ĆWICZENIE XI
Mikrobiologia środowiska wodnego
Skład jakościowy i ilościowy mikroorganizmów wodnych
Bakterie, które występują w wodzie lub ściekach są w większości saprofitami. Są to gatunki typowo wodne lub
glebowe. Obok nich mogą się jednak znajdować gatunki, dla których naturalnym siedliskiem jest organizm człowieka lub
zwierzęcia, a do wody dostały się wraz ze ściekami bytowo-gospodarczymi, wodami opadowymi lub zostały wprowadzone
bezpośrednio z zanieczyszczeniami kałowymi. Są wśród nich równie\
gatunki saprofityczne, które nale\
Ä… do tzw. naturalnej
mikroflory przewodu pokarmowego i od\
ywiajÄ… siÄ™ nie strawionymi resztkami pokarmowymi (bakterie grupy coli, Streptoccocus
faecalis, Clostridium perfringens). W wydalinach ludzi chorych mogą znajdować się bakterie patogenne (bakterie czerwonki,
tyfusu itp.) lub warunkowo patogenne np. Pseudomonas aeruginosa.
Bakterii chorobotwórczych nie wykrywa się w wodzie lub ściekach bezpośrednio. Korzysta się w tym celu z metody
pośredniej, polegającej na wykrywaniu bakterii uznanych za tzw. wskaz
niki sanitarne.
Gatunkiem będącym takim właśnie wskaz
nikiem jest Escherichia coli.
Za bakterie grupy coli uwa\
a się gram ujemne pałeczki nie wytwarzające przetrwalników, rozwijające się w warunkach
względnie beztlenowych, mające zdolność fermentowania laktozy z wytwarzaniem kwasu i gazu, w ciągu 48 godzin hodowli w
temperaturze 35-37oC. Grupa ta nie jest jednolita. Nale\
Ä… do niej bakterie z rodzaju Escherichia, Citrobacter i Enterobacter
nale\
Ä…ce do rodziny Enterobactericeae.
Obok wymienionych elementów analizy sanitarnej, proponuje się obecnie dodatkowo wykrywanie bakterii z gatunku
Pseudomonas aeruginosa w wodzie do picia i potrzeb gospodarczych oraz w wodzie dla zakładów kąpielowych i pływalni, a
tak\
e w wodach powierzchniowych i ściekach. Bakterie te stanowią potencjalny czynnik chorobotwórczy dla ludzi i zwierząt.
Poza tym, P. aeruginosa występuje powszechnie w wodach powierzchniowych i glebie. Mo\
e bytować równie\
w chlorowanej
wodzie, gdy\
jest to bakteria odznaczająca się znaczną odpornością na dezynfekujące działanie chloru.
W ocenie hydrobiologicznej badanych wód prowadzi się badania jakościowe i ilościowe.
Część jakościowa polega na mikroskopowej obserwacji preparatów i określaniu przynale\
ności systematycznej
oglądanych obiektów na podstawie ich cech morfologicznych.
Część ilościowa natomiast, polega na policzeniu osobników nale\
ących do poszczególnych rodzajów lub gatunków i
obliczeniu stosunku procentowego poszczególnych grup systematycznych do ogólnej liczby organizmów, co pozwala na
wykrycie gatunków dominujących w biocenozie.
W zale\
ności od trybu \
ycia w warunkach naturalnych organizmy wodne mo\
na podzielić na kilka zespołów, wśród
których trzy są najwa\
niejsze. Jest to:
- plankton - \
ywa zawiesina (bioseston) unosząca się w toni wodnej. W obrębie tego zespołu wyró\
nia siÄ™ bakrerioplankton (\
ywa
zawiesina bakterii), fitoplankton (\
ywa zawiesina drobnych roślin) i zooplankton (\
ywa zawiesina drobnych zwierzÄ…t);
- perifiton - składający się z organizmów prowadzących \
ycie osiadłe przy brzegach zbiornika. Są to formy, które w postaci
delikatnego osadu pokrywajÄ… przedmioty podwodne;
- bentos - jest zespołem organizmów dennych \
yjących na powierzchni wewnątrz osadów. W głębokich zbiornikach, gdzie
światło nie dociera do dna, bentos składa się tylko z przedstawicieli świata zwierzęcego oraz bakterii nale\
ących do względnych i
bezwzględnych beztlenowców.
Grzyby wodne są umownym zgrupowaniem gatunków, które występują wyłącznie lub przewa\
nie w środowisku
wodnym, lecz przeprowadzenie wyraz
nej granicy między grzybami wodnymi a np. lądowymi nie jest mo\
liwe. Pewne grzyby
bytujÄ…ce w glebie np. Mucor i Rhizopus, mo\
na spotkać w wodzie lub osadach dennych. Grzyby występują w środowisku
naturalnym w postaci zarodników lub form przetrwalnych. W rzekach zanieczyszczonych ściekami organicznymi rozwija się
masowo tzw. grzyb ściekowy Leptomitus lacteus, którego luz
no splątana biaława plecha pokrywa grubą warstwą dno i brzegi
rzeki.
KrÄ…\
enie Fe i Mn w ekosystemach wodnych
Zjawisko to ma wspólne cechy ogólne 
wytrącanie związków tych pierwiastków do osadów dennych oraz ich redukcja w osadach.
Fe dostaje się do wód w postaci soli \
elazawych lub humianów
oraz ze spływami powierzchniowymi zawierającymi utlenione związki Fe w postaci zawiesiny.
Huminiany Fe są rozkładane przez Siderocapsa treubii.
Fe stanowi 4-5% całkowitej zawartości minerałów w roztworach wodnych poddanych działaniu O2.
WystÄ™puje pod postaciÄ… Fe(OH)2 o rozpuszczalnoÅ›ci (pH 7) 10-38 co ogranicza rozpuszczalność Fe+3 do 10-14µM.
Rozpuszczalność Fe+3 maleje 1000x z ka\
dÄ… jednostkÄ… wzrostu pH (zasadniczo niedostepny powy\
ej 4).
Rozpuszczalność Fe+2 maleje 100x z ka\
dÄ… jednostkÄ… wzrostu pH.
Przy kwaśnym odczynie środowiska i w warunkach beztlenowych Fe występuje w formie Fe+2.
W warunkach naturalnych zawartość Fe jest bardzo zmienna.
Wody przybrze\
ne - 0,06  6 µM.
Wody morskie - 0,0001  0,001 µM.
Potencjał +300mV (cytochromy A) do  500mV(ferrodoksyny) decyduje o jego ogromnym zaanga\
owaniu w
zasadnicze procesy \
yciowe i wielkim na niego zapotrzebowaniu.
Jedynie Lactobacillus mo\
e funkcjonować prawidłowo bez Fe (20at/1 kom.)- E. coli 105-106at./kom zastępując Fe
kobaltem. Bacillus zastępuje Fe w metaboliz
mie wtórnym Mg.
Organizmy wykształciły odpowiednie mechanizmy pobierania Fe.
Przy wysokim stÄ™\
eniu Fe
Zaanga\
owane są reduktanty, błonowe ATPazy, reduktaza flawinowa
Przy niskim stÄ™\
eniu Fe
a. niskoczÄ…steczkowe ligandy specyficzne kompleksujÄ…ce Fe+3 siderofory
b. system transportu
Grzyby: 21 sideroforów hydroksamowych, bakterie 11 sideroforów hydroksamowych, 11 katecholowych.
Rośliny wykształciły 2 strategie:
I strategia  nietrawiaste
Wytwarzają substancje redukujące, reduktanty fenolowe, protony, napędzana ATP pompa protonowa
II strategia  produkujÄ…ce fitosiderofory
śyto  kwas 3 OH mugineinowy; jęczmień  kwas distichinowy, owies  kwas awenowy; kukurydza, ry\
, jęczmień -
kwas deoxymugineinowy
Sole \
elazawe i manganawe są utleniane do związków \
elazowych i manganowych wskutek biochemicznej
aktywności Desulfovibrio desulfuricans, Bacillus circulans, Bacillus polymyxa do fosforanów lub kwaśnych
węglanów \
elazowych i manganowych.
Redukcja jest procesem dostarczajÄ…cym bakteriom O2 do utleniania substancji energetycznej.
Nale\
ą do grupy amonifikatorów, bakterii fermentacji masłowej  czyli nie jest to wyspecjalizowana grupa.
Bacillus polymyxa w warunkach beztlenowych redukuje głównie azotany i dopiero gdy ich zabraknie zaczyna redukować Fe(OH)3.
Jeziorne rudy \
elazowo-manganowe tworzą się przy intensywnym dopływie związków Fe i Mn, odpowiedniej ilości
substancji organicznej i potencjale oksydoredukcyjnym.
Bakterie \
elaziste, które odkładają złogi nierozpuszczalnego Fe(OH)3 są głównie organizmami wodnymi.
Bezwzględne autotrofy czerpią z utleniania Fe2+ do Fe3+ energię do chemosyntezy.
Thiobacillus ferroxidans występuje w kwaśnych wodach pirytowych.
Proces utleniania Fe+2 dostarcza zaledwie 11 kcal/mol [utlenianie N (66kcal), utlenianie S (118kcal)].
Poniewa\
na związanie 1 atomu C konieczne jest utlenienie 750 atomów Fe efekt biogeochemicznego działania
autotrofów jest bardzo wyraz
ny.
Leptotrix (obok Crenotrix i Cladotrix względny autotrof) mo\
e wykorzystywać organiczne związki Fe (np. humiany).
Właściwe bakterie \
elaziste nale\
y odró\
nić od tych bakterii, które mogą gromadzić drobne ilości \
elaza lub
pośrednio powodować jego wytrącanie przy utlenianiu substancji organicznej albo przez zmianę środowiska.
Bakterie \
elaziste czerpią energię potrzebną im do asymilowania CO2 z utleniania związków \
elazawych do
\
elazowych. Węgiel jest asymilowany na drodze chemosyntezy. Wśród bakterii \
elazistych wyró\
niamy następujące
grupy:
- bezwzględne autotrofy;
- względne autotrofy mogące utleniać połączenia organiczne, ale zdolne równie\
do utleniania związków \
elazawych
do \
elazowych i do wykorzystania uwolnionej przy tym energii d
o asymilacji CO2;
- heterotrofy gromadzÄ…ce wodorotlenek \
elaza, lecz nie uzyskujÄ…ce energii z jego utleniania.
Spośród autotrofów w wodach występują formy nitkowate oraz jednokomórkowe i kolonialne. Nitkowate to głównie
gatunki Galionella. Wśród heterotroficznych najczęściej spotykane są Leptotrix, Crenotrix, Siderocapsa.
W strefie oligosaprobowej zbiornika wodnego, w której woda powraca do stanu całkowitej czystości a
mineralizacja zanieczyszczeń organicznych jest daleko posunięta, chocia\
jeszcze nie zakończona zupełnie,
poniewa\
stwierdza się w wodzie obecność nie rozło\
onych stabilnych substancji organicznych np. zw.
huminowych, namna\
ajÄ… siÄ™ nitkowate bakterie \
elaziste z grupy Leptotrix i Ochracea. Pojawienie siÄ™ form bakterii
\
elazistych jest wskaz
nikiem powrotu wody do stanu czystości.
Leptotrix Crenotrix Spirillum
Leptotrix Leptotrix Leptotrix Crenotrix Crenotrix Spirillum
ochracea crassa sideroporus polyspora ferruginea ferrugineum
Gallionella Siderocapsa
Gallionella Gallionella Gallionella Siderocapsa Siderocapsa
ferruginea corneata planctonica coronata major
Mangan
mo\
e być utleniany do trudnorozpuszczalnego brunatnego dwutlenku Mn przez Aerobacter, Bacillus, Pseudomonas.
Niektóre bakterie \
elaziste np. Sphaerotilus manganifera są zdolne do utleniania związków Mn i odkładania w swych
komórkach wodorotlenku Mn oprócz wodorotlenku Fe.
w jeziorach eutroficznych sole Fe i Mn w okresach stagnacji
przechodzą ze złogów w osadach dennych do masy wodnej.
w jeziorach oligotroficznych zwiÄ…zki Fe i Mn nagromadzajÄ… siÄ™ w warstwie dennej
i nie uczestniczÄ… w dalszym krÄ…\
eniu.
Leptotrix (ochracea, crassa, sideroporus), Crenotrix polyspora  nitkowate.
Rozmna\
ają się przez tworzenie na końcach nitek komórek przetrwalnikowych  nieruchliwych lub płytek. Leptotrix
w wodach wolno płynących, Crenotrix w wodach stojących.
Gallionella (ferruginea, corneola, planctonica)  małe pałeczki wydzielające bardzo du\
o śluzu w postaci nitek lub
wstÄ…\
eczek wysyconych Fe(OH)3, rośnie lepiej w atmosferze wysyconej CO2.
Spharotilus masowo rozwijający się w wodach zanieczyszczonych ściekami organicznymi.
Obfity rozwój w osadzie czynnym powoduje zjawisko pęcznienia w urządzeniach chłodniczych.
Komórki tworzą nitki tkwiące w pochewce śluzowej
Streptotrix - bardzo często w osadzie czynnym głównie obcią\
onym ściekami z rzez
ni lub ferm
Siderocapsaceae- komórki kuliste, owalne, lub pałeczkowate w śluzowych otoczkach występują w wodzie na
powierzchni roślin wodnych.
Nitryfikacja
Przemiany substancji azotowych w wodzie
Proces nitryfikacji prowadzący do wytwarzania najłatwiej przyswajalnych związków azotu ma ogromne znaczenia dla
biologii zbiorników wodnych. Jest to kolejny po amonifikacji proces zwracający do obiegu związki azotu.
W procesie tym amoniak i sole amonowe ulegają utlenianiu do kwasu azotawego a następnie do kwasu azotowego i ich soli.
Jednocześnie w wyniku tego procesu powstają ze związków mineralnych substancje organiczne bakterii.
Bakterie nitryfikacyjne to głównie chemoautotrofy i tlenowce. Tak\
e wiele heterotrofów mo\
e brać udział w procesie
nitryfikacji, ale rzadko powodują one nagromadzenie się większych stę\
eń azotynów i azotanów. Wzrost komórek heterotrofów
nie zale\
y od tego procesu utleniania.
Poniewa\
w niektórych środowiskach istnieją warunki nie sprzyjające wzrostowi autotrofów skutek nitryfikacyjnej
działalności autotrofów i hetrotrofów mo\
e być podobny.
EnergiÄ™ do chemosyntezy autotrofy czerpiÄ… z utleniania zredukowanych form azotu np. amoniaku (I faza nitryfikacji)
lub azotynów (II faza nitryfikacji).
Bakterie nitryfikacyjne sÄ… wra\
liwe na działanie temperatury. Proces nitryfikacji zachodzi dopiero w temp. 8oC.
Optimum termiczne wynosi 28-30oC. Przy 50oC bakterie te ginÄ…. Stwierdzana jest ponadto wyjÄ…tkowa wra\
liwość tej grupy
bakterii na zbyt du\
e stÄ™\
enie związków organicznych oraz związków toksycznych.
W dwóch fazach nitryfikacji uczestniczą odmienne rodzaje bakterii.
Przeprowadzana jest w dwu etapach przez 2 typy bezwzględnych chemoautotrofów:
I etapu: NH3 do NO2- i II etapu: NO2- do NO3-
Bakterie utleniajÄ…ce NH3 do NO2 reprezentowane sÄ… przez:
Nitrosomonas, Nitrocystis, Nitrosolobus, Nitrosospira
Drobnoustroje te sÄ… zbli\
one do Pseudomonadales  rosną na granicy dwóch faz  głównie na powierzchni ciał
stałych.
W wysuszonej glebie mogą przetrwać w stanie \
ycia utajonego (anabiozy) przez wiele lat.
NH3 (nie przenikający przez błony) jest utleniany na hydroksylaminę  (łatwo przenikającą przez błony)
2 drogi utlenienia:
" dwuhydroksylamina
" nitroksyl
3 koncepcja  hydroksylamina tworzy związek kompleksowy z metalem i łącząc się z układem flawoproteina 
cytochromy oddaje kolejno po 1 elektronie.
Redukcja NAD (podobnie jak w fotosyntezie bakteryjnej) zachodzi przy udziale odwrotnego łańcucha przenoszenia
elektronów z wykorzystaniem energii z ATP.
HNO2 jest silnie toksyczny dla bakterii - 0,3 M hamuje metabolizm w 30%
Bakterie utleniajÄ…ce NO2- na NO3- reprezentowane przez:
Nitrobacter, Nitrococcus, Nitrospira. śyją w środowisku lekko alkalicznym (7,7), słabiej adsorbują się na
powierzchni ciał stałych.
Wolny NH3 hamuje silnie chemosyntezÄ™, ju\
przy 0,001 M stÄ™\
eniu obni\
a intensywność procesu o 70%.
Nie są hamowane przez ślady substancji organicznej. Rozwijają się normalnie na pirogronianie, mannitolu, octanie,
maślanie, asparaginie.
W glebach bytuje ok. 1" 104 cfu/g gleby.
Działają przy pH 6,5-7,5, a przy pH 3,5-4 nitryfikacja ustaje. Bytują głównie w powierzchniowej warstwie gleby, w
temperaturze 10o-30oC, te\
<5oC do >40oC. Optymalna ok. 30oC. Najsilniej wiosnÄ… i jesieniÄ….
Rola bakterii nitryfikacyjnych w wodach powierzchniowych polega na usuwaniu NH3 i NO2-, które w większych
ilościach mogą być szkodliwe zarówno dla organizmów wodnych jak i człowieka oraz dostarczaniu roślinom
najkorzystniejszego z
ródła N.
Utlenianie azotynów dostarcza znacznie mniej energii (17 kcal) ni\
utlenianie NH3 (66 kcal).
Szybkie utlenianie NO2- do NO3- powoduje, \
e stÄ™\
enie NO2- w wodach powierzchniowych jest rzędu 0,01 mg/l.
Przy utlenianiu N-amonowego stosunek C (z CO2) : N(utlenianego) wynosi 1:35 Przy II fazie C:NO2- 1:135
W I fazie, którą mo\
na przedstawić w postaci reakcji:
NH4+ + 11/2O2 --------> H2O + 2H+ + NO2- + 66kcal
Hipotetyczny przebieg reakcji wg. Kluyvera
H
H - 2H H O
N H N H N + H2O
H OH H
OH
wodorotlenek hydroksyloamina nitroksyl
amonowy
O +H2O H -2H O
N N OH N + H2O
H OH OH
dwuhydroksyamoniak kwas azotawy
W I fazie uczestniczÄ… bakterie z rodzaju Nitrososomonas, Nitrosospira i Nitrosolobus.
II faza
+H2O -2H
HNO2 HON(OH)2 HNO3 + 17kcal
Prowadzona jest przez bakterie z rodzajów Nitrobacter, Nitrospira, Nitricoccus.
Gatunki bakterii nitryfikacyjnych wodnych:
Nitrosomonas europea, Nitrocystis oceanus  I faza
Nitrobacter winogradski i Nitrobacter agilis  II faza
Rozwijają się na granicy woda  ciało stałe (powierzchniowa warstwa osadów)
Bakterii nitryfikacyjnych jest mało:
W wodach oligotroficznych  brak dostatecznej ilości NH3
W wodach eutroficznych  niedobór O2
Rzeki, jeziora zawierajÄ… 100 cfu/l lub znacznie mniej.
Dla ekologii wód wa\
ne sÄ… przede wszystkim procesy utleniania.
Proces nitryfikacji pozwala usunąć z wód toksyczny NH3 (ju\
przy 0,001 M) oraz HNO2 (0,3 M) do 0,01 mg/l.
Jest wa\
nym wskaz
nikiem stopnia saprobowości wód.
Wykonanie ćwiczenia
Pośrednie metody obliczania ogólnej liczby drobnoustrojów w wodzie
Ogólna liczebność bakterii i grzybów
Wykonaj posiewy metodą płytek tartych wylewając po 0,1 ml odpowiedniego rozcieńczenia na
powierzchnię podło\
a agarowego na płytce.
Posiew na powierzchniÄ™ agaru od\
ywczego pozwoli odczytać ogólną liczbę jtk bakterii w wodzie.
Posiew na powierzchnię podło\
a Martina umo\
liwi określenie liczby jtk grzybów w wodzie.
Pośrednie metody obliczania grup fizjologicznych drobnoustrojów w wodzie
Drobnoustroje nitryfikacyjne
PÅ‚ynnÄ… po\
ywkę Lewisa i Pramera w zestawie trójprobówkowym NPL (po 5 ml po\
ywki płynnej) zaszczep badaną wodą
przenosząc rozcieńczenia 10-1 do 10-8 po 0,5 ml w 3 powtórzeniach. Inkubuj w temperaturze 25oC. Po okresie inkubacji sprawdz

obecność azotynów i azotanów oraz amoniaku - brak pomarańczowo-\
ółtej barwy po dodaniu odczynnika Nesslera wskazuje na
brak NH3 w płynie pohodowlanym. Do oznaczenia kwasu azotawego stosuje się odczynnik Griessa.
Do płynu pohodowlanego dodajemy odczynnik Griessa: 4 krople odczynnika A i odczynnika B.
A - kwas sulfanilowy (8g), kwas octowy 5 N (1000 ml)
B - naftylamina (8g), kwas octowy 5 N (1000 ml)
Ró\
owe zabarwienie płynu świadczy o obecności kw. azotawego. Jeśli nie pojawia się ró\
owe zabarwienie sprawdzamy czy nie
powstał kwas azotowy. W tym celu dodajemy do płynu sproszkowanego Zn (katalizator reakcji redukcji kwasu azotowego do
azotawego), który powoduje pojawienie się ró\
owego zabarwienia jako wyniku reakcji odczynnika Griessa z kwasem azotawym.
Dla potwierdzenia zajścia procesu nitryfikacji konieczne są obserwacje mikroskopowe
kultur i stwierdzenie obecności drobnoustrojów przeprowadzających ten proces.
W zbiornikach wodnych często występują ró\
ne odmiany Nitrosomonas europaea
Winogradsky o owalnych lub lekko jajowatych komórkach 1,1x0,45µm, ró\
niÄ…ce siÄ™
wielkością i kształtem komórek. W kulturze znajdują się jednocześnie komórki w ró\
nych
stadiach rozwojowych, co stwarza wra\
enie ich pleomorfizmu. Charakterystyczna dla
kultury jest obecność komórek gruszkowatych o słabej barwliwości.
Dlatego do barwienia komórek Nitrobacter poleca się stosować metody
wykorzystywane do barwienia przetrwalników. Otrzymanie czystych kultur Nitrosomonas jest
procesem zło\
onym, wskutek obecności w koloniach tego mikroorganizmu bakterii towarzyszących.
Barwienie: Wykonaj preparat pobierając materiał z hodowli płynnej i utrwal w płomieniu palnika.
Zabarw preparat stosujÄ…c metodÄ™ zimnÄ… Bartholomewa i Mittwera:
-zalej preparat 7,6% roztworem zieleni malachitowej na 10 min.
-przemyj wodÄ… bie\
Ä…cÄ… w ciÄ…gu 10 sek.
-zalej 0,25% roztworem safraniny na 15 sek.
-przemyj i wysusz
Metoda hodowli i obserwacji drobnoustrojów \
elazistych w wodzie
Etap I - Zakładanie hodowli
Wodę umieszcza się w jałowym naczyniu wraz z osadem pochodzącym z tego samego zbiornika.
Na powierzchni wody w takim naczyniu umieszcza się płaski krą\
ek z korka, w którego dolną część wkład się kilka
szkiełek nakrywkowych.
KrÄ…\
ek swobodnie pływający w naczyniu pozostawia się na okres 2-3 tygodni. W tym czasie do powierzchni szkiełek
przytwierdza siÄ™ wiele bakterii \
elazistych. Po pewnym czasie po osadzeniu się mułu (osadu) w warstwie wody pojawiają się
podobne do waty skupienia, a potem rdzawe plamy.
Etap II - Barwienie i mikroskopowanie bakterii \
elazistych
Po okresie inkubacji:
Korek wyjmuje się z wody. Za pomocą bibuły filtracyjnej usuwa się ze szkiełek nakrywkowych wodę,
suszy na powietrzu, utrwala przez zanurzenie na 15 nim. w alkoholu metylowym.
Równe objętości 2% roztworu \
elazocyjanku potasowego i 5% kw. octowego przygotowanego w wodzie
destylowanej miesza siÄ™ i ogrzewa do zagotowania.
Preparat zanurza siÄ™ na 2 minuty do gorÄ…cego roztworu, przemywa wodÄ… destylowanÄ… i dobarwia 2% roztworem
safraniny w wodzie.
Ponownie przemywa siÄ™ wodÄ… i suszy.
Komórki bakterii \
elazistych barwiÄ… siÄ™ na kolor czerwony, wydzieliny \
elaza na niebiesko.
Preparaty poddajemy obserwacji mikroskopowej i oznaczamy do rodzaju: Leptotrix, Crenotrix, Spirillum,
Gallionella, Siderocapsa i gatunku.
Literatura:
Błaszczyk M.K. 2007. Mikroorganizmy w ochronie środowiska. PWN. W-a.
Libudzisz Z., Kowal K., śakowska Z. 2007. Mikrobiologia techniczna. Tom 1. Mikroorganizmy i
środowiska ich występowania. PWN. W-a.
Alef K., Nannipieri P. 1995. Methods in Applied Soil Microbiology and Biochemistry, Academic Press Limited,
J. Paluch 1993. Mikrobiologia wód. PWN. W-a.
M. Pawlaczyk-Szpilowa 1978 Mikrobiologia wody i ścieków. PWN. W-a.
M. Pawlaczyk-Szpilowa 1980 Ćwiczenia z mikrobiologii wody i ścieków. PWN. W-a.