Promocja zdrowia ludzi
starszych
Wyzwanie - ze względu na
wydłużanie się czasu życia i rozwój
zależności od innych ludzi
Przygotowała: dr Krystyna Misiak
Wybrane definicje
ØðPromocja zdrowia  proces umożliwiajÄ…cy
zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem oraz
stwarzający możliwość poprawienia zdrowia
(1986 Karta Ottawska)
ØðZdrowie  najdÅ‚uższa możliwość
samodzielnego, aktywnego i twórczego życia
bez chorób i niepełnosprawności lub z nimi,
jeśli nie da się ich wyeliminować (1977 
Międzynarodowe Zgromadzenie Zdrowia)
Promocja zdrowia
- jest procesem umożliwiającym każdemu
człowiekowi zwiększenie oddziaływania na
własne zdrowie, jego poprawę i utrzymanie
W definicji tej, zwanej europejskÄ… lub WHO-wskÄ…
(1986), główne znaczenie ma aktywność
poszczególnych osób i grup biorących udział w
podejmowaniu różnych działań, przy czym wyraz
nie
podkreśla się, iż kontrola własnego zdrowia, jego rozwój
(wzmacnianie) oraz podtrzymywanie powinny być
umożliwiane każdemu człowiekowi poprzez działania
społeczne i polityczne, prowadzone na poziomie
indywidualnym i grupowym w celu tworzenia warunków
sprzyjajÄ…cych zdrowiu
Promocja zdrowia
- jest połączeniem działań edukacyjnych
oraz różnego rodzaju wsparcia: środowiskowego,
społecznego, politycznego, ekonomicznego,
prawnego i taktycznego - sprzyjajÄ…cych zdrowiu.
Powyższa definicja potocznie zwana amerykańską,
sformułowana przez Greena i Kreutera (1991) wyróżnia
dwa ważne elementy składowe promocji zdrowia:
edukację zdrowotną oraz zróżnicowane formy wsparcia
mające na celu inicjację nowych zachowań sprzyjających
zdrowiu oraz ich adaptacjÄ™ i utrwalanie (podtrzymywanie).
Zatem nie ogranicza się promocji zdrowia do działań
edukacyjnych albowiem osiągnięcie sukcesu w promocji
zdrowia - zmiany zachowania, w równym stopniu wymaga
obecności edukacji oraz różnych form wsparcia.
Dlaczego należy prowadzić programy
promocji zdrowia skierowane do ludzi
starszych?
SzukajÄ…c odpowiedzi na to pytanie na uwadze mamy
względy osobnicze i populacyjne (demograficznie, za
stare uważa się społeczeństwo, w którym odsetek ludzi po
60 r.ż. > 12% całej populacji , lub w którym odsetek ludzi
po 65 r.ż. przekracza 7%)
Wskaz
niki populacyjne majÄ…ce znaczenie
w dzialaniach promocji zdrowia osób
starszych
" Przeciętna długość życia
" Dalsza oczekiwana długość życia
" Wskaz
nik Hale
" Wielkość frakcji (%) osób starszych
" Epidemiologia zachorowalności
i przyczyn zgonów
" Wskaz
niki społeczne (m.in. płeć)
Sytuację zdrowotną naszego kontynentu można
najprościej opisać wskaz
nikiem tzw. dalszą długością
oczekiwaną życia  jest to liczba lat, jaki
noworodek może przeżyć, jeśli obecny trend
umieralności pozostanie niezmieniony. Jest to jeden z
najbardziej popularnych wskaz
ników oceniających stan
zdrowia danej populacji Dalsza oczekiwana długość
życia może opisywać populację poczynając od
dowolnego roku np. 60 lub 80 r.ż.
üð Przepaść w dalszej oczekiwanej dÅ‚ugoÅ›ci życia
pomiędzy krajami Europy Zachodniej i Wschodniej
znacznie się pogłębia.
üð PrzykÅ‚ady: - dÅ‚ugość życia w momencie narodzin
dla dziecka w Szwajcarii wynosi 80 lat a dla dziecka na
Ukrainie 67,9; Polska 74 ;
- będący obecnie w wieku 65 lat mieszkaniec
Szwajcarii może spodziewać się jeszcze 21,3 lat życia, a
Ukrainy tylko 13,8; Polak 15,9
Innym miernikiem zdrowia populacji jest ocena lat
spędzonych w chorobie i lat życia wolnych od
dolegliwości
ØðHALE: dla Polaka w chwili
urodzenia  64,3 (2001);
Ukraińca - 57,4; Szwajcara -
72,8 lat.
Wybrane dokumenty wyznaczajÄ…ce
strategiczne i operacyjne kierunki
działań dla promocji zdrowia ludzi
starszych
ØðDeklaracja polityczna (Madryt 2002)
ØðMiÄ™dzynarodowy Plan DziaÅ‚ania nt.
Aktywnego Starzenia siÄ™ (Madryt 2002)
ØðHealth 21  cel 5
ØðNPZ 2006-215  cel operacyjny 9
Jak wiadomo starzenie siÄ™ jest naturalnym
procesem fizjologicznym, w którym ciało przechodzi
szereg zmian. W dalszym ciÄ…gu jednak istnieje
szeroki zakres możliwości aktywnego życia i
samorealizacji. Wiele osób starszych pozostaje
aktywnych i w pełni sprawnych prawie do końca
życia. Pozostałych należy zachęcić stwarzając
warunki. Coraz częściej mówimy o rozwoju ludzi
starszych, coraz rzadziej o starości jako wycofaniu.
Poziom edukacji ludzi w wieku powyżej 65 lat
wzrasta i rosną nowe możliwości, aby tę edukację
kontynuować (! moderacja rozwoju = opóz
nienie
starzenia się; w przeciwieństwie do akceleracji=
przyspieszenie rozwoju).
Zagrożenia dla aktywnej starości
" Zdrowotne
" Społeczne
Istotne zagrożenia zdrowotne tego wieku to: demencja,
depresja, samobójstwa oraz nowotwory, choroby
układu sercowo-naczyniowego, osteoporoza,
nietrzymanie moczu i urazy. Ludzie starsi sÄ… bardziej
podatni na wymienione wyżej zagrożenia, bowiem są one
częścią procesu starzenia się każdego człowieka.
Ludzie starsi zużywają nieproporcjonalnie duży
odsetek wszystkich przepisywanych leków.
W niektórych krajach nadużywanie leków okazuje się być
substytutem braku świadczeń rehabilitacyjnych.
Niewiele uwagi poświęca się efektom
zdrowotnym wynikajÄ…cym ze
stopniowego zmniejszania siÄ™ roli
społecznej ludzi starszych w ciągu
życia. Podczas, gdy dorośli muszą brać
na swoje barki wiele ról społecznych i
ekonomicznych, są oni często z
le
przygotowani do życia społecznego w
okresie starości następującej po okresie
normalnej aktywności zawodowej.
Jest to czas kiedy dzieci opuszczajÄ… dom
a funkcje ciała ulegają osłabieniu. Pogorszenie
stanu zdrowia jest często wywołane błędnym
przeświadczeniem, że proces starzenia
rozpoczyna się w wieku 65 lat i musi być
związany z obniżeniem aktywności.
Podejmuje się jednak zbyt mało wysiłków na
szerszą skalę, aby wyjść naprzeciw
zmieniajÄ…cym siÄ™ potrzebom i oczekiwaniom
osób starszych oraz przygotować się na wzrost
liczby ludzi starszych w Europie.
Kobiety żyją dłużej niż mężczyz
ni,
ale
tym dodatkowym latom życia
często towarzyszą przewlekłe
choroby, niepełnosprawność
i trudności w niezależnym
funkcjonowaniu, szczególnie w
grupie wieku  starych staruszków"
(tj. 80 lat i więcej).
üðJednÄ… z różnic charakterystycznÄ… dla pÅ‚ci jest
obniżenie funkcjonalnej aktywności kobiet
wcześniej niż mężczyzn, ze względu na
wcześniejszy spadek masy mięśniowej poniżej
tak zwanego progu krytycznego.
üðKobiety majÄ… zwykle niższe zarobki i tym
samym mniejsze oszczędności aniżeli mężczyz
ni,
a trend ten jak się wydaje, trwać będzie przez
następną dekadę z implikacjami dla wydatków
publicznych i zdrowia kobiet, a także jakości ich
życia.
Bycie zależnym od innych ma
swój wymiar (fizyczny,
ekonomiczny, psychologiczny i
społeczny), który wpływa
zasadniczo negatywnie na jakość
życia bardzo starych ludzi i tę
grupę stanowią obecnie w około
60-64% kobiety.
Środowisko fizyczne jest ważnym czynnikiem
utrzymania przez ludzi starszych swojej
niezależności, zarówno w domach jak i wówczas,
kiedy je opuszczajÄ… aby znalez
ć się wśród innych
członków społeczności lokalnej. Warunki
mieszkaniowe, transport oraz świadczenia lokalne
są obecnie częstymi przeszkodami w utrzymywaniu
wysokiego poziomu funkcjonowania wielu ludzi w
starszym wieku i przeszkodami w uczestniczeniu
przez nich wżyciu społecznym. Zwłaszcza wiele
systemów transportu w Europie nie jest
dostosowanych do korzystania z nich przez ludzi
starszych. Wejścia do autobusów czy metro są
negatywnym tego przykładem
Większość starszych osób pozostaje w
domach tak długo jak jest to możliwe.
Jednak w szeregu krajów w Regionie Europy,
brak jest odpowiednich świadczeń opieki
domowej, szczególnie dla ludzi z demencją.
W wielu krajach ludzie starsi nie mają dostępu
do świadczeń opieki zapobiegawczej. Takie
świadczenia są dla nich bardzo ważne,
co widać najlepiej na przykładzie dużego
zapotrzebowania na opiekÄ™ zwiÄ…zanÄ… z
leczeniem skutków urazów. Ogólnie znany jest
fakt, że rehabilitacja ma duże znaczenie w
prowadzeniu niezależnego życia i zwiększania
autonomii oraz jakości życia ludzi starszych.
Obecne programy szkolenia
pracowników opieki zdrowotnej
często obejmują tylko postępowanie
lekarskie i opiekę szpitalną. Wpływa
to na dostarczanie nieodpowiednich
świadczeń osobom starszym w
Regionie Europejskim. Konieczna jest
szeroko rozumiana profilaktyka
geriatryczna i promowanie  zdrowia,
aktywności, samodzielności w
starości
Czynniki przyspieszajÄ…ce proces starzenia
siÄ™*
üð Obniżenie aktywnoÅ›ci fizycznej
üð NieprawidÅ‚owe odżywianie
üð Stres
üð ZÅ‚e warunki sanitarno-higieniczne
üð Stosowanie używek
üð Schorzenia
üð Czynniki socjalne: niestabilność ekonomiczna, izolacja
społeczna, niewłaściwy stosunek do ludzi starszych
üð Brak wÅ‚aÅ›ciwego przygotowania do przyjÄ™cia staroÅ›ci
üð Zmiana Å›rodowiska np. na dps
üð Zaniedbywanie badaÅ„ kontrolnych
üð Rodzaj dziedziczonego genotypu
üð Brak uczestnictwa w zajÄ™ciach rewitalizujÄ…cych
Znajomość ww. pozwala na podjęcie działań
zapobiegawczych. W promocji zdrowego
starzenia siÄ™ akcentuje siÄ™ znaczenie:*
üðAktywnoÅ›ci fizycznej
üðAktywnoÅ›ci umysÅ‚owej
üðRacjonalnego żywienia
üðStandardu życia
üðWarunków sanitarno-higienicznych
üðPrzygotowania do staroÅ›ci
Należy pamiętać, że aktywność ludzi starszych
przejawia się w różnych działaniach
üðrekreacyjno-hobbystyczna  spacery, uprawianie
ogródka, zajęcia sportowe, malarstwo, sztuka...
üðrecepcyjna  oglÄ…danie TV, sÅ‚uchanie radia..
üðzorientowana publicznie  aktywność spoÅ‚eczna,
polityczna, bycie Å‚awnikiem...
üðintegracyjna  spotkania w klubie seniora, udziaÅ‚ w
spotkaniach edukacyjnych, naukowych,
szkoleniowych...
üðinne formy uczestnictwa
Jakie to ma implikacje dla praktyki ?
wskazówki praktyczne dla
podejmowanych działań
pielęgniarskich: cele, strategia,
kierunki, adresaci
Cele promocji zdrowia ludzi w
wieku podeszłym wg WHO*
1. zapobieganie fizycznym, psychicznym i
jatrogennym zaburzeniom (lub ich Å‚agodzenie),
2. przedłużenie okresu aktywności i niezależnego
samodzielnego życia,
3. zapewnienie takiego systemu opieki nad ludz
mi
w wieku podeszłym, który umożliwiałby
zachowanie autonomii jednostki, jej
niezależność i gwarantował odpowiednią jakość
życia,
Cele promocji zdrowia ludzi w
wieku podeszłym wg WHO*
4. rezygnowanie ze stosowania różnych
form opieki instytucjonalnej na rzecz
opieki realizowanej w domu pacjenta,
5. zmniejszanie stresu pacjenta w
przypadku choroby terminalnej,
6. opóz
nianie konieczności stosowania
różnego rodzaju świadczeń medyczno-
opiekuńczych
Zasadnicze kierunki promocji zdrowia
adresowanej do ludzi w wieku podeszłym*
1. zachowania i zwiększania ogólnej
sprawności fizycznej i psychicznej,
(wydolności funkcjonalnej),
2. zachowania i poprawy samokontroli
zdrowia (w sensie poprawy dbałości o
własne zdrowie),
3. stymulowania tworzenia się więzi
społecznych.
Różnice dotyczące stanu
zdrowia w obrębie samej
populacji ludzi starszych
również wskazują na
potrzebę zróżnicowanych
działań promujących
zdrowie. Działania korzystne
dla zdrowych osób
starszych nie zawsze sÄ…
odpowiednie dla osób
chorych lub wymagajÄ…cych
szczególnego
postępowania.
W związku z koniecznością dostosowania
programów promocji zdrowia i świadczeń do
stanu zdrowia poszczególnych osób są one
adresowane do różnych grup osób w wieku
podeszłym*:
1. zdrowych osób starszych,
2. osób starszych wymagających
szczególnego postępowania,
3. osób starszych niesprawnych,
przewlekle i obłożnie chorych.
Zachowanie i zwiększanie
Stymulowanie
Zwiększanie dbałości o
wydolności funkcjonalnej
tworzenia się więzi
własne zdrowie
(sprawności)
społecznych
Programy ćwiczeń fiz w Programy edukacyjne Profilaktyczne patronaże
Zdrowe
tym tzw. gimnastyka zachęcające do dbałości o u zdrowych starszych,
osoby
mózgu, różne formy własne zdrowie, szkoły organizacja ruchu
starsze
rekreacji, działalność dietetyczne, instruktaże na samopomocy,
Uniwersytetów III wieku, temat schorzeń i zasad propagowanie
turystyka, działalność w przyjmowania leków, programy wolontariatu
klubach seniora profilaktyki np. zapobiegania
upadkom
Osoby
Organizacja wypisu Wzmacnianie zachowań pro- Animacja samopomocy
starsze
pacjenta ze szpitala, zdrowotnych polegających na u świeżo owdowiałych,
wymagajÄ…ce
organizacja całodobowej samokontroli zdrowia, rodzin osób otępiałych,
szczególnego
opieki domowej programy aktywizacji szkolenia przygotowujÄ…ce
postępowa
do przejścia na emeryturę
nia
Osoby
Organizacja całodobowych Wzmacnianie zachowań Różne formy aktywizacji
starsze
dyżurów, rozwijanie psycho prozdrowotnych polegających środowiska pensjonariuszy
niesprawne
terapii i rehabilitacji dla na samokontroli zdrowia np. dps, poprawa relacji
lub
osób otępiałych, propago szkolenia pacjentów i rodzin w pomiędzy mieszkańcami
przewlekle
wanie terapii zajęciowej w placówkach leczniczych tych placówek
chore
ramach opieki paliatywnej
Zdrowie 21 (Health 21)**
Do roku 2020 ludzie
w wieku ponad 65
Cel 5 - Zdrowie
lat powinni mieć
ludzi starszych
możliwość
satysfakcji ze
swojego pełnego
potencjału
zdrowotnego i
pełnienia aktywnej
roli społecznej.
Cel 5 - Zdrowie ludzi starszych **
(w szczególności)
5.1 winien nastąpić wzrost przynajmniej o 20%
oczekiwanej długości życia oraz wydłużenie
oczekiwanego życia bez niepełnosprawności do
65 lat;
5.2. powinno dojść do wzrostu przynajmniej o
50%, odsetka ludzi w wieku 80 lat cieszÄ…cych siÄ™
takim poziomem zdrowia w otoczeniu domowym,
który pozwala na zachowanie samodzielności,
poczucia własnej godności i swojego miejsca w
społeczeństwie.
Proponowane strategie
osiągnięcia celu 5 Health 21
1. Zdrowe starzenie siÄ™
2. Społeczności lokalne
3. Zdrowie i wsparcie społeczne
4. Åšwiadczenia zdrowotne
5. Godne umieranie
1.Zdrowe starzenie siÄ™
W europejskich społeczeństwach zdrowie może
ulec poprawie jeśli zmieni się negatywne
wyobrażenie o starzeniu się.
Ludzie w średnim wieku powinni mieć możliwość
stopniowego redukowania swojego zaangażowania
w pracę, przy równoczesnym zwiększaniu roli
społecznej, jaką będą mogli pełnić po przejściu na
emeryturÄ™. Ludzie starsi sÄ… wielkim dobrem dla
swoich rodzin i społeczeństwa, ich doświadczenie i
zgromadzona mądrość niedocenionym aktywem.
2.Społeczeństwa lokalne
Ludzie starsi muszą mieć pewne ułatwienia,
aby mogli brać udział w życiu społecznym.
Środowisko fizyczne powinno umożliwić
osobom starszym uczestnictwo w życiu
społecznym. Poprzez wspólną aktywność,
ludzie starsi, ich rodziny, osoby zajmujÄ…ce siÄ™
opiekÄ… mogÄ… znalez
ć innowacyjne sposoby
prowadzenia nadal aktywnego życia. Takie
strategie mogą mieć znaczenie dla poprawy
możliwości człowieka starszego do radzenia
sobie z utratą małżonka.
3.Zdrowie i wsparcie
społeczne
Doświadczenie wykazało,że
zaangażowanie miast i społeczności
lokalnych oparte o zintegrowanÄ… politykÄ™
zdrowotną i społeczną zorientowaną na
potrzeby społeczności lokalnych,
wykorzystującą atuty społeczności
lokalnych jest efektywnÄ… strategiÄ…
poprawiajÄ…cÄ… zdrowie.
4.Åšwiadczenia zdrowotne
y
ródłem niezależności osób starych jest stosowanie
względnie tanich urządzeń i świadczeń. Interwencje
poprawiające wzrok, słuch, zdolność poruszania się
(operacja szyjki kości udowej), możliwość sprawnego
jedzenia (protezy zębowe) poprawiają samopoczucie,
ułatwiają autonomię. Jakość życia może ulec poprawie
w wyniku redukcji drogiej opieki a udzielanie świadczeń
opartych na podstawowej opiece zdrowotnej.
Kluczowym momentem jest ocena potrzeb i możliwości
samodzielnego życia każdej starszej osoby, oraz
wspomaganie w utrzymaniu samodzielności.
Dostosowane do potrzeb świadczenia opieki zdrowotnej
i rehabilitacji mogłyby np. zredukować nadużywanie
leków przez ludzi starych
5.Godne umieranie
Umieranie w wielu krajach ponownie
zaczyna być traktowane jako naturalny
etap życia, a nie czas, który ludzie
spędzają w społecznej i emocjonalnej
izolacji w szpitalu. W miejsce
zaawansowanych technologii proponuje
siÄ™ towarzyszenie umierajÄ…cemu w
każdym doświadczanym wymiarze życia.
NPZ 2007-2015
Cel główny
 Poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia
ludności oraz zmniejszanie nierówności w
zdrowiu osiÄ…gany przez:
" kształtowanie prozdrowotnego stylu życia
społeczeństwa,
" tworzenie środowiska życia, pracy i nauki
sprzyjajÄ…cego zdrowiu,
" aktywizowanie jednostek samorzÄ…du
terytorialnego i organizacjipozarzÄ…dowych do
działań na rzecz zdrowia.
NPZ 2007-2015
cel operacyjny nr 9
Tworzenie warunków
do zdrowego i aktywnego życia
osób starszych.
Uzasadnienie wyboru celu:
W ostatnich dziesięcioleciach w Europie wyraz
nie zaznaczyła
się tendencja starzenia się społeczeństw. W krajach
europejskich co 7 osoba jest w wieku powyżej 65 roku życia,
podczas gdy liczba osób w przedziale 0-19 lat wyraz
nie siÄ™
zmniejsza. Odnotowywany jest również spadek przyrostu
naturalnego oraz wydłużanie trwania życia, w związku z czym
relatywny ciężar głównych grup zależnych w społeczeństwie,
czyli dzieci, młodzieży i osób starszych przesuwa się wyraz
nie
w kierunku tych ostatnich. Problem starzenia się społeczeństw
stał się tak ważny, że WHO w 2002 roku zaprezentowało w
Madrycie RamowÄ… PolitykÄ™ DotyczÄ…cÄ… Aktywnego Starzenia
się. Przyjęto również dwa dokumenty: Deklarację Polityczną i
Międzynarodowy Plan Działania dot. Aktywnego Starzenia się.
Oba zawierają przesłanie skierowane do społeczeństw świata,
aby wzmacniały zachowania społeczne nakierowane na
pełną akceptację i możliwości rozwoju osób starszych.
Oczekiwane efekty NPZ do 2015
üð Propagowanie idei  aktywnego starzenia siÄ™ ,
üð Uzyskanie przez osoby starsze poczucia peÅ‚ni zdrowia,
bezpieczeństwa i aktywnego uczestnictwa w życiu
gospodarczym, kulturalnym, społecznym i politycznym,
üð Zmniejszenie wystÄ™powania niepeÅ‚nosprawnoÅ›ci, chorób
przewlekłych i przedwczesnych zgonów w populacji osób
powyżej 60 roku życia,
üð Zmniejszenie rozpowszechnienia czynników ryzyka
zwiÄ…zanych z chorobami niezakaz
nymi w populacji osób
starszych.
Oczekiwane korzyści zdrowotne
üð Zmniejszenie liczby niepeÅ‚nosprawnych w grupie osób
powyżej 60 roku życia,
üð Zmniejszenie liczby zgonów w populacji powyżej 60
roku życia,
üð Zmniejszenie liczby chorych na choroby niezakaz
ne w
populacji powyżej 60 roku życia,
üð WydÅ‚użenie liczby lat życia wolnych od wszelkich
dolegliwości (współczynnik HALE),
üð WydÅ‚użenie przeciÄ™tnego dalszego trwania życia.
Monitorowanie i
ewaluacja
üð liczba niepeÅ‚nosprawnych w grupie osób powyżej 60 roku
życia,
üð wskaz
nik umieralności w populacji powyżej 60 roku życia,
üð liczba lat wolnych od niepeÅ‚nosprawnoÅ›ci (współczynnik
HALE),
üð przeciÄ™tne dalsze trwanie życia osób w wieku 60 lat,
üð poziom życia gospodarstw domowych osób starszych,
üð nasycenie instytucjonalnymi formami opieki nad osobami
starszymi o niepełnej sprawności funkcjonalnej lub mentalnej
JAK ODNALEy
Ć SI
W
TYCH STRATEGIACH?
Osoby pracujące z osobami starszymi muszą mieć świadomość
znaczenia resensybilizacji (uwrażliwiania i pobudzania zmysłów),
treningu pamięci (np.kinezjologia edukacyjna) czy treningu
orientacji w rzeczywistości u osób z demencją. Kompensacja
utraconej sprawności poprzez wykorzystanie nowoczesnych
technologii (np. aparaty słuchowe, protezy zębowe, operacje
okulistyczne i ortopedyczne) pozwala na dłuższy okres aktywności
i ograniczenie intensywnej opieki w ostatnim etapie życia.
Pamiętaj!
Celem promocji zdrowia ludzi w wieku
podeszłym jest nie tyle przedłużanie - co
poprawa jakości ich życia.
Sojusznikiem profesjonalistów
medycznych może być rodzina czy
nieprofesjonalni opiekunowie osób
starszych, pod warunkiem, że będą
wiedzieć i umieć wspomagać
aktywność społeczną.
Jak odnieść sukces w projektach promocji
zdrowia skierowanych do ludzi starych?
Przy konstrukcji programu odpowiedz sobie na
następujące pytania
üðCzy cele programu sÄ… jasno wyrażone?
üðCzy grupa docelowa jest wÅ‚aÅ›ciwie wybranÄ… grupÄ…?
üð Czy zasoby dla programu sÄ… odpowiednie
i wystarczajÄ…ce?
üðCzy przekaz dociera do czÅ‚onków grupy docelowej
programu?
üðCzy jest możliwe zmierzenie efektów programu?
To tylko niektóre z pytań, na które powinno się
odpowiedzieć Jð. Jeżeli ocenia siÄ™ jakość projektu
promocji zdrowia ocenić trzeba poszczególne składowe
(struktura, proces, wynik)
ØðOcena struktury programu,
organizacji operacji i zasobów.
ØðOcena procesu wdrażania, metod i
strategii oddziaływania w ramach
programu.
ØðOcena efektu, czyli wyników,
które można wyrazić ilościowo.
Oczywiście ustalenie możliwości
realizacji programu wymaga ustalenia
posiadanych środków
(personel, sprzęt, fundusze), dokonania
spisu realizowanych już działań w tym
obszarze, przewidywania potencjalnych
przeszkód.
Program powinien zawierać oprócz
opisu kluczowych etapów również:
üð krótkÄ… charakterystykÄ™ grupy pacjentów, do których jest
adresowany,
üð sposób rekrutacji pacjentów do szkoleÅ„,
üð sposób wdrażania programu,
üð spis materiałów dydaktycznych używanych w programie,
üð spis metod edukacji stosowanych w programie,
üð sposób dokumentowania uczestnictwa pacjentów w szkoleniu
üð sposób oceny skutecznoÅ›ci programu,
üð okreÅ›lenie kwalifikacji osób prowadzÄ…cych program,
üð rachunek kosztów programu,
üð w przypadku uruchomionego programu  opis trudnoÅ›ci,
jakie pojawiły się w trakcie wdrażania programu
Edukacja
Edukacja jest kluczem do
pozytywnych zmian m.in.
zdrowotnych, najczęściej używaną
(obok marketingu społecznego)
metodÄ… w promocji zdrowia.
Marketing społeczny oraz
wykorzystanie mediów
Skuteczny sposób przekazywania informacji stanowi
rozwieszanie plakatów wszędzie tam, gdzie ludzie
mieszkają, pracują i bawią się. Ulotki można rozdawać
w placówkach ochrony zdrowia, centrach handlowych,
parkach, placówkach rekreacyjnych. Aby dotrzeć do
znacznej części społeczeństwa dobrze jest wykorzystać
środki masowego przekazu (radio, telewizję, prasę),
dlatego też pielęgniarki i położne powinny udzielać
wywiadów. Uczestników sesji edukacyjnych także
należy zachęcać do udziału w prezentacjach
medialnych. Wielu zwolenników mają również
kreskówki oraz komiksy, można więc wykorzystać i te
formy przekazu do edukacji
Edukacja zdrowotna
ØðW zwiÄ…zku z powyższym przygotowanie do
opracowania programu szkoleń powinno
rozpoczynać się od oceny potrzeb
edukacyjnych pacjentów, ustalenia
posiadanych środków, oszacowania możliwości
realizacji programu.
ØðUstalenie potrzeb edukacyjnych wymaga
krótkiego scharakteryzowania schorzenia lub
problemu zdrowotnego oraz opisu grupy
pacjentów do który program jest adresowany
Czym jest edukacja
zdrowotna?
ØðTo celowy proces podnoszenia kompetencji
jednostek i/lub rodzin w zmaganiu siÄ™ z
chorobami, zagrożeniami zdrowia.
ØðNabywanie kompetencji zależy od wiedzy ,
umiejętności związanych z oczekiwanymi
zmianami jak i od emocjonalnego stosunku
(postaw) do zdrowia, do problemów z nim
związanych i możliwości ich rozwiązania.
Wiedza
przekazywana w przebiegu edukacji
dotyczy różnych obszarów, w zależności
od potrzeb:
üðzagrożenia zdrowia
üðusÅ‚ugi - to Å›wiadomość dostÄ™pu do usÅ‚ug
medycznych, z uwzględnieniem
profilaktyki
üðsystemy wsparcia - to Å›wiadomość
istnienia programów wspomagających
Postawy
czyli przejawiany stosunek do
zdrowia, problemów z nim
związanych i do własnej
aktywności, mogą być silnym
bodz
cem do podejmowania decyzji
o zmianie zachowania
(postawy do.. i postawy od...)
Umiejętności
Do szczególnie ważnych należą:
üðradzenie sobie
üðkomunikowanie siÄ™
üðmodyfikowanie zachowaÅ„
üðrównież podstawowe umiejÄ™tnoÅ›ci
w opiece nad chorym
Modele edukacji zdrowotnej
ØðNastawione na zdrowie
üð priorytety: ludzie i miejsca, dziaÅ‚ania ukierunkowane na
czynniki wpływające na zdrowie
ØðNastawione na czynniki ryzyka
üðpriorytety: czynniki ryzyka, dziaÅ‚ania ukierunkowane
na konkretne czynniki ryzyka majÄ…ce sprawcze dzialanie
w przypadku chorób np.oddtytoniowych
ØðNastawione na chorobÄ™
üð priorytety: choroby, dziaÅ‚ania ukierunkowane na
czynnik ryzyka odpowiedzialny za wywołanie choroby
 Modele edukacji zdrowotnej (Ingrosso, 1992)  cz.1
Edukacja Edukacja Edukacja
autorytatywna uczestniczÄ…ca promujÄ…ca
Ramy Prewencja wtórna Prewencja Promocja zdrowia
odniesienia pierwotna
Koncepcja Statyczna Statyczna Dynamiczna
zdrowia  posiadanie"  istnienie"  stawanie siÄ™"
Typy relacji Transmisja Wymiana Wzajemność (gracz-
(nauczyciel-uczeń) (ekspert-klient) gracz)
Forma Ustalona asymetria Wspomagana Wspomagana
zwiÄ…zku asymetria symetria
Typ procesu Instruktażowy Wyzwalający Ewolucyjny
y
ródło :Promocja zdrowia; J.Karski (red), 1999 s.326
 Modele edukacji zdrowotnej (Ingrosso, 1992)
Edukacja Edukacja Edukacja
autorytatywna uczestniczÄ…ca promujÄ…ca
Obrona (unikanie Ochrona (optymalizacja Innowacja
Cel interwencji
ryzyka) dobrostanu) (upełnomocnienie i
ewolucja)
Zmiana w grupie
Rezultaty Nowa informacja, Zmiana w specyfice
uczenia brak zmiany/ reakcji/ rozwiÄ…zywanie alternatyw/ uczenie
siÄ™/ metoda zaprogramowana problemu dla dowiadywania siÄ™
instrukcja
Jednostka Członek grupy Członek grupy Związek : Jednostka
odniesienia ryzyka homogenicznej w jej środowisku
Specyfika Działanie na rzecz Działanie z kimś Orientacja na siebie i
działania czegoś własną relację z
partnerem
Komunikacja Jednokierunkowa Dwukierunkowa Komunikatywne
Å‚Ä…czenie
Klimat Neutralny Empatyczny Estetyczny i oparty
emocjonalny na wspólnocie
y
ródło :Promocja zdrowia; J.Karski (red), 1999 s.326
Nowoczesna edukacja powinna
przebiegać na 3 poziomach
üðpodnoszenia poziomu wiedzy i umiejÄ™tnoÅ›ci
zwiÄ…zanych z chorobÄ…, funkcjonowaniem
własnego organizmu, zapobieganiem, radzeniem
sobie w sytuacjach trudnych,
üðpodnoszenia poziomu wiedzy i umiejÄ™tnoÅ›ci
zwiÄ…zanych z korzystaniem z systemu opieki
zdrowotnej i pojmowaniem zasad jej
funkcjonowania
üðzwiÄ™kszania poziomu Å›wiadomoÅ›ci co do
czynników społecznych, politycznych i
środowiskowych wpływających na zdrowie
Metody nauczania i uczenia siÄ™
odpowiednie w edukacji osób starszych
üðDyskusja grupowa
üðOdgrywanie ról i symulacja
üðBudowanie sukcesu
üðZajÄ™cia grupowe (warsztaty)
üðOpowiadanie historii i dzielenie siÄ™
doświadczeniami
üðUczenie siÄ™ poprzez gry i zabawÄ™
üðSkecze, scenki teatralne,
przedstawienia
Przygotowywanie sesji
edukacyjnych
Rozpoczynając przygotowania do sesji edukacyjnych, należy
odpowiedzieć na następujące pytania:
üð Jak pielÄ™gniarki i poÅ‚ożne mogÄ… współpracować i wspierać siÄ™
w nauczaniu?
üð Kim sÄ… sÅ‚uchacze (kobiety czy mężczyz
ni, osoby bardziej czy
mniej wykształcone)? Dobrze jest poznać uczestników zajęć
przed przygotowywaniem materiałów edukacyjnych.
üð Jaki jest poziom ich wiedzy na dany temat?
üð Co należy osiÄ…gnąć? Jakich efektów oczekuje siÄ™ po sesjach
edukacyjnych?
üð Jakie jest główne przesÅ‚anie zajęć? Czy oczekiwane przez
organizatora efekty pokrywajÄ… siÄ™ z potrzebami
edukacyjnymi grupy?
Przygotowywanie sesji
edukacyjnych
üð Jak dotrzeć do informacji potrzebnych do
prowadzenia sesji edukacyjnych?
üð Jaki bÄ™dzie koszt szkolenia? Czy uczestnicy
pozostaną na wszystkich zajęciach?
üð Jakie wyposażenie bÄ™dzie potrzebne do prowadzenia
zajęć? Czy jest dostępne?
üð Gdzie można otrzymać materiaÅ‚y edukacyjne? Czy
można je wykorzystać podczas planowanego
szkolenia? Czasami Å‚atwiej jest odpowiednio
dopasować już istniejące niż tworzyć nowe.
Przygotowywanie sesji
edukacyjnych
üð Czy jÄ™zyk, jakim posÅ‚uguje siÄ™ edukator, jest
odpowiedni ( nie zbyt skomplikowany ani nadmiernie
prosty )?
üð Czy przekazywane informacje sÄ… dostosowane do
poziomu odbiorców?
üð Czy przykÅ‚ady sÄ… wÅ‚aÅ›ciwie dobrane, przejrzyste i
zrozumiałe? Czy poruszają tematy znane
uczestnikom?
üð Czy materiaÅ‚y edukacyjne sÄ… atrakcyjne i
przyciÄ…gajÄ… uwagÄ™?
üð Czy dziaÅ‚ania edukacyjne rozwijajÄ… posiadane już
umiejętności? Czy promują dyskrecję?
Przygotowywanie sesji
edukacyjnych
Czy materiały edukacyjne wywołują lęk?
Hasła typu  papieros zabija" mogą
odstraszać. Stosując taką taktykę trudno
zmienić nastawienie do problemu i
zachowanie niektórych ludzi, dlatego lepiej
jest wykorzystywać hasła pozytywne.
Czasami jednak przyciÄ…gajÄ…ce wzrok
ilustracje, nawet te o wydz
więku
negatywnym, mogą skutecznie uświadamiać
ludzi.
Przygotowywanie sesji
edukacyjnych
Czy stworzenie przyjaznego, pełnego
wsparcia otoczenia pomaga w pracy?
Ludzie uczÄ… siÄ™ najlepiej, gdy majÄ…
poczucie, że komuś na nich zależy i
mogą liczyć na pomoc. Czy sesje
edukacyjne umożliwiają okazanie
wzajemnego wsparcia?
Przygotowywanie sesji
edukacyjnych
Czy po zajęciach pozostaną słuchaczom
jakieś materiały? Aby wiadomości nie
zostały zapomniane, należy je po pewnym
czasie powtórzyć. Jakie metody
utrwalania wiedzy sÄ… najlepsze? Czy
dostępne są bezpłatne książki i plakaty?
Czy organizowane sÄ… dodatkowe sesje
edukacyjne? Czy istnieje biblioteka, w
której znajdują się pozycje z zalecanej
literatury? Jak można poszerzać
posiadanÄ… wiedzÄ™?
Skuteczność programu edukacji
zdrowotnej pacjentów zależy od:
üð stopnia ustrukturyzowania procesu wdrażania programu tj.
opracowania instrukcji dla prowadzących, opracowania planów
dydaktycznych, planów cząstkowych dotyczących poszczególnych
zajęć oraz przygotowania odpowiednich materiałów
dydaktycznych
üð stosowania przez osoby szkolÄ…ce czynników wzmacniajÄ…cych
proces uczenia się pacjentów
üð stopnia dostrzegania przez osoby organizujÄ…ce szkolenie
potrzeby liczenia i zwrotu kosztów
üð wprowadzenie uzasadnionych zmian organizacyjnych np.
zmniejszenie czasu poświęconego przez pielęgniarki na czynności
administracyjne na rzecz wydłużenia ich czasu na prowadzenie
szkoleń
üð doboru treÅ›ci i metod nauczania. Stosownie do poziomu
wykształcenia, wiedzy i zdolności pacjentów do uczenia się
Kryteria dobrego programu
edukacji zdrowotnej pacjentów
üð Zespół planujÄ…cy edukacjÄ™ ma charakter
interdyscyplinarny, a w jego skład wchodzą
eksperci z dziedziny, której dotyczy
üð Program szkoleniowy jest opracowany na piÅ›mie
üðProgram edukacji zdrowotnej pacjentów posiada
plan zajęć, harmonogram, terminarz, określony cel
główny i cele szczegółowe
üðOsoby prowadzÄ…ce zajÄ™cia majÄ… opracowane plany
dydaktyczne zajęć
üðProgram zawiera elementy oceny postÄ™pów
pacjenta (tj. sprawdzian przyrostu wiedzy i
umiejętności praktycznych)
y
ródła:
* Zdrowie Publiczne t.II
** Zdrowie 21
*** NPZ 2006-2015
http://www.am.wroc.pl/pliki/nauka/europen.pdf