MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Adam Tański
Prowadzenie inkubacji ikry
632[01].Z1.02.
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr inż. Małgorzata Bonisławska
dr inż. Agata Korzelecka-Orkisz
Opracowanie redakcyjne:
dr inż. Adam Tański
Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Zych
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 632[01].Z1.02,
 Prowadzenie inkubacji ikry , zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu rybak
śródlądowy
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Aparaty inkubacyjne 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 10
4.2. Wymagania środowiskowe dla prawidłowego rozwoju ikry 11
4.2.1. Materiał nauczania 11
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 13
4.2.3. Ćwiczenia 13
4.2.4. Sprawdzian postępów 14
4.3. Pęcznienie ikry, przeciwdziałanie kleistości osłonek 15
4.3.1. Materiał nauczania 15
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 16
4.3.3. Ćwiczenia 16
4.3.4. Sprawdzian postępów 18
4.4. Wyposażenie wylęgarni, wylęgarnie ryb ciepło i zimnolubnych 19
4.4.1. Materiał nauczania 19
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 20
4.4.3. Ćwiczenia 20
4.4.4. Sprawdzian postępów 21
4.5. Rozwój zapłodnionej ikry 22
4.5.1. Materiał nauczania 22
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 23
4.5.3. Ćwiczenia 23
4.5.4. Sprawdzian postępów 24
4.6. Czas inkubacji i czynniki go regulujÄ…ce 25
4.6.1. Materiał nauczania 25
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 26
4.6.3. Ćwiczenia 26
4.6.4. Sprawdzian postępów 27
4.7. Wykluwanie siÄ™ ryb, regulowanie tego procesu 28
4.7.1. Materiał nauczania 28
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 29
4.7.3. Ćwiczenia 30
4.7.4. Sprawdzian postępów 31
4.8. Zabiegi pielęgnacyjne rozwijającej się ikry i jej charakterystyka 32
4.8.1. Materiał nauczania 32
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 33
4.8.3. Ćwiczenia 33
4.8.4. Sprawdzian postępów 34
5. Sprawdzian osiągnięć 35
6. Literatura 40
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Drogi Uczniu poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności
o podstawowych wiadomościach z zakresu prowadzenia inkubacji ikry ryb stosowanych w praktyce
rybackiej
W poradniku zamieszczono:
- podstawowe pojęcia i terminologię dotyczącą inkubacji ikry,
- opis wymagań środowiskowych ikry najważniejszych gatunków ryb,
- charakterystykę aparatów do inkubacji ikry,
- terminy, które pozwolą określić czas naturalnego wylęgu ryb,
- opis czynników środowiskowych, które wpływają na rozwój zarodkowy,
- sposoby regulacji terminem wylęgania się ryb,
- wiadomości, które pozwolą Ci prawidłowo inkubować ikrę poszczególnych gatunków ryb,
- opis zakresu czynności pozwalający wykonać zabiegi pielęgnacyjne podczas inkubacji ikry,
- opis podstawowych parametrów fizykochemicznych wody w wylęgarni,
- zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabrałeś wiedzy i umiejętności z zakresu
tej jednostki modułowej,
- literaturę uzupełniającą.
Poradnik ten poświęcony jest prowadzeniu inkubacji ikry w warunkach kontrolowanych.
Każde gospodarstwo rybackie bezpośrednio lub pośrednio związane jest z ośrodkiem
wylęgarniczym, w którym dąży się do rozrodu jak największej ilości gatunków ryb i uzyskaniu
wylęgu jak najlepszej jakości. Uzyskanie powyższych zależności gwarantuje prowadzenie
odpowiedzialnej gospodarki rybackiej. Zatem dla prowadzenia efektywnej inkubacji ikry ryb
niezbędna jest znajomość jej wymagań środowiskowych, doboru odpowiednich aparatów
inkubacyjnych czy zastosowanie kąpieli leczniczych. Dzięki nabyciu tych umiejętności będziesz
mógł lepiej zrozumieć zagadnienia zawarte w innych modułach dotyczących szeroko pojętego
wylęgarnictwa i podchowu narybku.
Materiał nauczania został podzielony na osiem części, których kolejność umożliwi Ci
stopniowe zdobywanie nowych wiadomości i umiejętności związanych z zakresem tematycznym
niniejszego poradnika. Kolejno zostały przedstawione definicje i terminologia związana
z charakterystyką wylęgarni, szczegółowy opis aparatów wylęgarniczych oraz sposób ich
obsadzania ikrą. Następnie zaprezentowano sposób postępowania z ikrą inkubowaną w różnych
aparatach, a ściślej mówiąc dobieranie przepływu wody, oddzielanie obumarłych jaj oraz sposoby
ograniczania strat podczas inkubacji. Końcową część materiału nauczania poświęcono
szczegółowemu opisowi rozwoju zapłodnionej ikry ze szczególnym uwzględnieniem tzw. okresów
krytycznych podczas inkubacji.
Przykładowe ćwiczenia pozwolą Ci zrozumieć i przyswoić wiedzę niezbędną w praktyce
rybackiej. Na końcu każdego tematu znajdują się pytania sprawdzające, które pozwolą Ci
zweryfikować Twoją wiedzę. Jeżeli okaże się, że czegoś jeszcze nie pamiętasz lub nie rozumiesz,
zawsze możesz wrócić do rozdziału  Materiał nauczania i tam znajdziesz odpowiedz
na pytania,
które sprawiły Ci kłopot.
Przykładowy sprawdzian osiągnięć może okazać się świetnym treningiem przed
zaplanowanym przez nauczyciela sprawdzianem, a część teoretyczna pozwoli Ci sprawdzić Twoje
umiejętności z zakresu prowadzenia inkubacji ikry. W razie jakichkolwiek wątpliwości zwróć się
o pomoc do nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Moduł 632[01].Z1
Wylęgarnictwo
i produkcja materiału
zarybieniowego
632[01].Z1.01
Prowadzenie rozrodu
ryb
632[01].Z1.02
Prowadzenie inkubacji
ikry
632[01].Z1.03
Podchowywanie wylęgu
i narybku
Schemat jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:
- posługiwać się podstawową terminologią z zakresu podstaw biologii dotyczącej ryb,
- rozróżniać podstawowe gatunki ryb słodkowodnych,
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu rozrodu, takimi jak: tarło naturalne
i sztuczne, dymorfizm płciowy, gamety męskie i żeńskie, zapłodnienie,
- znać podstawy biologii rozrodu ryb,
- podawać przykłady terminów rozrodu gatunków ryb śródlądowych,
- wskazywać z
ródła informacji,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zastosować terminologię dotyczącą inkubacji ikry,
- rozpoznać aparaty inkubacyjne,
- rozpoznać sprzęt stosowany w wylęgarnictwie,
- rozpoznać ikrę podstawowych gatunków ryb,
- określić wymagania środowiskowe ikry najważniejszych gatunków ryb,
- obliczyć wartości stopniodni,
- obsadzić aparaty wylęgowe ikrą,
- dobrać ilość ikry do aparatu wylęgowego,
- dobrać rodzaj aparatu inkubacyjnego do gatunku ryby,
- pozbawić ikrę kleistości,
- dobrać wielkość przepływu na różnych etapach inkubacji,
- rozpoznać stadia rozwoju zapłodnionej ikry,
- przeprowadzić zabiegi pielęgnacji ikry,
- skontrolować parametry fizykochemiczne wody,
- obliczyć przeżywalność wylęgu,
- obliczyć ilość wylęgu,
- przygotować wylęg do transportu lub dalszego chowu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Aparaty inkubacyjne
4.1.1. Materiał nauczania
Aparaty do inkubacji ikry ryb w wylęgarni dzielimy na dwie podstawowe grupy:
I grupa  aparaty, w których przepływ wody unosi ikrę  są to aparaty o przepływie pionowym;
II grupa  aparaty, w których przepływająca woda jedynie opłukuje ikrę (aparaty o przepływie
poziomym), nie powodujÄ…c jej poruszania.
Do pierwszej grupy możemy zaliczyć aparaty Weissa (Ryc. 1), najczęściej stosowane
w wylęgarni do inkubacji ikry sielawy, siei, miętusa, szczupaka, sandacza, suma i pozostałych
karpiowatych  głównie tych, których osłonki jajowe charakteryzują się znaczną kleistością.
Aparat ten przypomina wyglądem butelkę bez dna z szyjką obróconą do dołu, na której
umieszczono doprowadzenie wody. Przepływ przez butlę regulowany jest zaworem, uzależniony
jest od rodzaju ikry, jak również od stanu jej rozwoju.
Ryc. 1. Schemat budowy aparatu Weissa. 1  doprowadzenie wody, 2  rura (chwytak) do
ustawienia słoja, 3  regulacja przepływu (zawór), 4  uszczelnienie łączy, 5  słój,
6  kołnierz zewnętrzny, 7  odprowadzenie wody [10, s. 400]
Słoje w aparatach Weissa mają różną objętość, od 0,5 do kilkudziesięciu litrów, jednakże
najczęściej stosowane są 7-litrowe. Na podobnej zasadzie działają aparaty Chase a, z tą różnicą, iż
ten aparat ma zaokrąglone dno, a woda doprowadzana jest do jego wnętrza za pomocą szklanej
rurki z lejkowatym rozszerzeniem na końcu. Pozostałe aparaty o przepływie pionowym, które
istnieją są modyfikacją aparatów Weissa i Chase a.
Standartowe słoje Weissa obsadzamy ikrą siei, sielawy, szczupaka w ilości 3 litrów na słój,
karpiowatych ze względu na mniejsze ziarna i większą kleistość, od 1,5 do 2 litrów ikry na słój.
Ciekawostką jest fakt, iż w aparatach Weissa można inkubować również ikrę ryb łososiowatych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Warunkiem jest jednak to, że jaja nie mogą się poruszać, a minimalny przepływ wody będzie
zapewniał odpowiednią ilość tlenu dla rozwijającej się ikry. Taki sposób inkubacji jest
powszechnie stosowany w wylęgarniach, gdzie podczas udanej akcji sztucznego rozrodu
zapełnione zostają wszystkie aparaty o przepływie poziomym. W standardowym słoju zaleca się
umieścić około 3 litrów ikry ryb łososiowatych.
Drugą grupę stanowią aparaty o przepływie poziomym. W tego typu urządzeniach inkubuje się
jaja łososi, troci jeziorowych i rzecznych oraz pstrągów. Jednym z pierwszych tego typu urządzeń
były aparaty strumieniowe, czyli zwykłe podłużne skrzynie, na dnie których wysypywano żwir,
przez który przepływała woda opłukująca rozwijające się ziarna ikry (Ryc. 2)
Ryc. 2. Schemat przepływu wody przez aparat strumieniowy [2, s. 178]
Aparaty tego typu często ustawiano bezpośrednio w strumieniach. Modyfikacją tego typu
urządzenia są aparaty kalifornijskie. Składają się one z dwóch skrzynek, w których woda wpływa
do skrzyni zewnętrznej i dalej przepływa do wewnętrznej. Wewnętrzna jest krótsza od zewnętrznej
i ma ściśle dopasowane do niej ściany boczne. Między dnem skrzyni zewnętrznej, a wewnętrznej
pozostawiono przestrzeń przez którą przepływa woda. Przednia część ściany wewnętrznej jest
przesunięta do ściany skrzyni zewnętrznej i również do niej przylega, tworząc jednocześnie
szczelinę w tylnej części obu skrzyń. Tą szczeliną doprowadzana jest woda, która podsącza się
w skrzyni wewnętrznej przez siatkowane dno opłukując jednocześnie znajdujące się na niej ziarna
ikry i dalej przez kołnierz wypływa na zewnątrz. Schemat działania przedstawiono na ryc. 3.
Ryc. 3. Schemat przepływu wody przez aparat kalifornijski [2, s. 178]
W praktyce aparaty kalifornijskie są łączone w zespoły szeregowe, w których to woda
z pierwszego aparatu zasila drugi, a z drugiego trzeci. Ze względu na znaczne rozmiary zestawów
kalifornijskich, zestawy skrzynek zaczęto ustawiać pionowo  jeden na drugim. W taki sposób
powstały aparaty szafkowe (Ryc. 4 ), w których woda przepływa z górnych do niżej położonych
części.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Ryc. 4. Aparat szafkowy do inkubacji ikry [10, s. 399]
W aparatach typu kalifornijskiego przyjęto, że na 1 cm2 układa się od 4 do 7 ziaren ikry ryb
Å‚ososiowatych (2  max 3 warstwy ikry).
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na podane pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim celu skonstruowano aparaty do inkubacji ikry?
2. Jakie znasz podstawowy podział aparatów inkubacyjnych?
3. Jaja których gatunków ryb inkubuje się w słojach, a których w aparatach skrzynkowych?
4. Czy istnieje możliwość inkubacji ikry ryb łososiowatych w słojach Weissa?
5. Jaką ilość ikry ryb umieszczamy w Weissach?
6. Jaka jest dopuszczalna obsada ikry w aparatach typu kalifornijskiego?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Korzystając z modeli aparatów do inkubacji ikry wykonaj w zeszycie ich szkice, zaznacz
kierunek przepływu wody oraz zapisz przy poszczególnych aparatach ikra których gatunków ryb
(nazwy gatunków) może być w nich inkubowana.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wykonać szkice,
2) wypisać przy każdym z rysunków gatunki ryb, których ikrę inkubuje się w danym typie aparatu
Wyposażenie stanowiska pracy:
- modele aparatów inkubacyjnych,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Oblicz ile standartowych słojów Weissa będzie potrzebnych do przeprowadzenia inkubacji
ikry, przyjmując, iż podczas jesiennego tarła, po zapłodnieniu (napęcznieniu) uzyskano 14 litrów
ikry sielawy oraz 9 litrów ikry siei.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o obsadzie ikrą standartowego słoja
Weissa,
2) dokonać wyliczeń,
3) krótko uzasadnić swoją decyzję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Oblicz ile standartowych aparatów kalifornijskich o rozmiarach powierzchni inkubacyjnej
40x30cm będzie potrzebnych do przeprowadzenia inkubacji ikry, przyjmując, iż podczas tarła troci,
po zapłodnieniu (napęcznieniu) uzyskano 12 litrów ikry.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o obsadzie ikrą aparatów kalifornijskich,
2) dokonać wyliczeń,
3) krótko uzasadnić swoją decyzję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać różnicę pomiędzy aparatami Weissa i kalifornijskimi?
2) wymienić gatunki ryb, których ikrę inkubuje się w pozycji stałej?
3) uzasadnić dlaczego ikrę ryb karpiowatych inkubuje się w słojach Weissa?
4) wyliczyć obsadę ikry na poszczególne aparaty inkubacyjne?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.2. Wymagania środowiskowe do prawidłowego rozwoju ikry
4.2.1. Materiał nauczania
Czynników, które regulują prawidłowy rozwój zapłodnionej ikry jest wiele i zazwyczaj jest to
zespół czynników uzupełniających się wzajemnie.
 Temperatura wody  u wszystkich gatunków ryb temperatura odgrywa decydującą rolę
podczas rozwoju zarodkowego. Wpływa ona na czas inkubacji ikry  wraz ze wzrostem
temperatury następuje skracanie okresu inkubacji i odwrotnie. Najważniejszym jednak jest
utrzymanie temperatury we właściwym zakresie. Po przekroczeniu pewnych wartości temperatury
rozwój zarodkowy staje się niemożliwy (temperatury letalne). Dolne granice dla ryb
sÅ‚odkowodnych sÄ… zawsze wyższe od zera i wynoszÄ… ok. 0 1° C dla Å‚ososia, troci pstrÄ…gów, sielawy
i siei, 6°C dla okonia, 10°C dla lina. Górne granice sÄ… znacznie wyższe i dla ryb tarÅ‚a jesiennego,
których inkubacja odbywa siÄ™ w porze zimowej, to dla Å‚ososia 10 12 °C natomiast dla ryb
odbywajÄ…cych tarÅ‚o wiosnÄ… np. dla okonia to 26°C, a dla karpia i lina  30 i 35°C.
Temperatury optymalne (optimum termiczne) to temperatury najkorzystniejsze, w obrębie których
przebiega niezakłócony, prawidłowy rozwój zarodkowy z ograniczeniem strat do minimum 
wykluwające się larwy charakteryzują się największą długością i masą ciała, a odsetek anomalii
rozwojowych jest najmniejszy.
Optymalny zakres temperatur dla rozwijających się zarodków poszczególnych gatunków ryb
podano w tabeli 1.
Tabela 1. Optymalne zakresy temperatur dla rozwijających się zarodków poszczególnych gatunków ryb
i temperatury występujące na tarliskach
Temperatury °C
Gatunek Optymalne Występujące na
podczas sztucznej inkubacji tarliskach
A
osoÅ› atlantycki 3 4 0 6
Troć wędrowna 4,5 7 1 7
Sielawa 4 7 2,5 7
Szczupak 8 10 4 20
Jaz
10 13 10 13
Certa 17 24 17 24
Sum europejski 20 22 nie mniej niż 18
Karp 16 24 nie mniej niż 16
Lin 19 24 16 26
[1, s. 41], [5]
 Tlen  niska zawartość tlenu w wodzie podczas rozwoju zarodkowego powoduje zwolnienie
tempa rozwoju zarodkowego, a co za tym idzie, następuje wzrost wad rozwojowych, a wylęgnięte
osobniki są mniejsze, słabsze, na wcześniejszym etapie rozwoju zarodkowego np. nie posiadające
pigmentu w oczach. To w konsekwencji powoduje duże straty podczas inkubacji. Przekroczenie
krytycznego poziomu zawartości tlenu powoduje natychmiastowe zahamowanie rozwoju
zarodkowego i obumieranie ikry.
Minimalna zawartość tlenu niezbędna dla życia ryb jest różna dla poszczególnych gatunków,
i z reguły się powinna przekraczać 4,0 mg/l. Należy jednak zaznaczyć, iż nawet w obrębie danego
gatunku zapotrzebowanie na tlen jest uzależnione od stadium rozwoju. Najmniej tlenu zużywane
jest przez zarodki bezpośrednio po zapłodnieniu najwięcej w momencie kształtowania się ciała
zarodka, w trakcie organogenezy i tuż przed wylęgiem, kiedy wykształcone zarodki intensywnie się
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
poruszają. Zapotrzebowanie na tlen od pierwszych stadiów podziału do końcowego etapu u ryb
łososiowatych wzrasta niemal 30 krotnie. Należy także zaznaczyć, iż jak już wcześniej
wspomniano, na prawidłowy rozwój zarodków wpływa zespół czynników ściśle ze sobą
związanych, i tak zapotrzebowanie na tlen, oprócz wyżej wymienionych czynników, związane jest
także z temperaturą. Niższe wartości temperatury powodują mniejsze zapotrzebowanie na tlen
(spada metabolizm) i odwrotnie  przy wyższych temperaturach przemiany metaboliczne
przebiegają szybciej, co wiąże się bezpośrednio z większym zapotrzebowaniem na tlen. Należy
także wspomnieć, że rozpuszczalność tlenu w wodzie zmienia się w zależności od temperatury,
zasolenia i ciÅ›nienia  przy temp. 0°C woda zawiera prawie dwukrotnie wiÄ™cej tlenu niż przy temp.
30°C. Należy także wspomnieć, że istnieje podziaÅ‚ ryb pod wzglÄ™dem wymagaÅ„ tlenowych. Do
grupy o dużych wymaganiach tlenu rozpuszczonego w wodzie należą ryby łososiowate  łososie,
trocie, pstrągi oraz sieja i sielawa, średnich  reofilne ryby karpiowate oraz o niewielkich
wymaganiach  w większości pozostałe karpiowate np. karaś, karp, lin.
 Światło wywiera bardzo istotny wpływ na przebieg rozwoju zarodkowego ryb. Dla jednych
gatunków nadmiar światła, lub jego obecność jest szkodliwa, dla innych jego brak oznacza
komplikacje rozwoju zarodkowego lub obumieranie ikry. W przypadku łososi, troci i pstrągów,
których jaja w naturalnych warunkach rozwijają się praktycznie w ciemności promienie słoneczne
mogą uszkodzić rozwijające się zarodki lub powodować przedwczesny wylęg przez co larwy będą
gorzej rozwinięte. Dlatego też w praktyce rybackiej dąży się do całkowitego osłaniania aparatów
inkubacyjnych, w których rozwijają się jaja ryb łososiowatych. W przypadku pozostałych gatunków
umiarkowane oświetlenie wpływa na zarodki w sposób korzystny, szczególnie fitofilne gatunki.
Istnieją też gatunki, jak na przykład szczupak, który wylęga się z osłonek jajowych jedynie w czasie
dnia, co związane jest z rozwojem i wrażliwością na światło narządu wzroku.
 Zasolenie  prawidłowy rozwój zarodkowy może przebiegać jedynie w określonych
warunkach zasolenia. Jest to związane z ciśnieniem osmotycznym i tolerancją komórek tkanek
zarodków na zmiany ich uwodnienia. Jeżeli przeniesiono by jaja ryb słodkowodnych do wody
morskiej to będą one oddawać wodę i zginą w wyniku odwodnienia. W odwrotnym przypadku,
kiedy jaja ryb morskich przeniesione zostaną do wód słodkich w wyniku różnicy ciśnień
osmotycznych wchłaniać będą wodę, aż do zniszczenia wewnętrznych struktur tkankowych.
 Odczyn wody  wartość pH jest optymalna w granicach obojętnego, czyli 7,0. Jednakże
dopuszczalne są niewielkie odchylenia, chociaż może to wpłynąć niekorzystnie na proces
wylęgania się, ponieważ obniżone pH (woda kwaśna) powoduje obniżanie aktywności enzymów
wyklucia, co w konsekwencji doprowadzić może do niewykluwania się już wykształconych
zarodków.
 Wrażliwość na wstrząsy i urazy mechaniczne  umiarkowany prąd wody wpływa korzystnie
na prawidłowy rozwój ikry u ryb tzw. reofilnych ( prądolubnych ) czyli przebywających
i odbywających tarło w prądzie wody, natomiast zbyt silny ruch wody podczas inkubacji ikry ryb
(a tym samym rozwijających się zarodków) u ryb rozradzających się w miejscach o wodzie stojącej
może powodować duże straty
 Zawiesina  duże ilości zawiesiny w wodzie powodują zamulanie ikry  zwiększają jej
śmiertelność poprzez ograniczenie dostępu tlenu, przez co zmniejsza się liczebność wylęgniętych
larw. Ponadto, organiczne frakcje zawiesiny stanowić mogą siedlisko mikroflory bakteryjnej
(Szczerbowski 1993).
 Związki biogenne  zwiększona zawartość azotu azotynowego (NO2-) jest szkodliwa dla
wylęgu ryb w chwili obsadzania go w przesadkach pierwszych, jego stężenie nie powinno
przekraczać 0,009 mg/dm3 (Szczerbowski 1993).
 Metale  żelazo  zawartość tego pierwiastka powyżej 0,9mg/dm3 przy pH 7,5 może być
śmiertelna dla ryb. Również w wodzie dobrze natlenionej o pH kwaśnym lub obojętnym żelazo
tworzy trudno rozpuszczalne wodorotlenki żelaza, których stężenie wyższe niż 0,5 mg/dm3 może
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
być szkodliwe dla ryb (Szczerbowski 1993). Tworzą one, bowiem koloidalną zawiesinę, która
poprzez osiadanie na ikrze utrudnia dostęp tlenu do rozwijających się jaj (Gliszczyński 1979).
 Jakość wody  zanieczyszczenia wpływają bezpośrednio na zahamowanie rozwoju gonad
u dojrzewających ryb, szczególnie metale ciężkie, środki ochrony roślin czy fenole. Powodują one
także pogorszenie się innych czynników środowiskowych, które niekorzystnie wpływać będą na
rozwój zarodkowy. Mogą także wpływać bezpośrednio na zmiany u rozwijających się zarodków
powodując ich deformacje i zwiększając odsetek strat.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Wymień podstawowe czynniki środowiskowe warunkujące prawidłowy rozwój ikry?
2. Jak wpływa na prawidłowy rozwój ikry temperatura?
3. Jak wpływają na prawidłowy rozwój ikry tlen i światło?
4. Co to jest optimum termiczne dla rozwijajÄ…cej siÄ™ ikry?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ czynniki środowiskowe, które warunkują prawidłowy rozwój ikry:
a) ryb tarła jesiennego  łososia atlantyckiego, troci wędrownej, sielawy,
b) ryb tarła wiosennego  certy, karpia i lina.
Porównaj wyniki i zinterpretuj je.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji dotyczących biologii rozrodu i rozwoju
zarodkowego wyżej wymienionych gatunków,
2) określić termin rozrodu i warunki inkubacji ikry i wypisz je,
3) porównać obie grupy,
4) wyciągnąć wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wypisz zakres optymalnych temperatur rozwoju zarodkowego poszczególnych gatunków ryb.
Gatunek Zakres temperatur optymalnych dla
rozwijajÄ…cej siÄ™ ikry
PstrÄ…g potokowy
A
osoÅ› atlantycki
Troć wędrowna
Sielawa i sieja
Miętus
Szczupak
Jaz

Kleń
Sum europejski
Karp
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Karaś złocisty
Lin
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat rozrodu wymienionych gatunków
ryb,
2) uzupełnić tabelę,
3) uzasadnić swoją decyzję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Opisz czynniki środowiskowe mające wpływ na rozwój zarodkowy w naturalnych miejscach
rozrodu dla łososia atlantyckiego, szczupaka i certy. Porównaj je do warunków panujących podczas
sztucznej inkubacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat naturalnego i sztucznego rozrodu
wyżej wymienionych gatunków ryb,
2) wypisać informacje,
3) znalez
ć różnice i podobieństwa,
4) uzasadnić swoją decyzję..
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) podać czynniki wpływające na prawidłowy rozwój ikry?
2) zdefiniować pojęcie optimum termiczne?
3) wymienić zakresy temperatur optymalnych dla rozwoju zarodkowego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.3. Pęcznienie ikry. Przeciwdziałanie kleistości osłonek
4.3.1. Materiał nauczania
Bezpośrednio pod otoczką jajową (w cytoplazmie) znajdują się tzw. pęcherzyki korowe, które
w momencie wniknięcia plemnika do jaja pękają, a ich zawartość wylewa się pomiędzy błonę
a cytoplazmę tworząc tzw. przestrzeń okołożółtkową (perywitelarną). Płyn okołożółtkowy
(perywitelarny) ma wysokie ciśnienie osmotyczne i łatwo chłonie wodę z otoczenia. Poprzez
zwiększanie się objętości komórki jajowej jej błona (przed zapłodnieniem miękka i elastyczna)
wyprostowuje się i twardnieje nadając jaju kształt kulisty. Dlatego też proces ten nazywamy
pęcznieniem. Proces pęcznienia może trwać nawet kilka godzin, w tym czasie ikra zwiększa swoją
objętość.
Pęcznienie jaja (chłonięcie wody) może nastąpić również w jajach niezapłodnionych, a tylko
aktywowanych (przez kontakt z wodÄ…).
Bezpośrednio po zapłodnieniu (już w czasie pęcznienia, czyli w momencie styku jaj z wodą)
osłonki jajowe niektórych gatunków ryb nabierają tzw. kleistości. Właściwości te posiadają
szczególnie jaja ryb fitofilnych  składających ikrę na podłożu roślinnym lub na innym substracie,
do którego się przyklejają, a szczególnie kleistą ikrę posiadają jaja ryb które przyklejają się do
substratu w płynącej wodzie  np: kleń, certa.
Kleistość ikry jest cechą przystosowawczą do warunków podczas naturalnego rozrodu ryb,
jednakże bardzo uciążliwą w czasie kontrolowanego rozrodu w warunkach sztucznych.
W wylęgarni ikrę ryb, których osłonki wyróżniają się dużą kleistością, umieszcza się w aparatach
inkubacyjnych, głównie w słojach Weissa. Jednakże przedtem ikra ta poddana jest procesowi
odklejania  czyli pozbawiana kleistości. Poniżej w tabeli 2 podano gatunki ryb i stopień kleistości
osłonek jajowych.
Tabela 2. Stopień kleistości osłonek jajowych niektórych gatunków ryb
Gatunek Stopień kleistości
Nie kleista SÅ‚abo kleista Silnie kleista
PstrÄ…g potokowy +
A
osoÅ› atlantycki
+
Troć wędrowna
+
Sielawa i sieja
+
Miętus
+
Szczupak
+
Sandacz
+
Jaz

+
Kleń
+
Boleń
+
Sum europejski
+
Karp
+
Karaś złocisty
+
Lin
+
[opracowanie własne]
Istnieje wiele sposobów odklejania ikry. Gatunki których ikra charakteryzuje się niewielkim
stopniem kleistości  sieja, sielawa i szczupak odklejana może być poprzez dodatkowe płukanie jaj
wodą. W tym celu zaraz po zapłodnieniu należy płukać ikrę w miskach nad brzegiem jeziora (przed
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
umieszczeniem w aparatach Weissa) lub po umieszczeniu w aparatach zwiększając przepływ przez
słoje. W obu przypadkach należy dodatkowo używać pióra delikatnie rozbijając powstające bryły.
W przypadku jaj siei i sielawy dodatkowe płukanie powinno trwać około 30 minut, szczupaka godzinę.
Inne sposoby pozbywania kleistości osłonek jajowych ryb są bardziej skomplikowane i stosuje
siÄ™ je dla jaj bardzo kleistych.
Odklejanie roztworem soli i talku  do 10 litrów wody dodajemy 100 g talku i 20 30 g soli
kuchennej. Taka ilość roztworu wystarcza na odklejenie 1 1,5 l ikry. Do ikry dolewamy roztworu,
delikatnie mieszamy używając pióra często wymieniając roztwór odklejający. Czas odklejania
około 30 minut. W niektórych przypadkach może być dłuższy  wymaga to indywidualnej obserwacji.
Praktykowano również metodę odklejania ikry roztworem mleka. W tym celu przygotować
należy 30% roztwór mleka i płukać ikrę mieszając ją piórem przez 30minut, następnie przez około
20 minut w 20% roztworze. Znane są również przypadki stosowania roztworów gliny czy mułu
rzecznego w celu pokrycia powierzchni jaj ich cząsteczkami, tak aby ziarna jaj nie kleiły się między
sobą i nie przylegały do powierzchni naczyń. Metody te jednak ze względu na obecność cząsteczek
organicznych mogą powodować duże straty podczas dalszej inkubacji ze względu na rozwijającą
się na nich duże ilości flory bakteryjnej i grzybni.
Do odklejania ikry karpi powszechnie stosuje się płyn Woynarovicha. Kąpiel przebiega
w dwóch etapach. Pierwszy zapładniający  do 10 litrów wody dodajemy 40 g chlorku sodu i 30 g
mocznika. Drugi roztwór rozklejający  do 10 litrów wody dodajemy 200 g mocznika i 40 g
chlorku sodu. Pierwszym roztworem zalewamy plemniki i jaja i mieszamy przez około 3 5 minut.
drugi roztwór to kąpiel około godziny. Przez pierwsze 10 minut mieszamy intensywnie, póz
niej
z przerwami. W drugiej fazie płukania można także stosować zamiast chlorku sodu roztwór taniny
w ilości 16 g. Czas kąpieli skraca się wówczas do 30 35 s. Po 20 s należy zlać płyn, a ikrę
wypłukać czystą wodą i odstawić lub przenieść do aparatów inkubacyjnych.
Po odklejeniu ikry należy obserwować ją w słojach i w przypadku zbrylania się należy
dodatkowo mieszać używając pióra.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega proces pęcznienia ikry?
2. Co to jest kleistość ikry?
3. Jakie gatunki ryb posiadajÄ… ikrÄ™ kleistÄ…?
4. W jaki sposób odklejamy ikrę?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij tabelę. Przy każdym gatunku ryby wpisz czy ikra po zapłodnieniu wymaga
odklejania w wodzie, roztworze odklejajÄ…cym czy wcale nie wymaga odklejania.
Gatunek Odklejanie
Sieja, sielawa
Szczupak
Sandacz
Lin
Sum
PstrÄ…g potokowy
Troć, łosoś
Kleń, jaz
, boleń
Certa
Miętus
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat jaj wyżej wymienionych
gatunków,
2) uzupełnić tabelę wpisując odpowiednie sformułowania,
3) uzasadnić swoją decyzję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Przygotuj roztwory odklejajÄ…ce:
1. soli i talku na 10 l wody
2. płynu Woynarovicha I i II również na 10 l wody.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji na temat przygotowania płynów
odklejajÄ…cych,
2) przygotować odpowiednie ilości poszczególnych składników,
3) wymieszać je w odpowiednich proporcjach.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,
- talk, chlorek sodu, tanina,
- waga elektroniczna,
- pojemniki,
- woda.
Ćwiczenie 3
Wykonaj zabieg odklejania ikry.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) pozyskać dostępną ikrę i mlecz,
2) dokonać zapłodnienia metodą na sucho,
3) zastosować odpowiedni roztwór odklejający,
4) przenieść ikrę do aparatów inkubacyjnych.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- tarlaki ryb karpiowatych,
- baseny z roztworem usypiajÄ…cym,
- naczynia  miski, wiadra,
- stanowisko do przeprowadzenia tarła i odklejania ikry,
- roztwór odklejający,
- aparaty do inkubacji ikry (słoje Weissa),
- ręczniki, pióra.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyodrębnić gatunki ryb składające ikrę o dużej kleistości?
2) zdefiniować pojęcie pęcznienie ikry?
3) wyjaśnić istotę kleistości ikry?
4) wykonać roztwory odklejające ikrę?
5) wskazać gatunki nie wymagające odklejania ikry?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.4. Wyposażenie wylęgarni, wylęgarnie ryb ciepło- i zimnolubnych
4.4.1. Materiał nauczania
Pod hasłem wylęgarnia ryb należy rozumieć budynek (pomieszczenie), w którym na stałe
umieszczone są zestawy urządzeń współgrających ze sobą, mających na celu wykonanie zabiegów
przygotowania ryb do rozrodu i dalszej inkubacji ikry oraz pozyskania wylęgu. Proces ten w wielu
przypadkach może byś krótszy i dotyczyć jedynie inkubacji ikry (gdy pozyskiwane są gamety  ikra
i plemników nad brzegiem wód). Wylęgarnia może mieć również charakter polowy, służący jedynie
do sezonowego okresu inkubacji ikry, jednakże tego typu wylęgarnie są coraz rzadziej spotykane.
Nawet najprostsza wylęgarnia powinna być wyposażona w:
- filtr przed ujęciem wody na obiekt, w celu wyłapywania zanieczyszczeń czy też drapieżników
np. drobnych ryb,
- baseny do przetrzymywania tarlaków, szczególnie gdy planuje się stymulację hormonalną,
- odciągalniki i podchowalniki dla wylęgu w celu podchowania materiału zarybieniowego do
starszych form, charakteryzujących się większym współczynnikiem przeżycia
- aparaty do inkubacji ikry
W przypadku, gdy mamy na celu inkubacjÄ™ jaj ryb Å‚ososiowatych (pstrÄ…gi, Å‚ososie i trocie)
wylęgarnia powinna być wyposażona głównie w aparaty kalifornijskie lub szafkowe, czy też inne
przystosowane do inkubacji ikry w pozycji nieruchomej. Zazwyczaj jednak producenci materiału
zarybieniowego w tego typu obiektach nie ograniczają się wyłącznie do inkubacji ikry ryb
Å‚ososiowatych i dlatego majÄ…c do wykorzystania zimnÄ… dobrze natlenionÄ… wodÄ™ w obiekcie
otwartym (oznacza to iż woda wpływa do wylęgarni z zewnątrz, przepływa przez aparaty
inkubacyjne i baseny i dalej bezpowrotnie wypływa z obiektu wylęgarniczego) prowadzi się także
inkubację siei, sielawy i miętusa. W tym celu w wylęgarni powinny znajdować się jeszcze słoje
Weissa, które są przystosowane do tego celu. Wyżej wymienione gatunki nie wymagają
dodatkowego ogrzewania wody, a niska temperatura w okresie zimy nie powoduje znacznych strat.
Inaczej jest wyposażona wylęgarnia ryb karpiowatych  ciepłolubnych. Tu głównie znajdują
się aparaty o przepływie pionowym (głównie słoje Weissa), odciągacze (do odprowadzenia
wylęgniętych ryb z aparatów do basenów i podchowalników), baseny do przetrzymywania ryb 
głównie tarlaków, oraz co najważniejsze ogrzewacze wody. Oprócz obiegów wody w systemie
otwartym w wylęgarni ryb karpiowatych wyróżnia się obiegi zamknięte (charakterystyczne dla
wylęgarni ryb ciepłolubnych). Woda krąży w systemie zamkniętym i tylko jej część jest
odprowadzana na zewnątrz , a w jej miejsce uzupełnia się świeżą. W skład zestawów wchodzi filtr
biologiczny oraz systemy termoregulacyjne (Ryc. 5).
Ryc. 5. Schemat obiegu wody w cyklu zamkniętym. 1  zbiornik retencyjny, 2  odbieralnik wody, 3  aparaty
inkubacyjne, 4  filtr, 5  komora dezynfekcyjna UV, 6  pompa [10, s. 405]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Ponadto obiegi te dodatkowo mogą być wyposażone w systemy natleniające oraz dodatkowe
komory dezynfekcyjne wyposażone w lampy UV. Obiegi zamknięte stwarzają dużą niezależność 
można regulować zakres temperatur w granicach optimum, a tym samym mamy wpływ na termin
uzyskania wylęgu (regulacja termiczna). Minusem tego typu systemów jest potrzeba ciągłego
monitoringu warunków środowiskowych (tlen, azot, pH), jak również stała kontrola urządzeń
technicznych (pomp, urządzeń grzewczych, filtrów i systemu natleniającego wodę), ponieważ
w przypadku jakichkolwiek awarii może dojść do całkowitych strat w inkubacji ikry.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czym jest wylęgarnia ryb?
2. Jaki znasz podstawowy podział wylęgarni?
3. Czym się różni obieg wody w systemie otwartym od systemu zamkniętego?
4. Jakie są zalety obiegów zamkniętych?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj schemat zwiedzanej wylęgarni, określ możliwości produkcyjne danego obiektu,
zwróć uwagę na proporcję aparatów inkubacyjnych do ilości basenów podchowalniczych. Obejrzyj
sposób doprowadzenia wody do obiektu i jej odprowadzenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rozkładem urządzeń w obiekcie,
2) wykonać schemat rozstawienia aparatów wylęgarniczych, filtrów i obiegu wody,
3) na podstawie urządzenia wylęgarni ocenić, jaki typ produkcji materiału może być prowadzony
na danym obiekcie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- wylęgarnia ryb,
- zeszyt, gumka, ołówek,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Opisz obieg wody w systemie zamkniętym korzystając z obecności w wylęgarni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat budowy obiektów zamkniętych,
2) wykonać szkic budowy  obiegu wody,
3) oznaczyć poszczególne elementy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.4.4 Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić podstawowe elementy wchodzące w skład wylęgarni?
2) omówić budowę obiegu zamkniętego?
3) zdefiniować pojęcie obieg zamknięty i otwarty?
4) wymienić gatunki ryb, których ikrę inkubuje się w obiegach zamkniętych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.5. Rozwój zapłodnionej ikry
4.5.1. Materiał nauczania
W momencie, kiedy plemniki odnajdują jajo, ale jeszcze nie zespalają się z nim mówimy
o zaplemnieniu. Kiedy plemnik wnika do jaja poprzez tzw. okienko (mikropyle) i jego jÄ…dro zespala
się z jądrem jaja mówimy o zapłodnieniu. Od tego momentu zaczynają się burzliwe przemiany,
w wyniku których powstaje ciało zarodka, a póz
niej dorosły osobnik. Pierwszym etapem rozwoju
zarodkowego jest tzw. bruzdkowanie. W wyniku bruzdkowania tarczka zarodkowa dzieli siÄ™ na
części zwane blastomerami  najpierw 2, póz
niej 4, 8, 16, 32 itd. Dalsze podziały blastomerów
zmniejszają ich średnicę, tak że powstaje drobnocząsteczkowe uwypuklenie nazywane blastula
składająca się z dwu rodzaju komórek  wewnętrzne ułożonych bezpośrednio na żółtku  periblasu
oraz zewnętrznych zwanych blastodermą. Pomiędzy nimi powstaje przestrzeń nazywana
blastocelem.
Następnym etapem jest gastrulacja, w czasie której komórki ulegają przegrupowaniu w wyniku
czego powstają listki zarodkowe: zewnętrzny  ektoderma, środkowy  mezoderma i wewnętrzny
endoderma. W momencie rozpoczęcia gastrulacji obwód tarczki zarodkowej grubieje i powstaje
tzw. pierścień pierwotny. W jednym miejscu następuje uwypuklenie nazywane pierwotnym, przez
który komórki wpuklają się do środka i przesuwa pod zewnętrzną warstwą blastodermy tworząc
tzw. blastopor lub pragębę. Węzeł pierwotny stanowi główny materiał na ciało zarodka. Gastrulacja
kończy się w momencie, kiedy periblast całkowicie obrośnie żółtko. Dalszy etap rozwoju
zarodkowego to skomplikowane procesy tworzące poszczególne tkanki i narządy. Ta część rozwoju
to organogeneza. Powstaje wydłużone ciało zarodka, struna grzbietowa, cewka nerwowa, somity,
powstają nerki i gruczoły płciowe, otrzewna, serce i naczynia krwionośne oraz przewód
pokarmowy itd. Ciało zarodka staje się coraz bardziej wyraz
ne, wyodrębnia się część głowowa,
a ogonowa oddziela się od woreczka żółtkowego, pojawia się segmentacja ciała, zarodek zaczyna
się ruszać. W końcowej fazie embriogenezy pojawia się w kielichach ocznych oraz na ciele zarodka
pigment. W rybackiej nomenklaturze etap ten nazywany zaoczkowaniem. Dalszy etap to
przygotowanie się do wylęgu, czyli opuszczenia zarodka z jaja. W tym czasie na ciele zarodka
pojawiają się gruczoły produkujące enzymy trawiące osłonkę jajową, a zarodek intensywnie
porusza się przygotowując się do opuszczenia osłonki jajowej. Przedstawiony opis rozwoju
zarodkowego (Ryc. 6) dotyczy ryb kostnoszkieletowych występujących w wodach słodkich.
Embriogeneza ryb chrzęstnoszkieletowych i kostnoszkieletowych morskich nieco odbiega od wyżej
przedstawionego schematu.
Należy jednak pamiętać, iż w pierwszym etapie rozwoju zarodkowego w związku z wieloma
skomplikowanymi procesami podziału komórek i organogenezą (tworzeniem się skomplikowanych
struktur narządów wewnętrznych) w dalszej części występują w czasie rozwoju tzw. okresy
krytyczne, w czasie których wszelkie manipulacje (wstrząsy i urazy) oraz skoki temperatur czy
deficyty tlenowe, trwające nawet bardzo krótko mogą powodować ogromne straty. Dlatego też
w okresie od kilku godzin po zapłodnieniu, do momentu zaoczkowania ikra nie powinna być
narażona na jakiekolwiek czynniki stresogenne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Rys. 6. Stadia rozwoju ryb kostnoszkieletowych: I i II  bruzdkowanie, III  blastula, IV  gastrulacja, V  przed
zamknięciem blastoporu, VI  blastopor zamknięty, VII  odzielanie się części ogonowej od woreczka żółtkowego,
VIII  tuż przed wylęgiem [6, s. 250]
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega zapłodnienie?
2. Jak przebiega rozwój embrionalny (zarodkowy)?
3. Co oznacz termin okres krytyczny podczas rozwoju zarodkowego?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj szkic zarodka spod mikroskopu i spróbuj określić stopień jego rozwoju.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) pobrać kilka rozwijających się jaj do naczynia z wodą,
2) przenieść kilka jaj w szalce Petriego z wodą pod binokular lub mikroskop,
3) wykonać rysunek,
4) zaznaczyć szczegóły budowy zarodka,
5) opisać jaki to gatunek i w którym stopniu rozwoju,
6) omówić rozwój zarodkowy tego gatunku.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- wylęgarnia ryb,
- aparaty wylęgarnicze z ikrą,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
- szalki, pipety,
- mikroskop lub binokular,
- zeszyt, ołówek, gumka,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.5.4 Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić różnicę pomiędzy zapłodnieniem a zaplemnieniem?
2) omówić etapy rozwoju zarodkowego ryb kostnoszkieletowych?
3) wytłumaczyć pojęcie zaoczkowanie?
4) wytłumaczyć pojęcie organogeneza?
5) wyjaśnić pojęcie okres krytyczny w embriogenezie ryb?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.6. Czas inkubacji i czynniki go regulujÄ…ce
4.6.1. Materiał nauczania
Ikra ryb ciepłolubnych i zimnolubnych różni się między sobą długością okresu inkubacji, co
jest spowodowane różną dynamiką procesów fizjologicznych w danych temperaturach.
U łososiowatych ikra rozwija się w niskich temperaturach i okres inkubacji trwa kilka miesięcy,
natomiast u karpiowatych w wyższych zaledwie kilka dni.
W praktyce rybackiej elementem skali pomiaru czasu rozwoju zarodkowego ryb jest
stopniodzieÅ„ °D. Jest on wynikiem sumy Å›rednich dobowych temperatur wody w trakcie inkubacji
ikry, licząc od zapłodnienia do wylęgu. W stopniodniach także podaje się czas, pewnych etapów
w rozwoju zarodkowym. Najczęściej jest to czas potrzebny do zaoczkowania (od tego momentu
ikra nie jest już tak wrażliwa na manipulacje). W przypadku krótkiego okresu inkubacji podaje się
czas inkubacji w stopniogodzinach (°G). Naliczanie stopniogodzin wykonuje siÄ™ podobnie jak
w poprzednim przypadku.
Przykład 1
Inkubacja ikry troci wÄ™drownej w Å›redniej temperaturze 4,5°C trwaÅ‚a 90 dni.
Ilość stopniodni: 4,5°D × 90dni = 405°D
Przykład 2
Åšrednie dobowe temperatury podczas inkubacji ikry szczupaka wynosiÅ‚y: 6°C  dwa dni, 7°C 
cztery dni, 8°C  pięć dni, 9°C  trzy dni, 10°C  jeden dzieÅ„.
Ilość stopniodni: 6×2 + 7×4 + 8×5 + 9×3 + 10×1 = 12 + 28 + 40 + 27 + 10 = 117°D
Należy jednak pamiętać, że zależność pomiędzy temperaturą, a czasem rozwoju zarodkowego
nie ma przebiegu prostoliniowego, lecz wykładniczy. Oznacza to, że liczba stopniodni nie jest
wartością stałą dla poszczególnych gatunków, lecz zmienia się w zależności od temperatury. Np.
sieja inkubowana w staÅ‚ej temperaturze w warunkach doÅ›wiadczalnych w 4,5°C inkubowaÅ‚a siÄ™
przez 497°D a w 6,8°C już 453°D. Oznacza to, że w pierwszym przypadku inkubacja trwaÅ‚a 110,4
doby, a w drugim 66,6 doby. Oczywiście w drugim przypadku odsetek strat, ze względu na skrajną
temperaturę inkubacji, był znacznie wyższy.
Jak już wspomniano w rozdziale 4.2 zakres temperatur dla prawidłowego rozwoju nazywany
jest optymalnym. Jednakże w obrębie optimum możemy mówić o wartościach temperatury
niższych i wyższych. Rozwój zarodkowy w niższych temperaturach będzie się znacznie wydłużał
w czasie, a wylęg po opuszczeniu osłonek jajowych charakteryzować się będą mniejszym
woreczkiem żółtkowym (mniejsza masa) i większą długością ciała, przez co larwy (ryby) wcześniej
przejdą na pokarm egzogenny. Gdy temperatura inkubacji będzie wyższa zarodki wykluwać się
będą z większym woreczkiem żółtkowym, będą mniejszym stopniu wykształcone i póz
niej zacznÄ…
pobierać pokarm.
Podobne zależności można zaobserwować w przypadku wpływu tlenu rozpuszczonego
w wodzie. Niska zawartość tlenu w wodzie powoduje zwolnienie rozwoju zarodkowego,
szczególnie w fazie kiedy zarodek jest już widoczny i jego zapotrzebowanie na tlen wzrasta. Niska
zawartość tlenu, jak już wspominano wcześniej, powoduje wzrost wad rozwojowych, zmniejszanie
się liczebności wylęgu, a osobniki wylęgnięte charakteryzują się mniejszymi rozmiarami ciała.
Dlatego też jak już wspominano w miarę rozwoju zarodkowego należy zwiększać przepływ przez
aparaty wylęgowe, ponieważ coraz starsze zarodki zużywają coraz więcej tlenu.
Na rozwój zarodkowy mogą wpływać jeszcze inne czynniki  niskie lub wysokie pH,
zawartość metali ciężkich lub innych toksyn czy ostre lub niedostateczne światło. Wpływ tych
czynników omówiono w rozdziale 4.2. Pamiętać należy, że ich wpływ jest niekorzystny i może
powodować zwiększenie strat podczas inkubacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaka jest jednostka pomiaru czasu inkubacji ikry?
2. Jak wpływa temperatura na czas inkubacji ikry?
3. Czy zawartość tlenu w wodzie ma wpływ na prawidłowy rozwój zarodkowy?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oblicz ile to stopniodni i stopniogodzin wyniesie czas inkubacji ikry szczupaka
Dane do obliczeÅ„: Å›rednia temperatura dobowa 10°C trwaÅ‚a 12 dni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać wyliczeń używając kalkulatora,
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator, zeszyt,
- literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Oblicz ile to stopniodni i stopniogodzin wyniesie czas inkubacji ikry szczupaka
Dane do obliczeÅ„: Å›rednia temperatura dobowa 19°C trwaÅ‚a 12 dni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) używając kalkulatora dokonaj wyliczenia
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator, zeszyt,
- literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Oblicz ilość stopniodni trwania inkubacji ikry sielawy. Oblicz po ilu dniach nastąpiło
zaooczkowanie
Dane do obliczeÅ„: ikrÄ™ inkubowano przez 28 dni w Å›redniej temp. dobowej 4,5°C, nastÄ™pnie
temperatura spadÅ‚a i przez 10 dni wynosiÅ‚a w 3,0°C, dalej ikrÄ™ inkubowano w 2,0°C przez 22 dni.
Kolejne 15 dni temperatura inkubacji wynosiÅ‚a 1,5°C, nastÄ™pnie 9 dni 0,8°C, i kolejno, aż do
wylÄ™gu temperatura wzrastaÅ‚a: 10 dni 2,0°C, 11 dni 2,8°C, 8 dni 4,0°C i 8 dni 5,1°C. Po 150
stopniodniu pojawił się pigment w oczach zarodków..
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać wyliczenia używając kalkulatora.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator, zeszyt
- literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie stopniodni?
2) opisać wpływ temperatury na jakość wylęgniętych larw ryb?
3) wyliczyć ilość stopniodni i stopniogodzin?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.7. Wykluwanie siÄ™ ryb, regulowanie tego procesu
4.7.1. Materiał nauczania
Rozwój zarodkowy ryb, a szczególnie tempo i czas jego trwania, jak już wcześniej
wspominano, uzależnione są od wielu czynników środowiskowych i różnią się znacznie u różnych
gatunków ryb.
Pod koniec okresu inkubacji ikry, gdy zarodek jest już dostatecznie wykształcony, na jego
skórze pojawiają się maleńkie gruczoły produkujące enzymy proteolityczne. Te wyspecjalizowane
gruczoły syntetyzują specyficzny enzym zwany fermentem wyklucia albo chorionazą. Enzym ten
jest odpowiedzialny za trawienie od wewnątrz osłonki jajowej w pewnych charakterystycznych
miejscach i tym samym umożliwia zarodkowi wydostanie się na zewnątrz  opuszczenie osłonek.
Sposób uwalniania się z osłonek jest cechą gatunkową. W przypadku wylęgania się larw
szczupaka (Esox lucius), po serii gwałtownych ruchów zarodka pęka błona jaja w okolicy głowy.
Na zewnątrz wydostaje się głowa i przednia część woreczka żółtkowego. Po krótkim okresie
zarodek silnymi wygięciami ciała powiększa otwór i uwalnia się.
Enzym wyklucia nie jest specyficzny gatunkowo. Enzymy siejowatych trawią również dobrze
błony jajowe pstrąga potokowego jak i szczupaka. Aktywnością wydzielniczą gruczołów wyklucia
kieruje mechanizm fizjologiczny, który pozostaje pod wpływem różnych czynników
ekologicznych. Należą do nich m.in. temperatura, zawartość tlenu w wodzie, pH, światło.
Doświadczenia nad wpływem aktywności proteolitycznej enzymu wyklucia w zakresie temperatur
od 1 do 40°C na jajach sielawy wykazaÅ‚y, że ferment traci aktywność w temperaturze niższej niż
2 3°C i wyższej niż 35 40°C.
Aktywność proteolityczna enzymu wyklucia obniżana jest przez niskie pH, dlatego tak ważny
jest problemem zakwaszenia wód powierzchniowych. Niskie pH powodowało opóz
nianie wyklucia
lub całkowity jego brak.
Jak wspomniano w poprzednim rozdziale niska zawartość tlenu powoduje zwolnienie rozwoju
zarodkowego, a także zwiększa ilość wad rozwojowych. Spadek zawartości tlenu poniżej
krytycznego poziomu jest przyczynÄ… obumierania jaj. Zapotrzebowanie tlenowe wzrasta w miarÄ™
rozwoju embrionów i osiąga maksimum bezpośrednio przed wylęgiem. Krótkie obniżanie
zawartości tlenu w końcowej fazie inkubacji ikry jest stosowane w praktyce w wylęgarniach
pstrągowych. Czynność ta ma na celu pogorszenie warunków oddechowych, co powoduje masowy
wylęg. Jednakże jest to bardzo ryzykowne i może spowodować ogromne straty w wylęgu.
Oprócz wymienionych wyżej czynników także światło wywiera istotny wpływ na proces
wylęgu. Zazwyczaj u gatunków, których tarło odbywa się w letniej porze roku i inkubacja
przebiega w warunkach dużego nasłonecznienia, oświetlenie przyśpiesza rozwój zarodkowy.
Zaobserwowano, że wylęganie się szczupaka następuje jedynie podczas dnia, ponieważ silnie
oświetlenie powoduje podrażnienie światłoczułych komórek oka i zwiększenie aktywności zarodka.
Niekorzystny wpływ oświetlenia na rozwój i wylęg notuje się w przypadku ryb łososiowatych, gdyż
w warunkach naturalnych inkubacja jaj przebiega w ciemności.
Obecne metody technologii produkcji materiału zarybieniowego zakładają możliwości kontroli
podczas inkubacji ikry, ograniczając w ten sposób występowanie zjawisk powodujących straty.
Jedną z tych metod jest wpływ na termin wyklucia. Dotychczas znanych jest kilka sposobów
przyspieszania tego procesu. Najczęściej stosuje się szok termiczny w ostatniej fazie inkubacji.
Metoda ta jest coraz częściej stosowana w przypadku hodowli szczupaka. Czas pomiędzy kluciem
się pierwszych osobników, a ostatnich przy niesprzyjających warunkach atmosferycznych bywa
długi. Stosowanie unifikacji wylęgu tą metodą zmierza do poprawy zmniejszenia strat podczas jego
podchowu, gdyż zapobiega zjawisku kanibalizmu. Również sztuczne oświetlenie nie pozostaje bez
wpływu na szybkość wylęgania się ryb. W doświadczeniach nad wpływem barw oświetlenia
stwierdzono, że przy oświetleniu niebieskim inkubacja trwa najkrócej, a przy braku oświetlenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
najdłużej. Barwa światła biała i żółta również przyspieszają rozwój, światło czerwone i zielone
w znacznym stopniu go opóz
nia.
Znane są także metody skracania procesu wylęgania się ryb poprzez zastosowanie
farmaceutyku  adrenaliny. Niewielkie stężenie tego preparatu w momencie, kiedy pojawia się
pierwszy wylęg powoduje masowe wylęganie się ryb, gdyż adrenalina powoduje uwalnianie
enzymu wyklucia z komórek go magazynujących.
Oprócz przyspieszania wylęgania stosuje się także opóz
nienie. W tym celu ochładza się wodę,
w której odbywa się inkubacja, by przed planowanym zarybieniem podwyższyć ją. Próby
przeprowadzone zostały z powodzeniem na ikrze sielawy. Umożliwia to otrzymanie masowego
wylęgu  na zamówienie . Opóz
nianie wylęgu sielawy może przedłużać inkubację ikry o 3 4
tygodnie, co w praktyce często umożliwia zejście pokrywy lodowej z jezior oraz pozwala na
zarybianie w okresie gdy w wodzie odbywa się szczytowy rozwój drobnych form planktonowych.
Wielkość jaj zazwyczaj wiąże się również z wielkością wylęgniętych larw. Jednakże bez
względu na gatunek mają one szereg cech wspólnych w swojej budowie i charakteryzuje je duży
woreczek żółtkowy (Ryc. 7).
Rys. 7. Budowa larwy ryby [7, s. 253]
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest enzym wyklucia?
2. W jaki sposób można przyspieszyć proces wylęgania się ryb?
3. Czy istnieje możliwość wydłużania procesu inkubacji ikry ryb?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.7.3 Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wypełnij tabelę wpisując miesiąc i temperaturę, przy której następuje wylęganie się zarodków
wymienionych gatunków:
Gatunek Wylęganie się zarodków
miesiÄ…c temperatura
Sieja, sielawa
Szczupak
Sandacz
Lin
Sum
PstrÄ…g potokowy
Troć, łosoś
Kleń
Certa
Miętus
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji na temat rozrodu i inkubacji ikry,
2) zanotować wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Sprawdz
wpływ temperatury na proces wylęgania się ryb.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) z aparatu wylęgarniczego, w którym trwa proces wylęgania się ryb należy pobrać po kilka
ziaren ikry do 3 szalek z wodÄ…,
2) jedną szalkę należy umieść w wodzie (łaz
ni) z temperaturą która panuje w aparatach
wylÄ™gowych, drugÄ… w temperaturze wyższej o 2°C, trzeciÄ… w temperaturze wyższej o 4°C,
3) odmierzać czas i intensywność wylęgania się ryb (należy zwrócić uwagę na ruchliwość
zarodków),
4) zanotować wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- naczynia szklane  szalki,
- lupa,
- naczynia typu miski służące jako łaz
nie wodne w celu utrzymania określonej temperatury,
- stoper,
- zeszyt, ołówek,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić metody skracania czasu wylęgania się ryb?
2) wymienić metody wydłużania czasu wylęgania się ryb?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.8. Zabiegi pielęgnacyjne rozwijającej się ikry i jej charakterystyka
4.8.1. Materiał nauczania
Podczas inkubacji ikry jaja narażone są na wiele zagrożeń. Problem ten dotyczy głównie ikry
ryb, rozwijających się w wysokich temperaturach, gdzie grzyby i drobnoustroje namnażają się
bardzo intensywnie. Problem ten narasta, gdy podczas zabiegów odklejania ikra zostaje uszkodzona
lub z
le odklejona i w aparatach inkubacyjnych dochodzi do zbrylania siÄ™ jaj, co sprzyja infekcji
drobnoustrojów. Dynamika rozwoju drobnoustrojów podczas inkubacji jaj ryb łososiowatych, ze
względu na niską temperaturę, jest o wiele mniejsza. Inkubując ikrę należy położyć duży nacisk na
profilaktykę poprzez kąpiele lecznicze jaj. Ich zadaniem jest niszczenie drobnoustrojów 
saprofitów i patogenów przez działanie na ich struktury komórkowe lub funkcje metaboliczne, przy
jednoczesnym nieszkodliwym działaniu na rozwijające się zarodki. Zachowanie takiej proporcji
przy stosowaniu środków o dużej agresywności jest bardzo trudne i wymaga dużej wprawy
i doświadczenia.
Roztwory dezynfekujące powinny: łatwo wypłukiwać się z obiegów, dobrze rozpuszczać się
w wodzie, charakteryzować się wysoką skutecznością w niskich stężeniach, nie powinny
powodować korozji sprzętu, być wysoko biobójcze przy braku toksyczności dla zarodków, ryb
i ludzi. Do niedawna środkiem przeważnie stosowanym w celach profilaktyki antybakteryjnej
i grzybiczej była zieleń malachitowa. Jednakże ze względu na swój toksyczny charakter została
wycofana z użytku. Istnieje wiele preparatów, które są stosowane w profilaktyce wylęgarniczej
w celu zmniejszania strat w inkubacji, jednakże przez cały czas trwają badania nad ustaleniem
optymalnych stężeń i czasu ekspozycji w celu uzyskania jak najlepszych efektów przy ograniczeniu
strat ikry. Do niektórych z nich należą formalina, rywanol, ekstrakty grejpfrutowe i inne.
Bardzo ważną czynnością podczas ograniczania strat w rozwoju zarodkowym jest
eliminowanie martwych jaj, które stanowią doskonałą pożywkę dla bakterii i grzybów. Martwe jaja
zazwyczaj bieleją i łatwo je odróżnić od pozostałych rozwijających się prawidłowo. Problem
eliminacji jaj martwych w przypadku ryb łososiowatych, których ikra inkubowana jest w aparatach
typu kalifornijskiego jest prosty. Zbielałe jaja wybiera się przez cały okres inkubacji za pomocą
pipety lub małej łyżeczki z zachowaniem szczególnej ostrożności, tak aby nie poruszać pozostałych
(wrażliwość zarodków na urazy mechaniczne). Problem pojawia się podczas inkubacji ikry
w aparatach o przepływie pionowym, w których jaja są w ciągłym ruchu, a ikra jest bardzo drobna.
W takim przypadku jaja martwe (zbielałe) usuwamy za pomocą cienkiego wężyka. Jaja martwe
często w niedużych ilościach gromadzą się w górnej części aparatu przy obrzeżach. Zasysając wodę
przez wąż o niedużej średnicy bardzo powoli zbliżając go do warstwy martwej ikry jesteśmy
w stanie usunąć ją z aparatu. Tą metodą jednak nie uda się usunąć całości martwych jaj.
W praktyce częściej stosuje się tzw. wysalanie martwej ikry. Zabieg ten wykonuje się po
zaoczkowaniu ikry, gdy nie jest już tak wrażliwa na manipulacje. Ikrę w tym celu przenosi się do
osobnego słoja umocowanego na specjalnym stojaku. U dołu słoja powinien znajdować się zawór
lub gumowy wąż z zaciskiem zabezpieczający przed wypływaniem. Do przeprowadzenia zabiegu
należy przygotować 12% roztwór solanki (NaCl), którym napełniamy przygotowany słój. Za
pomocą węża spuszczamy ikrę ze słoja i przenosimy do solanki. W wyniku zmiany ciśnienia
osmotycznego ikra martwa szybciej oddaje wodę za zewnątrz i jednocześnie wzrasta jej masa, przez
co opada na dno aparatu. Jaja z żywymi zarodkami utrzymują się na powierzchni. Po kilku
minutach dochodzi do rozwarstwienia i za pomocÄ… zaworu spuszczamy solankÄ™ z martwÄ… ikrÄ… do
jednego naczynia, natomiast jaja z zarodkami przenosimy do uprzednio przygotowanego naczynia
z wodą. Jaja płuczemy i przenosimy ponownie do słoja. Przy okazji mierzymy objętość ikry, dzięki
czemu możemy oszacować ile uzyskamy wylęgu. Należy pamiętać, iż proces rozdzielania ikry
w solance nie powinien być zbyt długi, ponieważ uszkodzeniu może ulec ikra żywa. W przypadku
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
zachowania innych proporcji solanki lub wydłużania się czasu kąpieli może dojść do
rozwarstwienia w odwrotny sposób  ikra martwa pozostanie na powierzchni, natomiast jaja
z zarodkami osiądą na dnie słoja.
Jak już wspomniano w poprzednich rozdziałach ikra niezapłodniona charakteryzuje się
nieregularnym kształtem i małą sprężystością osłonki. Dopiero po zapłodnieniu i po napęcznieniu
nabiera odpowiedniego turgoru i kształtu. Wielkość ikry uzależniona jest od gatunku. Należy
jednak pamiętać, iż w obrębie danego gatunku, a nawet pojedynczej samicy średnica jaj nie jest
identyczna i może znacznie się różnić. Z wielkością jaj związana jest również wielkość
wylęgających się zarodków. Im większe jaja tym większe zarodki. Ryby łososiowate  pstrągi,
trocie i łososie posiadają największą ikrę i ich larwy są również największe (dodatkowo posiadają
bardzo duży woreczek żółtkowy, który resorbują przez długi okres czasu). Inaczej jest u ryb
karpiowatych, ikra zazwyczaj jest mała, a wylęgnięte larwy posiadają nieduży woreczek żółtkowy
i w wielu przypadkach bezpośrednio po wylęgnięciu się są zdolne do samodzielnego pływania.
Poniżej w tabeli 3 przedstawiono średnice jaj poszczególnych gatunków ryb oraz wylęgniętych
larw.
Tabela 3. Średnica jaj i długość wylęgniętych larw wybranych gatunków ryb wód Polski
Gatunki ryb Wymiar [mm]
Średnica jaj Długość wylęgu
Sieja
2,0 2,9 10 12
Sielawa
1,6 2,4 6,0
Szczupak
2,5 3,0 8,5 8,7
Sandacz
1,0 1,5 4,5 5,0
Lin
0,6 0,7 3,5 3,6
Sum
2,0 2,5 6,0 7,0
PstrÄ…g
5,0 20,0
A
osoÅ›
5,5 7,0 
Troć
5 5,8 
Karp
2,0 2,5 4,8 5,0
KaraÅ›
1,0 1,5 4,8
Kleń
1,5 2,0 5,3 6,5
Miętus
0,96 1,14 4,3
[2, s. 226, 376, 378, 408, 415, 465] [10, s. 198] [dane własne]
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co ma na celu kÄ…piel profilaktyczna ikry?
2. W jaki sposób można eliminować martwe jaja z aparatów wylęgarniczych?
3. Na czym polega wysalanie ikry?
4. Które gatunki ryb mają ikrę o największej średnicy, a które najmniejszą?
4.8.3 Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj zachowania się ikry zapłodnionej i niezapłodnionej w roztworach solanki o różnych
stężeniach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować solankę o stężeniu 9% i 12%,
2) pobrać z aparatu wylęgarniczego kilkanaście ziaren kry martwej i rozwijającej się prawidłowo,
3) umieścić próbki ikry w poszczególnych solankach,
4) obserwować położenie ikry, zmierzyć czas reakcji,
5) zanotować wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- sól kuchenna (NaCl),
- waga, kolby miarowe,
- szklane naczynia (cylindry),
- ikra zaoczkowana,
- stoper.
Ćwiczenie 2
Dokonaj pomiarów średnicy ikry
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) pobrać 10 ziaren ikry z aparatu,
2) zmierzyć pod mikroskopem (binokularem) dwie przekątne średnicy poszczególnych ziaren
3) wyciągnąć średnią z każdego pomiaru,
4) wyciągnąć średnią z wszystkich pomiarów,
5) porównać wyniki z danymi z piśmiennictwa,
6) wynotować skrajne wartości.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- rozwijajÄ…ca siÄ™ ikra,
- mikroskop i skala pomiarowa,
- szalki,
- kalkulator,
- zeszyt,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić potrzebę kąpieli profilaktycznych w czasie inkubacji ikry?
2) przeprowadzić sortowanie ikry?
3) określić rozmiary ikry poszczególnych gatunków ryb?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test pisemny zawiera 20 pytań i sprawdza Twoje wiadomości z zakresu prowadzenia inkubacji
ikry
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Zakreśl X tylko jedną odpowiedz

prawidłową. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem i zakreśl
odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na
póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu pisemnego masz 30 minut.
Powodzenia!
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Aparaty Weissa należą do grupy aparatów w których
a) ikra zalega na dnie i tylko w ostatnim etapie inkubacji jest unoszona.
b) ikra przez cały okres inkubacji jest unoszona w kierunkach góra i dół.
c) ikra zalega nieruchomo i opłukiwana jest w pozycji poziomej.
d) jedynie odkleja siÄ™ ikrÄ™.
2. W aparatach typ Kalifornijski inkubujemy ikrÄ™
a) łososia, troci i pstrągów.
b) lina, karpia i karasia.
c) suma, certy i miętusa.
d) węgorzy.
3. Standartowe słoje Weissa (7 litrowe) obsadza się ikrą karpiowatych w ilości
a) 5 litrów.
b) maksymalnie 1 litr.
c) minimum 4 litry.
d) 1,5 2 litry.
4. W aparatach Kalifornijskich zalecana ilość ikry na 1 cm2 to
a) mniej niż 4 jaja.
b) od 4 do 7 jaj.
c) od 7 do 12 jaj.
d) powyżej 12 jaj.
5. Optymalna temperatura inkubacji ikry oznacza
a) zakres temperatur powodujący najszybszy rozwój zarodkowy.
b) zakres temperatur w których dochodzi do najmniejszych strat i zwyrodnień.
c) górną i dolną granicę tolerancji termicznej dla ikry podczas inkubacji.
d) letalnÄ… temperaturÄ™ dla inkubujÄ…cej siÄ™ ikry.
6. W miarÄ™ rozwoju zarodkowego u ryb wzrasta zapotrzebowanie na
a) temperaturÄ™.
b) iloczyn temperatur i dni słonecznych w czasie tarła.
c) zawartość tlenu w wodzie.
d) czas naświetlania, a dokładnie związane jest to ze stopniowym wydłużaniem lub skracaniem
siÄ™ dnia.
7. Najbardziej kleistÄ… ikrÄ™ posiadajÄ… ryby
a) karpiowate.
b) Å‚ososiowate.
c) szczupakowate.
d) siejowate.
8. PÅ‚yn Woynarovicha to
a) roztwór mleka do odklejania ikry.
b) mieszanina talku i chlorku sodu.
c) to dwa rodzaje płynów służących do odklejania ikry w skład których wchodzi chlorek sodu
i mocznik.
d) płyn odkażający na bazie zieleni malachitowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
9. Obieg zamknięty wody stosuje się głównie w czasie inkubacji
a) siei i sielawy.
b) miętusa.
c) Å‚ososia i troci.
d) ryb karpiowatych i sumowatych.
10. Zaoczkowanie podczas inkubacji ikry oznacza
a) koniec bruzdkowania.
b) pojawienie się pigmentu na skórze i w oczach.
c) pojawienie się pęcherzyków mózgowych.
d) gotowość do wylęgania się larw.
11. Okres krytyczny w czasie inkubacji oznacza
a) okres od pierwszych podziałów do zaoczkowania.
b) pojawienie siÄ™ pigmentu w oku.
c) fazę inkubacji trwającą kilka godzin od zapłodnienia.
d) fazę inkubacji trwającą od zaoczkowania do wylęgu.
12. Ikrę ryb łososiowatych można transportować
a) jedynie kilka godzin po zapłodnieniu.
b) wyłącznie w środkowej fazie inkubacji.
c) kilka godzin po zapłodnieniu i po zaoczkowaniu.
d) w obniżonej temperaturze wody.
13. Suma stopniodni oznacza
a) czas inkubacji wyrażony sumą średnich dobowych temperatur.
b) średnią temperaturę inkubacji.
c) ilość dni inkubacji.
d) maksymalną ilość dni inkubacji w danej temperaturze.
14. Enzym wyklucia (chorionaza) powoduje
a) resorpcję woreczka żółtkowego.
b) nadtrawienie osłonki jajowej.
c) chroni zarodki przed drobnoustrojami.
d) lepsze przenikanie tlenu do wnętrza jaja.
15. Jednym ze sposobów przyspieszania wylęgania się ryb jest
a) poddanie ikry w końcowej fazie inkubacji kąpieli w roztworze NaCl.
b) zwiększenie zawartości tlenu w wodzie.
c) podwyższenie temperatury inkubacji.
d) zwiększenie przepływu wody przez aparaty inkubacyjne.
16. Wydłużenie czasu inkubacji powoduje u larw
a) powiększenie się woreczka żółtkowego.
b) zwiększenie masy zarodka przy jednoczesnym wydłużeniu ciała.
c) zmniejszenie masy zarodka przy jednoczesnym wydłużeniu ciała.
d) nie ma wpływu na charakterystykę wylęgniętych larw.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
17. Kąpiele profilaktyczne (odkażające) stosuje się w celu
a) wyeliminowania rozwijających się pasożytów i grzybów na osłonkach jajowych.
b) poprawienia wymiany gazów pomiędzy zarodkiem a otoczeniem.
c) przyspieszenia wylęgania się ryb.
d) oddzielenia ikry martwej od żywej.
18. Wysalanie ikry stosujemy w celu
a) zabezpieczenia ikry przed pasożytami.
b) oddzielenia ikry martwej od żywej.
c) zabezpieczenia rozwijających się jaj przed nagłą zmianą temperatur.
d) w celu uzyskania wylęgu odpornego na słoną wodę.
19. Najmniejszą średnicą jaja posiada
a) sandacz.
b) Å‚osoÅ›.
c) szczupak.
d) sielawa.
20. Największe larwy posiadają
a) łosoś, troć i pstrągi.
b) karp, kleń i lin.
c) sum i szczupak.
d) sieja i sielawa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ...........................................................................................................................
Prowadzenie inkubacji ikry
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedzi Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
6. LITERATURA
1. Backiel T., L. Horoszewicz., 1970: Temperatura a ryby. Broszura IRS nr 41
2. Bieniarz K., Epler P.: Rozród ryb. Wyd. AR, Kraków 1991
3. Brylińska M. (red.): Ryby słodkowodne Polski. PWN, Warszawa 2000
4. Grodziński Z.: Anatomia i embriologia ryb. PWRiL, Warszawa 1981
5. Gliszczyński B.: Technologia produkcji pstrąga tęczowego. Broszura IRŚ, Olsztyn1979
6. Kokurewicz B., 1971: Warunki termiczne a rozród niektórych gatunków ryb. IRŚ Olsztyn,
Zakład Upowszechniania Postępu 47: 1 16
7. Opuszyński K.: Biologia ryb. PWRiL, Warszawa 1983
8. Materiały Konferencji  Wylęgarnia : wyd. IRS, Olsztyn, z lat 2000 2005
9. Prawocheński R.: Rybactwo stawowe. PWRiL, Warszawa1986
10. Szczerbowski J. (red.): Encyklopedia rybacko-wędkarska, wyd. IRŚ, Olsztyn 1998
11. Szczerbowski J. (red.): Rybactwo jeziorowe. Wyd. IRS, Olsztyn 1993
Literatura powinna być na bieżąco aktualizowana.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40