1. Środowiskowe zagrożenia zdrowia
Najczęstsze zagrożenia środowiskowe dla osób starszych
a) Na stan zdrowia człowieka mają wpływ takie czynniki meteorologiczne, jak:
Øð temperatura powietrza,
Øð wilgotność powietrza,
Øð ruch powietrza,
Øð ciÅ›nienie atmosferyczne,
Øð promieniowanie.
Niska temperatura powoduje zwiększenie utraty ciepła wskutek zwężenia naczyń krwionośnych.
Wysoka temperatura otoczenia wywołuje w organizmie ludzkim rozszerzenie i przekrwienie
naczyń skórnych.
Zwiększenie wilgotności względnej jest dla organizmu niekorzystne i uciążliwe: przy wysokich
temperaturach nasycenie wilgotności prowadzi do przegrzania, ponieważ utrudnione jest oddawanie
ciepÅ‚a z powierzchni skóry (w temp. powyżej 30 ° C) z powodu przechodzenia ciepÅ‚a  pojemność
cieplna wody jest wyższa niż pojemność cieplna powietrza. Przy wilgotności powyżej 80% zauważa się
często występowanie choroby gośćcowej, nerwobólów, nieżytów górnych dróg oddechowych i
katarów. Niska wilgotność (poniżej 30%) zwiększa podatność na zakażenia, prowadzi do wysuszania
błon śluzowych. Najdogodniejsza wilgotność względna  pomiędzy 40 a 60 %
Ruch powietrza powodowany jest różnicami temperatur i ciśnienia atmosferycznego. Intensywny lub
długotrwały ruch powietrza (wiatr) może działać niekorzystnie na organizm i powodować: obniżanie
ciśnienia krwi, bóle głowy bóle serca wzmożoną pobudliwość nerwową
Zanieczyszczenia powietrza
Zanieczyszczenia pyłowe: Pył znajdujący się w powietrzu działa na skórę, błony śluzowe
oraz spojówkę oka. Może powodować uszkodzenia naskórka co z kolei ułatwia wnikanie
drobnoustrojów chorobotwórczych.
Szkodliwy wpływ skażeń powietrza może rozwijać się w następujących kierunkach:
działania przewlekłe  powstaje w wyniku krótszego lub dłuższego okresu narażenia na
wdychanie substancji drażliwych, kumulujących się w organizmie, z gazów spalinowych oraz
produktów spalania surowców energetycznych. Skażenia te nie powodują zatruć śmiertelnych,
lecz przewlekłe schorzenia dróg, spojówek, zmniejszenie odporności na zakażenia, schorzenia
alergiczne, wpływają negatywnie na stan zdrowia oraz aktywność fizjologiczną i fizyczną.
Pobudzenie rozrostu złośliwego komórek pod wpływem substancji rakotwórczych
Zanieczyszczenia gazowe: Powietrze jest mieszaniną gazów. Zmiany w jego składzie
gazowym zachodzą w przestrzeniach otwartych (ośrodki wielkomiejskie) jak i w
pomieszczeniach zamkniętych (mieszkania). Konieczne jest dążenie do zapewnienia
czystego, wolnego od zanieczyszczeń powietrza poprzez naturalną wentylację mieszkania
osoby starszej.
Zanieczyszczenia biologiczne powietrza- Do tej kategorii zaliczamy: bakterie
chorobotwórcze i niechorobotwórcze, wirusy, cząstki pleśni grzybów. Dostają się one do
powietrza drogą kropelkową i stanowią największe zagrożenie dla zdrowia w powietrzu
pomieszczeń zamkniętych (obiekty użyteczności publicznej  np. przychodnia)
1
Zanieczyszenia wody:
W wodzie zanieczyszczonej znajdują się substancje organiczne stanowiące pożywkę dla różnych organizmów
roślinnych i zwierzęcych.
Najczęściej występujące w wodzie bakterie to:
" wodne właściwe,
" pochodzenia jelitowego,
" pochodzÄ…ce z gleby,
przedostające się do wody ze ściekami i zanieczyszczeniami
Zanieczyszenia gleby:
Gleba jest naturalnym odbiornikiem odpadów. Nieczystości i odpadki pochodzące od chorych lub nosicieli
powodują zanieczyszczenie gleby (i pośrednio wody) bakteriami i wirusami chorobotwórczymi.
Do najczęściej spotykanych chorób, których zakażenie może być pośrednio lub bezpośrednio związane z
kontaktem z glebą, należą:
Øð robaczyca (glistnica, owsica, wÅ‚oÅ›nica)
Øð choroby zakaz
ne przewodu pokarmowego (dur brzuszny, dury rzekome, czerwonka)
Øð zoonozy (wÄ…glik, bruceloza, nosacizna)
Øð choroby wywoÅ‚ane przez drobnoustroje,
Zanieczyszczenia spowodowane przemysłem:
Trujące substancje chemiczne występują między innymi w postaci: cieczy, gazu, pyłu, dymu. Człowiek
pracujący w miejscach szczególnie zagrożonych zanieczyszczeniami jest często wystawiony na ich
działanie nawet i kilkadziesiąt lat, co nieodwracalnie wpływa na organizm.
Do metali ciężkich należą: kadm, beryl, arsen, ołów, rtęć, chrom. Do organizmu dostają się między
innymi przez układ oddechowy, przewód pokarmowy i skórę.
Ciągła ekspozycja na hałas stopniowo upośledza słuch, może nawet prowadzić do jego utraty.
Literatura podaje, że bezwzględnie zagrażającą miarą jest 90dB.
Zagrożenia ze środków owadobójczych i ochrony roślin- W celu przedłużania daty zdatności do
spożycia żywności stosuje się kolosalną ilość pestycydów od początkowych etapów produkcji.
Osobami narażonymi na zatrucia ostre i przewlekłe są osoby pracujące w rolnictwie oraz przy produkcji
żywności a także osoby trudniące się niwelowaniem szkodników oraz pleśni. Jednakże każdy z nas jest
narażony np. na zatrucie skażoną wodą.
2
2. Profilaktyka zdrowotna osób starszych
a) Zdrowie psychiczne
ma zasadnicze znaczenie dla ogólnego zdrowia i dobrego samopoczucia dlatego, wśród osób starszych, ważne
jest wykonywanie badań przesiewowych w kierunku depresji i ewentualne jej leczenie.
Depresja to zaburzenie życia emocjonalnego, którego głównym objawem jest odczuwanie smutku,
przygnębienia, zniechęcenia.
U seniorów choroba ta objawia się nasileniem stanów lękowych. Starsze osoby cierpiące na depresję mają często
poczucie schyłku życia. Skarżą się, że brakuje im celu i są niepotrzebni.
Objawami depresji są również dolegliwości typowo fizyczne: bóle, zmęczenie, bezsenność.
b) Badania profilaktyczne
Badanie ogólne moczu osoby po 65 r.ż powinno wykonywać dwa razy do roku, a więc częściej niż
osoby młode. Takie badania są szczególnie istotne w wypadkach nietrzymania moczu. Wówczas, w
połączeniu ze zmianami neurologicznymi (często idącymi w parze także z cukrzycą) dochodzi do
zakażeń w układzie moczowo-płciowym.
Badanie poziomu elektrolitów. U osób w wieku podeszłym często zaburzeniu ulega gospodarka
elektrolitowa. Ocena stężenia wapnia, fosforanów(w połączeniu z badaniem stężenia witaminy D),
potasu, sodu i magnezu pozwoli wychwycić zaburzenia na wczesnym etapie i w prosty sposób
uzupełnić niedobory. Nie tylko zaburzenia rytmu serca, ale również miażdżyca czy złamania kości
mogą wiązać się ze zmianami w tym zakresie.
Osteoporoza to układowa choroba szkieletu charakteryzująca się niską masą kości, czego skutkiem są
złamania niskoenergetyczne. Niezbędne jest wykonanie densytometrii, czyli nieinwazyjnego badania
gęstości kości absorpcjometrią dwóch wiązek promieni rentgenowskich o różnych energiach (DXA) w
szyjce kości udowej lub lędz
wiowych trzonach kręgów.
Raz w roku szczególnie osoby starsze powinny udać się na badanie okulistyczne. Z wiekiem spada
zdolność akomodacji oka związana z postępującym stwardnieniem jądra soczewki. Zmniejsza się także
ilość światła docierająca do siatkówki na skutek zmniejszenia wielkości z
renicy, obniża się zdolność
rozróżniania barw i dostrzegania kontrastu.
Niezbędne jest badanie audiologiczne. Z czasem część chorych potrzebuje aparatu słuchowego. Warto
pamiętać, że przyczyną nagłego pogorszenia się słuchu mogą być leki
Morfologia krwi
Lipidogram badanie dostarczające informacji na temat stężenia poszczególnych frakcji lipidowych w
osoczu krwi żylnej oraz poziomu całkowitego cholesterolu, stężenia frakcji HDL i LDL, a także
stężenia triglicerydów. Niezbędny w celu oceny skuteczności leczenia miażdżycy.
Badanie TSH- czyli oznaczenie poziomu tyreotropiny we krwi jest podstawowym badaniem, gdy
chcemy sprawdzić, czy tarczyca prawidłowo funkcjonuje. Lekarz zleca oznaczenie TSH, gdy
podejrzewa nadczynność tarczycy lub niedoczynność tarczycy.
Badanie poziomu glukozy we krwi
Ekg serca- Nieinwazyjne badania niezbędne w diagnostyce chorób układu sercowo-naczyniowego.
PSA- Badanie pomocne w diagnostyce chorób prostaty. Badanie prostaty powinno zostać wykonane
przez każdego mężczyznę w pewnym wieku. U mężczyzn powyżej 50. roku życia badanie prostaty
może zaproponować lekarz urolog jako element rutynowego badania.
Mammografia- Kobiety po 50. r.ż. powinny wykonywać badanie co dwa lata w celu wczesnego
wykrycia raka sutka.
c) Aktywność fizyczna
d) Prawidłowe odżywanie
3
3. Higiena snu w populacji osób starszych
a) Rodzaje zaburzeń snu
Wyróżniamy 5 głównych grup zaburzeń snu:
bezsenność,
nadmierna senność,
zaburzenia rytmu snu i czuwania,
parasomnie (grupa zaburzeń, polegających na występowaniu w trakcie snu lub przy wybudzaniu się
nieprawidłowych lub niepożądanych zachowań),
niedobór snu.
Bezsenność jest znamienna dla wieku podeszłego, aczkolwiek nie chodzi tu o wpływ samego wieku, lecz
współistniejących często chorób somatycznych, neurologicznych i psychiatrycznych. Bezsenności również
sprzyja tryb życia ludzi starszych, osamotnienie, żałoba, bezczynność, stres pourazowy, wymuszone odejście na
emeryturÄ™.
Pojęcie bezsenności obejmuje 4 różne zaburzenia: trudności w zasypianiu, częste budzenie (częściej niż
3 razy w ciągu nocy), zbyt wczesne budzenie, brak uczucia pokrzepienia po śnie
b) Przyczyny zaburzeń snu
Wśród przyczyn bezsenności możemy wyróżnić:
fizjologiczne (np. niewłaściwa higiena snu lub nieodpowiednie warunki),
psychologiczne (np. przeżycia, emocje, stresy),
toksyczne (używki, alkohol doraz
nie, choroba alkoholowa, nadużywanie leków nasennych, inne leki,
np. hormony tarczycy, środki zawierające kofeinę),
choroby somatyczne (np. ból, gorączka, duszność, świąd, biegunka),
choroby neurologiczne ( np. choroba Parkinsona, urazy mózgu),
zaburzenia psychiczne (zespoły lękowe, depresja, mania),
bezsenność pierwotna - przyczyna nieznana (to ok. 10% wszystkich przypadków bezsenności).
c) Zasady higieny snu wg Hauriego
należy spać tak długo, aby czuć się wypoczętym, lecz nie za długo;
wstać natychmiast po przebudzeniu
przestrzegać regularnych godzin udawania się na spoczynek i budzenia - wzmacnia to naturalne rytmy
dobowe
umiarkowany wysiłek w godzinach rannych lub popołudniowych pogłębia sen
należy unikać nadmiernego hałasu
zbyt ciepłe lub za zimne pomieszczenie utrudnia sen;
należy spożywać regularne, niezbyt obfite posiłki wieczorne, a tuż przed zaśnięciem wypić szklankę
mleka
picie kawy w godzinach wieczornych zaburza sen
alkohol jest pod tym względem jeszcze bardziej szkodliwy - wprawdzie ułatwia zasypianie, ale póz
niej
spłyca i przerywa sen
jeśli mimo wszystko nie można zasnąć, należy wstać i zająć się czymś a wrócić, gdy pojawi się
senność
4
4. Prozdrowotny styl życia osób starszych
a) Ogólne zasady odżywiania i z czego one wynikają.
Zasady w diecie seniora
żð Å»elazo (chuda woÅ‚owina, miÄ™so drobiowe)
żð BiaÅ‚ko (jaja kurze, 2 żółtka tygodniowo!)
żð WapÅ„ ( zwarty w nabiale). Trzeba jednak pamiÄ™tać, że z wiekiem zmniejsza siÄ™ w organizmie ilość
laktazy - enzymu odpowiedzialnego za trawienie laktozy (cukru mlecznego). Jeśli więc słodkie mleko
powoduje wzdęcia i bóle brzucha, należy pić kefir, jogurt lub maślankę.
żð Spożywane na surowo, na parze lub rozdrobnione warzywa i owoce
żð Jeść warzywa strÄ…czkowe co najmniej dwa razy w tygodniu.
DIETA
Z upływem lat nasz organizm pracuje coraz wolniej. Niekorzystne zmiany nie omijają układu
pokarmowego. Zmniejsza się ilość wydzielanej śliny i soków trawiennych, trudniej więc trawić pokarm.
Następuje zwolnienie perystaltyki jelit, kosmki jelitowe stają się krótsze i szersze, zmienia się też mikroflora
jelita grubego, składniki odżywcze są więc gorzej przyswajane.
Zazwyczaj brak pieniędzy sprawia, że w diecie emeryta brakuje pełnowartościowego białka zwierzęcego
(chudego mięsa i wędlin), bo po prostu jest zbyt drogie.
Przyczyną niewłaściwego odżywiania bywają też braki w uzębieniu - utrudniają one żucie i rozdrabnianie
pokarmów, co zaburza trawienie. Dlatego seniorzy jedzą mało owoców, pieczywa pełnoziarnistego, czyli
produktów bogatych w błonnik. Preferują zaś jedzenie lekkostrawne, lecz niekoniecznie wartościowe, np.
pszenne pieczywo (nie wywołuje dolegliwości pokarmowych, ale i nie dostarcza cennych składników
odżywczych).
Z tych właśnie powodów u osób starszych często obserwuje się nadwagę lub wychudzenie oraz towarzyszące
obu tym stanom niedobory składników pokarmowych.
Aby tego uniknąć, dieta powinna być układana starannie. Musi uwzględniać indywidualne potrzeby i zalecenia
dietetyczne lekarza, np. przy cukrzycy czy miażdżycy.
b) Aktywność fizyczna- rodzaj, program 3-elementy, Vo2max
·ð Jednym z czynników wpÅ‚ywajÄ…cych na jakość i dÅ‚ugość życia ludzkiego jest wydolność tlenowa
(aerobowa).Trening fizyczny zwiększa wydolność fizyczną i opóz
nia spadek VO2max o około 10 do 20
lat u aktywnych fizycznie w porównaniu z osobami prowadzącymi siedzący tryb życia. Nawet
niewielkiego stopnia zwiększenie VO2max (3 4 ml/kg/min) może wydłużyć okres fizycznej
sprawności i niezależności o 6 7 lat. Korzystny efekt ćwiczeń wytrzymałościowych u osób starszych
jest już bardzo dobrze udokumentowany.
·ð Regularne ćwiczenia rehabilitacyjne mogÄ… nie tylko korzystnie modyfikować obecność i przebieg
chorób przewlekłych, ale również wpływać na ilość przyjmowanych leków.
·ð W szeregu badaÅ„ wykazano, że regularne wykonywanie wysiÅ‚ku fizycznego przez osoby starsze byÅ‚o
związane z wyższą oceną jakości życia, lepszą możliwością codziennego poruszania się, sprawowania
zwykłej codziennej opieki nad sobą, wykonywania zadań domowych, mniejszym
prawdopodobieństwem wystąpienia depresji oraz rzadszym odczuwaniem bólu czy niepokoju u osób
powyżej 65. roku życia
Program aktywności fizycznej seniorów powinien zawierać trzy elementy:
" ćwiczenia wytrzymałościowe (marsz, bieg, pływanie, jazda na rowerze, narciarstwo biegowe),
wykonywane 2 3 razy w tygodniu, co najmniej po 20 minut z intensywnością na poziomie 40 80%
rezerwy częstości skurczów serca lub na poziomie 11 13 punktów w 20-stopniowej skali Borga
(wysiłek lekki do umiarkowanego);
" ćwiczenia siłowe, wykonywane 2 razy w tygodniu, po 20 minut, zawierające zestaw 8 10 ćwiczeń
angażujących najważniejsze grupy mięśniowe, po 10 15 powtórzeń każdego ćwiczenia;
" ćwiczenia rozciągające, równoważne i koordynacyjne, wykonywane codziennie po 5 10 minut.
5
5. Przykładowe programy zdrowotne skierowane do osób starszych
1) Narodowy Program Zdrowia 2016-2020
Czytamy w nim, że polityka senioralna prowadzona przez rząd i samorządy będzie ukierunkowana na jak
najdłuższą aktywność społeczną, zawodową i rodzinną osób starszych. Działania podejmowane w tym obszarze
objąć mają m.in. zbudowanie instrumentów promujących zachowania prozdrowotne w okresie wieku około
emerytalnego w zakładach pracy, kształtowanie polityki społecznej i rodzinnej w sposób przyczyniający się do
ograniczania społecznych nierówności w zdrowiu czy zapobieganie e-wykluczeniu osób starszych.
2) Krajowy Program Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu 2020
·ð DziaÅ‚anie IV.1. Promocja aktywnoÅ›ci zawodowej i spoÅ‚ecznej seniorów
Stworzenie modelu aktywności społecznej i zawodowej osób starszych opartego na wykorzystaniu ich
potencjałów i zapobieganiu wykluczeniu społecznemu
·ð DziaÅ‚anie IV.2. Stworzenie nowego systemu opieki nad osobami niesamodzielnymi i w podeszÅ‚ym
wieku
·ð DziaÅ‚anie IV.3. ZwiÄ™kszenie dostÄ™pnoÅ›ci i jakoÅ›ci opieki zdrowotnej oraz rehabilitacji medycznej
dla osób starszych
·ð DziaÅ‚anie IV.4. Rozwój Å›rodowiskowych form pomocy i samopomocy seniorów. Rozwój
aktywności
i wolontariatu seniorów
3) Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych (ASOS) na lata 2014 2020
Głównym celem Programu jest poprawa jakości i poziomu życia osób starszych dla godnego starzenia się
poprzez aktywność społeczną (edukacja, aktywność, usługi). Program ma przyczyniać się do pełniejszego
korzystania z potencjału społeczno-zawodowego osób starszych, aby mogły one pełnić różne role społeczne w
życiu publicznym.
Adresatami Programu są osoby w podeszłym wieku.
4) Vademecum Seniora" - program profilaktyczny
·ð W Komendzie Miejskiej Policji w Szczecinie powstaÅ‚ nowy program profilaktyczny "Vademecum
Seniora".
·ð To kolejna próba kontaktu z najstarszymi mieszkaÅ„cami naszego miasta.
·ð Swój udziaÅ‚ oprócz policji zadeklarowali przedstawiciele instytucji, którzy na co dzieÅ„ majÄ… do
czynienia z seniorami: Straży Pożarnej, Straży Miejskiej, Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie,
Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
·ð Program "Vademecum Seniora" to przede wszystkim profilaktyka! Wspólnie chcemy
zminimalizować zjawiska negatywne z udziałem seniorów.
6
6. Charakterystyka ról zawodowych w promocji zdrowia
1) Pielęgniarka
·ð PielÄ™gniarka jako samodzielny zawód w swoich dziaÅ‚aniach obejmuje Å›wiadczenia pielÄ™gnacyjne,
zapobiegawcze, diagnostyczne, lecznicze oraz udziela świadczeń z zakresu promocji zdrowia i
edukacji zdrowia
·ð JednÄ… z metod oddziaÅ‚ywania na ksztaÅ‚towanie stylu życia jednostek i grup spoÅ‚ecznych jest edukacja
pacjenta. Edukacja zdrowotna jest integralną częścią procesu promocji zdrowia, profilaktyki, terapii i
pomaga w doskonaleniu i ochronie zdrowia osobom zdrowym, chorym i zagrożonym chorobą.
Współpraca z ludz
mi i praca na ich rzecz wpływa zawsze na ich osobowość tzn. na ich uczucia,
postawy, motywy działania, przekonania.
·ð Koncentruje siÄ™ na obszarach takich jak: odżywianie, aktywność fizyczna, uzależnienie, higiena
osobista i życie seksualne, bezpieczeństwo w codziennym życiu, ekologia
·ð PielÄ™gniarka wystÄ™puje w roli wychowawcy i nauczyciela powinna mieć wiedzÄ™ oraz podstawowe
umiejętności z pedagogiki dotyczące procesu wychowania i nauczania.
·ð Funkcja wychowawcza pielÄ™gniarki to zadania, których celem jest zamierzony wpÅ‚yw na osobowość
podopiecznego poprzez kształtowanie prawidłowych, pożądanych zachowań zdrowotnych, poczucia
odpowiedzialności za własne zdrowie.
·ð Zapobieganie chorobom- Do pielÄ™gniarki należy realizowanie dziaÅ‚aÅ„ profilaktycznych w oparciu o
wcześniejszą diagnozę stanu jak i również planowanie i realizowanie działań ograniczających ryzyko
wystąpienia powikłań w wyniku stosowanych metod diagnozowania, terapii, rehabilitacji oraz
pielęgnowania.
2) Nauczyciel
·ð Nauczyciele na lekcjach  godziny wychowawczej oraz  wychowania do życia w rodzinie przekazujÄ…
wiedzę na temat higieny osobistej, prawidłowego odżywiania, zdrowego trybu życia, ochrony
środowiska, zdrowych relacji między rówieśnikami oraz dobrego traktowania starszych ludzi, edukują
również w kierunku bezpiecznej zabawy oraz zachęcają do uprawiania sportów. W szkołach w ramach
promocji zdrowia rozdawane jest mleko oraz owoce, aby zachęcić dzieci do zdrowego odżywiania.
3) Pracownik socjalny
·ð Praca socjalna, jest profesjÄ… wspierajÄ…cÄ… zmianÄ™ spoÅ‚ecznÄ…, która ma na celu rozwiÄ…zywanie
problemów, wyzwalanie od nich ludzi dla wzbogacenia ich dobrostanu.
·ð Praca pracownika socjalnego nakierowana jest na pomoc osobom, które nie sÄ… w stanie samodzielnie
radzić sobie z trudnościami życiowymi. Do takich trudności należą również te związane ze stanem
zdrowia. Współcześnie obserwujemy wiele zmian dokonujących się w strukturze problemów
społecznych. Zmienia się również miejsce instytucji pomocy społecznej oraz filozofia pracy socjalnej.
·ð Jednym z jej zadaÅ„ jest wdrażanie Å›rodków i rozwiÄ…zaÅ„ socjalnych, które zabezpieczaÅ‚yby każdej
jednostce danej zbiorowości poziom życia umożliwiający podtrzymanie zdrowia.
7