1
Rynek finansowy
Wprowadzenie
Dr Michał Skopowski
Katedra Teorii Pieniądza i Polityki Pieniężnej
2
System finansowy
Rynki finansowe4
Instrumenty finansowe5
Rynkowy system finansowy2 Instytucje finansowe6
Zasady/reguły łączące
powyższe trzy ogniwa
Publiczny system finansowy3
" System finansowy: Mechanizm, dzięki któremu świadczy się usługi pozwalające na krążenie siły nabywczej w gospodarce
" Rynkowy system finansowy: Część systemu finansowego, w którym świadczy się usługi finansowe za pośrednictwem
mechanizmu rynkowego. Co najmniej jedna ze stron transakcji na tym rynku musi być podmiotem prywatnym.
" Publiczny system finansowy: Część systemu finansowego, w którym świadczy się usługi finansowe w trybie nieprywatnym
(publicznym)
" Rynek finansowy: Miejsce (rzeczywiste lub abstrakcyjne), gdzie dokonuje się transakcji instrumentami finansowymi.
" Instrument finansowy: kontrakt (umowa) między dwoma stronami, regulujący zależność finansową między nimi. Może być
symetryczny (dawać prawa i obowiązki obu stronom) lub niesymetryczny (dawać prawo jednej stronie a obowiązki drugiej)
" Instytucja finansowa: Podmiot, który specjalizuje się w przyjmowaniu na siebie zobowiązań finansowych oraz nabywaniu
takich zobowiązań od innych podmiotów, a zatem dokonywanie transakcji finansowych w wybranym przez te instytucje
czasie (Inaczej: pośrednik finansowy)
1
System finansowy
3
Klasyfikacja instrumentów
finansowych (1)
Kryterium klasyfikacyjne Rodzaje instrumentów finansowych Opis instrumentu Przykłady
Rodzaj stosunku Udziałowe (inaczej właścicielskie) Daje bezterminowo prawo do udziału w Akcje; udziały
ekonomicznego między majątku kapitałobiorcy.
stronami transakcji Wierzycielskie (inaczej dłużne) Daje kapitałodawcy prawo do uzyskania od Kredyty; pożyczki; obligacje;
kapitałobiorcy zwrotu określonej części weksle
przekazanych środków wraz z ewentualnym
oprocentowaniem obliczanym według
znanych obu stronom zasad.
Okres zapadalności Krótkoterminowe Okres zapadalności waloru (od dnia emisji Bony; weksle; papiery
instrumentu (uwaga: nie do wykupu) wynosi do jednego roku. komercyjne (commercial
dotyczy instrumentów papers); certyfikaty depozytowe
udziałowych) (certificates of deposits)
Długoterminowe Okres zapadalności ponad jeden rok. Czasem Obligacje (uwaga: w Polsce
wyróżnia się w tym przedziale czasu także można emitować obligacje o
okres średni  zazwyczaj do 2-3 lat. terminie zapadalności krótszym
niż rok)
Występowanie Zabezpieczone W sytuacji braku uzyskania spłaty długu Hipoteczne listy zastawne;
zabezpieczenia (uwaga: nie wierzyciel ma prawo odzyskać kredyty hipoteczne
dotyczy instrumentów zainwestowane kwoty z zabezpieczenia
udziałowych) rzeczowego (sprzedając przedmiot
zabezpieczenia) lub osobistego (od innego
podmiotu)
Niezabezpieczone Wierzytelności można dochodzić tylko od Weksle; bony; papiery
dłużnika (nie od innych podmiotów czy z komercyjne (commercial
wartości rzeczy stanowiącej zabezpieczenie) papers)
4
Klasyfikacja instrumentów
finansowych (2)
Kryterium klasyfikacyjne Rodzaje instrumentów finansowych Opis instrumentu Przykłady
Sposób liczenia O stałym oprocentowaniu Oprocentowanie wypłacane wierzycielowi Obligacje o stałym
oprocentowania (uwaga: jest z góry znane dla całego okresu życia oprocentowaniu; walory
nie dotyczy instrumentów instrumentu zerokuponowe
udziałowych) O zmiennym oprocentowaniu Oprocentowanie zmienia się w trakcie życia Hipoteczne listy zastawne
instrumentu. Może być uzależnione np. od (zazwyczaj)
stóp procentowych innych instrumentów
(np. bonów skarbowych), stopy inflacji czy
innych z góry znanych rodzajów zmiennych
Zerokuponowe (dyskontowe) Nie dające prawa do odsetek sensu stricte Bony skarbowe, bony pieniężne
lecz emitowane po cenie niższej niż cena
nominalna i odkupywane po cenie
nominalnej w terminie wykupu
Uzależnienie wartości od Bazowe (inaczej rzeczywiste) Ich wartość nie jest bezpośrednio Akcje; obligacje
wartości innych uzależniona od wartości innych
instrumentów finansowych instrumentów finansowych
Pochodne (inaczej terminowe) Ich wartość uzależniona jest od Kontrakty forward; futures;
przyszłej/oczekiwanej wartości instrumentu opcje
bazowego lub pochodnego
5
Uczestnicy rynku finansowego
Podmioty gwarantujące wywiązanie się ze zobowiązań przez podmioty
nadzorowane3
Klienci instytucji
Instytucje finansowe1
finansowych4
Instytucje finansowe Instytucje finansowe
nienadzorowane nadzorowane
Podmioty państwowe
nadzorujące rynek
finansowy2
1. Instytucje finansowe mogą (i) wyłącznie dystrybuować instrumenty finansowe kreowane przez inne instytucje finansowe (tzw. pośrednicy pasywni),
np. kantory walutowe czy firmy faktoringowe lub (ii) tworzyć i dystrybuować instrumenty finansowe (tzw. pośrednicy aktywni), np. towarzystwa
funduszy inwestycyjnych, banki, domy maklerskie, zakłady ubezpieczeniowe
2. Podmioty państwowe nadzorujące rynek finansowy mają w swych kompetencjach nadzorowanie poszczególnych typów instytucji finansowych (np.
banków, zakładów ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych czy domów maklerskich)  jest to wówczas tzw. nadzór specjalistyczny. Możliwe jest
również pełnienie nadzoru nad wszystkimi nadzorowanymi instytucjami finansowymi przez jednego nadzorcę  jest to nadzór zintegrowany. W obu
przypadkach nadzór może być wykonywany przez bank centralny
3. Podmioty gwarantujące wywiązanie się kontrahentów ze zobowiązań. Najczęściej, jeśli podmiot jest nadzorowany przez państwowego nadzorcę
wówczas jego wywiązywanie się ze zobowiązań względem klientów detalicznych gwarantowane jest pośrednio przez państwo. Przykładowo w przypadku
upadłości banku podmiot taki wypłaca depozyty klientom indywidualnym (zazwyczaj tylko zdefiniowanej grupie klientów i tylko do określonej
wysokości).
4. Klienci instytucji finansowych (detaliczni i korporacyjni). Klientem instytucji finansowej może być również inna instytucja finansowa.
6
Przykłady instytucji finansowych
" Jest to podmiot zarządzający funduszami inwestycyjnymi
" Fundusz inwestycyjny może być funduszem otwartym lub zamkniętym
" Fundusze zamknięte emitują certyfikaty inwestycyjne, którymi można handlować. Co
do zasady nie można wycofać się z inwestycji w certyfikaty inwestycyjne inaczej jak
sprzedając certyfikat innemu inwestorowi. Z tego względu fundusz inwestycyjny
zamknięty może inwestować w aktywa relatywnie niepłynne.
" Fundusze otwarte są zobowiązane do odkupienia od inwestorów emitowanych przez
siebie jednostek uczestnictwa na każde ich żądanie. W tym celu inwestują w aktywa
relatywnie płynne. Inwestor nie może wyjść z inwestycji sprzedając jednostę
uczestnictwa innemu inwestorowi
Towarzystwa
funduszy
inwestycyjnych
Zakłady
ubezpieczeniowe
" Zobowiązuje się do wypłaty świadczenia w razie wystąpienia
określonych w umowie zdarzeń losowych
" Fundusze własne i rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe muszą
być wystarczające do pokrycia potencjalnych świadczeń
wypłacanych w przyszłości
" W oparciu o polisę ubezpieczeniową można budować produkty
Banki
inwestycyjne (tzw. polisy na życie i dożycie)
" Ubezpieczyciele nie mogą łączyć działalności w dziale
ubezpieczeń majątkowych i osobowych
" Skupiają się (zazwyczaj) na przyjmowaniu depozytów i
udzielaniu na ich podstawie kredytów. Ich kapitały własne
muszą być wystarczające na pokrycie potencjalnych strat z
tytułu braku spłaty owych kredytów
" Mogą oferować większość instrumentów finansowych
" Szczegółowe informacje o sektorze bankowym i jego
produktach zostaną przedstawione w module 2
7
Wielkość pośredników finansowych w Polsce
(wg sumy bilansowej w mld PLN)
W mld PLN
8
Systemy finansowe na świecie
System zorientowany bankowo (tzw. niemiecko-
japoński)
" Banki funkcjonują jako uniwersalne i mogą rozwijać działalność
zarówno banków komercyjnych jak i inwestycyjnych (jednakże w
limitowanym prawem zakresie)
" Przedsięborstwa finansują swą działalność głównie poprzez kredyty
bankowe
System zorientowany giełdowo (tzw. anglo-
amerykański)
" W 1933 oku tzw. Glass-Steagall Act w USA wymógł rozdzielenie
działalności bankowej inwestycyjnej i tradycyjnej. Przyczyniło się to do
wzrostu znaczenia giełdy w pozyskiwaniu znacznych srodków na
relatywnie bardziej ryzykowne inwestycje. W kolejnych latach banki
coraz częściej oferowanymi produktami obchodziły te przepisy aż w
1999 roku rozdział pomiędzy bankowością tradycyjną i inwestycyjną
został zlikwidowany przez Gramm Leach Bliley Act
" Przedsięborstwa finansują swą działalność głównie poprzez rynek
giełdowy
9
Struktura aktywów finansowych gospodarstw
domowych w Polsce w latach 2006-2013
10
Aktywa systemu finansowego w wybranych
krajach UE na koniec 2013 r.
{Po podświetleniu rodzaju kryterium powinna być wyświetlona szczegółowa informacja o danym rynku. Analogia do Guided Image }
11
Klasyfikacja rynków finansowych
Kryterium
zasięgu
geograficznego2
Kryterium
Kryterium
organizacji rynku
instrumentu
finansowego3
finansowego1
Krajowy rynek
międzybankowy jest
Kryterium uczestników
rynkiem OTC
rynku finansowego4
niezabezpieczonych
pożyczek dokonywanych
pomiędzy bankami
1. Rynki finansowe zazwyczaj dzieli się ze względu na rodzaj instrumentu finansowego, którym się na nim handluje (np. rynek akcji,
obligacji, walutowy, itd.)
2. W zależności od zasięgu geograficznego wyróżnia się rynki krajowe, regionalne, globalne (inaczej światowe)
3. W zależności od tego, czy rynek jest instytucjonalnie zorganizowany czy nie wyróżnia się rynek regulowany i nieregulowany. Rynek
regulowany przyjmuje najczęściej formę rynku giełdowego, gdzie oferty sprzedaży i zakupu dostarczane są do organizatora rynku(giełdy),
gdzie są kojarzone i realizowane według jasnych dla wszystkich zasad. Jeśli rynek tworzony jest każdorazowo przez osobno zawierane
transakcje między dwoma podmiotami i nie ma tu jasno określonych zasad i procedur w tym zakresie, rynek nazywa się rynkiem
pozagiełdowym (inaczej OTC  over-the  counter).
4. W zależności od typów instytucji zawierających transakcje na rynku wyróżnia się na przykład rynek międzybankowy i pozabankowy. W
pierwszym przypadku obiema stronami dokonującymi transakcji na rynku są banki.
12
Rynki obsługiwane przez KDPW_CCP i instrumenty
finansowe, których rozliczanie oferował w 2013 r
13
Struktura rynku z punktu widzenia
instrumentu
Rynek finansowy
Rynek pieniężny Rynek kapitałowy
Rynek instrumentów
pochodnych
Lokaty międzybankowe Akcje
Forwards
Bony skarbowe Obligacje
Futures
Bony komercyjne Certyfikaty inwestycyjne
Opcje
Certyfikaty depozytowe Kwity depozytowe
Swapy
Weksle
Rynek
depozytowo-kredytowy Rynek walutowy
Lokaty bankowe Waluty
Kredyty bankowe
Pożyczki
14
Rodzaje strategii w zakresie
nabywania instrumentów
" Wiedząc, że wzrosty cen jednego instrumentu są ujemnie
skorelowane z cenami innego instrumentu można nabywać
instrumenty zabezpieczające (najczęściej derywatywy) aby
Zabezpieczanie się
zmiany ich cen neutralizowały niekorzystne dla nas zmiany
(tzw. hedging)
cen instrumentów bazowych
Arbitraż
" W sytuacji, gdy dana instytucja finansowa ma dostęp do wielu
rynków, na których handluj sie danym instrumentem finansowym
(lub instrumentami zbliżonymi) można reazlizować zyski (przy
niewielkim ryzyku lecz dużych wartościach inwestycycji
finansowych) wynikające z różnic w cenach danego instrumentu.
Kupuje sie instrument na jednym rynku a sprzedaje na innym przy
Spekulacja
wyższej cenie. Arbitraż powoduje wyrównywanie się cen instrumentu
finansowego na różnych rynkach
" Nabywanie instrumentów finansowych w celu ich odsprzedaży po krótkim
czasie, gdy wartość instrumentu będzie wyższa (tzw. gra na wzrost ceny)
" Sprzedaż instrumentu, aby można było go odkupić po krótkim czasie, gdy jego
cena spadnie (tzw. gra na spadek ceny). Instrument w celu sprzedaży można
odpłatnie pożyczyć od innej instytucji finansowej (np. funduszu emerytalnego) i
po transakcji go zwrócić (tzw. krótka sprzedaż, często zakazywana w czasie
kryzysów finansowych, gdyż powoduje ich pogłębianie się)
15
Rodzaje transformacji dokonujących
przez pośredników finansowych
" Rozłożenie ryzyka posiadacza małej wolnej kwoty na
wiele inwestycji. Mały inwestor nie byłby bowiem w
stanie analogicznie dywersyfikować ryzyka, jak duży
gracz na rynku (np. kupując za niewielkie wolne kwoty
obligacji pojedynczego emitenta inwestor podlega
Transformacja
wyższemy ryzyku niż w sytuacji nabycia obligacji wielu
ryzyka
emitentów. Prawdopodobieństwo, że zbankrutuje jeden
emitent jest większe niż tego, że zbankrutują wszyscy)
Transformacja
terminów
" Zasoby posiadaczy wolnych środków, nawet jeśli są
krótkoterminowe, można przekazać do dyspozycji
podmiotom ich potrzebującym na terminy dłuższe.
Warunkiem jest to, aby środki wycofane przez jedne
podmioty zostały zastapione środkami innych (np.
Transformacja kwot
zgodnie z zasadą "osadu we wkładach" pewną część
depozytów a'vista mozna traktować jako z
ródło
finansowania przez banki kredytów długoterminowych)
" Wiele małych kwot posiadaczy wolnych środków (np.
deponenci w bankach, posiadacze jednostek funduszy
inwestycyjnych) zostaje połączone w większe kwoty i
udostępnione podmiotom ich potrzebującym (kredyty
inwestycyjne w bankach, inwestycje portfelowe funduszy
inwestycyjnych)
16
Dziękuję za uwagę
Ciąg dalszy nastąpi&
Przygotowano na podstawie Raportów NBP, KNF i BFG