WPROWADZENIE DO PEDAGOGIKI
WYKA
ADY 2011/2012
Zaliczenie egzaminem!
�� Lektury z ćwiczeń
�� Wiedza z wykładów
�� Lektury dodatkowe (nr 9, 14 (209-223) i 16 (Roz.1,2,5)
04/10/11, 11/10/11
Język pedagogiki
�� Języki naturalne: potoczne (publiczny, rodzinny), prywatny (domowo-rodzinny)
�� Języki quasi-naturalne (specjalistyczne)
�� Żargon
�� Zapożyczenia
Różne sposoby myślenia o wychowaniu
�� Naukowe
�� Filozoficzne
�� Potoczne
�� Mityczne
�� Utopijne
Pedagogika nazywana jest czasem myśleniem o wychowaniu, jednak nie wiadomo jakim wychowaniu (patrz
wyżej). Wychowanie również jest różnie określane, bo jest wiele sposobów wychowania. ( Jakie myślenie o
jakim wychowaniu? )
PEDAGOGIKA  nie jest jednakowo określana
�� Przedmiot kształcenia
�� Nauka o wychowaniu
�� Stosowana filozofia (S.Hessen)
�� Subiektywna teoria wychowania  opis, analiza tego co jest robione
�� Wspólnotowa formacja intelektualna
WYCHOWANIE zostaje zastępowane przez słowo EDUKACJA (wychowanie w najszerszym rozumieniu tego
słowa), coś, co dotyczy człowieka, którego doprowadzamy do dorosłości.
FORMACJA  pedagogika religijna; wychowanie jest procesem prowadzącym do formacji
Wychowanie to kategoria ogólna, formacja to jej część.
Globalizacja  aspekt ekonomiczny i kulturowy jest brany pod uwagę
Nacjonalizacja  w obrębie treści edukacyjnych musi się znalez
ć aspekt narodowy, tradycje państwa. Jednak nie
można zamknąć się w ramach tego co nasze  świat jest teraz wielokulturowy.
HUMINIZACJA  koncentracja na fizyczności wychowanka, jego budowie.
18/10/11
Różne typy wiedzy
�� Religijna  związana z nauką kościoła
�� Filozoficzna
�� Potoczna
�� Publicystyczna  w środkach masowego przekazu; nie jest doprecyzowana; wprowadza publiczne
myślenie; powiązana z wiedzą emocjonalną
��  wypowiedzi artystyczne  to co o wychowaniu mówi sztuka (teatr, książki)
Typy wypowiedzi pedagogicznych
�� Pograniczne   czysta pedagogika +filozofia+np. literatura; podkreślają umiejętność korzystania z tych
wątków
�� Pseudo-pedagogiczne
�� O charakterze eklektycznym  wiązanie różnych stylów na zasadzie poprawności
KOMPILACJA  branie różnych wątków tematycznych, których połączenie jest niespójne
Wypowiedz
musi być uporządkowana z punktu widzenia systemowego (mówimy o jednym
zagadnieniu używając pojęć związanych z danym tematem).
PEDAGOGIKA  PODZIAA
Y, PERSPEKTYWY MYŚLENIA, PR
DY, KIERUNKI
I. Kryterium ogólności (metodologiczne)
�� Pedagogika ogólna
�� Pedagogiki szczegółowe
II. Kryterium celu działań (oddziaływań)  co nas interesuje w wychowaniu
�� Teorie wychowania
�� Dydaktyka
III. Kryterium wieku
�� Pedagogika przedszkolna
�� Ped. szkolna przykłady
�� Andragogika
IV. Kryterium rodzaju działalności  jakim rodzajem działalności zajmuje się pedagogika?
�� Ped. sportu
przykłady
�� Ped. wojskowa
V. Kryterium defektów rozwojowych i dewiacji
�� Ped. resocjalizacyjna
�� Ped. specjalna/rewalidacyjna
VI. Kryterium podejmowanych problemów badawczych
�� Pedeutologia (pedagogika interesująca się nauczycielem)
�� Ped. porównawcza (pokazanie różnych systemów edukacyjnych, porównanie elementów tych
systemów)
PODZIAA
PAC
STWOWEJ AKADEMII NAUK
I. Podstawowe dyscypliny
a. Pedagogika ogólna
b. Historia wychowania
c. Teorie wychowania
d. dydaktyka
II. Dyscypliny szczegółowe  kryterium wieku
III. Obszary działań
a. Pedagogika pracy
b. Pedagogika wojskowa
IV. Dyscypliny pomocnicze i z pogranicza
a. Ped. porównawcza
b. Ekonomika oświaty
c. Socjologia wychowania
DZIAA
Y PEDAGOGIKI  ukazują etapowość rozwoju historycznego
1. Pedagogika praktyczna  pochodna myśli Herbarta. Dydaktyka jako przedmiot nauczania i metodyka.
2. Pedagogika eksperymentalna (koniec XIX)  wiąże się z rozwojem psychologii i socjologii. Psychologia
wychowawcza i rozwojowa.
3. Pedagogika normatywna (początek XX)  wartości wychowawcze, cele i ideały wychowawcze
4. Pedagogika czysta  dążenie do syntezy pedagogicznej. Pytanie o istote zjawisk i faktów. Najbardziej
ogólna teoria rzeczywistości wychowania.
KONCEPCJE PEDAGOGICZNE
I. Akcjocentryzm  jakie wartości mają znaczenie; wychowanek powinien mieć pokazaną filozofię kultury
Pajdocentryzm  dziecko w centrum, bycie sobą, rozwój osobowości; autonomia dzieciństwa
II. Teorie środowiskowe  znaczenie ma środowisko
Naturalizm
Teorie konwergencji (dwóch czynników)  żaden z czynników nie ma znaczenia, muszą się one ze sobą
spotkać
III. Subiektywizm pedagogiczny  co tkwi w człowieku (indywidualizm)
Obiektywizm pedagogiczny  podporządkowanie wychowanka racjom społecznym i kulturalnym
(kolektywizm)
TRZY IDEOLOGIE EDUKACYJNE (KOHLBERG)
1. Romantyzm  wątek naturalistyczny
2. Transmisja kulturowa  transmituje się dorobek społeczeństwa
3. Progresywizm  etapy rozwojowe wychowanka; czynniki środowiskowe wpływają na rozwój
25/10/11
B. SUCHODOLSKI
1. Kryterium filozofii  jaka filozofia jest ukryta, zasłonięta?
a. Filozofia egzystencjalna  koniec XIX; znajduje się we współczesnym myśleniu o wychowaniu;
sposób bycia w świecie
b. Pedagogika personalistyczna  nawiązuje do perspektyw filozofii chrześcijańskiej (tomizm,
nurt augustowski)
2. Pytanie o cel działań. Cel jest nastawiony na pojedynczego człowieka czy na perspektywę zbiorowości?
3. Jaka metoda jest efektywna? Co robić aby uzyskać ten cel?
a. Szkoła twórczego działania  krytyka szkoły tradycyjnej; materiał przyswajany pamięciowo.
Poznanie świata przez działanie twórcze.
b. Szkoła działania  myślenie twórcze, rozwiązywanie problemów, komunikacja
c. Szkoła pracy  nawiązuje do rzemiosła, oszczędność w tym co się robi (materiał), efekt ma być
taki jak w projekcie, przygotowanie do podjęcia pracy (odpowiedzialność, efektywność,
samodzielność)
Edukacja uwarunkowana jest konceptem socjologicznym, ekonomicznym.
S. WOA
OSZYN
1. Wielkie nurty teoretyczne
a. Pedagogika psychologiczna
b. Pedagogika socjologiczna
c. Pedagogika o orientacji egzystencjalnej
d. Pedagogika kultury
e. Pedagogika w klimacie marksizmu
2. Nowe nurty ostatnich dwudziestoleci XX wieku
a. Nurty postmodernistyczne
i. Nowe alternatywy pedagogiki humanistycznej i antypedagogika
ii. Pedagogika krytyczna
iii. Pedagogika new age
3. Pedagogika ideologiczna  ideologie wychowawcze
a. Pedagogika wychowania narodowego
b. Pedagogika wychowania państwowego
GLITECKI
1. Naturalizm pedagogiczny
2. Psychologizm (znaczenia procesów [wartości] psychologicznych)
3. Socjologizm
4. Kulturalizm (uczestnictwo w kulturze)
5. Ideologizm (pomysły o zabarwieniu ideologicznym)
IDEOLOGIE EDUKACYJNE I DOKTRYNY
IDEOLOGIA  wartościowanie (coś niedobrego, niebezpiecznego)
- opisowe (ani nic dobrego, ani złego)
DOKTRYNA  autorska koncepcja celowościowego procesu edukacji
a. Opis i uzasadnienie celu
b. Opis działań (systemu działań)  uzasadnienie maukowe
c. Dyrektywy skutecznego działania
IDEOLOGIE EDUKACYJNE  poglądy grup społecznych na temat edukacji, poglądy odpowiadające ich interesom.
1. Odniesienie stosunku do zmiany społecznej
a. Konserwatyzm (nie)
b. Progresywizm (tak)
2. Orientacje teoretyczne  wybór danej orientacji
a. Psychologiczna
b. Kulturowa
c. socjologiczna
3. Rola jednostki i grupy
a. Indywidualizm
b. kolektywizm
4. Stosunek do podmiotu
a. Pajdocentryzm  koncentracja na dziecku
b. autorytaryzm
5. Stosunek do szkoły tradycyjnej
a. Konserwatyzm  ciągły zachwyt, przychylne spojrzenie
b. liberalizm
6. Kategoria równości społecznej
a. Koncepcje elitarne
b. egalitaryzm
7. Kryterium podziałów klasowych
a. Burżuazja  krytycznie, egalitaryzm
b. Arystokracja
c. Proletariat
L. KOHLBERG  ideologie
1. Romantyzm  stawia się na naturalny rozwój, samorozwój wychowanka [J.J.Rousseau; Z.Freud; A.Neil]
2. Transmisja kulturowa  dorobek kulturowy, zamach na wolność ( masz się tego nauczyć ) [Skinner 
behawioryzm]
�� Metafora -> pieczęć i wosk (wosk to wychowanek)
3. Progresywizm  właściwości wychowanka, etapy rozwojowe, kontekst środowiskowy, stymulacja
[Piaget; Dewey]
Organizacja i reorganizacja doświadczenia (Dewey)
08/11/11
R. Schulz  polski pedagog; główne wątki myśli pedagogicznych to naturalizm pedagogiczny,
socjologizm oraz personanse.
NATURALIZM
Natura człowieka, natura ludzka; typ podejścia badawczego
Schulz Gutek
 Pedagogika naturalistyczna jest jednym �� Cele wychowania/edukacji są
z głównych nurtów upatrywane w przyrodzie i
�� Koncepcje upatrujące naturze człowieka
fundament wychowania w �� Empiryczne stanowienie o
naturze naturze
�� Odżywa na przełomie XIX/XX �� Uwzględnienie zmian
wieku ewolucyjnych
�� Rozwój biologii i psychologii o Przyglądanie się
wychowankowi
�� Dostosowanie działań do
o Fazowość/etapowość
naturalnego, spontanicznego
rozwoju
rozwoju dziecka
ZGODNOŚĆ Z NATUR
 przesłanie zasadnicze naturalizmu
Perspektywa wychowawcza ma się dostosować.
Pedagogika faktów  badamy konkret i na jego podstawie wiemy o co chodzi.
NATYWIZM  to co wrodzone to jest
PEDOLOGIA  maksymalne skupienie się na wątku biologicznym, wszystko powinno zredukować się do
rozwoju psychosomatycznego.
ETAPY ROZWOJU NATURALIZMU
I. Narodziny naturalizmu pedagogicznego (do końca wieku XVIII)
1. J. A. Komeński  wychowawca jest rodzajem ogrodnika; wszystkich można nauczyć
wszystkiego
2. J. J. Rousseau
3. Pestalozzi  uczeń Rousseau
II. Psychologowie dokładają się do myślenia pedagogicznego (wiek XIX)
1. A. Binet
2. Z. Freud - psychoanaliza
III. Nowe wychowanie (1poł. XX)
1. Silne tendencje naturalistyczne
IV. Pedagogika socjalistyczna
KONCEPCJE
�� Charakter metafizyczny  próby uchwycenia jak ją się rozumie, nie jest empiryczna
o noemat  pytanie o naturę człowieka
T. Hobbes  człowiek egoistyczny, jego naturą trzeba kierować
�� Koncepcja D. Hume a
Człowiek jest z natury dobry, wszystko co dobre wynika z natury.
�� B. Pascal
Podejście badawcze pozwoli odpowiedzieć  kim jest człowiek? . Niestety nie jest to proste do
określenia. ROZDARCIE EGZYSTENCJALNE.
J. J. ROUSSEAU  indywidualista
 Traktat Emil czyli o wychowaniu  filozoficzne; autor  Umowy społecznej  nie chodzi o narzucenie,
a o wypracowanie czegoś; odrzuca narzucenie, jest to czymś nie do przyjęcia. To co tworzy Bóg jest dobre.
Emil ma się rozwijać zgodnie z naturą.
WYCHOWANIE NEGATYWNE  wychowanie nie powinno być narzuconą wiedzą o świecie, jest to
osobiste doświadczenie. Rezygnacja z kary  sankcji.
 KARA NATURALNA  wynik działania dziecka, brak ingerencji dorosłego, dziecko samo wyciąga wnioski.
Dzieciństwo  ważny etap w rozwoju człowieka, ma ciężar gatunkowy;  Emil  dowartościowanie
dzieciństwa; podzielone na etapy (zmiana osób odpowiedzialnych za wychowanie). Oczekiwanie na
samodzielność i zainteresowania (do 12 roku życia).
Wychowanie obywatela a wychowanie człowieka  z człowieka może być obywatel, ale z obywatela
 pełny człowiek nie.
Lew Tołstoj  mądrość ludu: prosty lud potrafi wędrować mądrą drogą
ZAA
OŻENIA AKSJOLOGICZNE NATURALIZMU
Aksjologia  filozofia wartości (pocz. XX)
Naturalizm traktuje człowieka jako istotę naturalną. Człowiek jest zwierzęciem naturalnym.
Sygnalizuje znaczenie samoregulacji (nauki przyrodnicze), subiektywne spojrzenie
Wychowanek to wartość
Natura jest dobrem, dobre jest to co naturalne
Natura ludzka jest dobra lub neutralna. Nie ma złych aspektów
Mądrość praw natury  traktowane są jako wartość.
Wartości są faktami społecznymi, wartością jest ład społeczny (dobro zewnętrzne)
NURT ANTYNATURALISTYCZNY  perspektywa społeczno-kulturowa; sondy wartościujące  odwoływanie się do
norm społecznych
15/11/11
KRYTYKA SZKOA
Y TRADYCYJNEJ (1870-1920)
Krytyka androcentryzmu (w centrum jest dorosły); G. S. Hall  pajdocentryzm; O. Clinsman  pedologia,
rozwój psychosomatyczny
Międzynarodowa Liga Nowego Wychowania  1921 w Callais
Nowe wychowanie 1900-1944
Elen Key 1901  Stulecie dziecka
�� Wychowanie jako  tuzinkowa fabrykacja
��  Morderstwo dusz w szkole (artykuł 1891)  szkoła uśmierca zamiast umożliwić rozwój
�� Szkoła  muzeum (instytucja państwowa) -> szkoła wychowuje obywateli, których póz
niej
wykorzystuje do różnych celów
�� Rodzice   bezdomność dziecka -> dom nie jest domem prawdziwym, nie jest sę traktowanym serio
Janusz Korczak (naturalizm  personalizm)
�� Medycyna  ustalenia psychologii
Eduard Claparrede  koncepcja wychowania funkcjonalistycznego
Maria Montessori  indywidualizacja (pokłosie sytuacji klinicznych!)
 Pozwól mi zrobić to samemu  nauczyciel powinien dać uczniowi szansę. Dziecko, któremu nie daje
się normalnie funkcjonować zaczyna zachowywać się jak dziecko chore.
SZKOA
A TRADYCYJNA
Proponuje wiedzę encyklopedyczną, gotową. Ważna jest jej recepcja, należy ją w odpowiednim
momencie odtworzyć.
G. Mialaret  powinowactwo pedagogiki z trzema naukami; przyglądał się metodzie zapamiętywania
( należało uczyć się na pamięć ), pamiętanie nie zawsze oznacza wiedzę.
Edukacja jest edukacją bankową. Porównanie umysłu (głowy) wychowanka do sejfu, do którego
wkładamy różne rzeczy, które są od niego niezależne. Szkoła reprodukuje (powiela) konieczność podległości
instytucjom państwa.
(nowy) naturalizm  odwołuje się do nauk przyrodniczych, podejście epistemologiczne
WYCHOWAWCA  WYCHOWANEK
Uwarunkowania genetyczne
Etapowość rozwoju
�� Debesse
1. Wiek dziecinnego pokoju (trzymanie się za rękę; ręka  wiele znaczy) -> matka i dziecko
2. Wiek koziołka  dziecko jest ruchliwe, jest trzymane za rękę
3. Wiek szkolny  kierowanie ręką dziecka (nauka pisania, rysowania, nabywanie sprawności)
4.  okres burzy i naporu  podanie ręki przez wychowawcę w odpowiednim momencie;
pojawiają się problemy, których młody nie jest w stanie sam rozwiązać
Uznanie tego, że dziecko jest podmiotem
Proces reifikacji  oprotestowanie podejścia instrumentalnego, przedmiotowego
Podejście teleologiczne  podejście celowościowe (wszystko co się dzieje nie jest przypadkowe)
Szacunek dla dziecka -> wymaga takiego szacunku jak osoba dorosła
Wejście w świat kultury, społeczny nie jest narzucone
Spontaniczność wychowawcy i postawa twórcza  znalezienie się w sytuacji niepowtarzalnej; nie kierowanie się
schematami
Wychowanie to proces rozwoju  od wewnątrz -> to co tkwi w dziecku decyduje o wszystkim
Ogrodnicza postawa wychowawcy wobec wychowanka
Aktualizm -> położenie nacisku na to co się dzieje tu i teraz; jest tak samo ważne jak życie dorosłego
Naturalizm środowiskowy: naturalny rozwój potrzebuje naturalnych warunków (usytuowanie w terenie,
kontakt z przyrodą). Środowisko powinno być sprzyjające lecz nie kreuje wychowanka.
Ukierunkowanie aktywności dziecka
Indywidualizacja ma dotyczyć również pracy w grupie
Indywidualność człowieka (podejście spostrzegania)
Wnętrze traktowane jako punkt wyjścia i dojścia.
Byt = wartość. To co jest ma wartość, nie trzeba jej szukać gdzieś daleko.
WYCHOWANIE JAKO TAKT SPOA
ECZNY I KULTUROWY
SOCJOLOGIZM PEDAGOGICZNY  kierunek w pedagogice, traktujący zjawiska wychowania jako
oddziaływanie społeczeństwa na jednostkę; opozycja wobec biologizmu, naturalizmu, psychologizmu.
Durkheim  przynależny do pierwszej grupy koncepcji socjologicznych; funkcjonalizm -> konieczność
współpracy poszczególnych grup, łączenie pojedynczego człowieka w całość; określa znaczenie funkcji;
tłumaczy życie społeczne.
Podejście nauk przyrodniczych - zaczerpnięto z nich metodologię.
Świadomość zbiorowa  pierwszorzędne znaczenie w stosunku do jednostki.
Psychologia zbiorowa (społeczna)  wątki psychologiczne pod względem społeczeństwa
Socjalizacja  koniec XIX wieku wprowadzona przez A. Rossa
Florian Znaniecki  nakierowany na kulturę; widzi społeczeństwo i kulturę; krytykuje koncepcje
Durkheima (ageletyzm: przewartościowanie grupy i zapomnienie o jednostce)
�� Przedstawiciel symbolicznego interakcjonizmu
�� Jednostki są tymi, które wchodzą w relację, wymieniają się doświadczeniami
�� Człowiek jest istotą społeczną oraz kulturową
�� Czegoś takiego jak natura nie ma
�� Osoby, które nie widzą kontekstów kulturowych i społecznych są  krótkowzroczne ; one tam są, tylko
trzeba im się przyjrzeć
SOCJOLOGICZNA TEORIA WYCHOWANIA  jedyna naukowa teoria, odnosi się do kontekstów, bez
wychowania w strefie wartości; psychoanaliza jako technologia
WYCHOWANIE  jest procesem całożyciowym, człowiek przez całe życie musi wykazywać aktywność,
która pozwoli mu wejść do danej grupy (niekoniecznie do jednej). Kategoria nadrzędna  życie w środowisku
społecznym. Środowisko społeczne każdego człowieka jest inne. Relacje między człowiekiem a grupą.
Przynależność do grupy jest możliwa jeśli człowiek ma świadomość tej przynależności. Grupa  każde zrzeszenie
osób, które ma poczucie odrębności, maksymalna liczba grupy jest uwarunkowana możliwością komunikacji. (->
proces życia = proces wychowania)
Środowisko wychowawcze tworzone w celu wychowawczym, są intencjonalnie tworzone. Zawiera się
w społecznym.
Wychowanie to zjawisko społeczne/działalność społeczna. Oddziaływania wychowawcze nie zawsze
można oddzielić od innych zachowań. Jest częścią kultury. Ma za przedmiot jednostkę. Zależy od kontekstów
społecznych. Kandydat na członka grupy (po spełnieniu oczekiwań zostaje się przyjętym).
Instytucje społeczne wychowują sobie pracowników.
Kultura wyrasta poza obraz życia społecznego. Kultura ma ponad społeczną ?istotę?
WSPÓA
CZYNNIK HUMANISTYCZNY  cecha zjawisk kulturowych, są produktami ludzkiej świadomości
NAUKA
Nauki przyrodnicze (treść) Nauki humanistyczne (nauki o kulturze) - wartości
�� Zajmują się przyrodą, czymś co jest �� Obiekty kulturowe
niczyje
�� Nauki poznawcze  badacz ma pytać,
�� Nauki wyjaśniające
poznawać
�� Twór ludzkiej świadomości odgrywający
jakąś rolę
Teoria naukowca przyrodniczego istotna jest tylko wśród nauk przyrodniczych, nie można jej przenieść
na nauki humanistyczne.
Sfera, w której obraca się humanista to świat cudzych świadomości. Badacz nie jest czystą
świadomością poznającą.
SOCJALIZACJA  związana z rozwojem osobniczym, wszechstronne i zwarte wprowadzenie jednostki w
obiektywny świat społeczeństwa lub jego sektor.
a. Pierwotna: pierwsza wersja uspołecznienia, największą rolę odgrywa rodzina; jest czymś
fundamentalnym
b. Wtórna: szersze wychodzenie w stronę życia społecznego
Durkheim  tam gdzie mało zróżnicowane społeczeństwo, tam socjalizacja będzie pełniejsza
PEDAGOGIKA KULTURY  bazuje na filozofii kultury i teorii wartości. Człowiek jest istotą
przeżywającą i tworzącą kulturę. Podkreśla i ukazuje kulturowy wymiar człowieka.
[Hegel, Rokhert] Diltay: wprowadza rozróżnienie na nauki przyrodnicze i nauki o duchu (uwzględniając
rzeczywistość historyczno-społeczną). ZROZUMIENIE. Nauki o duchu, perspektywa humanistyczna, opozycyjne
podejście do naturalizmu i pozytywizmu.
Podejście nauk humanistycznych -> PODEJŚCIE ANTYREDUKCJONISTYCZNE: krytyczne przeciw
socjologizmu, psychologizmu, biologizmu. Człowieka nie można zredukować do którejś z powyższych ?teorii?.
PAIDEIA  rozumiana jako wyższa forma działalności wychowawczej, kształtowanie człowieczeństwa
przez kontakt z naturą.
HUMANITAS  wpajanie potrzeb, wartości i obowiązków stanowiących o człowieczeństwu.
Uwewnętrznienie kultury  rozwój człowieka. Kształtowanie charakteru i osobowości; przeżywanie,
rozumienie wartości ponadczasowych (klasyka-starożytność).
Jakość człowieka jest czymś znaczącym.
a. Nawroczyński  Powinno się przymuszać czy wyzwalać?  wolność, sumienie
b. Hessen  podejście antyredukcjonistyczne
c. Suchodolski  uspołecznienie kultury (ideały, obyczaje, styl życia); kultura subiektywna
(kultura na zewnątrz); zagrożenia ludzkiego świata
29/11/2011
Polska pedagogika kultury nawiązuje do kultury niemieckiej.
Pedagogika kultury zajmuje się wychowaniem estetycznym człowieka, problematyka światowa  ONZ,
UNESCO.
KULTURALIŚCI - antropologia kulturowa
�� F. Boas: badanie społeczności  prymitywnych
�� Ruth Benedict
�� K. Linton
Myślenie o naturze człowieka jest myśleniem błędnym. Procesy społeczno-historyczne; człowiek żyje w
kulturze i kulturę przeżywa.
Kultura dostarcza jednostce materiału/budulca do budowania własnego życia.
RELATYWIZM KULTUROWY
DETERMINIZM KULTUROWY
B. Malinowski  w każdej kulturze istnieje formowanie; wpływ ma środowisko rodzinne, osobisty
wpływ rodziców; instytucje; zwyczaje, ceremonie inicjacyjne.
M. Meat  uzależnienie od kultury; gender  płeć kulturowa, to kim jesteśmy wynika z procesu
socjalizacji; ewolucja kultury = ewolucja wychowania
a. Kultura postfiguratywna  proces wychowania jest tradycyjny (D -->R-->dzie)(Dą�dzie)
b. Kultura konfiguratywna  utrata mocy starszego pokolenia (dziadków), oddziaływanie szkoły
c. Kultura prefiguratywna  po II wojnie światowej; rodzice są emigrantami w czasie;; kierunek
oddziaływań zaczyna się zmieniać  dzieci posiadają już swoje racje; tożsamość i kultura są
związane
PERSPEKTYWA KULTUROWA DZIŚ
1. Kultura = cywilizacja
2. Kultura = x, cywilizacja = y
3. Kultura = y, cywilizacja = x
Kanon  zbiór elementów kultury (rdzeń kultury), o którym członkowie kultury powinni wiedzieć.
�� Konsolidacja grupy
�� Określenie własnej tożsamości
�� Ciągłość kultury
Homogenizacja kultury  wymieszanie, nowe formy przekazywania treści
Amerykanizacja kultury
Globalizacja  nurt ekonomiczny i kulturowy; łączenie różnych osiągnięć
Konsumpcjonizm  zacieranie się granic
Ambiwalencja w kulturze
Kultura natychmiastowości  różne aspekty rzeczywistości, człowiek nie czeka już na efekty
Kategoria przyjemności  nie tylko wątki edukacyjne, odnosi się do całej kultury
Sygnalizowanie wolności  pojawia się w reklamie, konsumpcji  wybór pomiędzy markami
Kult sukcesu  zaistnienie, zmieniają się kryteria popularności społecznej
Tożsamość i seksualność człowieka  media kreują naszą atrakcyjność
Z. Bauman  współczesne społeczeństwo = wspólnota szatniowa, wieszakowa
PEDAGOGIKA WIELOKULTUROWA I PEDAGOGIKA MI
DZYKULTUROWA
Krytyka europocentryzmu  inni są opóz
nieni w rozwoju, trzeba narzucić im naszą kulturę
Dekolonizacja  ci co byli na marginesie zaczynają powracać; inny nie może być gorszy.
06/12/2011
STATUS ONTOLOGICZNY WARTOŚCI
�� Sposób bycia (byt); w jaki sposób istoty żyją, problematyka wartości
�� Aksjologia
�� Kategoria piękna ą� estetyka
�� Kultura estetyczna dotyczy kobiety
�� W jaki sposób wartości mogą istnieć?
TRZY TYPY MYŚLENIA O WARTOŚCIACH
1. OBIEKTYWIZM - myślenie o wartościach jako bytach obiektywnych ą�wartości nie wytworzył człowiek;
jednostka może się do nich zbliżać, może na nie oddziaływać
2. SUBIEKTYWIZM  nie ma czegoś zewnętrznego
a. Indywidualny podmiot twórcą wartości
b. Perspektywa heroizmu; przyjemności
c. Podejście skrajnie indywidualistyczne
3. RELACJONIZM WARTOŚCI  ani nie istnieją obiektywne, ani wytworzone przez podmiot
a. Wartości istnieją w relacjach społecznych
b. Ludzie mogą zajmować stanowiska na temat wartości
c. Perspektywa komunikacji
d. Wartości są zapożyczone
e. Uczenie wartościowania
PROGRESYWIZM poglądy pedagogiczne J.Deweya (progres  postęp)
Ideologia uwzględnia perspektywy wychowanka (romantyzm ą�Kohlberg), czynniki środowiskowe.
J. Piaget  wątek rozwoju; symboliczny interakcjonizm ą� Znaniecki
I. (wprowadzenie) R. Rorty  przywołuje Deweya w swoich pracach. Dewey  szkoła eksperymentalna
wpisana w klimat jego rozważań; Dewey  pedagog, filozof (ogromna wiedza filozoficzna), potrafi
sięgać do wątków logiki; współtwórca pragmatyzmu, psycholog
a. Próbuje znieść sprzeczność między człowiekiem a obywatelem
b. Krytycznie odnosi się do szkoły tradycyjnej
c. Dokonał  kopernikańskiego przewrotu
d. Przedstawiciel szkoły pracy (szkoły działania)
e. Problematyka aksjologiczna
f. Związek między filozofią a pedagogiką
g. Żywotność koncepcji Deweyowskiej
II. (pragmatyzm) Dewey jest przedstawicielem jednej z pierwszych koncepcji amerykańskiej (w. James, C.
Peirce, G.H. Mead)
a. Pragmatyzm od  pragma  działanie. Działanie jest konieczne, żeby poznać rzeczywistość.
Działanie jest konieczne, żeby zobaczyć co jest prawdziwe. A prawdziwe jest to , co
potwierdzone empirycznie, użyteczne.
b.  Hipoteza, która nie działa (nie funkcjonuje), nie jest prawdziwa. Prawda ma charakter
psychologiczny, a nie logiczny. Przydarza się niektórym ideom.
c. Sondy a priori  przed doświadczeniem
d. Sondy a posteriori  po doświadczeniu
e. Pragmatyzm: 1. Filozofia uznająca za kryterium prawdy użyteczność; 2. Myślenie i działanie,
teoria i praktyka
f. Człowiek jest istotą aktywną, zawsze jest w sytuacji ą� myśli i działa
g. James   Prawda powstaje w toku doświadczenia ,  Prawdziwa idea to ta, którą daje się
zweryfikować praktycznie ,  Doświadczenie jest zmienne  nasze rozeznanie prawdy jest
zmienne
III. (stanowisko teoretyczne Deweya)
a. Dualizmy: myślenie i działanie, teoria i praktyka ą�nie ma myślenia bez działania
b. Człowiek praktyczny, intelektualista  każdy człowiek myśli i działa
Eksperymentalizm. DOŚWIADCZENIE  (główne pojęcie przy działaniu) relacja podmiotowo-
przedmiotowa; intencjonalność, charakter poznawczy, problematyczność.
Punktem wyjścia jest myślący podmiot, który działa w sposób celowy (intencjonalność). ą� działamy na
przedmiot, ten przedmiot nam odpowiada; powinniśmy wyciągnąć z tego wnioski ą�znaczenie
doświadczeń społecznych (doświadczenia  zdobywanie wiedzy o sobie i o świecie)
Aktywizm  istota aktywna  Uczymy się przez działanie ,  Gram doświadczenia waży więcej niż tona
wiedzy teoretycznej
Instrumentalizm  odmiana pragmatyzmu.  Myślenie jest instrumentem skutecznego działania (ale i
działania). Myślenie jest naturalną funkcją życia; wiąże się z kontrolą sytuacji w jakiej jesteśmy . ą�żeby
cokolwiek zrobić musimy myśleć ą�myślenie jest warunkiem istnienia, bycia, życia ą�żeby przetrwać trzeba
myśleć
13/12/2011
Dewey  interakcjonista
Kognitywizm  nawiązanie do myślenia (w problematyce aksjologicznej)
�� Wartości samoistne: status nie wymaga żadnych uzasadnień, po prostu istnieją
�� Wartości pochodne: ich istnienie bazuje na wartościach samoistnych (wartości konsekutywne)
Koncepcja deweyowska: wartości samoistnych nie ma. Wartości instrumentalne wymagające punktu
odniesienia  kontekstu. Nie ma czegoś stałego, wartościowość nie jest stałą cechą. Wartości przynależą do
filozofii.
Wartościowanie to nie jest sięganie do intuicji, jest to podejście realistyczne.
 Wartości to jest to, czego ludzie chcą Dewey. Podejście ukazujące zmienność  ludzie chcą różnych
rzeczy (kontekst się zmienia).
Historia kultury  problemy i ich rozwiązanie.
Szkoła jest miejscem, gdzie człowiek powinien nauczyć się myślenia, uczenia się ą� dziś jest bardzo
potrzebne, gdyż trzeba cały czas się uczyć, zdobywać nowe kwalifikacje.
Wartość jest związana z praktyką. Praktyka określa czy coś jest wartością.
FILOZOFIA  OGÓLNA TEORIA WYCHOWANIA ( Demokracja i wychowanie )
Filozofia i nauka to nie to samo. Filozofia jest hipotetyczna i postulatywna; dąży do spójnego ujęcia
ludzkiego świata. Filozofia jest ściśle związana z postawą człowieka wobec życia, przemyślana koncepcja życia.
Myślenie i styl życia są ze sobą powiązane.
Filozofia = teoria wychowania gdy wychowanie = proces kształtowania postaw ludzkich do przyrody.
Filozofia jest teorią wychowania pojętego jako świadome kierowanie praktycznym działaniem.
WYCHOWANIE to branie pod uwagę tego co w środku i na zewnątrz. Trzecia koncepcja Kohlera 
podpisuje się pod nią Dewey. (progresywizm)
Wychowanie  zniesienie przeciwieństw, antynomi między tym co zewnętrzne i wewnętrzne. Proces
wychowania ma dwie strony: psychologiczną i socjologiczną.
Dziecko traktowane jako ktoś kto ma wartości. Ekspresja poprzedza impresję  stany świadomości
dążą do uzewnętrznienia się w działaniu.
Szkoła powinna się otwierać na życie społeczne. Dzieci w rodzinie wchodzą w relacje  preferowane w
konstrukcji szkoły. Najważniejsze doświadczenia to doświadczenie społeczne.
Wychowanie  proces wrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku; proces nieustannej
reorganizacji i rekonstrukcji doświadczeń.
Ideał wychowania  nie ma takiego. Cel wychowania  przygotowanie człowieka do zycia w
społeczeństwie demokratycznym. Rozwój. Panowanie nad sobą (wynika z pracy intelektu)
Wychowanie jest życiem, a nie przygotowaniem do życia.
20/12/2011
PARADYGMAT POZYTYWISTYCZNY
�� Wzór, wzorzec, model, przykład
�� Wzorcowa teoria istotna dla jakiejś nauki
�� Rządzi nauką, ustala standardy właściwe pracy naukowej
�� Odróżnia naukę od  nie nauki
T.S. Kuhn ą�dostarcza modelowych rozwiązań tym, którzy uprawiają jakąś naukę
�� Zbiór przyjętych założeń
�� Zbiór podstawowych teorii i twierdzeń opisujących i wyjaśniających rzeczywistość
�� Instrumentarium badawcze
�� Zastosowania osiągniętych wyników badań
Na gruncie pedagogiki mamy wiele paradygmatów
1. Humanizm
2. Interpretatywizm
ą�związane są z pajdocentryzmem (koncentracja na wychowanku) -> subiektywizm
(koncentracja na jednostce, kulturze)
3. Strukturalizm (zmiana społeczna)
4. Funkcjonalizm (zmiany są ewolucyjne)
ą�didaskalocentryzm (koncentracja na wskazówkach, uwagach) -> obiektywizm (koncentracja
na uwarunkowaniach społecznych)
WOLNA WOLA:
ą� Humanistyczny: to co autytorytarne, nie chodzi o zniewolenie; edukacja  decydowanie o sobie, wolność.
Rezygnacja ze szkoły = człowiek jest istotą wolną.
ą�Interpretatywny: nowe wychowanie (krytyka szkoły tradycyjnej); pedagogika żywiąca się egzystencjalizmem
(filozofia egzystencjalna  człowiek jest istotą wolną, odpowiedzialną). Samotność wyboru. -> Jaspers 
skończoność społeczna. Pedagogika personalistyczna. Znaczenie, ROZUMIENIE subiektywnego doświadczenia.
Jest się nieustannym interpretatorem świata.
DETERMINIZM:
ą�Strukturalizm: edukacja  proces historyczny, obiektywny; wzorzec zewnętrzny. Są wymagania społeczne 
decydują one o kształtowaniu osobowości. Są struktury charakteryzujące społeczeństwo, życie społeczne to
miejsce konfliktu interesu. Pedagogika pozytywistyczna. -> Herbart  szkoła tradycyjna (działa wg
pewnych zasad, nie kształtowanie się na jednego człowieka)
ą� Funkcjonalizm: przyjmuje się istniejący stan rzeczy, on podlega ewolucji. ->Durkheim pedagogika
Deweya (perspektywa społeczeństwa demokratycznego). Świat się zmienia  człowiek powinien nauczyć się
uczenia się.
INNE PARADYGMATY W PEDAGOGICE
a.  Inny : postrzegany przez okno, nie mamy z nim kontaktu, zamknięcie się na niego. (metafora okna)
b.  Inny : metafora drzwi  możliwość otwarcia, wpuszczenia drugiego dzieckaą�dorosły próbuje uczynić
dziecko dorosłym człowiekiem np. Durkheim; ą�postrzeganie dziecka z punktu opieki, towarzyszenia
dziecku (pajdocentryzm)
Paradygmat pozytywistyczny
Pozytywizm to ą� wiek XIX (1860-1880) ą�starożytność  sofiści (Vw pne) ą�trzymanie się faktów,
unikanie spekulacji ą�trzymanie się faktów zewnętrznych dotyczących ciała
ą�Watson (behawioryzm) ą�Durkheim
Bacon  Nowa Atlantyda   Im więcej mamy wiedzy, tym więcej władzy -> chodziło o prawa natury.
Znajomość przyrody była drogą do lepszego jutra. Perspektywa manipulacji.
Pozytywizm (positif  realny, pewny, rzeczywisty) wiedza nasza jest pewna, rzeczywista, niewynikająca z
subiektywizmu
�� J.S.Meal ą�A.Compte: matematyka i nauki przyrodnicze  punkt wyjścia do poznania świata.
Idea postępu  dziedzictwo encyklopedystów, myślenie  jeśli poznanie naukowe. Jeżeli postęp rośnie to
rośnie autonomia człowieka, znaczenie rządów rozumu, etyczność i szczęście ludzkości.
Pozytywizm   koło wiedeńskie
03/01/2012
Postęp  możliwość panowania nad światem; rozwój wiedzy = wzrost etyczności; jedyna efektywna
droga do szczęścia. Matematyka  punkt wyjścia do poznania świata.
NAUKA
Humanistyczna (treść, wartość!)
Przyrodnicza (treść)
�� Człowiek z perspektywy
�� Człowiek jako istota biologiczna
społeczno-kulturowej
ZNANIECKI
SCJENTYZM nakierowanie na naukę (krytyka scjentyzmu=krytyka autorytaryzmu). Bezwzględne
zaufanie do nauk. Ma charakter deterministyczny. Nie uwzględnia wolnej woli człowieka. Są siły rządzące
światem.
Podejście optymistyczne; utylitarne, pragmatyczne (pragma  działanie). ą�Charles Renovrier 
zachwyt nad nauką
Pedagogika - >badania empiryczne, badania ilościowe; dążenie do poznania procesów edukacyjnych i
kontrola ich /Watson (behawiorysta)  można coś zaprogramować i kontrolować/ wiara w skuteczność
tego podejścia. Wychowanie jest działaniem projektowanym -> pogląd krytyczny: podporządkowujemy sobie
wychowanka, INDOKTRYNACJA, wytwarzanie porządnych stanów, inżynieria społeczna
Pedagogizm   zamach na człowieka, który ma być dostosowany do danego projektu (ma być takim
jakim my chcemy).
Bauman  proces wychowania  upawiający (oświecający): mają wizję, pozwolenie na oświecenie
drugiego człowieka
- uprawiani (oświecani)
PERSONALIZM
Jest to krytyka podejścia pozytywistycznego i scjentyzmu, krytyka myślenia, że człowiek jest istotą,
którą można w 100% poznać, krytyka wyznaczenia człowieka do działania przez prawa przyrody.
Personaliści krytykują postrzegania człowieka w perspektywie ról społecznych.
ANTYREDUKCJONIZM  powiązanie tego co indywidualne z tym co zbiorowe.
OSOBA  początek XX wieku (Stern  Osoba i rzecz )
- Biskup Boecjusz (VIw)  filozofia chrześcijańska, indywidualna, substancja natury rozumnej
- św. Augustyn (IV/V)  wola i miłość
- św. Tomasz (XIII)  substancja złożona z rozumnej duszy i ciała
Osoba  stan zadany (nie jest dany, gotowy, trzeba się zaangażować) - wyjście od tego co jest do tego co być
powinno - byt perse (przez siebie) ->aktualizacja potencjalności  możliwe musi być uruchomione
�� J. Fishner: człowiek ma moc nadawania sobie lub odbierania ludzkiej twarzy =>> to czy jesteśmy
człowiekiem zależy od nas, jest to potwierdzanie siebie jako człowieka filozofia dramatu
samo transcendencja  przekraczanie siebie
Jak rozumieć osobę?
- M.Scheler  niewidzialne centrum, człowiek jest istotą aksjologiczną (personalista  wola; psycholog 
motywacja) człowiek  byt transcendentny
- J.Maritain  wieloaspektowość człowieka (5 części: cielesność, psychiczność, społeczność, duchowość,
otwarcie na Boga)
- E.Mounier  człowiek: jednostka, osobowość, osoba
- Hessen  warstwicowa struktura bytu ->człowiek prowadzi życie indywidualne, publiczne, prywatne
-> przekraczanie siebie, cele ponadindywidualne
WOLNOŚĆ
�� Człowiek dokonuje wyborów
�� Ujmowana teologicznie (celowościowo)
�� Różne rodzaje wolności: jestem wolna; mam wolność
�� Charakter wewnętrzny i zewnętrzny (budowanie więzi)
�� Jest dana i zadana
�� Człowiek wiecznym protestantem: oprotestowuje różne rzeczy
10/01/2012
DIALOG
�� nawiązanie do podejścia fundamentalistycznego
�� podmiotowe podejście do wychowania
�� pojawia się w starożytności
�� akcent kładziony na spotkanie dwóch podmiotów
�� dialog wychowawczy
Rutkowiak  wychowanie przez dialog (w ramach sytuacji wychowawczej może wystąpić dialog); dialog
bez arbitra
�� pedagogika dialogu
�� hermeneutyka  analizowanie słów
�� jest to sposób myślenia, sposób bycia, wzajemne wychowanie
�� szacunek do innych zdań
Gordon  rozmowa jest pożyteczna w sytuacjach wychowawczych
�� autokratyzm (decydowanie o czymś) nie sprzyja
�� leseferyzm (brak sprzeciwu)  propozycja rozmowy, brak wygranych i przegranych
�� !wyraz
ne nawiązywanie do współczesnej pedagogiki humanistycznej
Buber  nauczyciel dialogu; twórca dialogiki (filozofii dialogu);
o  Ja i Ty  relacja podmiot-podmiot (ja-ja, ty-drugi człowiek)
o Wieczne Ty (Bóg): wchodzenie w dialog z innymi, z Bogiem
o Ja-ono: podmiot-przedmiot
o  drugi człowiek nie może być moim projektem -> nie mam prawa do projektowania drugiej
osoby
o Rodzaj współbycia z drugim człowiekiem
o Pokusa kształtowania drugiego
o Kontakt z Bogiem za pośrednictwem świata
o Odpowiedzialność za świat = odpowiedzialność za wszystko
Levinas, Tishner  perspektywa religijna, katolicyzm
Tarnowski  perspektywa filozofii chrześcijańskiej
o Rzeczowy  to co nas otacza (rzeczywistość)
o Personalny  treści indywidualnego życia
o Egzystencjalny  wzajemne otwarcie się, poświęcenie się drugiemu
ą�Elementy dialogu: poznawczy, emocjonalny, takseologiczny (rozumienie, zbliżenie, współdziałanie)
Mounier  człowiek odpowiedzialny -> świat stawia mu pytania, a on odpowiada
WYCHOWANIE  wiąże się z asystencją: dorosły powinien asystować, zarażanie osobowością, moralność
wychowawcy  moralność czynu, nie słowa
Frankl  psychiatra;  nie opuszczę Cię, póki nie staniesz się sobą
Maritain  dorosły ma obowiązek wychowania, powinien być odpowiedzialny za wychowanka
- Arystoteles + tomizm  człowiek istota kulturowa i społeczna
- Platon + augustynizm  duchowość człowieka
Sokrates  metoda elenktyczno-maieutyczna ->wychowanie to budowanie człowieczeństwa w
człowieku
Wojtyła
o Rozwój człowieka w człowieku
o Konstruowanie siebie
o Wpływ filozofii chrześcijańskiej
�� Wolność i odpowiedzialność
�� Wychowawca powinien mieć realną wizję życia
�� Budowanie w sobie osoby (wychowawca i wychowanek)
�� Wychowawca: nie jest zwolennikiem przemocy
�� Wychowanie przygotowaniem do samowychowania
�� Wychowanie przybliżenie do systemu wartości
�� Najniżej usytuowane wartości hedonistyczne, wyżej utylitarne, wyżej duchowe
Scheler: hedonistyczne, wyżej utylitarne -> witalne ->kulturowe -> religijne
- drugi człowiek powinien być celem naszego działania, nie środkiem
17/01/2012
ANTYPEDAGOGIKA
Dziecko jest miniaturą człowieka dorosłego, a dzieciństwo jest konstruktem społecznym.
Wiek XVIII -> proces dzieciństwa jest wyodrębniony -> chłopcy nadal ubierani w sukienki
Wiek XIX -> wyodrębnienie dzieciństwa (szkoła zaczyna na to wpływać)
Życie dziecka zostało skolonizowane  szkoła przez to często krytykowana
1. Praktyka społeczna
�� Nurt kontrkultury:  białe rowery  brak kategorii własności
�� Ruch na rzecz praw dzieci (1970) -> Farson ->Holt
2. Umocnienie teoretyczne
�� Człowiek ma jakąś naturę  naturalizm
�� Pedagogika niedyrektywna  brak dyrektyw
�� Neoromantyzm
�� Pedagogika krytyczna  krytyczny namysł nad edukacją
�� Pedagogika emancypacyjna (wyzwoleńcza)  wychowanek sam dopracowuje się niezależności
�� Postpedagogika
�� (izonomia  prawo nadane)
�� Antyfundamentalizm
a. Psychologia humanistyczna
�� Rogers, Maslow
�� Równoprawność podmiotów
b. Psychoanaliza
�� Historia z
le rozegranego dzieciństwa = problemy w życiu dorosłym
�� Miller  zdominowanie dziecka fatalnie skutkuje
�� Freud  etapowość rozwoju, seksualność; dziecko  istota mająca prawo do własnej
seksualności
�� Berne  autentyczność związana z id, dziecku najbliższe id; kreatywność
�� Reich
�� Lowen  cielesność, niewinność, seksualność dziecka
c. Antropologia kulturowa
�� Kulturowe formowanie człowieka
�� Mead  relacja dorosły-dziecko zaczyna się odwracać
�� Adultyzm (Schoenbech)  świat dorosłego jest wyżej, dominuje
�� Homo educandus (człowiek oczekujący na proces edukacji)
i. Illich  wymyślenie postaci, to uprawomocnienie instytucji szkoły, rodziców;
podtrzymuje rządy szkoły i rodziców
�� Wolność, odpowiedzialność  dziecko odpowiada za siebie
PRAWA CZA
OWIEKA DLA DZIECI
Ł� Schoenbeck -> Farson
Prawa ukazywane w wersji uporządkowanej.
 Prawa człowieka sla dzieci, ostatnia mniejszość ->dzieci  ostatnia grupa, która się nie wyzwoliła
1. Prawo do samowychowania
2. Dzieci powinny brać udział w życiu politycznym
3. Niezależność ekonomiczna dziecka
4. Decydowanie i odpowiedzialność za siebie
Schoenebeck  podzielił na kilka kategorii
1. Prawo do równości
2. Prawo do obrony prawnej
3. Prawo wyborcze (funkcje sprawowane w urzędach przez dzieci)
4. Prawo do wyboru partnera życiowego (seksualnego)
5. Prawo do nadawania sobie imienia
6. Zakres obowiązków szkolnych (szkoła instytucja fakultatywna)
7. Prawo do przemieszczania się (bycie gdzie się chce, kiedy się chce  nie trzeba informować rodziców)
Pedagogika a antypedagogika
- wychowanie: wsparcie i towarzyszenie
- człowiek jest konstruktywny, wie co dla niego dobre
- wychowanie jako przymus, przemoc ( zabijanie człowieka w dziecku )
- człowiek uległy, podatny, doskonały element w rękach władzy