospodarczego, reform
strukturalnych i nowych pożyczek. Jednakże banki prywatne nie
zwiększyły pożyczek dla krajów najbardziej zadłużonych. Tak
więc plan Bakera nie powiódł się

Trzecia faza kryzysu po roku 1989

Plan Bradyłego

W roku 1989 sekretarz skarbu USA,
Nicholas F. Brady, zaproponował nowe podejście do problemu
zadłużenia, ujęte w punktach:


plan dotyczył 30
najbardziej zadłużonych krajów rozwijających się o
średnim dochodzie
opierał się na dobrowolnej
redukcji i obsłudze zadłużenia
kraje objęte redukcją
zadłużenia były zobowiązane do realizacji programu
reform gospodarczych we współpracy z MFW i BŚ
MFW i BŚ miał udostępnić
krajom najbardziej zadłużonym środi na sfinansowanie
operacji redukcji zadłużenia i jego obsługi ( po 12
mld obie instytucje )
Rząd Japonii miał
przyznać dodatkowe środki krajom dłużniczym w
wysokości 6 md USD w ciągu 3 lat
Banki handlowe miały
wyrazić zgodę na zawieszanie klauzul w umowach
restrukturyzacyjnych, które utrudniały operację
redukcji długów oraz miały udzielić nowych
kredytów na finansowanie obrotów handlowych i projekty
inwestycyjne
Rządy krajów
wierzycielskich miały zobowiązać się do kontynuowania
restrukturyzacji długów


Plan Bradyłego najpierw
wprowadzono w Meksyku, a następnie w innych krajach, min. W
Wenezueli, Boliwii, Argentynie oraz Polsce

Najczęściej stosowano
następujące techniki restrukturyzacji zadłużenia:

1)wymiana zadłużenia między
bankami (debt for debt swaps)

2)sprzedaż z dyskontem
instrumentów dłużnych

3)bezposredni wykup długu (cash
buyback)

4)konwersja długu, zamiana
dotychczasowych instrumentów zadłużenia na inne( np.: akcję,
obligację itp.)

5)wtórny rynek długów

Restrukturyzacja i redukcja
zadłużenia zagranicznego spowodowała rozwój nowych
instrumentów finansowych związanych z zadłużenia oraz
powstanie segmentu wtórnego rynku długów. Wtórny rynek
długów jest miernikiem oceny sytuacji gospodarczej kraju,
którego długi są przedmiotem obrotu. Ceny długów niektórych
krajów zmieniały się w sposób bardzo radykalny, co
odzwierciedla opinię banków
o możliwości spłaty zadłużenia przez te kraje

Kryzys zadłużenia spowodował
ożywienie współpracy między najważniejszymi
międzynarodowymi organizacjami finansowymi i krajami najbardziej
zadłużonymi. Kraje te nie miły dostępu do międzynarodowego
rynku kredytowego i bez pomocy organizowanej przez
międzynarodowe instytucje finansowe nie mogłyby wyjść z
kryzysu, zwłaszcza że pomoc ta wiązała się z programami
uzdrowienia gospodarki.

Kryzysy, które wystąpiły na
początku lat 80-tych w Ameryce Łacińskiej związane były
głównie z zagranicznym zadłużeniem państwowym.
Pożyczkobiorcami były rządy państw, a nie sektor prywatny,
pożyczkodawcami zaś konsorcja banków amerykańskich.
Trudności zadłużenia przez te kraje zmusiły banki
wierzycielskie do przyznania im nowych pożyczek i uzgodnienia nowych
warunków spłat. Dotrzymanie tych warunków okazało się bardzo
trudne i konieczne stały się negocjacje w celu redukcji
długów. Negocjacje te doprowadziły między innymi do emisji
tzw. obligacji Bradyłego (Brady bonds)a polegały one na tym, że jeśli rząd kraju
dłużniczego zgodził się na spłatę np.: 50 centów z
każdego dolara zadłużenia, to rząd amerykański gwarantuje
takie rozliczenie poprzez sprzedaż papierów skarbowych
dłużnikom na sumę równą kwocie, jaką dłużnik zgodził
się zapłacić.

Na przełomie lat 1994 i 1995
kryzysem finansowym został dotknięty Meksyk. Kurs waluty tego
kraju
peso
wobec dolara amerykańskiego spadł o ponad
60% stało się to w efekcie masowego odpływu kapitału
krótkoterminowego z Meksyku. Przedtem kapitał ten ulokował
się w tym kraju w następstwie pozytywnych zmian gospodarczych.
Restrykcyjna polityka pieniężna i fiskalna pozwoliła rządowi
amerykańskiemu na skuteczną redukcję stopy inflacji ze 160% w
1987r do 7% w 1994r, oraz wyeliminowanie deficytu budżetowego. Sukcesy te w połączeniu z
przystąpieniem Meksyku do NAFTA spowodowały ogromny napływ
kapitału do tego kraju . Został on zainwestowany głównie w
aktywa krótkoterminowe. Napięcia polityczne w Meksyku oraz
wzrost stóp procentowych w Stanach Zjednoczonych w 1994r, wywołały ucieczkę
kapitału ulokowanych w inwestycjach portfelowych.

1997r, kryzys finansowy dotknął
również kraje azjatyckie. W okresie 30 lat poprzedzających te
kryzysy dochód na jednego mieszkańca w Korei Południowej
wzrósł 10-krotnie, w Tajlandii 5-krotnie, a w Malezji
4-krotnie. Hongkong i Singapur zdołały osiągnąć wyższy
poziom tego dochodu niż niektóre kraje uprzemysłowione.
Według J. Stiglitza �Żaden system gospodarczy nie dał tak
wielu ludziom tak wiele w krótkim czasie". Do czasu kryzysu do krajów azjatyckich
trafiła prawie połowa międzynarodowych inwestycji skierowanych
do krajów rozwijających się.

Szybki wzrost gospodarczy,
wspierany przez napływ zagranicznego kapitału, umożliwił
spektakularną redukcją zjawiska ubóstwa, ich rozwojowi
sprzyjały też czynniki takie jak: wysokie oszczędności,
wspieranie szkolnictwa, zdrowa polityka budżetowa, niska
inflacja.

Kryzys 1997r ujawnił jednak, że
struktury polityczne, finansowe i gospodarcze nie były
dopasowane do potrzeb intensywnego udziału tych krajów w
gospodarce światowej. Słabości strukturalne zarówno sektora
finansowego jak i sektora przedsiębiorstw, doprowadziły do
ogromnego krótkoterminowego zadłużenia. W 1997r z Indonezji,
Malezji, Filipin, Korei i Tajlandii odpłynęło 12 mld USD, gdy rok
wcześniej napłynęło netto 93 mld USD. Zewnętrzne
finansowanie spadło z 92.8 mld USD w 1996r do 15.2 mld USD w
1997r, co spowodowało zmniejszenie ich rezerw dewizowych o ponad
22mld USD.

Znaczący wzrost przepływu
kapitału ze źródeł oficjalnych z niemal zerowego w 1996r do
ponad 27 mld USD w 1997r, był głównie skutkiem zaistniałego
kryzysu i potrzebę udzielenia pomocy dotkniętym nim krajom. Te
oficjalne źródła to: Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank
Światowy, Azjatycki Bank
Rozwoju oraz rządy niektórych krajów.

Dotknięte kryzysem kraje Azji
odznaczały się wieloma wspólnymi cechami:


stosowaniem sztywnego kursu walut
występowaniem deficytu w
bilansie obrotów bieżących
nadmierną ekspansją
kredytową, związaną głównie z niedostatecznym
nadzorem nad sektorem bankowym
dużym uzależnieniem
sektora finansowego od sektora nieruchomości.


Pojawienie się poważnego
kryzysu w krajach Azji zrodziło się pytanie, jak to było
możliwe, że uczestnicy międzynarodowych rynków finansowych
tak długo ignorowali słabości strukturalne gospodarek tych
krajów. Pozytywna ocena ich sytuacji gospodarczej przez
międzynarodowych inwestorów sprzyjała masowemu napływowi
kapitału. Przyczyny tego stanu rzeczy były następujące:


władze tych krajów
wyraźnie zobowiązały się do ochrony zewnętrznej
wartości swych walut a zwiększało to atrakcyjność
aktywów w tych walutach,
Postępujący w tych krajach
proces deregulacji różnych sektorów gospodarki
stanowił bodziec do dalszego napływu kapitałów ,
Zwiększała się grupa
inwestorów międzynarodowych i wolnych środków
będących w ich dyspozycji, które inwestowali na tych
rybkach z racji wysokich stóp procentowych.


Wskazuje się także, w
niektórych krajach, że liberalizacji rynku finansowego, nie
towarzyszyło wprowadzenie odpowiednich regulacji
ostrożnościowych.

MFW, Bank Światowy, a także
inne instytucje finansowe odegrały kluczową rolę w łagodzeniu
kryzysów w krajach azjatyckich, podobnie jak to miało miejsce w
czasie kryzysu w Meksyku. W przypadku kryzysu meksykańskiego MFW
udało się zorganizować wsparcie finansowe dla tego kraju na
sumę 48 mld USD, w tym 20 mld USD zapewniły same USA.
Powstrzymało to odpływ kapitału z tego kraju i pozwoliło
przywrócić zaufanie do waluty tego kraju.

MFW zorganizował dla Korei pomoc
w wysokości ponad 57 mld USD, co w praktyce okazało się
największym pakietem ratunkowym, jaki kiedykolwiek
społeczność międzynarodowa była w stanie zapewnić krajowi
znajdującemu się w kryzysie.

Wspólną cechą programów
realizowanych przez Tajlandię, Korę i Indonezję było
znaczące podwyższenie stóp procentowych, mające na celu
powstrzymanie odpływu kapitałów i zahamowanie postępującej
deprecjacji walut krajowych i związanego z tym zwiększania się
ciężaru obsługi zadłużenia podmiotów gospodarczych w walutach obcych, a
także ograniczenie deficytu budżetowego.

W programach tych duży nacisk
położony został także na uzdrowienie sektora finansowego,
mające na celu jego lepsze ukierunkowanie na potrzeby rynku,
większą przejrzystość i bardziej skuteczny nadzór. MFW
opowiedział się przeciw utrzymaniu przy życiu niewypłacalnych
banków i tak np.: rząd Korei zmuszony był w 1997r zawiesić
działalność 9 banków handlowych. Jednocześnie wzmocnieniu
powinien ulec nadzór nad sektorem finansowym, a w związku z tym powinny być też
odpowiednio dostosowane regulujące go przepisy do standardów
międzynarodowych.

Międzynarodowe zadłużenie
dotyczy również Polski i w tym przypadku ma charakter stały.

W latach 50-tych zagraniczne operacje krajów RWPG nie odgrywały większej roli. W kolejnej
dekadzie państwa Europy środkowo
wschodniej ( w tym Polska)
przejawiały większe zainteresowanie uzyskaniem pożyczek i
zaczęły je częściej zaciągać.

Kilkunasto, a w końcu
kilkudziesięciomilionowe zadłużenie u wierzycieli zachodnich
powstało w Polsce w latach 70
tych. Przyrost zadłużenia
Polski w poszczególnych latach wyglądał następująco: 1971

1,1; 1972
1,6; 1973
2,8; 1974
4,6; 1975
8;
1976
11,5; 1977
14; 1978
17,8; 1979
21,1 mld USD.

Oceniając globalnie polskie
zadłużenie można stwierdzić, że przypadek Polski musi być
traktowany jako niezwykły z trzech powodów:

1. wielkości, o które
chodziło,

2. był to pierwszy przypadek
znalezienia się europejskiego państwa socjalistycznego w stanie
kryzysu finansowego,

3. problem miał także wymiar
polityczny.

Do końca lat 80-tych Polska
zawarła wiele porozumień z bankami komercyjnymi co do spłat
długów m. in.

6 IV 1982 r. We Frankfurcie, 20 VII 1988 r. W Londynie.

Nad prawidłowością wszystkich
rozliczeń czuwa Agent Miedzynarodowy (Dresdener
International Bank z Luksemburga)

Reprezentujący interesy
wszystkich wierzycieli.

W roku 1992 r. Oprócz kwoty
około 29,7 mld USD zobowiązań wobec Klubu Paryskiego, byliśmy
dłużni wobec Klubu Londyńskiego 12,1 mld USD, a byłym
państwom RWPG 2,5 mld USD. Łącznie z kredytami mieliśmy do
spłacenia ok. 47 mld USD.

Od 1990 r. ogólne zadłużenie
Polski zaczęło spadać z 48,474 mld USD do 42, 174 mld USD w
1994 r. Z początkiem października 1995 r. Polska rozpoczęła
spłatę rat kapitałowych od długu wobec Klubu Paryskiego. Od
roku 1996 Polska spłaca raty kapitałowe dwa razy w roku: w
marcu i we wrześniu. Wielkość rat będzie rosła, a
spiętrzenie płatności nastąpi w latach 2005
2009, wtedy
to na konta członków Klubu Paryskiego będziemy przelewać po 2-3 mld USD. Dodatkowo
dochodzi spłata długu wobec banków zrzeszonych w Klubie
Londyńskim.

Długi wobec Klubu Paryskiego
powinniśmy spłacić w 2014 r., a wobec Klubu Londyńskiego w
2012 r.

Teoretycznie Polska powinna mieć
szansę na poprawę sytuacji na międzynarodowych rynkach
finansowych. Jednakże nowe kredyty nadal zaciągamy głównie w
instytucjach międzynarodowych, jak Bank Światowy i inne.

Obok organizacji takich jak MFW,
czy Bank Światowy o charakterze globalnym, powstawały też
organizacje gospodarcze o zasięgu regionalnym, talie jak
Wspólnota Ekonomiczna Państw Afryki Centralnej (CEFAC) czy
Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN).

Nas z racji położenia
geograficznego Polski interesuje przystąpienie do Unii
Europejskiej, a co za tym idzie do Unii Walutowej.

1 I 1958 r. Weszły w życie
postanowienia Traktatu Rzymskiego, na mocy którego utworzono
Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Jednym z istotnych
początkowych zamiarów krajów członkowskich EWG było
doprowadzenie do pełnej unii walutowej i gospodarczej. W
związku z tym podejmowano wiele przedsięwzięć, spośród
których najbardziej spójny był początkowo Europejski Układ
Walutowy (EMA). Funkcjonował on od XII 1958 r. Do końca 19992
r.

W 1978 r. Został powołany
Europejski System Walutowy (ESW). Składał się on z trzech
elementów:


europejskiej jednostki walutowej,
mechanizmu kursowo walutowych,
systemu kredytowego.


Najważniejsza część systemu
stanowiła europejska jednostka walutowa (ECU). Była, po
pierwsze wskaźnikiem kształtowania się kursów walut
narodowych, po drugie stanowiła podstawę określania tzw.
Wskaźnika rozbieżności, po trzecie pełniła funkcję środka
płatniczego w rozliczeniach między bankami centralnymi krajów
członkowskich, wreszcie po czwarte była składnikiem rezerw
walutowych krajów
członkowskich.

W sytuacjach kryzysowych można w
każdym momencie skorzystać z pomocy systemu kredytowego ESW,
nastawionego na udzielenie pomocy krajom członkowskim UE w
finansowaniu interwencji walutowych oraz w pokrywaniu deficytów
bilansowo-płatniczych. Można przy tym uzyskać kredyty krótko,
średnio i długookresowe. Od 1 I 1990 r. zaczęto wprowadzać
unię walutowej
proces ten odbył się trójetapowo:

I etap 01.01.1990
31.12.1993 r.
zakładający utworzenie wspólnego
obszaru finansowego, w efekcie liberalizacji świadczenia usług
bankowych i ubezpieczeniowych, a także obrotu papierami
wartościowymi.

II etap 01.01.1994
31.12.1996 r. Ostateczne zniesienie kontroli
wymienialności walut i płatności; pogłębienie współpracy
między bankami centralnymi krajów członkowskich UE. Utworzenie
europejskiego instytutu monetarnego.

III etap 01.01.1997 r.
01.01.1999 r. Usztywnienie kursów centralnych między
walutami, oraz kursu centralnego poszczególnych walut w stosunku
do ECU, która stanie się samodzielną i pełnoprawną
jednostką pieniężną o nowej nazwie.

Od 01.01.199 r. Oficjalna walutą
Unii Europejskiej stało się EURO.

 

Bibliograia


Bozyk P. Misala J. Puławski
M. �Międzynarodowe stosunki ekonomiczne" PWE 1998
Chrabonszczewska E. Oreziak
L. � Międzynarodowe rynki finansowe" SGH 2000
Głuchowski J.,
�Międzynarodowe stosunki finansowe" PWE 1997
Łos - Nowak T. (red.)
�Organizacje w stosunkach międzynarodowych"
Uniwersytet Wrocławski 1999 r.