OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA RYNKU FINANSOWEGO
1. POJ
CIE I FUNKCJE SYSTEMU FINANSOWEGO
System finansowy tworzy podstawy działalności dla wszystkich podmiotów posługujących
się pieniądzem. Umożliwia zawieranie różnych transakcji gospodarczych, w których pieniądz
pełni różne funkcje. System finansowy ma za zadanie obniżanie kosztów transakcyjnych
powstających w procesie gospodarowania przez społeczeństwo.
System finansowy można zdefiniować jako zespół logicznie ze sobą powiązanych form
organizacyjnych, aktów prawnych, instytucji finansowych i innych elementów umożliwiających
podmiotom nawiązywanie stosunków finansowych zarówno w sektorze realnym, jak i sektorze
finansowym.
System finansowy składa się z dwóch podukładów: segmentu rynkowego oraz segmentu
publicznego. Rozróżnienie to wynika z faktu, że usługi dostarczane podmiotom sfery realnej
przez system finansowy są świadczone za pośrednictwem mechanizmów rynkowych oraz w
trybie publicznym. Co więcej, część tych usług może być dostarczana zarówno przez segment
rynkowy, jak i segment publiczny systemu finansowego. Niektóre usługi świadczone są w drodze
współdziałania elementów sektora rynkowego i publicznego.
Publiczny system finansowy
Publiczny system finansowy jest mechanizmem zapewniającym współtworzenie i
przepływ środków pieniężnych, które umożliwiają władzom publicznym dostarczanie dóbr
publicznych oraz usług i świadczeń społecznych. Wskazuje się na 2 podstawowe przesłanki
istnienia publicznego systemu finansowego, które biorą się stąd, że:
- mechanizm rynkowy wykazuje istotne słabości w dziedzinie dostarczania dóbr publicznych,
- występują ujemne efekty zewnętrzne.
W publicznym systemie finansowym wyodrębniamy cztery ogniwa:
" instytucje budżetowe  tj. instytucje w sensie prawnym, a więc pewne unormowane (za
pomocą przepisu prawnego) zasady (reguły) postępowania;
" instrumenty fiskalne (podatki, cła, opłaty publiczne, składki na ubezpieczenia społeczne i
zdrowotne, dotacje budżetowe, poręczenia i gwarancje skarbowe);
1
" publiczne instrumenty finansowe, tj. instrumenty finansujące deficyt funduszy publicznych
(instrumenty o charakterze dłużnym, obarczone niskim stopniem ryzyka i charakteryzujące
się wysokim stopniem płynności) np. obligacje i bony;
" instytucje fiskalne (np. instytucje fiskalne, które sporządzają i uchwalają budżety publiczne
 rząd, parlament, samorządy; instytucje poboru danin publicznych  organy skarbowe,
organy celne; instytucje fiskalne dokonujące wydatków publicznych  rząd, podmioty
władz lokalnych; instytucje kontroli finansowej  izby obrachunkowe, urzędy i izby
skarbowe.
W odróżnieniu od publicznego systemu finansowego, rynkowy system finansowy
funkcjonuje przede wszystkim w oparciu o transakcje, w których jedna ze stron jest instytucją
prywatną. Dlatego też rynkowy system finansowy bywa często określany mianem prywatnego
systemu finansowego.
Rynkowy system finansowy składa się z 4 ogniw:
" instrumentów finansowych,
" rynków finansowych,
" instytucji finansowych,
" zasad, na jakich działają trzy pierwsze ogniwa.
2. INSTRUMENTY FINANSOWE
Instrumenty finansowe to zobowiązania finansowe, tj. roszczenia dotyczące majątku
jednych podmiotów gospodarujących w stosunku do drugich. Dla posiadaczy instrumenty
finansowe są składnikami ich majątku (aktywów) a dla emitentów są zobowiązaniami
(składnikami jego pasywów).
Z tymi zobowiązaniami, stanowiącymi jednocześnie o korzyściach finansowych
kapitałodawców, wiąże się istota papieru wartościowego jako podstawowego instrumentu rynku
finansowego. Sprowadza się ona do stwierdzenia, że z tytułu jego posiadania właściciel może
mieć jedno z następujących praw:
" prawo do współwłasności majątku (udziały, akcje);
" prawo do określonego procentu lub innych pożytków (np. obligacje i inne instrumenty
dłużne);
2
" prawo do otrzymania w przyszłości określonych aktywów lub do rozliczenia pieniężnego
(instrumenty pochodne).
Stąd też papier wartościowy można zdefiniować jako dokument stwierdzający fakt
dokonania transakcji odpłatnego udostępnienia kapitału, co daje kapitałodawcy określone
prawa.
W literaturze występuje wiele różnorodnych kryteriów podziału instrumentów
finansowych. Z punktu widzenia kryterium własnościowego dzieli się je na instrumenty o
charakterze udziałowym i wierzycielskim. Instrumenty udziałowe dają prawo dawcy kapitału
do udziału w majątku emitenta. Są więc dokumentem potwierdzającym własność kapitału
zaangażowanego w majątku emitenta w zamian za określone korzyści (np. prawo do udziału w
zyskach emitenta w postaci dywidendy). Typowym przykładem są akcje. Instrumenty
wierzycielskie (dłużne) dokumentują istnienie zobowiązania pieniężnego ich emitenta wobec
właściciela papieru. Stanowią potwierdzenie istnienia wierzytelności pieniężnej (długu), np.
obligacje, bony, weksle, listy zastawne, czeki.
Na współczesnych rynkach finansowych instrumenty finansowe, takie jak np. akcje czy
obligacje, są nazywane instrumentami bazowymi, w oparciu o które tworzy się tzw.
instrumenty pochodne, nazywane też instrumentami pozabilansowymi czy derywatami. Ich
wartość kształtuje się jako pochodna wartości innego instrumentu finansowego, stanowiącego
właśnie instrument bazowy, zwany też pierwotnym. Stwarzają one możliwość kupna lub
sprzedaży instrumentu pierwotnego (bazowego) w przyszłości po określonej cenie, albo
odpowiedniego rozliczenia pieniężnego. Instrumenty te zaczęły się upowszechniać w krajach
wysoko rozwiniętych od połowy lat siedemdziesiątych XX w. Ich podstawowym celem jest albo
spekulacja, albo zabezpieczenie się przed niekorzystną tendencją zmian cen akcji, kursów
walutowych czy stóp procentowych. Do instrumentów pochodnych należą kontrakty forward i
futures, opcje oraz swapy.
Innym kryterium stosowanym w podziale instrumentów finansowych jest sposób
generowania przez nie dochodu. Wyróżnia się instrumenty o stałym i zmiennym dochodzie.
Klasycznym przykładem pierwszych są obligacje i depozyty bankowe o stałym oprocentowaniu.
Do drugiej grupy zalicza się akcje, czy obligacje o zmiennym oprocentowaniu.
Kolejnym kryterium może być przynależność sektorowa emitenta kreującego dany
instrument finansowy. Gdy jest on podmiotem gospodarczym (przedsiębiorstwem, organem
władzy lokalnej lub centralnej), to emitowane przez niego instrumenty nazywają się
3
bezpośrednimi. Wynika to z faktu, że zgromadzone w ten sposób kapitały są przez emitenta
bezpośrednio zagospodarowywane. Natomiast gdy instrument finansowy emitowany jest przez
instytucję finansową, to nazywamy go pośrednim. Rolą tych instytucji jest bowiem
pośredniczenie w przepływie kapitału, np. przez udzielanie kredytów.
Jeszcze innym kryterium grupowania instrumentów finansowych jest czas, a ściślej
mówiąc okres od ich emisji do wykupu, zwany też okresem zapadalności. Z punktu widzenia
tego kryterium wyróżnia się instrumenty krótkoterminowe, z okresem zapadalności do 1 roku i
długoterminowe  powyżej 1 roku. Te pierwsze nazywane są instrumentami pieniężnymi (rynku
pieniężnego), natomiast te drugie  kapitałowymi (rynku kapitałowego).
3. INSTYTUCJE FINANSOWE
Dokonujące się transakcje na współczesnym rynku finansowym oraz wynikające z nich
przepływy środków pieniężnych mają charakter zinstytucjonalizowany, co oznacza, że odbywają
się za pośrednictwem określonych instytucji finansowych, które tworzą infrastrukturę tego rynku.
Generalnie przez instytucję finansową rozumie się podmiot świadczący usługi związane z
zawieraniem transakcji, których przedmiotem są instrumenty finansowe i utrzymywaniem ich w
swoich aktywach.
Instytucje finansowe można podzielić na dwie podstawowe grupy. Kryterium podziału jest
to, czy tworzą one własne instrumenty finansowe czy nie. Jeśli ich nie tworzą, mamy do
czynienia z instytucjami wyłącznie redystrybuującymi (rozdzielającymi) znajdujące się już w
obiegu instrumenty finansowe. W tym przypadku będziemy mówić o pasywnych pośrednikach
finansowych. Drugą, szerszą, grupę stanowią instytucje, które tworzą własne instrumenty
finansowe. Dlatego będziemy je nazywać aktywnymi pośrednikami finansowymi.
Instytucje Kreowane instrumenty
A. Instytucje wyłącznie redystrybuujące instrumenty finansowe
(pośrednicy pasywni)
1. Kantory walutowe -
2. Domy maklerskie -
3. Firmy faktoringowe -
B. Instytucje tworzące instrumenty finansowe
(pośrednicy aktywni)
B.1. Instytucje tworzące niepieniężne instrumenty finansowe
4. Towarzystwa ubezpieczeniowe polisy ubezpieczeniowe
5. Towarzystwa wspólnego inwestowania
(fundusze inwestycyjne)
5.1. Zamknięte certyfikat inwestycyjny
4
 5.2. Otwarte jednostka uczestnictwa
6. Fundusze emerytalne polisy emerytalne
7. Firmy venture capital udziały, akcje
8. Banki inwestycyjne
8.1. Tradycyjne -
8.2. Współczesne pochodne
B.2. Instytucje tworzące pieniądz
9. Banki
9.1. Banki centralne baza monetarna
9.2. Banki komercyjne depozyty
Pasywnymi pośrednikami finansowymi są kantory walutowe, domy maklerskie oraz
firmy faktoringowe.
Kantory walutowe pozwalają na zamianę pieniądza gotówkowego jednego państwa na
pieniądz gotówkowy innego państwa.
Działalność domów maklerskich wiąże się z funkcjonowaniem rynku kapitałowego.
Instytucje te mogą działać na zasadzie brokerskiej, wówczas nabywają instrumenty finansowe na
rachunek klientów, albo na zasadzie dealerskiej, wówczas nabywają instrumenty finansowe na
własny rachunek, co oznacza, że przyjmują na siebie ryzyko zmiany ceny (kursu) instrumentu.
Działalność firm faktoringowych wiąże się z opóz
nieniami w przepływie środków
pieniężnych, powstającymi na tle transakcji kupna-sprzedaży, dokonywanymi przez podmioty
niefinansowe. Firmy faktoringowe nabywają od sprzedawców należności z odpowiednim
dyskontem, przyjmując na siebie ryzyko odzyskania środków od dłużnika. Firma faktoringowa
odkupuje zatem kredyt towarowy, dostarczając jednocześnie swojemu klientowi środków
pieniężnych przed terminem zapadalności kredytu, poprawiając w ten sposób jego płynność.
Fakt, że omówieni wyżej pasywni pośrednicy finansowi nie kreują żadnych
instrumentów finansowych i wyłącznie redystrybuują istniejącą już płynność, nie oznacza, że nie
mają one większego znaczenia dla funkcjonowania rynku finansowego. Przeciwnie, działalność
domów maklerskich jest niezbędna dla funkcjonowania rynku kapitałowego, a firmy
faktoringowe podnoszą sprawność rozliczeń w handlu.
Instytucje będące aktywnymi pośrednikami finansowymi w trakcie swojej działalności
tworzą instrumenty finansowe. W efekcie realizują one, ważną w gospodarce rynkowej, funkcję
transformacji cech instrumentów finansowych. Polega ona na tym, że tego typu pośrednicy
nabywają i tworzą instrumenty finansowe o odmiennych właściwościach, tj. dokonują zmian
instrumentów finansowych pod względem terminów zapadalności, stopnia ryzyka, wielkości,
stopnia płynności oraz waluty (np. banki przyjmują krótkookresowe depozyty i udzielają
5
długoterminowych kredytów). Mechanizm transformacji atrybutów instrumentów finansowych
umożliwia zatem kreowanie pieniądza przez system bankowy. Ta właśnie właściwość powoduje,
że wszystkie instytucje zaliczone do aktywnych pośredników finansowych dzieli się na 2 grupy:
instytucje tworzące niepieniężne instrumenty finansowe oraz instytucje tworzące pieniądz.
Do pierwszej grupy, tj. instytucji tworzących niepieniężne instrumenty finansowe, można
zaliczyć: towarzystwa ubezpieczeniowe, towarzystwa wspólnego inwestowania (fundusze
inwestycyjne), fundusze emerytalne, firmy venture capital oraz banki inwestycyjne.
Towarzystwa ubezpieczeniowe są jednymi z najstarszych instytucji finansowych. Ze
względu na szeroki wachlarz możliwych ubezpieczeń dzieli się je na specjalizujące się w
ubezpieczeniach majątkowych oraz w ubezpieczeniach na życie. W obu przypadkach istota
działalności ubezpieczeniowej polega na tym, że następuje częściowe przesunięcie ryzyka z
indywidualnego podmiotu (ubezpieczający się) na podmiot (towarzystwo ubezpieczeniowe)
specjalizujący się w gromadzeniu środków finansowych, pozwalających na pokrycie
indywidualnych szkód. Gromadzenie środków finansowych następuje w drodze kreowania
specyficznych instrumentów finansowych, jakimi są polisy ubezpieczeniowe.
Towarzystwa wspólnego inwestowania (fundusze inwestycyjne) specjalizują się w
gromadzeniu środków pieniężnych, które następnie są inwestowane na płynnych rynkach
finansowych, zazwyczaj o charakterze giełdowym. Ze względu na sposób gromadzenia środków
dzieli się je na zamknięte i otwarte. Historycznie pierwsze były fundusze zamknięte, tzn. takie,
do których dostęp jest ograniczony. Towarzystwo emituje określoną liczbę certyfikatów
inwestycyjnych, które nie mają imiennego charakteru i są przedmiotem obrotu albo na giełdach
papierów wartościowych albo na regulowanych rynkach pozagiełdowych. W przypadku
funduszy otwartych natomiast, dostęp do nich jest nieograniczony, tzn. w każdej chwili klienci
mogą nabyć lub zlikwidować (umorzyć) kreowane przez fundusz instrumenty finansowego,
jakimi są jednostki uczestnictwa. Jednostki te mają imienny charakter, czego bezpośrednim
skutkiem jest to, że nie są przedmiotem obrotu na rynku wtórnym. Niezależnie od sposobu
pozyskania środków, fundusze inwestycyjne lokują środki w płynne instrumenty finansowe.
Fundusze emerytalne stanowią dodatkową formę zabezpieczenia na starość uzupełniając
państwowe systemy emerytalne. A
ączą one cechy towarzystw wspólnego inwestowania oraz
towarzystw ubezpieczeniowych, szczególnie tych działających w obszarze ubezpieczeń na życie.
Kreują polisy emerytalne.
6
Cechy towarzystw wspólnego inwestowania mają także firmy venture capital Są to
instytucje, które inwestują powierzone im pieniądze w zakup udziałów i akcji firm
nienotowanych na giełdzie z zamiarem ich póz
niejszej odsprzedaży i realizacji zysków, których
podstawowym z
ródłem jest przyrost wartości przedsiębiorstwa. Instytucje te finansują projekty
charakteryzujące się dużym stopniem ryzyka, ale mogące w zamian przynieść duże zyski w
przyszłości. Tak więc finansują projekty, a w zamian za to w razie dużego sukcesu partycypują w
dużej części w zyskach z tego przedsięwzięcia, bądz
np. stają się współwłaścicielami firmy (mają
40% bądz
więcej kapitału własnego lub posiadają akcje uprzywilejowane firmy). Jest to zatem
forma finansowania innowacyjnych (a przez to obarczonych dużym ryzykiem) projektów
inwestycyjnych. Lokujący środki w firmach venture capital zakładają, że doprowadzą one do
rozwoju przedsiębiorstw, które odniosą sukces rynkowy w dalszej przyszłości, co pozwoli na
sprzedaż akcji z wysoką stopą zwrotu.
Ostatnim przykładem aktywnego pośrednika finansowego instytucji, a konkretnie
instytucji tworzącej niepieniężne instrumenty finansowe, są banki inwestycyjne. Nie są one
typowymi bankami i nie pełnią żadnej z klasycznych funkcji bankowości komercyjnej.
Pierwotnie banki inwestycyjne zajmowały się głównie operacjami na rynku kapitałowym, w
szczególności brały aktywny udział w emitowaniu papierów wartościowych przez
przedsiębiorstwa, jak również podmioty publiczne. Tak więc ich rolą na rynku pierwotnym było
przygotowanie (doradztwo) i doprowadzenie do skutku (sprzedaż) emisji, w tym świadczenie
usługi zwanej gwarantowaniem emisji (underwriting). Polega ona na zabezpieczeniu
ostatecznego sfinalizowania emisji, tzn. przejęciu ryzyka nabycia (po ustalonej cenie)
emitowanych papierów wartościowych w sytuacji trudności z uplasowaniem ich na rynku.
Obecnie banki inwestycyjne stały się aktywnymi pośrednikami finansowymi aktywnie
uczestnicząc w kreacji instrumentów finansowych, w tym w tworzeniu instrumentów
pochodnych.
Natomiast do aktywnych pośredników finansowych tworzących pieniądz zaliczamy
banki, a konkretnie zarówno banki komercyjne, jak i bank centralny. Bank centralny ma monopol
na kreowanie gotówki, czy też szerzej bazy monetarnej, która poza gotówką obejmuje środki
pieniężne na rachunkach banków komercyjnych w banku centralnym. Natomiast banki
komercyjne zajmują się kreacją pieniądza poprzez działalność depozytowo-kredytową.
7
4. RYNKI FINANSOWE
Jedną z cech współczesnej gospodarki jest daleko posunięta specjalizacja, której efektem w
dziedzinie finansów może być brak bezpośrednich kontaktów między dostarczycielami kapitału
do gospodarki i ich finalnymi biorcami. Między nimi występują pośrednicy finansowi, którzy
oszczędzającym podmiotom oferują specjalistyczne instrumenty, takie jak: depozyty bankowe,
polisy ubezpieczeniowe, jednostki uczestnictwa, certyfikaty inwestycyjne, obligacje, akcje itp.
Zaś podmiotom poszukującym kapitału oferują związane z określonymi kosztami z
ródła
finansowania ich działalności: kredyty, pożyczki, usługi leasingowe, faktoringowe, sprzedaż
obligacji, akcji, udziałów itp.
Tak więc we współczesnej gospodarce wierzyciele przekazują swoje oszczędności
dłużnikom za pośrednictwem instytucji finansowych. Zaś wszyscy wierzyciele, dłużnicy i
instytucje pośrednictwa finansowego kontaktują się między sobą na rynkach finansowych. Na
rynkach tych kształtują się właściwe dla określonych instrumentów ceny rynkowe  stopy
procentowe, kursy akcji, walut i innych instrumentów. Sektor pośredników finansowych wraz z
rynkami finansowymi zapewnia:
" podmiotom oszczędzającym transformację płynności w dochody obciążone ryzykiem;
" gospodarce krajowej akumulację kapitału i jego alokację wśród przedsiębiorstw i innych
pożyczkobiorców;
" optymalne wykorzystanie oszczędności w gospodarce krajowej; oszczędności
gospodarstw domowych trafiają do podmiotów gwarantujących ich efektywne
wykorzystanie w skali gospodarki krajowej.
Rynek finansowy w ekonomii pełni więc funkcję przesyłania funduszy od podmiotów,
którzy zaoszczędzili nadwyżkę wydając mniej, niż wyniosły ich dochody, do podmiotów, którzy
potrzebują funduszy, ponieważ zamierzają wydać więcej niż posiadają.
Do powstania rynku finansowego doprowadził rozwój pieniądza oraz pojawienie się osób
dysponujących nadmiarem wolnych środków pieniężnych, chcących udostępnić je odpłatnie
innym podmiotom. Transakcje na rynku finansowym oznaczają czasowe przekazanie środków na
rzecz pożyczkobiorcy, pod warunkiem zwrotu kwoty powiększonej o odpowiedni procent w
ustalonym terminie bądz
też uzyskania określonej stopy zwrotu w przyszłości.
Tak więc przez rynek finansowy rozumie się miejsce, gdzie zawiera się różnego rodzaju
umowy pożyczkowe bądz
kredytowe czy inne, będące w ogólnym rozumieniu z
ródłem
8
finansowania działalności gospodarczej. Inaczej ujmując jest to miejsce zawierania transakcji
mających za przedmiot szeroko rozumiany kapitał finansowy.
Przepływy funduszy w systemie finansowym
FINANSOWANIE POŚREDNIE
FUNDUSZE FUNDUSZE
Pośrednicy
finansowi
F
U
N
D
U
S
Z
E
Pożyczkodawcy Pożyczkobiorcy
(oszczędzający) (wydający)
1. Gospodarstwa domowe 1. Gospodarstwa domowe
2. Przedsiębiorstwa 2. Przedsiębiorstwa
FUNDUSZE FUNDUSZE
Rynki
3. Rząd 3. Rząd
finansowe
4. Cudzoziemcy 4. Cudzoziemcy
FINANSOWANIE BEZPOŚREDNIE
Inna definicja rynku finansowego mówi, że jest to ogół transakcji papierami
wartościowymi, będącymi instrumentami udzielania kredytów krótko-, średnio- i
długoterminowych. Wynika z niej, że przedmiotem transakcji rynku finansowego są papiery
wartościowe, które uważane są za podstawowy instrument rynku finansowego. Tak więc
przemieszczanie nadwyżek na rynku finansowym między podmiotami dokonuje się za
pośrednictwem papierów wartościowych, które stanowią dokument potwierdzający fakt
odpłatnego udostępnienia kapitału. Oznacza to, że są one finansowymi aktywami dla ich
posiadaczy i finansowym zobowiązaniem dla ich emitentów.
5. STRUKTURA RYNKÓW FINANSOWYCH
Najbardziej spopularyzowanym w literaturze ekonomicznej podziałem rynku finansowego
jest wydzielenie jego dwóch segmentów operacyjnych, tj. rynku pieniężnego i rynku
kapitałowego. Stosowanymi kryteriami podziału są:
9
a) kryterium czasu - okres dysponowania środkami przez podmiot finansujący swoją
działalność;
b) kryterium celu  cel przeznaczenia uzyskanych środków.
RYNEK FINANSOWY
Rynek pieniężny Rynek kapitałowy
pieniądza Rynek bankowych Rynek papierów
walutowy
krajowego instrumentów wartościowych
skryptów
kredytowy hipoteczny
dłużnych
Zgodnie z tymi kryteriami rynek pieniężny tworzą związki finansowe pomiędzy
pożyczkodawcami a pożyczkobiorcami kapitału krótkoterminowego o okresie zwrotu do 1 roku.
Na rynku pieniężnym transakcje są dokonywane za pomocą łatwo zbywalnych papierów
wartościowych emitowanych przez rząd, instytucje finansowe i przedsiębiorstwa. Transakcje na
rynku pieniężnym pozwalają osobom fizycznym, firmom,, rządowi, samorządom i lokalnym
instytucjom finansowym uzyskać dochody w postaci odsetek od czasowo wolnych środków
pieniężnych. Z drugiej strony, transakcje umożliwiają tym podmiotom uzyskiwanie środków, gdy
potrzebują one okresowego dofinansowania.
Natomiast rynek kapitałowy umożliwia poszukującym kapitału długoterminowego
znalezienie pożyczkodawców, którzy są w stanie sprostać ich potrzebom. Rynek kapitałowy
tworzą transakcje między jego uczestnikami, ale w przeciwieństwie do rynku pieniężnego obrót
należnościami i uprawnieniami (długiem i kapitałem) odbywa się w specjalnie do tego celu
wyznaczonym i wyposażonym miejscu, tj. na giełdzie.
Innym ważnym podziałem jest podział na rynek pierwotny i wtórny. Rynkiem
pierwotnym nazywamy transakcje, w których występuje proces objęcia papierów
wartościowych, a więc gdy pojawia się ich pierwszy właściciel. Inaczej ujmując jest to rynek
10
transakcji między emitentem, za pośrednictwem biura maklerskiego, a ich pierwotnym nabywcą.
Od momentu objęcia papiery wartościowe krążą na rynku.
Wszystkie następne transakcje zalicza się do rynku wtórnego. Ponieważ rynek wtórny
dopuszcza obrót papierami wartościowymi, które były uprzednio sprzedane na rynku
pierwotnym, zatem zapewnia ich płynność na potrzeby indywidualnych inwestorów. Rynki
wtórne mają także duże znaczenie dla emitentów, gdyż przeważająca część cen papierów
wartościowych jest określana przez transakcje dokonywana na tych rynkach. Nowe emisje akcji
lub obligacji, które mają być sprzedana na rynku pierwotnym, są oparte na cenach z rynku
wtórnego.
Natomiast ze względu na miejsce dokonywania transakcji oraz wysokość obrotów rynek
papierów wartościowych można podzielić na rynek giełdowy i pozagiełdowy.
Rynek giełdowy rozumiany jest jako zespół transakcji realizowanych w pewnym
szczególnym miejscu, a mianowicie na giełdzie. Generalnie można powiedzieć, iż jest to rynek
silnie regulowany odpowiednimi przepisami, mającymi na celu przede wszystkim ochronę
interesów licznej grupy inwestorów, na którym dominują akcje uznanych na rynku firm i solidne
obligacje, głownie rządowe oraz bankowe. Na GPW wszystkie transakcje mogą zawierać tylko
domy maklerskie, które są jej członkami.
Przez rynek pozagiełdowy (over the counter market, OTC market) rozumie się zazwyczaj
ogół transakcji kupna i sprzedaży papierów wartościowych zawieranych poza giełdą.
Dokonywane w ten sposób operacje nazywa się również nieregulowanym obrotem wolnym.
Organy giełdowe nie biorą odpowiedzialności za te transakcje. Rynek pozagiełdowy, nie będąc
związany z określonym miejsce i czasem, odbywa się z reguły między bankami i firmami
maklerskimi oraz ich klientami. Jest on naturalnym uzupełnieniem rynków giełdowych, a także
miejsce, gdzie spółki małe i średnie stawiają pierwsze kroki w obrocie publicznym, otrzymując w
ten sposób szansę pozyskania kapitału potrzebnego do rozwoju. Wymogi stawiane przez
tradycyjne giełdy papierów wartościowych okazują się często zbyt wysokim progiem dla wielu
firm, tak więc w gospodarkach rozwijających się, gdzie rola małych i średnich przedsiębiorstw
jest kluczowa, rynki pozagiełdowe są najszybciej rozwijającymi się segmentami rynków
kapitałowych. Instytucją odpowiedzialną za organizację i prowadzenie obrotu pozagiełdowego w
Polsce jest Centralna Tabela Ofert (CeTO). Pełni ona rolę komplementarną w stosunku do rynku
GPW w Warszawie.
11
6. ZASADY FUNKCJONOWANIA SYSTEMU FINANSOWEGO
Czwartym ogniwem wyodrębnionym w ramach rynkowego systemu finansowego są
zasady funkcjonowania, tzn. reguły określające sposób działania instrumentów, rynków i
instytucji. Są one zatem istotnym czynnikiem determinującym logikę funkcjonowania systemu
finansowego. Zasady funkcjonowania, a więc reguły gry rynkowego systemu finansowego, są
środkiem ograniczania negatywnych skutków asymetrii informacyjnej. Zasady te mogą mieć
charakter ograniczeń sformalizowanych lub niesformalizowanych. Formalne zasady
funkcjonowania przybierają postać przepisów prawnych, a państwo stoi na straży ich
przestrzegania. Nieformalne zasady funkcjonowania to reguły nie mające rangi prawa, a więc nie
są zabezpieczone przymusem ze strony państwa. Mogą być spisane i niespisane  składają się na
nie normy moralne, zwyczajowe, a nawet religijne.
Przykładem związków pomiędzy zasadami wywodzącymi się religii a kształtem systemu
finansowego jest bankowość islamska. Islam jest religią zabraniającą lichwy, co w praktyce
oznacza, zakaz poboru odsetek (procentu). W efekcie, w działalności banków islamskich nie
udziela się kredytów w tradycyjnym rozumieniu tzn. opartych na stopie procentowej. Najbardziej
pożądaną formą islamskiego finansowania jest forma udziałów zwana PLS (poprzez udział w
zyskach i stratach) w formie spółki. W obu tych formach finansowania, finansujący
przedsięwzięcie dostarcza funduszy nie jako pożyczający a raczej jako inwestor. Ma on udział w
zyskach i stratach i nie jest zabezpieczony z góry na uzyskanie dodatniej stopy zwrotu, bez
względu na efekty tego przedsięwzięcia. Straty muszą być pokryte przez niego w proporcji
odpowiadającej jego udziałowi w całości finansowania zaś zyski mogą być określone zgodnie z
umową obu stron. Jego odpowiedzialność pozostaje jednak ograniczona do wysokości
zapewnionego przez niego finansowania i nie większej.
12