PROMOCJA ZDROWIA  PODSTAWOWE POJ
CIA
1. CZYNNIKI WARUNKUJ
CE ZDROWIE  w końcu lat 70-tych Światowa Organizacja Zdrowia
ogłosiła czynniki warunkujące zdrowie. Należą do nich:
a. pełne korzystanie z praw i swobód obywatelskich,
b. możliwość zatrudnienia i praca w odpowiednich warunkach,
c. dobre warunki mieszkaniowe,
d. utrzymanie kondycji psychofizycznej stosownej do wieku i płci,
e. uzyskanie odpowiedniego wykształcenia,
f. odpowiednie zaopatrzenie w żywności i odpowiedni stan odżywienia,
g. poczucie bezpieczeństwa,
h. komunikacja i łączność z innymi ludz
mi,
i. możliwość gromadzenia oszczędności,
j. możliwość wypoczynku , regeneracji sił i rozrywki oraz dostępność odpowiedniej odzieży (J. B.
Karski).
2. DETERMINANTY ZDROWIA  dane opisujące warunki zdrowotne, w jakich dana ludność żyje.
Determinanty zdrowia, poza uwarunkowaniami genetycznymi, stanowić mogą bezpośrednie lub
pośrednie przyczyny występowania chorób, urazów, dolegliwości czy zgonów. BEZPOŚREDNIE
DETERMINANTY ZDROWIA: żywienie, palenie tytoniu, zaopatrzenie w zdrową wodę, ekspozycja
na zakażenie. DETERMINANTY POŚREDNIE to: warunki makroekonomiczne i społeczno 
demograficzne, wykształcenie, czy środowisko w najszerszym tego słowa znaczeniu (J. B.
Karski).
3. EKOTRAFOLOGIA  nauka zajmująca się optymalizacją żywienia z uwzględnieniem
indywidualnych potrzeb (J. B. Karski).
4. EDUKACJA ZDROWOTNA  dotyczy całego życia człowieka wobec zmieniających się
warunków i potrzeb w różnych okresach. Według T. Williama edukacja zdrowotna to proces,
w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i społeczności, w której żyją. Edukacja
zdrowotna jest zawsze wychowaniem do zdrowia w kontekście fizycznym, psychicznym,
społecznym jednostki i grupy. Według E. Charońskiej pod pojęciem edukacja zdrowotna
należy rozumieć całokształt działań zmierzających do kształtowania zachowań zdrowotnych
ludzi, by mogli prowadzić zdrowy styl życia i przyczyniać się do umacniania zdrowia oraz
rozwijać kompetencje skutecznego wpływania na zdrowie własne i społeczności, w której żyją.
5. EPIDEMIOLOGIA  nauka zajmująca się badaniem rozpowszechnienia w populacji stanów
związanych ze zdrowiem, ich determinantów oraz zdarzeń, a następnie zastosowaniem wyników
tego badania do nadzorowania i kontroli problemów zdrowotnych (Z. Słońska).
6. EWALUACJA  proces zbierania informacji o przebiegu działania i uzyskiwanych efektach oraz
ich analizowania w celu udoskonalenia przebiegu tego działania i osiągnięcia zamierzonych
efektów (A. Brzezińska).
7. EWALUACJA PROCESU  obserwowanie, śledzenie (monitorowanie) przebiegu realizacji
programu w celu dokonywania ewentualnych korekt lub modyfikacji (Z. Słońska).
8. EWALUACJA WYNIKÓW  zbadanie stopnia realizacji ustalonych zadań i osiągnięcia
przyjętych celów programu (Z. Słońska).
9. GRUPA RYZYKA  grupa osób, która w wyniku posiadanych cech biologicznych, statusu
społeczno  ekonomicznego oraz cech środowiska, w którym żyje jest bardziej podatna na
pewne choroby lub utratę zdrowia niż reszta populacji (Z. Słońska).
10. INFRASTRUKTURA DLA PROMOCJI ZDROWIA I PREWENCJI CHORÓB  ogół zasobów
ludzkich i materialnych, struktur organizacyjnych i administracyjnych, strategii oraz przepisów
niezbędnych do prowadzenia systematycznych, długofalowych i wielosektorowych działań z
zakresu promocji zdrowia i prewencji chorób (Z. Słońska).
11. JAKOŚĆ ŻYCIA  poczucie satysfakcji jednostek lub grup społecznych wynikające ze
świadomości zaspokojenia własnych potrzeb oraz postrzegania możliwości osiągnięcia pełni
rozwoju jednostkowego i społecznego (Z. Słońska).
12. KOALICJA  czasowy sojusz najczęściej zawierany przez instytucje i organizacje różniące się,
na co dzień celami, które decydują się współpracować, aby osiągnąć ustalony, wspólny cel.
Wspólny cel o dobrowolność stowarzyszania są istotą koalicji. Poszczególne koalicje mogą
różnić się siłą i charakterem wzajemnych powiązań między partnerami oraz stopniem
sformalizowania współpracy (Habana  Hafnem, Reed 1995).
13. A
AC
CUCH ZDROWIA  wspólne działania opieki zdrowotnej i lokalnego społeczeństwa wokół
określonego problemu zdrowotnego (J. B. Karski).
14. A
AC
CUCH JAKOŚCI  polega na otwarciu możliwości analizowania opieki zdrowotnej poprzez
badania kontrolne osób, członków danej społeczności i analizowanie wyników w aspekcie
pozyskiwania zdrowia wskutek podjętych już działań (J. B. Karski).
15. NARODOWY PROGRAM ZDROWIA  założenia polityki zdrowotnej państwa, w których
wyodrębniono cele strategiczne i operacyjne, których realizacja zmierza do podniesienia
poziomu zdrowotności obywateli. Narodowy Program Zdrowia (NPZ) jest przedsięwzięciem
ogólnokrajowym, w którym uczestniczyć powinno całe społeczeństwo, wszystkie systemy
społeczne i istniejące w nich organizacje. Obecnie w Polsce opracowany jest projekt NPZ na
lata 2007  2015.
16. NORMA  stanowi niejako przepis na określenie prawidłowości lub nieprawidłowości
właściwości, cechy, zjawiska. Z biologicznego punktu widzenia normą jest stan optymalny
organizmu i jego składowych struktur i funkcji. W biologii normą jest zazwyczaj wartość
określonej cechy najbardziej charakterystyczna dla danej zbiorowości, wobec czego można jej
nadać znaczenie statystyczne (J. B. Karski).
17. OŚWIATA  działanie mające na celu upowszechnienie wiedzy i kultury w społeczeństwie
poprzez szkoły, placówki kulturalno  oświatowe, książki, czasopisma, radio, telewizję, wystawy
itp. (E. Charońska). J. Szczepański definiuje oświatę jako:
üð kompleks instytucji sÅ‚użących przekazywaniu wiedzy,
üð dziaÅ‚alność majÄ…ca w ramach instytucji i organizacji przekazywać czÅ‚onkom spoÅ‚eczeÅ„stwa
określone treści,
üð stan oÅ›wiecenia spoÅ‚eczeÅ„stwa, a wiÄ™c zasób wiedzy poszczególnych obywateli.
18. OŚWIATA ZDROWOTNA  zajmuje się wychowaniem społeczeństwa w zakresie kształtowania
postaw wobec wartości zdrowia i zdrowotnych zachowań ludności (H. Wentlandowa).
19. POLITYKA PROZDROWOTNA  budowanie wspierającego środowiska umożliwiającego
ludziom prowadzenie zdrowego życia oraz dokonywanie prozdrowotnych wyborów. Wyraża się
poprzez respektowanie dobra zdrowia i równości w procesie ustalania polityki w obrębie
wszystkich sektorów państwowych, a w szczególności w rolnictwie, handlu, edukacji, przemyśle
i komunikacji oraz poprzez odpowiedzialność za skutki zdrowotne podejmowanych decyzji
politycznych. Naczelną zasadą jest by dobro zdrowia było rozważane na równi z problemami
natury ekonomicznej (Z. Słońska).
20. POLITYKA ZDROWOTNA  jest dającym się wyodrębnić procesem instytucjonalnie
wywołanych zdarzeń odnoszących się do spraw zdrowia w skali ponadjednostkowej, w którym
to procesie obecne są rozstrzygnięcia o charakterze władczym (J. B. Karski).
21. PREWENCJA CHORÓB  termin stosowany dla zobrazowania strategii obliczonych za
zredukowanie częstości występowania czynników, które zmniejszają podatność na chorobę.
Obejmuje również działania i strategie związane z zapobieganiem częstości występowania
następstw chorób. Wyróżnia się trzy rodzaje prewencji: prewencję pierwotną, wtórną i trzeciego
stopnia (Z. Słońska).
22. PROMOCJA ZDROWIA  to proces umożliwiający jednostkom i grupom społecznym
zwiększenie kontroli nad uwarunkowaniami zdrowia w celu poprawy ich stanu zdrowia oraz
sprzyjający rozwijaniu zdrowego stylu życia, a także kształtowaniu innych społecznych,
środowiskowych i osobniczych czynników prowadzących do zdrowia (Glossary, 1995).
23. SIEDLISKO  miejsce, gdzie ludzie żyją, pracują, uczą się, korzystają z pewnych świadczeń.
Podejście siedliskowe zakłada, że każde siedlisko jest częścią szerszego systemu, na który
składają się także inne siedliska wzajemnie, choć w różnym stopniu ze sobą powiązane
(B. Woynarowska).
24. STAN ZDROWIA  sposób opisu lub pomiaru zdrowia jednostki, grupy czy populacji odniesiony
do obowiązujących standardów, m. in. wskaz
ników zdrowia. Termin ten jest często używany w
odniesieniu do fizycznego lub biologicznego stanu jednostki lub populacji. Należy pamiętać o
tym, że w promocji zdrowia odnosi się on także do społecznych i emocjonalnych aspektów
zdrowia oraz do subiektywnej oceny stanu zdrowia (Z. Słońska).
25. STYL ŻYCIA  zespół codziennych zachowań, specyficznych dla danej jednostki lub
zbiorowości. Zakłada się, iż styl życia kształtuje się w procesie wzajemnego oddziaływania
bardzo szeroko pojętych warunków życia oraz indywidualnych wzorów zachowań
zdeterminowanych przez czynniki społeczno  kulturowe i cechy osobiste jednostek (Z.
Słońska).
26. ÅšRODOWISKO WSPIERAJ
CE ZDROWIE  środowisko oprócz stylu życia i czynników
genetycznych jest determinantem określającym stan zdrowia. Możemy wyróżnić pięć
zasadniczych grup środowisk wspierających zdrowie:
üð Å›rodowisko fizyczne  to powietrze i woda, odpady i inne substancje i promieniowanie,
mieszkanie i inne miejsca przebywania człowieka, przyroda oraz struktury globalne
(warstwa ozonowa, obieg węgla w przyrodzie),
üð Å›rodowisko spoÅ‚eczne  to jego normy, wartoÅ›ci, obyczaje, a także moda, uprzedzenia,
zwyczaje i postrzeganie korzyści,
üð Å›rodowisko polityk  to kierunki dziaÅ‚aÅ„ i strategie reprezentowane prze rolnictwo,
energetykę, transport, przemysł, rynek, ochronę środowiska, kulturę, ochronę zdrowia,
naukę, edukację, pomoc i opiekę społeczną,
üð Å›rodowisko zasobów  istniejÄ…ce lub pożądane z
ródła finansowania, które mogą
pochodzić od społeczeństwa, handlu lub osób fizycznych, z
ródła infrastrukturalne,
informacyjne oraz z
ródła jakie stanowią umiejętności i zdolności osobnicze jednostek,
üð Å›rodowisko polityczne  to warunki, w których żyje spoÅ‚eczeÅ„stwo, niezależnie od tego,
czy jest ono otwarte, czy zamknięte politycznie, świeckie czy religijne, współrządzące
czy samowładcze, demokratyczne lub niedemokratyczne, w stanie pokoju lub nawet w
stanie wojny. Ponadto prawa człowieka, struktury konstytucyjne, partie polityczne,
wolność informacji i wolny do nich dostęp (J. B. Karski).
27. WSPARCIE SPOA
ECZNE  pomoc dostępna w obrębie społeczności, która jest zorientowana
na łagodzenie negatywnego oddziaływania przykrych zdarzeń życiowych oraz innych z
ródeł
stresu i tym samym może wspierać jednostki i grupy w procesie radzenia sobie w trudnych
sytuacjach (Z. Słońska).
28. WYCHOWANIE ZDROWOTNE  proces, którego celem jest dostarczenie wiedzy o zdrowiu,
uformowanie właściwych nawyków potrzebnych do jego utrzymania, wyrobienie odpowiednich
sprawności, pobudzenie i rozwijanie pozytywnego zainteresowania sprawami zdrowia,
nastawienie woli i ukształtowanie postawy umożliwiającej jego pielęgnację, zapobieganie
chorobom, leczenie i stosowanie wymagań higieny w życiu jednostki i zbiorowości ludzkiej
(E. Mazurkiewicz).
29. ZDROWIE  wg WHO  stan pełnej fizycznej, psychicznej i społecznej pomyślności, a nie tylko
brak choroby czy ułomności.
30. ZDROWIE PUBLICZNE  Jak pisze J. B. Karski zdrowie publiczne to zadanie lub wysiłek
organizowany przez społeczeństwo dla celów ochrony, promocji i odzyskania zdrowia ludności.
Ma to być połączony twór nauki, umiejętności i wierzeń skierowanych na utrzymanie i poprawę
stanu zdrowia ogółu poprzez wspólne, społeczne działanie wszystkich.
Pierwszą definicję zdrowia publicznego zaproponował już w 1923 roku C. E. A. Winslow. Według
niego zdrowie publiczne to nauka i sztuka zapobiegania chorobom, przedłużania życia i promocji
zdrowia fizycznego poprzez wysiłek społeczności, higienę środowiska, kontrolę zakażeń, nauczanie
zasad higieny indywidualnej, organizację służb medycznych i pielęgniarskich ukierunkowaną na
zapobieganie chorobom i wczesne ustalanie diagnozy, rozwój mechanizmów społecznych
zapewniających każdemu indywidualnie i społeczności, warunki życia pozwalające na utrzymanie
zdrowia. Natomiast według Międzynarodowego Stowarzyszenia Epidemiologów zdrowie publiczne
jest instytucją społeczną i oznacza po prostu zdrowie ludności. Obejmuje ono szeroki zakres działań
wielodyscyplinarnych wiążących się z różnymi aspektami zdrowia ludzi, jego ochroną, umocnieniem i
poprawÄ…, ocenÄ… potrzeb zdrowotnych populacji oraz sposobami ich zaspakajania. Zajmuje siÄ™ nie tylko
zdrowiem jednostki, ale także zdrowiem wszystkich ludzi oraz jego uwarunkowaniami zarówno
negatywnymi, jak i pozytywnymi, czyli działaniami prozdrowotnymi umacniającymi zdrowie.