Wykład 8
Pomiary wielkości fizycznych
POMIAR MOCY
POMIAR MOCY
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
8/1
POMIAR MOCY
Przy sporządzaniu bilansów urządzeń, w których strumień energii jest
doprowadzany lub wyprowadzany w formie energii mechanicznej, i przy ocenie
ich działania zachodzi potrzeba określenia mocy efektywnej na wale silnika Pe.
dpraca dW
Mocchwilowa = Pch =
dczas dt
W
praca
Pśr =
Mocśrednia =
t
czas
W przypadku maszyn cieplnych działających w sposób periodyczny możliwe
jest wyznaczenie mocy wewnętrznej Ni zwanej mocą indykowaną.
Moc elektryczną Nel doprowadzoną lub wyprowadzoną można dodatkowo
wyznaczyć metodami elektrycznymi.
Jednostki:
1 W = 1 J/s
1 [kW] = 1,3596 [KM]
1 [KM] = 0,7355 [kW]
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
8/2
1
1
Zmierzone moce wykorzystuje się m.in. przy obliczaniu sprawności maszyn.
Pe
Sprawność mechaniczna w silniku:
�m =
Pi
Pi
Sprawność mechaniczna w maszynie roboczej: �m =
Pe
Pe
Sprawność elektryczna silnika elektrycznego: �el =
Pel
Rzeczywista maszyna robocza pobiera większą moc, niż maszyna idealna dla
uzyskania tego samego efektu użytecznego, ze względu na nieodwracalność
zachodzących w niej procesów. Wykorzystanie energii w maszynie idealnej w
stosunku do maszyny rzeczywistej określa sprawność indykowana �i.
Pt
�i =
Pi
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
8/3
METODY POMIARU MOCY
Pomiar mocy mechanicznej jest czynnością, którą nie da się wykonać
bezpośrednio. Istnieje kilka pośrednich sposobów pomiaru mocy, które ze
względów energetycznych można podzielić na: nieniszczące, niszczące i
specjalne.
Nieniszczące sposoby pomiaru mocy stosuje się do wyznaczania mocy
indykowanej silników lub maszyn roboczych działających w sposób
periodyczny. Polegają one na wyznaczaniu z wykresów indykatorowych
pracy indykowanej przy znanej prędkości obrotowej maszyny. Ważną zaletą
jest tutaj, możliwość pomiaru mocy urządzenia w warunkach rzeczywistych,
bez wprowadzania dodatkowego obciążenia.
Metody niszczące polegają na zmianie pracy mechanicznej na inny rodzaj
energii wygodniejszy do mierzenia, np. na ciepło lub energię elektryczną,
bądz
też na pomiarze momentu obrotowego oraz prędkości obrotowej przy
obciążeniu silnika za pomocą hamulca. Przemiana energii mechanicznej na
ciepło nie daje zbyt dokładnych wskazań ze względu na liczne straty,
natomiast do wyznaczenia mocy mechanicznej przy zamianie jej na moc
elektryczną konieczna jest znajomość sprawności prądnicy �el zależnej od
prędkości obrotowej i obciążenia, która nie zawsze jest znana.
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
8/4
2
2
Najczęściej wyznacza się moc efektywną na stanowisku badawczym przy obciążeniu
silnika za pomocą hamulca. Sposób ten jest stosowany przy wyznaczaniu
charakterystyk silnika, określaniu jego wskaz
ników pracy, oraz przy sporządzaniu
bilansów urządzeń.
�
Moc:
P = M �"�
Silnik Hamulec
r
Moment: M = F �" r
F
Opisane metody nie pozwalają na ciągły pomiar mocy w warunkach rzeczywistych,
tj. bez odłączania silnika od napędzanej maszyny roboczej. W tych trudnych
przypadkach stosuje się metody specjalne, polegające na pomiarze momentu
obrotowego bez niszczenia mocy za pomocą hamulca. Obciążenie silnika stanowi tu
napędzana maszyna robocza. Do tego typu pomiarów stosuje się dynamometry
sprzęgłowe lub torsjometry.
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
8/5
INDYKATORY MOCY
Indykacja jest jednym z podstawowych sposobów badania cieplnych maszyn
tłokowych, takich jak silniki spalinowe czy sprężarki. Polega ona na rejestracji
zmian ciśnienia czynnika roboczego w cylindrze badanego urządzenia. Ciśnienie
jako zmienna zależna może być rejestrowana w funkcji czasu, kąta obrotu wału
korbowego bądz
położenia tłoka. W ten sposób otrzymuje się odwzorowanie
rzeczywistych procesów termodynamicznych zachodzących wewnątrz cylindra
pozwalający również określić prawidłową pracę maszyny.
Do indykacji służą przyrządy zwane indykatorami. Ponieważ za ich pomocą jest
określana moc, są nazywane indykatorami mocy.
Budowa indykatorów  każdy indykator ma dwa zasadnicze zespoły: manometr
oraz zespół rejestracji ciśnienia.
Typy indykatorów:
 mechaniczne,
Zastosowanie:
 optyczne,
" sprawdzanie spalania
 elektropneumatyczne,
" ustawienie rozrządu w silnikach parowych
 elektroniczne.
" sprawdzenie działania zaworów
" wyliczanie średniego ciśnienia indykowanego
" wyliczanie mocy indykowanej
" charakter przemian sprężania i rozprężania
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
8/6
3
3
INDYKATORY MECHANICZNE
Indykatory mechaniczne zawierają manometr tłoczkowy [1] oraz mechaniczny
układ rejestracji ciśnienia (układ dz
wigniowy [2] zapewniający rozciągnięcie skali
ciśnienia przy równoczesnym zachowaniu prostoliniowości i proporcjonalności
przesunięć rysika [3], mechanizm obrotu [4] bębenka na którym rozpięty jest
papier [5] obracający się zgodnie z ruchem tłoka).
Indykatory mechaniczne mają
3
3 1
1
ograniczenie maksymalnej prędkości
5
5
obrotowej badanej maszyny (do 1000
obr/min). Zwiększenie górnej granicy
2
2
prędkości wymagało zmniejszenia mas
4 będących w ruchu.
4
Indykatory wykonywane są z zestawem
wymiennych zespołów tłoczek-cylinderek
ze sprężyną i mechanizmów obrotu
bębenka, dobieranych w zależności od
parametrów maszyny: maksymalnego
ciśnienia w cylindrze i skoku tłoka.
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
8/7
INDYKATORY OPTYCZNE
Indykatory optyczne są niemal pozbawione części ruchomych posiadających
bardzo małe okresy drgań własnych. Pozwala to na zdjęcie wykresu
indykatorowego przy dużych prędkościach obrotowych.
Elementem reagującym na zmiany ciśnienia jest membrana, która przekazuje
przemieszczenie na zwierciadło. Zwierciadło połączone jest również z wałem
korbowym (za pomocą kół zębatych). Odbita od zwierciadła wiązka światła pada
na kliszę fotograficzną.
Wady indykatora optycznego:
" nierównomierność podziałki ciśnienia
" zmiana elastyczności membrany pod wpływem temperatury
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
8/8
4
4
INDYKATORY ELEKTRONICZNE
Zalety indykatorów elektronicznych:
" dużą szybkość pracy przetworników,
" możliwość pomiarów przy bardzo dużych prędkościach obrotowych,
" możliwość określenia położenia zwrotnego tłoka,
" przedstawianie wyników w funkcji czasu lub kąta obrotu wału,
" rejestracja wyników.
1. badany obiekt
2. czujnik ciśnienia
3. przetwornik położenia tłoka
4. lampa oscyloskopowa
5. wzmacniacz sygnału ciśnienia
6. wzmacniacz
7. przetwornik odchylenia pionowego
8. przetwornik odchylenia poziomego
Schemat indykatora elektronicznego
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
8/9
Przetworniki ciśnienia
1) aktywne  piezoelektryczne (kwarcowe, z soli Seignette a, z tytanianu
baru)
Mają dobrą czułość, prostoliniową charakterystykę oraz odznaczają się dobrą
stabilnością czasową i termiczną. Wadą tych indykatorów jest konieczność
stosowania skomplikowanych, czułych i dokładnych układów elektronicznych,
o bardzo dużej rezystancji wejściowej, wzmacniających bardzo słabe impulsy
użyteczne, w warunkach silnych zakłóceń ze strony pracującej maszyny.
Specjalne konstrukcje: wbudowane w świece silnika spalinowego, z
chłodzeniem.
2) bierne  pojemnościowe, indukcyjne (rzadziej stosowane)
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
8/10
5
5
INDYKATORY ELEKTRONICZNE
Do otrzymania wykresu indykatorowego jest potrzebna znajomość położenia
wału korbowego (odpowiadającego mierzonemu ciśnieniu). W tym celu stosuje
się różnego rodzaju czujniki położenia tłoka:
1) indukcyjne,
2) pojemnościowe,
3) fotoelektryczne,
4) optyczne lub pojemnościowe znaczniki kąta do 15000 obr/min lub
pojemnościowy znacznik górnego położenia zwrotnego tłoka.
Otrzymywany sygnał może być w postaci: impulsu przy każdym obrocie wału,
impulsu co określony kąt obrotu lub funkcją kąta obrotu.
Pomiary indykatorami wykonuje się zwykle dla jednego cyklu pracy maszyny
(w niektórych typach indykatorów otrzymuje się wykres w postaci punktów
otrzymanych w kilkunastu cyklach).
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
8/11
NOWOCZESNA APARATURA DO INDYKACJI
Główne elementy stacji archiwizacji danych INDISKOP-647 (producent AVL):
- ośmiokanałowy przetwornik A/C o dużej szybkości działania;
- szybki oscyloskop cyfrowy p = f(t)  czasu lub p = f(ą)  kąta obrotu wału;
- układ określenia położenia zwrotnego tłoka;
- mikrokomputer sterujący pracą całego układu i opracowujący wyniki.
W zależności od potrzeb kanały pomiarowe mogą być wyposażone w różne
rodzaje wzmacniaczy:
- wzmacniacze ładunku do pomiaru ciśnienia czujnikami
piezorezystancyjnymi;
- wzmacniacze z falą nośną do współpracy z czujnikami indukcyjnymi,
pojemnościowymi lub rezystancyjnymi;
- wzmacniacze do obróbki nietypowych sygnałów analogowych (np. kąt
przepustnicy, pomiar paliwa, ciśnienie oleju, temperatura itp.);
- układy próbkująco pamiętające za wzmacniaczami (pomiar równoczesny na
wielu cylindrach).
Uzyskiwana duża ilość danych może być wszechstronnie analizowana,
przedstawiana graficzne i zapamiętywana. Możliwość pracy przy prędkościach
obrotowych maszyny 15000 obr/min.
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
8/12
6
6
WYKRESY INDYKATOROWE
Zasadniczym celem użycia indykatora ciśnienia jest otrzymanie tzw. wykresu
indykatorowego, tzn. wykresu przebiegu rzeczywistych zmian ciśnienia
wewnątrz cylindra w funkcji przesunięcia tłoka p = f(ą) bądz
zmiany
objętości p = f(V) .
a) silnik spalinowy czterosuwowy;
b) silnik spalinowy dwusuwowy;
c) silnik parowy z kondensacją pary;
d) tłokowa sprężarka gazowa
Zakreskowane pola wykresów
przedstawiają w pewnej skali pracę
wewnętrzną (uzyskaną  znak  + , np.
w silnikach, lub dostarczoną  znak  -
 , np. w sprężarkach) jednego cyklu
czyli, tzw. pracę indykowaną li.
Do określania pola powierzchni
wykresów indykatorowych używa się
planimetrów.
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
8/13
OBLICZANIE MOCY INDYKOWANEJ
Pole wykresu indykatorowego przedstawia w pewnej skali pracę jednego
cyklu obiegu termodynamicznego realizowanego w danej maszynie.
Średnie ciśnienie i?dykowa?e  pi
jest uśrednioną wartością
zmiennego ciśnienia rzeczywiście
panującego w cylindrze podczas
całego obiegu.
Moc indykowana
Pi = pi �" F �" s �" n �"i
F - pole przekroju cylindra, m2
l  linia ciśnienia atmosferycznego
s - długość skoku tłoka, m
b  skok tłoka s lub objętość skokowa Vs
n - prędkość obrotowa wału, l/s
h  średnie ciśnienie indykowane
i - współczynnik: dla dwusuwów i = 1,
dla czterosuwów i = 1/2
Dla układów wielocylindrowych indykowanie należy wykonać dla każdego
cylindra oddzielnie, a sumaryczna moc będzie wynikiem dodania mocy
określonych dla każdego cylindra indywidualnie. Należy zapewnić identyczne
warunki pracy przy indykacji kolejnych cylindrów lub wykonywać ją w tym
samym czasie.
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
8/14
7
7
NISZCZ
CE POMIARY MOCY
Moc efektywną można zmierzyć tylko metodami pośrednimi.
Najpopularniejsze są metody wykorzystujące zależność mocy efektywnej od
momentu obrotowego i prędkości obrotowej maszyny przy obciążeniu jej za
pomocą hamulca.
Pomiar momentu obrotowego może być dokonywany przez wyznaczenie siły
napędowej działającej na ramieniu o znanej długości, bądz
też przez pomiar
odkształceń obracającego się wału pod wpływem momentu obrotowego.
Wielkość siły mierzy się wyznaczając efekt jej oddziaływania, którym może
być przemieszenie lub odkształcenie za pomocą siłomierzy (dynamometrów).
Najczęściej stosowane są siłomierze:
" sprężynowe
" wahadłowe
" wagowe
" ciśnieniowe
" tensometryczne
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
8/15
HAMULCE
Przy obciążeniu maszyny hamulcem następuje zamiana energii mechanicznej
na ciepło (nie mierzone, odprowadzane do otoczenia). Hamulce stosowane do
pomiarów mocy powinny umożliwić:
a) obciążenie silnika określonym momentem obrotowym,
b) dobre odprowadzanie wytworzonego ciepła,
c) nastawienie określonej prędkości obrotowej,
d) pomiar momentu obrotowego i prędkości obrotowej,
e) możliwie szybką zmianę obciążenia,
f) ciągłą pracę.
Ze względu na sposób wywoływania obciążenia hamulce można podzielić na:
" mechaniczne: klockowe, taśmowe, linowe;
" powietrzne (młynki)  w lotnictwie i motocyklach;
" hydrauliczne: całkowicie i niecałkowicie wypełnione cieczą oraz
przepływowe;
" obciążeniowe elektryczne: prądnice, silniko-prądnice, elektrowirowe.
Obudowy hamulców powietrznych, hydraulicznych i elektrycznych są zwykle
osadzone na łożyskach, co umożliwia wychylanie się obudowy pod działaniem
momentu.
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
8/16
8
8
Hamulce mechaniczne  zasadą ich działania jest wytwarzanie momentu tarcia,
powodującego zmianę energii mechanicznej na ciepło. Nie nadają się do
długotrwałej pracy oraz do hamowania dużych mocy ze względu na trudne
odprowadzanie ciepła.
Hamulce powietrzne  moc mechaniczna zamieniana jest na energię kinetyczną
strugi powietrza (częściowo na ciepło) wytwarzaną przez obracające się śmigło
lub łopatki. Zmianę obciążenia uzyskuje się przez przestawienie kąta natarcia
łopatek.
Hamulce hydrauliczne  woda wypełniająca hamulec jest ośrodkiem, w którym
dzięki tarciu następuje zamiana energii mechanicznej na ciepło oraz odprowadza
wytworzone ciepło do otoczenia. Stosuje się hamulce z: otwartym lub
zamkniętym obiegiem wodnym. Obszar dopuszczalnych mocy efektywnych i
prędkości obrotowych określa charakterystyka hamulca, ograniczona przez:
maksymalną i minimalną wartość siły w hamulcu, warunki odprowadzania
ciepła, własności wytrzymałościowych hamulca (max. prędkość obrotową).
Zakresy stosowania: do 120 kW przy 10000 obr/min, do 100000 kW przy 1000
obr/min.
Zastosowanie układów tensometrycznych pozwala na zastosowanie nowych
rozwiązań konstrukcyjnych, na giętkich podporach (wyeliminowanie łożysk na
których montowano obudowy).
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
8/17
Hamulce elektryczne (prądnice, silniko-prądnice)  moment obciążenia zależny
jest od wielkości pola magnetycznego. Wytworzoną moc elektryczna zazwyczaj
niszczy się na oporze lub odprowadza do sieci (odzyskanie energii). W silniko-
prądnicach istnieje możliwość szybkich zmian obciążenia, użycia go jako
rozrusznika i pomiarów oporów mechanicznych.
Hamulce elektrowirowy  wykorzystują zjawisko wydzielania się ciepła jako
efektu pracy prądów wirowych, powstających w wyniku przecinania sztucznie
wytworzonego pola magnetycznego specjalnie ukształtowanym wirnikiem
zębatym. Efekt hamujący pojawia się z chwilą, gdy zęby indukujące strumienie
zaczynają się przesuwać w polu magnetycznym wytworzonym w uzwojeniu
cewki.
1  wirnik, 2  zęby, 3  obudowa,
4  cewka, 5  wykładzina
miedziana, 6  rowki w obudowie,
7  linie pola magnetycznego,
0-0  oś obrotu
Zalety: dokładność pomiaru, stałość momentu obciążenia, łatwa i szybka zmiana
obciążenia, zdalny pomiar i sterowanie, cicha praca oraz możliwość
zabezpieczenia przed przeciążeniem. Wady: dodatkowe z
ródło energii, drogi i
skomplikowany układ, całkowite niszczenie energii.
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
8/18
9
9
METODY SPECJALNE
Pomiar mocy efektywnej staje się trudny w przypadku gdy momenty obrotowe są
znaczne, a prędkości obrotowe małe (wymiary hamulców wypadają zbyt duże) i
gdy nie można odłączyć silnika od napędzanej maszyny roboczej. W tych
przypadkach stosuje się pomiar mocy metodami specjalnymi: dynamometry
sprzęgłowe (pomiar przemieszczania połówek elastycznego sprzęgła) i torsjometry
(pomiar kąta skręcenia wału). Obciążenie stanowi maszyna robocza.
Dynamometr z wałkiem skrętnym
Dynamometr sprężynowy
- fotoelektryczny.
Z wielkości przemieszczenia się połówek sprzęgła bądz
kąta skręcenia wyznacza
się moment skręcający.
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
8/19
Dynamometr torsyjny (torsjometr) - indukcyjny.
Torsjometry stosuje się gdy nie można zastosować elastycznego połączenia
(sprzęgła) wału silnika i maszyny roboczej lub przy znacznych przenoszonych
mocach. Są to przyrządy bardzo czułe i dokładne (mimo swej prostej budowy).
1  zwora
2  rdzeń magnetyczny
3  szczotki
c  odległość między
częściami torsjometru
Rodzaje torsjometrów: indukcyjne, pojemnościowe, tensometryczne.
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
8/20
10
10
POMIAR MOCY ELEKTRYCZNEJ
Moc użyteczną silnika można określić przez pomiar czynnej mocy elektrycznej Pel
sprzężonego z nim trójfazowego generatora (metoda pośrednia). Konieczna jest
przy tym znajomość sprawności elektrycznej generatora (zależna m.in. od
prędkości obrotowej i obciążenia). Pel
Pe =
�el
Stosowane są trzy metody pomiaru mocy w układach trójfazowych, wykonywane
za pomocą:
a. jednego watomierza (tylko b. dwóch watomierzy c. trzech watomierzy
w przypadku symetrycznych (tzw. układ Arona) (przy sieci trzy- lub
obciążeń poszczególnych faz) czteroprzewodowej
Pel = 3Pw Pel = Pw1 + Pw2 Pel = Pw1 + Pw2 + Pw3
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
INSTYTUT MASZYN I URZ
DZEC
ENERGETYCZNYCH Wykład: PODSTAWY METROLOGII
8/21
11
11