PEDAGOGIKA OGÓLNA
1. Pedagogika  etymologia terminu, synonimy.
Z  nauką czyli refleksją nad wychowaniem mamy do czynienia wśród Greków, co doprowadziło
do stworzenia nauki o wychowaniu. Z tego kontekstu i czasu wyprowadzamy również nazwę
 pedagogika . Pojęcie jest to łączone z kręgiem kultury grecko  rzymskiej (kultury helleoskiej),
gdzie młody człowiek, dziecko, chłopiec był określany jako  pais  w dopełniaczu pajdos  jego
status wiekowy i społeczny wskazywał że wymaga on  paidei  czyli umiejętnego prowadzenia i
opieki i pomocy dorosłych. W świecie helleoskim odpowiedzialnym za wychowanie był niewolnik
(pajdagogis), którego zadaniem było wychowanie i prowadzenie danego chłopca. W sensie
pierwotnym pedagogika oznaczała więc to prowadzenie chłopca i obejmowała wszelkie zadania
wychowawcze i problemy związane z pajdeją tzn. z prowadzaniem dziecka. Praca i funkcja
społeczna pedagoga dotyczyła najpierw praktycznej działalności i wdrożenia młodzieoca do
odpowiednich postaw i dobrych manier lub grzecznego odnoszenia się do innych, następnie
dotyczyła specyficznych umiejętności działao jak np. regulowania porządku dnia, wspólnego
odrabiania lekcji i prac domowych. Zadania pedagoga obejmowały także koniecznośd
towarzyszenia młodemu człowiekowi w ciągu dnia, pomoc przy grach i zabawach oraz radzenia
sobie w dokonywaniu wyborów. Współcześnie przez pojęcie pedagoga rozumiemy to że osoba
taka musi pracowad w wydziałach pedagogicznych lub na instytutach pedagogicznych, mając
odpowiednie przygotowanie zawodowe do wykonywania tak trudnego zawodu.
2. Dzieje pedagogiki jako refleksji teoretycznej i nauki.
Rozwój refleksji nad wychowaniem rejestruje się zwłaszcza w chwilach gdy stare formy
wychowania zaczynają przeżywad swój kryzys, i wtedy jest ona inspirowana wiodącymi kierunkami
w życiu kulturalnym i społecznym oraz naukowym. Na rozwój refleksji o wychowaniu wpływa
także rozwój metodologii naukach społecznych. Mówiąc o czynnikach mających wpływ na rozwój
refleksji pedagogicznej możemy je przeanalizowad na tle rozwoju historii tej myśli.
Pierwszym okresem w którym postawiono problem pedagogiczny i pytano się o to co może byd
najbardziej decydujące dla rozwoju człowieka: urodzenie czy wychowanie? Był to okres
działalności sofistów, w którym podjęto dyskusję nad problematyką wychowania.
Kolejnym stadium tej refleksji była epoka wielkich filozofów greckich (Platon, Arystoteles), którzy
podejmowali problematykę wychowania bardziej systematycznie. Wychowanie i proces
wychowania był elementem całego systemu społecznego i przyjmowanych w tym względzie wizji.
Szczególnie ważnym stadium w rozwoju myśli pedagogicznej stanowiło chrześcijaostwo  nauka
Jezusa Chrystusa. Do podstawowych zdobyczy ważnych w zakresie pedagogiki, jakie zaistniały
dzięki chrześcijaostwu należy zaliczyd przyjęcie zasady równości wszystkich ludzi i nowego sposobu
wartościowania każdego człowieka, zwłaszcza dziecka.
Szczególnym momentem wzmożonej refleksji nad wychowaniem był w czasach nowożytnych
okres Oświecenia oraz czas po nim następujący  rozwój przemysłu i związane z nim potrzeby. W
czasach nowożytnych wraz z procesem oddzielania się filozofii od teologii i wyłonienia się różnych
nauk odwołujących się do racjonalnego badania świata i posługujących się eksperymentem i
metodą ilościowym badaniem, również w pedagogice zaczyna się poszukiwad naturalnych metod
wychowania  uwzględniających naturę rzeczy, lub naturę integracji ludzkiej oraz osobliwośd
języka i sztukę oraz naturę psychologiczną wychowania (Pestalozzi). Proces rozwoju tożsamości i
autonomii pedagogiki jako dyscypliny naukowej staję się coraz bardziej zaawansowany i
pedagogika zaczyna zdobywad miejsce wśród dyscyplin naukowych. Proces ten wspierany jest
zawsze przez czynniki kulturowe i społeczne  tzw. rewolucja przemysłowa i związany z nią podział
pracy, zapotrzebowanie na nowe specjalizacje zawodowe itp.
1 | S t r o n a
Wyżej wspomniany czynnik rodzi zawsze poważne zmiany typu ekonomicznego i politycznego,
które możemy widzied jako kolejny bodziec mający znaczenie dla rozwoju myśli pedagogicznej.
Ważnym czynnikiem rozwoju myślenia pedagogicznego  samej pedagogiki była również
pedagogizacja studiów uniwersyteckich które zaczęły przygotowywad swoich absolwentów do
pracy wychowawczej i dydaktycznej. Dopiero od kooca XVIII w. pedagogika pojawiła się na
uniwersytetach, jako odrębnie definiowana dyscyplina, w pierwszej kolejności pojawiła się ona na
uniwersytetach niemieckich. Pierwszym podręcznikiem był  Zarys pedagogiki Ernsta Christiana
Trappa (1780 r.).
3. Dyskusje dotyczące pedagogiki jako nauki  kryteria autonomii naukowej
pedagogiki.
Pierwszym, który dał podstawy naukowe tej dyscyplinie był Jan Fryderyk Herbart (pierwszy
profesor habilitowany w dziedzinie pedagogiki). Swoje wykłady z pedagogiki realizował w ramach
wykładów najpierw z filozofii, a póz
niej samej pedagogiki. Przez swoje publikacje stał się ojcem
pedagogiki naukowej i autorem który po raz pierwszy w sposób wyraz
ny i usestymatyzowany
poruszał problemy naukowości pedagogiki.
Herbart i jego kontynuatorzy wywarli duży wpływ na pierwszy etap rozwoju i styl badao w
pedagogice naukowej. Jest to okres tzw. pedagogiki praktycznej, nazywany często
 herbartyzmem , ale też  postherbartyzmem . Pedagogika naukowa była tu uważana za
technologię procesu uczenia się i nauczania w szkole. Większośd zainteresowao jeśli chodzi o
pedagogikę skupiała się na praktyce szkolnej. W tej pedagogice wyłoniły się dwa kierunki:
- indywidualizm pedagogiczny (zainteresowanie się umysłowym rozwojem jednostki),
- socjologizm pedagogiczny 9zainteresowanie się uspołecznieniem wychowanka i ucznia w szkole).
Ponieważ technologiczny sposób rozumienia nie rozwiązywał ważnych problemów wychowania
również w odniesieniu funkcjonowania szkoły w pedagogice zainteresowano się badaniami
eksperymentalnymi  poszukiwano nowych rozwiązao. Impuls dla tego rodzaju zainteresowao
wyszedł z pierwszego laboratorium psychologii eksperymentalnej prowadzonego przez Wilhelma
Wundta (miało to miejsce w 1879 r.). Zaczęła więc powstawad pedagogika eksperymentalna dla
której w badaniach zjawisk pedagogicznych ważne były kluczowe metody nauk przyrodniczych.
Uważano tutaj że drogą eksperymentu będzie można dokonad rozwiązania wszystkich zagadnieo
dotychczas uważanych za pedagogiczne. Metoda przyrodoznawcza okazała się niewystarczająca i
nie przystająca do nauk społecznych. Zajmowała się ona więc związkami przyczynowymi i ustalała
prawa, które nimi rządzą, ale pomijała jednak istnienie celów. Dlatego w początkach XX w.
mieliśmy do czynienia z kryzysem pedagogiki eksperymentalnej, który zaznaczył się przesunięciem
akcentu z badao eksperymentalnych na zagadnienia dotyczące celów wychowania.
Na tym tle zaczęła rozwijad się naukowa pedagogika normatywna, która stojąc na bazie aksjologii
starała się naukowo i filozoficznie określid cel i ideał wychowania.
4. Przedmiot badao pedagogiki.
Przedmiot badao pedagogiki stanowi proces wychowania w jego różnych postaciach i formach.
Celowo zorganizowana działalnośd wychowawcza skierowana jest głównie do dzieci i młodzieży,
dlatego też wychowanie młodego pokolenia stanowi główne zadanie pedagogiki. Działalnośd
wychowawcza dotyczy również pewne grupy ludzi dorosłych, na przykład:
�� andragogika - nauka, której przedmiotem jest pedagogika i oświata ludzi dorosłych
�� gerontologia - zajmuje się ludz
mi wieku starczego
Współczesnośd wraz z jej wymaganiami sprawia, iż istnieje koniecznośd objęcia przez pedagogikę
wszystkich zagadnieo wiążących się z wychowaniem człowieka. Przedmiot pedagogiki stanowią
świadome i celowe działania wychowawcze jak i te nieświadome i spontaniczne, składające się
razem na proces socjalizacji jednostki. Nauka ta interesuje się również funkcjonowaniem systemu
2 | S t r o n a
szkolno - oświatowego. Pedagogika jako nauka opisuje fakty, lecz również wyjaśnia je i stara się
znalez
d odpowiedzi głównie na pytania:
�� jaki jest przebieg i cel określonych procesów wychowawczych?
�� jakie są optymalne warunki organizacji dla procesów wychowawczych?
Przedmiot materialny
�� Określona rzeczywistośd: zjawisko, proces, fakt, rzecz
Dla pedagogiki przedmiotem materialnym jest zjawisko wychowania
Przedmiot formalny
�� Aspekt badanej rzeczywistości; cel poznawczy
�� Dla pedagogiki przedmiotem formalnym jest:
�� Wartościowanie, postulowanie, melioracja modelu wychowania
�� Badanie wychowania w jego złożoności  wieloaspektowośd.
5. Metody badao pedagogicznych: metody ilościowe i jakościowe; metody nauk
humanistycznych oraz matematyczno-przyrodniczych
Podział na metody nauk matematyczno przyrodniczych i humanistycznych według Stefana
Kunowskiego dotyczy genezy ujęd badawczych oraz dominacji określonego paradygmatu:
Metody matematyczno-przyrodnicze: obserwacja, eksperyment, metody statystyczne.
Metody humanistyczne: analiza artefaktów, analiza tekstu, metody porównawcze.
Podział na metody ilościowe i jakościowe dotyczy sposobu analizy danych uzyskanych w
badaniach. Celem analiz ilościowych jest opis i wyjaśnienie zależności. Celem analiz ilościowych
jest rozumienie.
Metody nauk humanistycznych
�� Metoda hermeneutyczna  służy do interpretowania tekstów, dokumentów, sumienia,
moralności, sytuacji wychowawczej; przeniesiona na grunt pedagogiki przez W. Diltheya;
w pedagogice hermeneutyka staje się metodą rozumienia faktów, których znaczenie
odczytuje;
�� fenomenologiczna - stanowi ona opis oddający stan danej rzeczy i prowadzi do sedna
zjawiska. Jej cechą jest brak pewności badacza  do czego jego opis może doprowadzid,
co z niego wyniknie, jaki sens ukaże mu się po momencie analizy tego, co zapisał . Istotna
jest jednak możliwośd jaką zapewnia fenomenologia. Wprowadza ona w zagadnienia w
sposób otwarty, pozostawiając jednocześnie miejsce na refleksję oraz przedłużając ów
namysł na praktykę poczynao wychowawczych;
�� dialektyczna  dzięki niej możliwy jest proces refleksji, który obejmuje przeciwstawne sobie
bieguny (tezę-antytezę) i potrafi prowadzid je do jeszcze pełniejszej syntezy;
�� witalistyczna  jest bardzo zbliżona o poprzedniej, jednak nie prowadzi owych
przeciwstawnych biegunów do wyłonienia trzeciego (syntezy), lecz dąży do utrzymania
stanu zawieszenia;
3 | S t r o n a
Metody nauk matematyczno-przyrodniczych
�� Indukcja  polega na wyprowadzaniu z poszczególnych faktów pewnej typowości, tego, co
wspólne, co je łączy (od szczegółu do ogółu);
�� obserwacja - czynnośd badawcza polegająca na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeo
zmysłowych;
�� opis - charakterystyczną jego cechą jest faktów i zjawisk z największą obiektywnością;
�� statystyka matematyczna  zawiera tabele, cyfry;
�� eksperyment pedagogiczny - bada określony wycinek rzeczywistości pobudzając go do
zmian. Zmiany te dotyczą zachodzących w tej rzeczywistości wychowawczej procesów
wychowawczych i dokonują się pod wpływem nowych czynników które są do tej
rzeczywistości wprowadzane w trakcie badao;
�� monografia pedagogiczna - to rodzaj postępowania naukowego prowadzący do opisania
jakiejś formalnej instytucji pedagogicznej;
�� sondaż diagnostyczny - jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i
funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych
zbiorowości;
�� metoda indywidualnych przypadków - jest sposobem badao polegającym na analizie
jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze;
Metody ilościowe
�� eksperyment pedagogiczny
�� monografia pedagogiczna
�� metoda indywidualnych przypadków
�� metoda sondażu diagnostycznego
Metody jakościowe
�� wywiad
�� metoda biograficzna
�� jakościowa analiza tekstu
�� obserwacja
6. Podstawowe terminy pedagogiczne   wychowanie , pojęcia, synonimy:
edukacja, kształcenie.
Zgodnie z powyższymi ustaleniami pedagogika zajmuję się identyfikowaniem, nazywaniem i
definiowaniem wszystkich faktów składających się na praktykę edukacyjną. Praktykę tą natomiast
opisujemy i definiujemy wśród takich pojęd jak:
�� edukacja  to ogół oddziaływao służących formowaniu się zdolności życiowych człowieka 
niejednorodnośd tego pojęcia jest ukryta w terminach ogólnych w pedagogice
4 | S t r o n a
 edukacja
ogół oddziaływao zmienianie, zdolności życiowe rozwijanie człowieka
Ogół oddziaływao  oznacza oddziaływania zarówno instytucjonalne, jak i indywidualne,
świadome i nieświadome. Oddziaływania te mogą byd systematycznie lub niesystematycznie,
zaplanowane lub przygodne. Szczególną rolę zwraca się uwagę na oddziaływania, które są
niezaplanowane lub nie można zaplanowad, a odgrywają ważną rolę dla rozwoju człowieka,
Zmienianie i rozwijanie  może zachodzid w jakimś konkretnym sformalizowanym kierunku,
przyjętym według kryterium zewnętrznego wobec jednostki lub bez uprzednio obranego celu.
W pierwszym przypadku może to byd konkretnie zorganizowana i tematycznie zaplanowana lekcja
w szkole, w drugim wypadku natomiast jest to rozwijanie zdolności życiowych, które mogą byd
efektem ubocznym podjętej pewnej aktywności człowieka.
Zdolności życiowe człowieka  mogą dotyczyd wielu obszarów jego funkcjonowania tzn:
�� intelektualnego,
�� emocjonalnego,
�� interpersonalnego,
�� motywacyjnego,
�� fizycznego.
�� Kolejnymi pojęciami wpisującymi się w przyjęty tu sposób rozumienia praktyki edukacyjnej
są następujące pojęcia:
�� wychowanie  to świadome i celowe działanie pedagogiczne zmierzające do osiągnięcia
względnie stałych skutków (zmian rozwojowych) w osobowości wychowanka,
�� kształcenie  to system zmierzających do tego, aby uczącej się jednostce umożliwid
poznanie świata, przygotowanie się do zmieniania świata i kształtowania własnej
osobowości. W ujęciu tym wychowanie różni się od kształcenia tym, że oddziałuje na
osobowośd wychowanka a więc na jego potrzeby, emocje, motywacje i relacje
międzyludzkie podczas gdy kształcenie zasadniczo dotyczy poznawczej sfery psychiki
człowieka,
�� uczenie się  jest procesem nabywania względnie trwałych zmian w szeroko rozumianym
zachowaniu (wiadomości, umiejętności, nawyki oraz postawy), w toku bezpośredniego i
pośredniego poznawania rzeczywistości,
�� nauczanie  jest procesem kierowania uczeniem się uczniów w toku planowanej pracy
pedagogicznej,
�� system oświatowo  wychowawczy  rozumiany jest jako ogół odpowiednio powiązanych
ze sobą placówek, instytucji kształcenia i wychowania.
�� Tak wyżej zdefiniowana pedagogika wraz z wyznaczającymi ją kluczowymi pojęciami jest
jedną z nauk społecznych. Ma więc swoje wyraz
ne miejsce w systemie tych nauk.
5 | S t r o n a
Ogólna struktura systemu pojęd pedagogicznych w kontekście rozumienia edukacji.
Edukacja
Kształcenie
Wychowanie
Nauczanie Uczenie się
System oświatowo - wychowawczy
Środowisko Czynności ucznia,
Cele
wychowawcze, zasady uczenia się,
nauczania,
proces rodzaje uczenia
treści
wychowania, się, wiedza
nauczania,
sytuacja szkolna,
metody
wychowawcza, zainteresowania
nauczania,
akt uczniów,
formy
wychowawczy, przedmiot uczenia
organizacyjne
Pojęcia związane się, niepowodzenia
nauczania,
z okresami szkolne, trudności
środki
rozwojowymi dydaktyczne.
nauczania,
wychowanków,
ogniwa
interakcja
procesu
wychowawcza,
nauczania,
Cele, treści,
programy
metody i formy
szkolne,
wychowania,
jednostka
pojęcie
metodyczna.
wychowania
moralnego,
estetycznego,
intelektualnego,
fizycznego i
zdrowotnego.
Pojęcia jednorodne w poszczególnych subdyscyplinach
pedagogicznych
6 | S t r o n a
7. Podstawowe terminy pedagogiczne   rozwój : pojęcia, koncepcje
Tak wyżej zdefiniowana pedagogika wraz z wyznaczonymi ją kluczowymi pojęciami jest
jedną z nauk społecznych. Ma więc swoje wyraz
ne miejsce w systemie tych nauk.
Na tle współczesnego podziału (tradycyjnego), można je wyznaczyd w sposób następujący:
�� nauki dedukcyjne  nauki indukcyjne  jest to podział ze względu na metodę,
�� nauki humanistyczne  przyrodnicze  jest to podział ze względu na przedmiot,
�� nauki praktyczne  teoretyczne  jest to podział ze względu za cel,
�� nauki praktyczne (mogą nastąpid pod wpływem celowych działao ludzkich), dzielą się na:
1. nauki aksjologiczne (dlaczego winno byd tak uczynione),
2. nauki prakseologiczne (szukanie skutecznych środków do zrealizowania danej powinności.
Nauki prakseologiczne z kolei dzielą się na:
�� humanistyczne,
�� przyrodnicze.
Metody badawcze  modele podejścia badawczego w teorii i koncepcji pedagogicznej:
�� bezzałożeniowa rekonstrukcja teorii wychowania,
�� krytyka hermeutyczna teorii wychowania,
�� badania porównawcze teorii wychowania.
Ad 1)  do tej rekonstrukcji można zaliczyd badanie rozwoju myśli pedagogicznej w ramach
określonego nurtu. Chodzi tu więc o wskazanie, zidentyfikowanie osób, miejsc i wydarzeo oraz
instytucji, wskazanie miejsca i czasu ich funkcjonowania w pedagogice. Istotnie ważne są tu
również odniesienia do warunków społeczno  politycznych danego okresu. Interpretacja jest tu
prosta, bowiem chodzi tu o stwierdzenie jak było,
Ad 2)  w metodzie tej rolą badacza jest uruchomienie namysłu nad przesądami myślenia
pedagogicznego, by wykryd rzeczywisty ukryty sens wiedzy i uczynniając tym samym problematykę
 w metodzie tej chodzi o coś więcej niż tylko rekonstrukcja danej teorii (koncepcji wychowania),
Ad 3)  badania te wiążą się z prezentowaniem teorii (koncepcji) pedagogicznych za pomocą
genezy porównawczej czy dana teoria rozwoju sprawdza się w danym kraju oraz się ma do
reprezentatywnych trendów pedagogiki w innych krajach.
7 | S t r o n a
8. Struktura pedagogiki jako nauki  kryteria poddziału na subdyscypliny i
stanowiska w pedagogice.
Pedagogika ogólna
�� opisuje pedagogikę jako naukę
�� dokonuje analizy podstawowych pojęd pedagogicznych
�� bada historyczne uwarunkowania pedagogiki
�� bada różne czynniki wychowania, takie jak środowisko, dziedzicznośd
�� formułuje cele i zadania wychowania
�� zajmuje się zagadnieniem edukacji permanentnej (kształceniem ustawicznym)
Dydaktyka
�� jest to teoria kształcenia
�� zajmuje się istotą oraz przebiegiem procesu kształcenia
�� analizuje cele, treści, zasady, formy organizacji i metody nauczania
�� obejmuje dydaktykę ogólną wraz z dydaktykami szczegółowymi
�� dydaktyki szczegółowe (szczegółowe teorie nauczania) dotyczą zarówno przedmiotów
ogólnokształcących jak i zawodowych, na wszystkich etapach kształcenia
Teoria wychowania
�� wyjaśnia treści, zadania, formy organizacyjne, metody i zasady wychowania
�� zajmuje się teorią wychowania w rodzinie, w szkole, poza lekcjami, w różnych
organizacjach młodzieżowych itp.
Pedagogiki szczegółowe ujmują poszczególne dziedziny i aspekty wychowania, miejsca i
okoliczności, oraz problemy na które w ujęciu globalnym wskazują dyscypliny o charakterze
ogólnym. Pedagogiki szczegółowe dzielą się na różne dyscypliny, wyróżnione w oparciu o różne
kryteria.
Pierwsze kryterium to kryterium wieku i rozwoju. Wymienia się tu 5 typów pedagogicznych:
�� Pedagogikę prenatalną,
�� Pedagogikę dziecka (pedologię),
�� Pedagogikę młodzieży (hebagogikę),
�� Pedagogikę dorosłych (andragogikę),
�� Pedagogikę ludzi starszych (gerontologię),
�� Pedagogikę specjalną.
Drugie kryterium ze względu na osoby, miejsca i instytucję powiązane z działalnością
pedagogiczną:
�� Pedagogika przedszkolna,
�� Pedagogika wczesnoszkolna,
�� Pedagogika szkolna,
8 | S t r o n a
�� Pedagogika uniwersytecka,
�� Pedagogika instytutów, ruchów i stowarzyszeo,
�� Pedagogikę nauczycielską (pedeutologię).
III kryterium określonych sytuacji i stosunków międzyludzkich:
�� Pedagogika opiekuocza,
�� Pedagogika społeczna,
�� Pedagogika kultury,
�� Pedagogika przemysłowa,
�� Pedagogika rolnicza,
�� Pedagogika wojskowa,
�� Pedagogika lecznicza,
�� Pedagogika wczasów i czasu wolnego,
�� Pedagogika religii,
�� Pedagogika pracy.
Typologia subdyscyplin pedagogicznych (propozycja Polskiej Akademii Nauk z 1973 roku):
I Podstawowe dyscypliny pedagogiczne (z następującymi naukami):
�� pedagogika ogólna,
�� historia oświaty i wychowania oraz doktryn pedagogicznych,
�� teoria wychowania formalno  społecznego, estetycznego, patriotycznego, religijnego,
fizycznego,
�� dydaktyka (i technologia kształcenia),
II Szczegółowe dyscypliny pedagogiczne (wyznaczone linią rozwoju człowieka):
�� pedagogika rodziny,
�� pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna,
�� pedagogika szkolna (w tym szkoły ogólnokształcące i szkoły zawodowe),
�� pedagogika szkoły wyższej,
�� pedagogika dorosłych (andragogika),
�� pedagogika specjalna (w tym rewalidacyjna, resocjalizacyjna i rehabilitacyjna),
�� teoria kształcenia równoległego (edukacja równoległa),
�� teoria kształcenia ustawicznego (edukacja permanentna),
�� pedagogika ludzi starszych.
III Dyscypliny pedagogiczne odpowiadające obszarom działalności człowieka:
�� pedagogika społeczna,
9 | S t r o n a
�� pedagogika kultury,
�� pedagogika pracy,
�� pedagogika zdrowia,
�� teoria wychowania technicznego,
�� teoria wychowania obronnego,
�� pedagogika czasu wolnego i rekreacji.
IV Dyscypliny pomocnicze i z pogranicza:
�� pedagogika porównawcza,
�� pedeutologia,
�� polityka oświatowa,
�� ekonomika oświaty,
�� organizacja oświaty i wychowania,
�� filozofia wychowania,
�� psychologia wychowania,
�� socjologia wychowania,
�� biologia wychowania,
�� informatyka i cybernetyka edukacyjna.
Typologia Teresy Hejnickiej  Bezwioskiej:
I według kryterium metodologicznego (stopnia ogólności):
�� pedagogika ogólna w znaczeniu tradycyjnym,
�� pedagogiki szczegółowe.
II według celów czynności wychowawczych:
�� dydaktyka (powodowanie zmian w sferze intelektualnej),
�� teoria(e) wychowania (powodowanie zmian w sferze emocjonalnej),
III według kryterium wieku:
�� pedagogika przedszkolna,
�� pedagogika młodszego wieku szkolnego,
�� pedagogika szkolna,
�� pedagogika dorosłych,
IV według kryterium rodzaju działalności:
�� pedagogika obronna,
�� pedagogika rekreacji,
�� pedagogika działalności kulturalnej,
10 | S t r o n a
�� pedagogika sportu,
�� pedagogika opiekuocza,
�� pedagogika pracy,
�� pedagogika czasu wolnego i inne.
V według kryterium defektów rozwojowych i dewiacji:
�� pedagogika resocjalizacyjna,
�� pedagogika rewalidacyjna,
�� pedagogika penitencjarna,
�� oligofrenopedagogika,
�� surdopedagogika i inne.
VI według podejmowanych problemów badawczych:
�� politologia oświaty,
�� pedagogika społeczna,
�� pedagogika kształcenia zawodowego,
�� pedagogika specjalna,
�� pedagogika porównawcza,
�� pedagogika systemów oświatowych,
�� pedeutologia i inne.
Autorka powyższego podziału podkreśla istniejącą wielośd kryteriów i trudnośd znalezienia
klasyfikacji, która satysfakcjonowałaby wszystkich. Na tym tle coraz wyraz
niej podnosi się postulat
nie tyle dzielenia pedagogiki na nowe działy i dyscypliny, lecz odwrotnie, integracji wchodzącej w
nią działów i subdyscyplin.
EDUKACJA JAKO PRZEMIOT PEDAGOGIKI I JEJ SUBDYSCYPLIN
Mówiąc o wspomnianych obszarach pedagogiki i przedmiocie jej badao używa się kategorii
edukacja ( w odróżnieniu od kategorii wychowania).
W najszerszym ujęciu przez edukację rozumie się  ogół oddziaływao służących
formowaniu się zdolności życiowych człowieka. Tak określana praktyka edukacyjna jest pojęciem
szerokim i mocno zróżnicowanym  pedagogika bowiem w takim ujęciu ma za zadanie opisywad,
wyjaśniad i rozumied różnorakie formy praktyki edukacyjnej. W tym kontekście ważnym obszarem
badao pedagogicznych są polityczne, społeczne i kulturowe uwarunkowania praktyki edukacyjnej
(zwłaszcza instytucjonalnej), oraz odkrywanie nierówności w dostępie do oświaty i diagnozowanie
innych patologicznych zjawisk towarzyszących praktyce edukacyjnej. Ostatecznie też pedagogika
bada edukacyjne oddziaływanie mediów, kultury popularnej, rodziny oraz grup rówieśniczych.
11 | S t r o n a
 Pedagogika jest dziedzina złożoną z wielu subdyscyplin naukowych, zajmujących się
różnymi obszarami praktyki edukacyjnej. Wyczerpującą i najbardziej aktualną propozycją podziału
pedagogiki na subdyscypliny przedstawił Stanisław Kawula  sformułował On siedem kryteriów
klasyfikacji porządkujących współcześnie wyróżniane szczegółowe dziedziny pedagogiki jako
nauki:
1. kryterium celów działalności edukacyjnej  cele mogą tu dotyczyd formowania się zdolności
życiowych człowieka. Mogą to byd więc cele w których chodzi o ukształtowanie zdolności
logicznego myślenia, w tym i podobnymi procesami zajmuję się dydaktyka. Inne cele mogą
byd związane z kształtowaniem umiejętności podejmowania decyzji moralnych, bo takimi
zagadnieniami zajmuję się teoria wychowania.
2. kryterium metodologiczne  w tym wypadku mówimy o ukierunkowaniu metod pedagogiki
jako nauki, z jednej strony możemy tu mówid ogólnie o pedagogice i jej specyfice jako
odrębnej nauki społecznej  podejmowanej autorefleksji w tym względzie. Refleksje te są
obecne w pedagogice ogólnej i historii wychowania, z drugiej zaś strony możemy mówid o
wpływie społecznych czynników na procesy wychowania i czynności edukacyjne oraz
oddziaływania różnych środowisk na wychowanie i socjalizację  tutaj ważną rolę odgrywa
pedagogika społeczna ,
3. kryterium rozwojowe  według tego kryterium można uszeregowad kolejno subdyscypliny
pedagogiczne odpowiadające różnym okresom i etapom życia człowieka poddawanego
oddziaływaniom edukacyjnym,
4. kryterium dewiacji i defektów rozwojowych człowieka  w myśl tego kryterium wyróżniona
została pedagogika specjalna ze swoimi subdyscyplinami szczegółowymi,
5. kryterium instytucjonalne  chodzi tu o funkcjonowanie różnorakich instytucji
edukacyjnych i podejmowaną na ich gruncie praktykę edukacyjną,
6. kryterium problemowe  można wyróżnid subdyscypliny ze względu na typ problematyki
edukacyjnej np. problematyka systemów edukacji w kraju i na świecie (pedagogika
porównawcza),
7. kryterium dziedzin działalności ludzkiej  to nawiązuje do rodzajów działalności człowieka,
które pedagogika obejmuje polem badawczym. Będzie to np. praca socjalna lub
opiekuocza, itp.,
12 | S t r o n a
9. Pionowy i poziomy podział pedagogiki według S. Kunowskiego.
PODZIAA
PIONOWY
�� Pedagogika ogólna
�� Tworzenie koncepcji opisowo-wyjaśniajaco-normatwnych dotyczących wychowania
�� Pedagogika normatywna
�� Określenie celów wychowania
�� Poziom normatywny
�� Współpraca z naukami filozoficznymi: etyką, estetyką, antropologią, aksjologią.
�� Pedagogika eksperymentalna (opisowa)
�� Opis i wyjaśnienie rzeczywistości przy pomocy metod badawczych nauk
humanistycznych i matematyczno-przyrodniczych
�� Pedagogika empiryczna
�� Potoczna wiedza o wychowaniu Pedagogika
PODZIAA
POZIOMY
�� Nauki pedagogiczne
�� Historia wychowania, antropologia wychowania, kulturologia wychowania, biologia
wychowania, psychologia wychowania, filozofia wychowania, socjologia wychowania,
teologia wychowania
�� Typy nauk pedagogicznych  historyczne; empiryczne; prospektywne
(światopoglądowe)
�� Nauki współpracujące
�� Nauki realne  higiena i medycyna, ekonomia, demografia
�� Nauki formalne  cybernetyka, prakseologia, logika, metodologia nauk
�� Nauki aksjologiczna  etyka, estetyka,
�� Nauki pomocnicze
�� Psychologia, socjologia, filozofia, teologia, historia
Różnica pomiędzy propozycją pierwszą a drugą polega na tym, że w ujęciu wertykalnym przy
wyróżnianiu poszczególnych działów, główną rolę odgrywają sposoby uzyskiwania wiedzy i ich
stosowania, w drugim natomiast (horyzontalnym) zwraca się uwagę na zakres omawianej
problematyki.
10. Sposoby uporządkowania stanowisk w pedagogice  np. według: S.
Kunowskiego, M. Schiro, F. Meirieu.
Uporządkowanie według Philipa Meirieu ( ideologia, praktyka, teoria)
Rozbudowana teoria kosztem tez praktycznych oraz ideologicznych
Opis  koncepcje pedagogiczne o charakterze opisowo wyjaśniającym. Dążenie do osiągnięcia
autonomii naukowej. Uprawianie pedagogiki według modelu psychologii, socjologii lub filozofii.
Wielośd stanowisk wyjaśniających dane zjawisko. Krytycyzm.
Konsekwencje  marginalizacja aspektów wartościowania i wskazówek praktycznych. Trudności z
zastosowaniem tez teoretycznych do praktyki wychowania. Rozdział między pedagogiką jako
nauką a praktyką wychowania.
Rozbudowana ideologia kosztem tez praktycznych oraz teoretycznych
Opis  koncepcje pedagogiczne o charakterze postulatywnym. Rozwijanie treści dotyczących
normatywnych uzasadnieo potrzeby wychowania i celów wychowania.
13 | S t r o n a
Konsekwencje  brak krytycyzmu w wychowaniu. Dogmatycznośd, marginalizacja
zmian środowiska w jakich przebiega wychowanie. Skupienie się na  tradycyjnych ,
 wypróbowanych metodach wychowania.
Rozbudowana praktyka kosztem tez teoretycznych oraz ideologicznych
Opis  koncepcje pedagogiczne o charakterze postulatywnym. Skupienie uwagi na metodach
wychowania oraz przygotowaniu praktycznym do wykonywania zawodu.
Konsekwencje  pomijanie teoretycznych aspektów w wychowaniu. Skupienie się na
wybranych metodach wychowania. Trudności z krytyczną postawą wobec własnych działao oraz
trudności adaptacji w zmieniającej się sytuacji.
Uporządkowanie według Schiro
Pole I - Podkreślenie funkcji wychowanka i wychowawcy (podmiotowośd); Spontanicznośd,
kreatywnośd, samokształcenie; Wychowanie to działalnośd pośrednia (na środowisko)
Pole II - Wychowanie służy zmianom społecznym, rewolucji; Wychowanie oparte na interakcji,
symetryczne, dialogu, komunikacji
Pole III - Wychowanie służy socjalizacji, standaryzacji życia społecznego; Wychowanie to
technologia
Pole IV - Podkreślenie znaczenie nauki, nauczania i wiedzy dla rozwoju jednostki społeczeostwa;
Wiedzę rozumie się obiektywnie
Uporządkowanie według Kunowskiego- struktura koncepcji w pedagogice.
Koncepcja rzeczywistości, człowieka, moralności, życia społecznego.
Przyczyny różnicujące koncepcje w pedagogice.
1) Ideologia i światopogląd " Naczelne wartości ideologiczne to: wolnośd, miłośd, walka " Każda z
wymienionych wartości podlega interpretacji lackiej bądz
religijnej " Interpretacje wartości
zmieniają się historycznie
2)Tezy filozoficzne " Do głównych stanowisk w filozofii należy: idealizm, materializm i realizm "
Idealizm  sprowadza istotę człowieka do świadomości  kultura jest istotą wychowania "
Materializm - sprowadza istotę człowieka do funkcji mózgu (materii)  potrzeba ujarzmienia sił
natury " Realizm  uznanie współistnienia natury i ducha w człowieku  istota wychowania to
współpraca z łaską Bożą (nadnatura)
Systemy wychowania ; Liberalny, Socjalistyczny, Chrześcijaoski
System liberalny Geneza i dzieje
Naturalizm J.J Rousseau i H. Pestalozziego
�� Sprzeciw wobec szkoły herbartowskiej opartej na biernej percepcji treści
nauczania, encyklopedyzmie i dyscyplinie
�� Pragmatyzm J. Deweya  założenie uniwersyteckiej Eksperymentalnej Szkoły
Dwiczeo w Chicago 1896-1903.
�� Działalnośd M.Montessori, G. Kerschensteinera, F. Frobla, E. Key
�� Powstanie Międzynarodowej Ligi Nowego Wychowania  1912Haga; 1921 Calais
Koncepcja
�� Dziecko jest osobą odrębną i bogatą psychicznie; wychowanie oparte na
spontanicznej aktywności i zainteresowaniach dziecka; indywidualizacja;
koedukacja; tworzenie z klasy grupy współdziałania nie rywalizacji; zasada
następstw naturalnych
�� Moralizm idealistyczny  teza o naturalnej dobroci człowieka
�� Personalizm krytyczny  W. Stern  unitas multipleks
�� Humanizm technokratyczny J. Huxleya
14 | S t r o n a
Rozwój socjalistyczny Geneza i dzieje
�� Rozwój klasy robotniczej
�� Działalnośd K. Marksa i F. Engelsa  Manifest Komunistyczny 1848 r.  Postulat
wychowania umysłowego, fizycznego i politechnicznego
�� 1903 Lenin; 1920 III Zjazd Związku Młodzieży Komunistycznej opracowanie programu
nauczania komunistycznego
Koncepcja
�� Komunistyczna partyjnośd w nauce, wychowaniu i moralności; powiązanie teorii z
praktyką przez pracę; wychowanie w kolektywie i przez kolektyw; wszechstronnego
rozwoju, laickości; koedukacji; powszechności nauczania
�� Materializm filozoficzny - uznaje istnienie materii
�� Materializm historyczny  dotyczy rozwoju społeczeostwa, narzędzi i stosunki wytwórcze
decydują o rozwoju społeczeostwa, nadbudowa ideologiczna zależy od bazy materialnej
�� Moralnośd socjalistyczna  kryterium dobra moralnego jest szacunek dla człowieka oraz
interesy klasy robotniczej, społeczeostwa
�� Personalizm  człowiek, jego osobowośd jest wytworem relacji społecznych, alienacja
polega na zerwaniu relacji z własną klasą społeczną jest wynikiem kapitalizmu, czyli
oderwania człowiek od posiadania i używania wytworów własnej pracy
System Chrześcijaoski Geneza i dzieje
�� Objawienie judeochrześcijaoskie
�� Filozofia arystotelesowsko-tomistyczna
�� Pius XI  Divini Illius Magistri 1929
�� Nauczanie Soboru Watykaoskiego II  DWCh 1965 Gravissimum educationis
Koncepcja
�� Powszechne prawo do wychowania oraz wychowania religijnego; pierwszeostwo
rodziny w procesie wychowania; zasada pomocniczości; wszechstronny rozwój
�� Dogmaty o: stworzeniu; wcieleniu i odkupieniu; uświęceniu (Kościele i
sakramentach)
�� Realistyczna koncepcja bytu oraz poznania
�� Chrystocentryzm  wychowanie chrześcijanina na wzór Chrystusa
�� Moralizm chrześcijaoski  etyka normatywna, cnoty kardynalne
�� Personalizm  godnośd człowieka jako osoby oraz jako Dziecka Bożego
�� Humanizm  tworzenie wspólnoty opartej na wzajemnym miłosierdziu - Caritas
11. Personalizm  geneza, dzieje, przedstawiciele, tezy, typy
Personalizm - nazwa kilku (czasem przenikających się) kierunków współczesnych filozoficznych o
nastawieniu na autonomiczną wartośd osobowości, przykładających szczególną wagę do pojęcia
osoby (łac. persona):
Typy: personalizm statystyczny i dynamiczny / personalizm filozoficzny i religijny
Humanizm; personalizm  jako synonimy, relacja pokrywania się zakresów
Humanizm; personalizm  relacja rozłączności
Humanizm; personalizm  relacja zawierania się
*Personalizacja - aktywnośd samorozwojowa
Pedagogika personalistyczna
Personalizm("persona" - osoba; osobisty) jest kierunkiem rozważao o charakterze poznawczym,
koncentrującym się wokół różnych pojęd osoby; w centrum znajdują się tutaj takie wartości jak
dobro i rozwój osoby, stanowiące nadrzędną zasadę, której podporządkowane są wszelkie dobra
realizowane przez człowieka. Termin ten (według Węzkowskiego), stosowany jest w stosunku do
określania doktryny, w której uznaje się szczególną wartośd osoby tylko ze względu na nią samą do
15 | S t r o n a
doktryny dostrzegającej w człowieku byt wybiegający poza jego naturę i historię; jak również do
określania programu, który postuluje rozwój osobowy jako jeden z celów życia społecznego, oraz
głoszącego dominację wartości osobowych nad materialnymi. W Polsce swoje miejsce miał
personalizm chrześcijaoski, uprawiany na wzór Maritaina.
Przedstawiciele personalizmu:
�� W. Stern (1871-1938)
Był przedstawicielem odłamu personalizmu krytycznego; twierdził on, iż każda osoba jest
samookreślającą się, jednorodną całością skierowaną pewnemu ku celowi, rzeczy natomiast
stanowią bierny przedmiot poddawany obcym celom; samookreślenie osoby dokonuje się na
drodze samowychowania i samorozwoju. Osoba sama nadaje sobie swoją postad. Osobą jest
również roślina (a nawet narodem), gdyż ją również charakteryzuje samozachowanie.
�� E. Mounier (1905-1950)
Był przedstawicielem personalizmu politycznego; próbował pogodzid idee personalizmu z
marksizmem;
�� K. Wojtyła ("Osoba i czyn", Miłośd i odpowiedzialnośd")
Wychowanie w ujęciu Wojtyły to twórczośd o pewnym przedmiocie osobowym; celem
wychowania jest to, by człowiek stawał się bardziej człowiekiem, aby bardziej był a nie więcej miał.
Istotą wychowania jest stawanie się osobą, przy czym człowiek sam wychowuje, samostanowi się.
Człowiek powinien byd również dla innych, a wychowanie ma mu pomóc w kształtowaniu się w
nim osoby.
12. Postmodernizm i antypedagogika - geneza, dzieje, przedstawiciele, tezy, typy.
Geneza postmodernizmu  ogólnego znaczenia nabrał w latach 40. XX w. Od lat 70. XX w.
powszechnie używane w odniesieniu do kultury zachodniej zniechęconej do rozumu, metod
naukowych i wiary w postęp.
Definicja: postmodernizm definiuje się jako m.in.: schyłkowy okres modernizmu, charakteryzujący
się rozpadem idei uznanych w nowożytności za obowiązujące; sposób filozofowania krytyczny
wobec filozofii nowożytnej; nowy stan ducha współczesnej kultury i społeczeostwa wraz z jego
takimi tendencjami, jak: fragmentarycznośd widzenia świata, pluralizm, dechrystianizacja życia i
myślenia, relatywizm poznawczy i etyczny, otwartośd na łączenie różnych systemów filozoficznych,
religijnych i innych, itd.
Podstawy postmodernizmu: psychoanaliza i dekonstrukcja.
Prekursorzy i myśliciele: tutaj wymienia się m.in.: Marksa, Kirkegaarda, Freuda. Współcześnie np.:
F. Fukuyamę i T. Szkudlarka.
Postmodernistyczna pedagogika. Dyskurs edukacyjny  Perspektywa pedagogiki jest widokiem na
coś, co dopiero może w niej nastąpid, przejściem ku czemuś nowemu, jeszcze nieznanemu bądz

też jest kojarzona z dystansem do swojej dotychczasowej modernistycznej konwencji.
Edukacyjny dyskurs postmodernistyczny  zapoczątkowany przez Z. Kwiecioskiego, L.
Witkowskiego, kontynuowany przez T. Szkudlarka, Z. Melosika. Zawiera on wiele wartościowych
przesłanek do zrozumienia rzeczywistości społeczno-kulturowej społeczeostw poststrukturalnych
(ponowoczesnych). Pedagogika postmodernizmu jest formą pedagogiki krytycznej. W jej świetle
każdy powinien móc się maksymalnie samorealizowad. Ujawniają się tutaj wzajemne relacje
między pedagogiką a emancypacją  która jest jednym z podstawowych celów i układów
odniesienia większości teorii i praktyk edukacyjnych w ponowoczesnym świecie.
Teorie i założenia w postmodernizmie:
POSTMODERNIZM: zrywa się z poszukiwaniem optymalnego wychowania; nie obowiązuje
autorytet; nie ma apelowania do posłuszeostwa, przestrzegania norm, postępowania wg wzorów,
zobowiązania do umów, żadnej wspólnoty między kontrahentami; dominującą kategorią jest
dobrowolnośd; są 3 implikacje w wychowaniu wg Kupffera (zanika logika przyczynowości;
16 | S t r o n a
wszystko jest inscenizowane; nie istnieje niezawodna rzeczywistośd); jedno z podstawowych
pytao:  Jaką społeczną funkcję spełnia dzisiaj wychowanie? ; pedagog uznaje prawo do wolności;
podmiotowośd wychowawców i ich wychowanków może pojawid się tylko w takich instytucjach
czy wspólnotach edukacyjnych, w których wolnośd istnieje jako relacja społeczna; występuje
społeczeostwo otwarte, pluralistyczne, w którym jest wiele sprzeczności; oprócz pluralizmu
społeczeostwa, jest też pluralizm ekspertów; wartości i normy są szeroko rozumianymi ramami
orientacyjnymi; występuje to forma paostwa  gwaranta praw i wolności; świat jest zbudowany
antagonistycznie, będąc nieustanną walką o władzę, o dominację jednego dyskursu nad drugim.
Można tu wyróżnid podstawowe zasady w 5 obszarach systemu kształcenia:
1) właściciel systemu oświatowego i instytucji oświatowych;
2) pojedyncze instytucje oświatowe;
3) program kształcenia - pojawia się tutaj pojęcie rozumu transwersalnego. Miarą edukacji jest jej
elastycznośd i  tworzenie otwartości ;
4) style i strategie uczenia się  istotne jest eksponowanie kategorii podmiotu, indywidualizacji
osobowości. Konieczna jest mnogośd stylów uczenia się, akceptacja strategii uczenia się i
stworzenie odpowiednich warunków do uczenia się. Interesująca jest pedagogiczna wersja
strategii dekonstrukcji tekstu;
5) dydaktyczne modele i metody uczenia się.
Antypedagogika - nurt w pedagogice negujący tradycyjną formę wychowania opierającą się na
zasadzie "sterowania" życiem dziecka. Antypedagogika w założeniu oddaje wolnośd do
samodecydowania o sobie dziecku, a rolę nauczyciela sprowadza do "przewodnika" w myśl zasady
lepiej wspierad zamiast wychowywad. Podstawowym warunkiem tego wspierania jest jego
dobrowolnośd. Zdaniem antypedagogiki, dominującą w obecnym wychowaniu rolę wychowawcy i
zasadę wychowawca wie lepiej niż wychowanek, co jest dla niego dobre, należy zastąpid prawem
dziecka do wyboru opartym na zaufaniu, że wybierze ono dobrze, bo wychowanek wie lepiej niż
wychowawca, co jest dla niego dobre.
Antypedagogika upomniała się o takie wartości jak:
�� wolnośd;
�� równośd;
�� przyjaz
o;
�� samostanowienie;
�� odpowiedzialnośd każdego za siebie samego.
Wg niektórych autorów antypedagogika odnosi się jedynie do nurtu stworzonego w latach 70. XX
w. przez Ekkeharda von Braunm�hl, zaś koncepcja Neilla uznawana jest za podejście
reformatorskie w pedagogice. Chod rozróżnienie nie wydaje się jasne to obie koncepcje różnią się -
nie tylko datą powstania.
Do Polski nurt ten trafił dzięki obecności w Uniwersytecie A
ódzkim w 1985 roku profesor
pedagogiki z Uniwersytetu z Giessen - Horsta Widmanna, który wygłosił na ten temat krótki
wykład. Jednym z głównych propagatorów i współczesnych przedstawicieli antypedagogiki jest
Hubertus von Schoenebeck, który w styczniu 1990 roku wygłosił cykl wykładów w Polsce. W ten
sposób także i polscy pedagodzy, psychologowie i studenci kierunków nauczycielskich mogli
bezpośrednio zetknąd się z tą nową orientacją edukacyjną. Prekursorem w polskiej rzeczywistości
był Janusz Korczak i stworzony przez niego system. Podejście antypedagogiki jest krytykowane
przez pedagogów "tradycyjnych". Wysuwają oni zarzuty, że dziecko pozostawiane jest samemu
sobie, a antypedagogika zapomina, że kształtowanie właściwych norm moralnych i hierarchii
wartości dokonuje się stopniowo i pod wpływem otoczenia
17 | S t r o n a
13. Pedagogika krytyczna (Szkoła Frankfurcka, Ruch Antyszkolny I. Illicha).
Szkoła frankfurcka - potoczna nazwa w literaturze przedmiotu filozofii i socjologii grupy
pracowników frankfurckiego Instytutu Badao Społecznych istniejącego w latach 1923-1933 na
tamtejszym uniwersytecie, a od 1933 roku kolejno przy paryskiej �cole Normale Sup�rieure i
nowojorskim Columbia University i od 1949 ponownie we Frankfurcie nad Menem.
Tezy:
�� Społeczeostwo to zbiór grup społecznych podlegających charakterystyce poprzez prawa,
obowiązki, role społeczne czy wspólne cechy osobnicze
�� Naturalną sytuacją w społeczeostwie jest sytuacja konfliktu
�� Konflikt społeczny przebiega na takich płaszczyznach jak: prawna, kulturowa,
komunikacyjna, edukacyjna
�� Szkoła jest instytucją zależną ideologicznie, politycznie, społecznie; utrzymuje różnice
klasowe
�� Szkoła funkcjonuje na dwóch poziomach: jawnym i ukrytym
�� Nauczyciel jest osobą funkcjonującą w sytuacji  rozdarcia między lojalnością wobec
pracodawcy a lojalnością wobec uczniów
Przedstawiciele pedagogiki krytycznej, w tym Paolo Freire, Henry Giroux i Peter McLaren
postulują, że nauczyciel powinien byd "transformatywnym intelektualistą" (samo pojęcie
stworzone zostało przez Giroux).
Edukacja , w pedagogice krytycznej to element systemu społecznego ściśle związany z jego
funkcjami politycznymi.
Ukryty program szkolny- stanowi nieudokumentowany w oficjalnych założeniach system
wpływów wychowawczych przystosowujący jednostki i grupy do ram systemu społecznego
Reprodukcja kulturowa, czyli tworzenie przez edukację społecznego przeświadczenia o
legalnością oraz nielegalnością określonych praktyk kulturowych. Tradycyjne programy nauczania
odzwierciedlają przede wszystkim kulturę społecznych elit tzw. kulturę wysoką. Fakt włączenia jej
tekstów i wartości do programu szkolnego czyni z niej kulturę legalną, jednocześnie pozbawiając
takiego stanu teksty i wartości innych kultur
Ignorowanie różnic (w klasie mogą byd dzieci wywodzące się z różnych grup etnicznych czy
religijnych, ale szkoła zakłada niejako automatycznie, że normalne dziecko jest np. Polakiem i
katolikiem.)
Trening milczenia- dzieci nienależące do zdefiniowanych przez szkołę grupy normalnych uczniów
wycofują się z aktywnego udziału szkolnej edukacji, starają się byd niewidoczne i w miarę
możliwości unikają zabierania głosu. W rezultacie przystosowują się do sytuacji społecznej
marginalizacji, do życia w cieniu
Postawy Nauczyciela:
Postawa konserwatywna- różnice między kulturami reprezentowanymi przez dzieci są
ignorowane i podporządkowane dominującej kulturze reprezentowanej w programach nauczania
Postawa liberalna- jest to postawa nauczyciela przyzwalająca na ujawnienie się różnic i zmierza do
kształtowania tolerancji dla różnorodności.
Postawa tzw. Tłumacza- zadaniem nauczyciela jest przekład kultury nieznanej (np. dominującej
kultury kanonu) na język zgodny z doświadczeniem kulturowym dziecka oraz pośredniczeniem w
kontaktach pomiędzy dziedmi pochodzących z różnych środowisk.
Transformatywny intelektualista (taki powinien byd nauczyciel) - jest sprzymierzeocem słabszych
grup społecznych, a także tłumaczem między człowiekiem a złożonym światem społecznym.
Powinien on pomagad w krytycznym rozumieniu świata, przede wszystkim wskazując nierówności
w społeczeostwie.
Ruch Antyszkolny Ivana Illicha
Krytyka szkoły
18 | S t r o n a
�� szkoły ze względu na swój przymusowy charakter nie spełniają funkcji wychowawczych ani
edukacyjnych, nie wpływają na polepszenie jakości życia i rozwoju społeczeostwa
�� szkoła utrzymuje i pogłębia różnice majątkowe i społeczne
�� szkoła jest instytucją przemocy, gdyż pozbawia swoich uczniów praw i swobody
�� szkoła niszczy radośd uczenia się przez swój system administracyjny i oceniający
�� szkoła nie sprzyja rozwojowi indywidualnych zainteresowao, niszczy naturalną skłonnośd
poznawczą
ROZWI
ZANIE:
�� System edukacji pozaszkolnej
�� Umożliwienie powszechnego dostępu do wiedzy
�� Tworzenie możliwości do publicznej prezentacji wyników badao i wiedzy
�� Tworzenie możliwości kontaktu osób chcących się uczyd z osobami chcącymi nauczad
Prawdziwe cele edukacyjne dostrzega Illich w swobodnym, spontanicznym, bardziej okazjonalnym
niż ukierunkowanym kształceniu i samokształceniu. W miejsce systemu szkolnego proponuje
otwarte sieci oświatowe.
Szkoła jest bardziej nieudolna, jeśli chodzi o stworzenie warunków sprzyjających swobodnemu
odkrywaniu, odkrywczemu stosowaniu nabytych umiejętności. Przez I. Illicha owe warunki zostały
nazwane wolne wykształcenie.
I. Illichowi chodzi o zastąpienie złych szkół szkołami dobrymi, mniej formalnymi ośrodkami
kształcenia i wychowania. Jego zdaniem, szkoła jako instytucja jest głównie nastawiona na
kształcenie, a w mniejszym stopniu na wychowanie. Sam proponuje oparcie kształcenia na
nowych strukturach, tzn. na czterech sieciach oświatowych, które nazywa sieciami edukacyjnymi
lub siatkami nauczania:
�� sied placówek ułatwiających dostęp do przedmiotów oświatowych  przyrządów,
instrumentów, aparatów, słowem pomocy naukowych przydatnych do formalnego
kształcenia; to wolny dostęp do rzeczy mających wartości oświatowe;
�� umiejętności, określanie warunków, na jakich są gotowi służyd innym osobom pragnącym
posiąśd te same umiejętności i podad adresy, pod którymi można ich zastad; to wolne
krążenie umiejętności;
�� sied placówek doboru partnerów zainteresowanych tą samą dziedziną i poszukujących
towarzysza nauki, badao, dyskusji  stymulowanie ukrytych w ludziach talentów twórczych
i krytycznych;
�� sied placówek informujących o wszelkiego rodzaju oświatowcach, którzy mogą i chcą
świadczyd określone usługi oświatowe  funkcją byłaby też obsługa wyżej wymienionych
sieci, poradnictwo dla rodziców, pomoc psychologiczna dla młodzieży itp.
�� Rola i zadania nauczyciela w koncepcji Ivana Illicha
Illich proponuje dobór odpowiedniego nauczyciela dla odpowiedniego ucznia, a szczególnie i
przede wszystkim, by sensownie określone zajęcia zachęciły ucznia do pracy. Dlatego za pedagoga
uważa takiego człowieka, który:
�� jest przewodnikiem nie narzucającym swoją wiedzę innym,
�� pomaga co najwyżej uczniowi sformułowad problem, gdyż tylko wyraz
ne sprecyzowanie
pozwoli mu znalez
d odpowiedniego partnera pragnącego badad w danej chwili tę samą
kwestię i w tym samym kontekście.
14. Pedagogika emancypacyjna (P. Freire) - geneza, dzieje, przedstawiciele, tezy,
typy
Paulo Freire ( 1921 - 1997 ) - brazylijski pedagog.
Freire podjął w latach pięddziesiątych XX wieku badania oparte na bezpośrednich działaniach
edukacyjnych wśród najbiedniejszej ludności północno-wschodniej Brazylii. Swoje programy nauki
pisania i czytania oparł na metodzie jednoczesnego nauczania alfabetu i uświadomienia ludziom
19 | S t r o n a
nędzy i wyzysku, w jakich żyją. Poglądy te zostały uznane przez nowe władze (w 1964 r.) za
rewolucyjne i wywrotowe i Freire trafił do więzienia.
Tezy
�� Każdy system wychowania jest politycznie, ideologicznie zaangażowany, nie ma pedagogiki
neutralnej
�� Poziom życia społecznego koreluje z poziomem wykształcenia
�� Emancypacja posiada zarówno aspekt subiektywny jak i obiektywny: subiektywnie  sprzyja
rozwojowi jednostki; obiektywnie  promuje walkę z niesprawiedliwością społeczną,
podmiotami ją generującymi
�� Szkoła pełni funkcje adaptacyjne: w sensie społecznym  nie uczy krytyki zastanej sytuacji
społecznej; w sensie intelektualnym  uczy zapamiętywania nie zaś rozumienia
�� Dystans między nauczycielem a uczniem jest wynikiem dystansu społecznego
�� Dystans ten nie sprzyja edukacji powoduje nierozumienie ucznia
�� Metodą nauczania oraz typem relacji nauczyciel-uczeo winien byd dialog  motywuje obie
strony do poznania rzeczywistości
�� Dialog pełni także funkcje społeczne  edukacja sfer najbiedniejszych, uciśnionych nie może
przybierad formy narzucania określonych treści.
Istnieją dwa nurty pedagogiki emancypacyjnej:
Nurt polityczny - jest to ruch protestu przeciwko nowoczesnemu społeczeostwu przemysłowemu,
przeciwko konsumpcji czy zagrożeniom ekologicznym;
Nurt indywidualistyczno-anarchistyczny  jest restauracją romantycznej wiary czy utopii
w ukształtowanie  nowego człowieka w doskonałym wolnym od władzy i przemocy
społeczeostwie; naczelny cel: umożliwienie człowiekowi bycia wolną osobowością; akcent
położony jest na osiąganie własnej autonomii.
Istnieje także kilka zasad wychowania emancypacyjnego:
�� Zasada autentycznej miłości wobec ludzi.
�� Zasada dialogu pedagogicznego
�� Zasada nie importowania obcych kulturowo wzorów edukacji.
�� Zasada walki o wolnośd, bez narzucania jej komukolwiek
Emancypacja w edukacji postrzegana jest jako droga do usuwania podziałów i łagodzenia napięd
pomiędzy deklaracjami i postulatami a rzeczywistą praktyką w różnych obszarach życia.
Przykładem edukacji emancypacyjnej mogą byd wolne szkoły, istniejące w wielu krajach Europy
Zachodniej. Główne założenia tych szkół to
- uczenie tolerancji dla różnic i umiejętności życia z odmiennościami,
- uczenie życia we wspólnocie i wspólnego podejmowania decyzji o tym, jak chce się żyd,
- kształtowanie człowieka nie przez zakazy, ale przez tworzenie możliwości wielostronnego
rozwoju,
- uznanie szkoły za pomost między rodziną a wielkimi systemami społecznymi, w których żyjemy.
Przykładem takiej szkoły w Polsce jest Wrocławska Szkoła Przyszłości, stworzona przez profesora
Ryszarda A
ukaszewicza. Nauka jest tu traktowana jako instrument poznawania świata, siebie i
swego związku ze światem. System pracy opiera się na założeniu, że w każdym działaniu dziecka w
wieku wczesnoszkolnym powinny występowad trzy czynniki: element zabawy, gra wyobraz
ni i
potrzeba doskonałości. Trzeba dzieciom pozwolid przeżyd pewne zjawiska, pobudzid emocje.
Rozwijanie wyobraz
ni służy wyzwalaniu poznawczych możliwości dziecka. W szkole każdy człowiek
powinien nauczyd się pojmowania, porozumienia, odpowiedzialności. Nauka w WSP to edukacja
dla rozwoju, wydobywająca i rozwijająca potencjał możliwości dzieci. Konieczne jest stworzenie
szans maksymalizowania rozwoju intelektualnego, gdyż to, co człowiek dzisiaj osiągnął w tej
dziedzinie, to zaledwie 5-20% jego możliwości.
20 | S t r o n a