Leki moczopędne (diuretica) - są to związki zwiększające ilość moczu ostatecznego. Są one
stosowane w obrzękach, w nadciśnieniu tętniczym, przy zbyt dużej retencji wody w organiz
mie oraz
w zatruciach. Ze względu na mechanizm działania można je podzielić na dwie grupy:
diuretyki - są to leki zwiększające ilość wydalanego moczu, poprzez zwiększenie filtracji
kłębuszkowej (zwiększają ilość usuwanej wody);
saluretyki - są to środki zwiększające wydalanie jonów sodowych i chlorkowych.
Ponieważ ilość sodu w organiz
mie jest wprost proporcjonalna do ilości wody, saluretyki wtórnie
usuwają wodę z ustroju.
Leki o nerkowym punkcie uchwytu działania
1. Pochodne heterocyklicznych układów azotowych - mono- i dwupierścieniowych:
a. pochodne pirazyny;
b. pochodne ksantyny;
c. pochodne pterydyny;
2. Sulfonamidy:
a. pochodne sulfamoilowe układów heterocyklicznych;
b. pochodne o-chlorobenzenosulfonamidu;
c. pochodne kwasu chlorosulfamoiloantranilowego;
d. pochodne heterocykliczne o-chlorobenzenosulfonamidu;
3. Pochodne akrylofenonu;
4. Pochodne pregnanu (antagoniści aldosteronu);
ad. 1. Pochodne heterocyklicznych układów azotowych - mono- i dwupierścieniowych:
ad. a. pochodne pirazyny:
Amiloridi hydrochloridum (synonim: Amilorid)
O
Cl N
C NH N NH2
NH
H2N N NH2
chlorowodorek 3,5-diamino-N-amidyno-6-chloro-2-pirazynokarboksamidu
Lek jest diuretykiem, wykazującym dodatkowo działanie antykaluretyczne (w minimalnym
stopniu usuwa z organizmu jony potasowe).
Obecnie Amilorid jest stosowany w preparacie złożonym o nazwie TIALORID (MODURETIC). Lek
ten obok Amiloridu zawiera Hydrochlortiazyd. Preparat ten zwiększa wydalanie jonów sodowych
1
poprzez hamowanie resorpcji chlorku sodu w komórkach nabłonkowych cewki krętej dalszej. Jest on
stosowany w obrzękach na tle chorób serca, wątroby i nadciśnienia tętniczego.
ad. b. pochodne ksantyny:
Aminophyllinum
Diprophyllinum
Theobrominum
Theobrominum natricum et natrii salicylas
Metyloksantyny silnie rozszerzają naczynia nerkowe, przez co rośnie szybkość przepływu krwi
przez nerki i szybkość filtracji.
ad. c. pochodne pterydyny:
Triamterenum (synonim: Triamteren)
H2N N N NH2
N
N
NH2
2,4,7-triamino-6-fenylo-pterydyna
Triamteren jest lekiem o łagodnym działaniu moczopędnym. Zwiększa wydalanie jonów
sodowych i chlorkowych. W bardzo małym stopniu wpływa na stężenie jonów potasu, dlatego może
być zaliczony do antykaluretyków. Działa p/obrzękowo i hipotensyjnie. Jest stosowany w obrzękach
na tle niewydolności mięśnia sercowego, marskości wątroby i w nadciśnieniu tętniczym.
ad. 2. Sulfonamidy:
ad. a. pochodne sulfamoilowe układów heterocyklicznych:
Acetazolamidum (synonim: Diuramid, Diamox)
O N N
H3C C NH SO2 NH2
S
2-acetyloamino-1,3,4-tiadiazolo-5-sulfonamid
2
 Lek ten jest inhibitorem anhydrazy węglanowej, enzymu katalizującego reakcję tworzenia
kwasu węglowego z wody i dwutlenku węgla. Powstały kwas węglowy dysocjuje na jony wodorowe i
wodorowęglanowe odpowiedzialne za utrzymywanie równowagi kwasowo-zasadowej organizmu:
CO + H O H CO H+ + HCO
2 2 2 3 3-
Jon wodorowy przenika do światła cewki krętej bliższej, gdzie ulega wymianie na jon sodowy.
Ten ostatni tworzy z jonem wodorowęglanowym wodorowęglan sodu, który bardzo łatwo ulega
resorpcji zwrotnej.
Diuramid hamując anhydrazę węglanową hamuje syntezę kwasu węglowego, dzięki czemu
następuje spadek stężenia jonów wodorowych w organiz
mie. Nie dochodzi więc do wymiany sodu
na proton. W efekcie tego duże ilości sodu, a tym samym i wody, zostają usunięte z ustroju.
Cały proces prowadzi do silnej alkalizacji moczu i zakwaszenia krwi, co z kolei doprowadza do
zaburzenia gospodarki elektrolitowej organizmu. Z tego względu znaczenie Diuramidu zmalało.
Acetamid stosuje się dziś w jaskrze (obniża ciśnienie śródgałkowe), a także jako lek pomocniczy w
leczeniu padaczki.
Hydrochlorothiazidum (synonim: Esidrex)
H
Cl N
N H
H2N SO2 S
O O
1,1-ditlenek-6-chloro-3,4-dihydro-2 H-7-sulfamoilo-1,2,4-benzotiadiazyny
Lek hamuje resorpcję zwrotną chlorku sodu w korowym odcinku pętli wstępującej oraz w
cewce krętej bliższej i dalszej. Jest to środek o średnio-silnym działaniu moczopędnym. Posiada także
działanie miolityczne na naczynia krwionośne (Esidrex stymuluje tworzenie prostaglandyny PGE ,
2
która rozszerza naczynia krwionośne). Usunięcie grupy -SO NH prowadzi do zaniku działania
2 2
moczopędnego, ale nie wpływa na właściwości miolityczne leku.
Hydrochlortiazyd jest stosowany jak inne leki z tej grupy, tj. w obrzękach spowodowanych
chorobą serca, wątroby, itd.
ad. b. pochodne o-chlorobenzenosulfonamidu:
Clopamidum (synonim: Clopamid, Brinaldix)
3
H3C
O
C NH N
H3C
SO2 NH2
Cl
4-chloro-N-(cis-2`,6`-dimetylopiperydyno)-3-sulfamoilobenzamid
Punktem uchwytu działania tego leku jest odcinek korowy pętli nefronu. Hamuje on tam
resorpcję zwrotną sodu. Clopamid powoduje wzmożoną diurezę, obniża ciśnienie krwi, działa szybko
i długotrwale (nawet do 24 godzin). Jest on stosowany w chorobie nadciśnieniowej i obrzękach
różnego typu. Preparaty złożone:
BRINERDIX - Clopamid, Rezerpina i DH-ergokrystyna;
VISKALDIX - Clopamid i Pindololum;
Xipamidum (synonim: Aquaphor)
H3C
O
C NH
HO
H3C
SO2 NH2
Cl
4-chloro-5-sulfamoilo-salicyloilo-2,6-ksylidyna
A
agodnie działający środek diuretyczny. Jest stosowany w lekkim i umiarkowanym
nadciśnieniu tętniczym i w obrzękach różnego pochodzenia.
ad. c. pochodne kwasu chlorosulfamoiloantranilowego:
Furosemidum (synonim: Lasix)
COOH
CH2 NH
O
SO2 NH2
Cl
kwas 4-chloro-N-furfurylo-5-sulfamoilo-antranilowy
4
 Furosemid jest najczęściej stosowanym saluretykiem. Jego działanie wiąże się z hamowaniem
resorpcji sodu w części rdzeniowej pętli Henlego. Ulega on metabolizmowi do kwasu 4-chloro-5-
sulfamoilo-antranilowego, który również wykazuje działanie diuretyczne. Lek rozpuszcza się w wodzie i
w 70 % wchłania się z pokarmem. Podany dożylnie działa natychmiast. Jego cechą negatywną jest
to, że usuwa z organizmu jony potasowe. Furosemid stosuje się w niewydolności lewokomorowej, w
obrzękach płuc, mózgu, w ostrej niewydolności nerek oraz w nadciśnieniu tętniczym.
SYNTEZA FUROSEMIDU
COOH COOH
Cl Cl
ClSO3H
+
150o C
SO2
Cl Cl Cl
+ NH3
COOH
Cl
SO2
NH2 Cl
furfuryloamina
+
COOH
NH CH2
O
SO2
NH2 Cl
5
 d. pochodne heterocykliczne o-chlorobenzenosulfonamidu:
Chlortalidonum (synonim: Hygroton, Urandil)
O
NH
SO2 NH2
OH
Cl
3-hydroksy-3-(3-sulfamoilo-4-chlorofenylo)-izoindolin-1-on
Lek zwiększa wydalanie jonów sodowych. Działa moczopędnie silnie i długotrwale. Niestety
zmniejsza stężenie potasu w surowicy krwi (podczas terapii Hygrotonem należy podawać preparaty
potasu). Jest stosowany tak jak leki wcześniej omówione.
ad. 3. Pochodne akrylofenonu:
Acidum ethacrynicum (synonim: Uregyt)
C2H5
CO C CH2
Cl
Cl
O CH2 COOH
kwas 2,3-dichloro-4-(2-metylenobutyrylo)-fenoksyoctowy
Lek ten hamuje wchłanianie sodu w części rdzeniowej, wstępującej pętli nefronu. Uregyt
charakteryzuje się bardzo silnym działaniem moczopędnym. Działa ilościowo i jakościowo, tj.
Furosemid. Te dwa leki należą do najsilniej działających saluretyków pętlowych, przy czym kwas
etakrynowy jest gorzej tolerowany i bardziej toksyczny od Furosemidu. Powoduje także wzrost
wydalania potasu z organizmu.
Uregyt znalazł zastosowanie w obrzękach spowodowanych chorobą serca, nerek, wątroby i
nadciśnieniem tętniczym.
6
SYNTEZA KWASU ETAKRYNOWEGO
O CH2 COOH
H3C CH2 CH2 C Cl +
O
Cl Cl
r. Friedla-Craftsa
+AlCl3
H3C CH2 CH2 C O CH2 COOH
O
Cl Cl
NH(CH3)2
+
r. Mannicha
+ CH2O
H3C CH CH2 C O CH2 COOH
CH2 O
Cl Cl
H3C N CH3
temp.
- NH(CH3)2
H3C CH2 C CO O CH2 COOH
CH2
Cl Cl
ad. 4. Pochodne pregnanu (antagoniści aldosteronu):
Pod wpływem angiotensyny A , kora nadnerczy produkuje zwiększoną ilość aldosteronu,
2
hormonu odpowiedzialnego za gospodarkę mineralno-elektrolitową ustroju. Aldosteron powoduje
zwiększone wydalanie jonów potasowych oraz bardzo silnie pobudza resorpcję sodu. Zatrzymywanie
sodu jest związane z zatrzymywaniem wody i powstawaniem obrzęków. Aby temu zapobiec stosuje
się leki dwojakiego rodzaju:
a. leki będące antagonistami konkurencyjnymi aldosteronu;
b. leki hamujące biosyntezę aldosteronu;
7
 ad. a. leki będące antagonistami konkurencyjnymi aldosteronu:
Spironolactonum (synonim: Aldacton, Verospirone)
O
O
S C CH3
O
O
Canrenonum
O
O
O
Kalii canrenoas
CH2 CH2 COOK
OH
O
Leki o pozanerkowym punkcie uchwytu działania
1. Środki osmotyczne - krystaloidy;
2. Środki zakwaszające krew i tkanki;
3. Lecznicze wody mineralne;
ad. 1. Środki osmotyczne - krystaloidy:
Hipertoniczne roztwory niżej wymienionych związków, podane doustnie lub dożylne,
powodują wzrost ciśnienia osmotycznego krwi. Aby doprowadzić do izotonii, woda z koloidów
tkankowych przenika do krwiobiegu (dochodzi do hydremi, czyli rozwodnienia krwi). Efektem tego
jest wzmożenie filtracji kłębuszkowej i zwiększone wydalanie wody z organizmu.
- Natrii chloridum NaCl;
- Natrii acetas CH COONa;
3
- Natrii sulfas Na SO ;
2 4
- Kalii chloridum KCl;
8
- Kalii acetas CH COOK;
3
Glucosum Mannitolum Sorbitolum Urea
CHO CH2OH CH2OH
H OH HO H H OH NH2
HO H HO H HO H C O
H OH H OH H OH NH2
H OH H OH H OH
CH2OH CH2OH CH2OH
* Glukoza - wprowadza się dożylnie w postaci 10 % - 20 % roztworów;
* Mannitol - osmotyczny środek moczopędny, obniżający ciśnienie śródczaszkowe i
śródgałkowe; lek stosuje się w obrzękach mózgu i przy oparzeniach;
* Sorbitol - wprowadza się dożylnie w postaci 50 % roztworu;
* Mocznik - wprowadza się we wlewie kroplowym 30 % roztwór; ze względu na to, że mocznik
powoduje wystąpienie wielu skutków ubocznych, stosuje się go tylko wtedy, gdy jest niezbędny;
podany dożylnie obniża ciśnienie wewnątrzczaszkowe, ciśnienie płynu mózgowo-rdzeniowego oraz
ciśnienie śródgałkowe; lek jest stosowany w skąpomoczu, w jaskrze oraz w rozległych urazach
mózgu;
ad. 2. Środki zakwaszające krew i tkanki:
Leki te działają niezależnie od hipertonii osmotycznej. Zakwaszają one organizm, a w efekcie
doprowadzają białka do punktu izoelektrycznego. Białka osiągając punkt izoelektryczny tracą
zdolność wiązania wody, która przedostaje się do naczyń krwionośnych i wraz z krwią wędruje do
nerek.
- Ammonii chloridum NH Cl (podaje się doustnie)
4
- Calcii chloridum CaCl �" 6 H O (podaje się dożylnie)
2 2
* chlorek amonu - łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego; w organiz
mie ulega
przekształceniu w mocznik; lek jest stosowany w obrzękach spowodowanych niewydolnością
krążenia oraz w zatruciach lekami o charakterze zasadowym;
* chlorek wapnia - bezbarwna substancja krystaliczna; pH roztworu wodnego wynosi 5,5 - 7,5;
lek jest stosowany w obrzękach spowodowanych niewydolnością krążenia;
9
ad. 3. Lecznicze wody mineralne:
Wody mineralne szybko resorbują się z przewodu pokarmowego i przenikają do krwiobiegu,
powodując silne rozcieńczenie krwi (hydremia). W efekcie rozcieńczenia krwi dochodzi do spadku
ciśnienia osmotycznego krwi i wzmożonej filtracji krwi w nerkach.
10