Wprowadzenie do pedagogiki wykłady doktor H. Ostrowicka
1.10
 Wielkośd i różnorodnośd wiedzy o edukacji w kontekście zmian społecznych
 Kto pomnaża wiedzę, pomnaża ból  Księga Koheleta
Zmiana społeczna
- różnica między stanem społeczeostwa(grupy społecznej, organizacji społecznej) w jednym
momencie i jego stanem w innym momencie. P. Sztompka
Charakterystyka typów społeczeostwa
Kryteria Przednowoczesne Nowoczesne Ponowoczesne
Koncepcja Metafora  pielgrzyma Metafora demiurga- idea Metafora ameby człowiek
człowieka człowiek ma początek i postępu, człowiek jest bezkształtny, łatwo
koniec życiowej drogi, detronizuje Boga i religie, zmienia kształt, może byd
człowiek głęboko wierzący władzą świata jest człowiek zarówno bohaterem jaki i
ma swoje miejsce i misje istota rozumna, etyczna i zbrodniarzem. Pluralizm
dobra, wytwarzanie edukacyjny, oświaty
ideologii
Forma Ziemia, władza w rekach Środki produkcji, podział Kompetencje, wiedza
kapitału tych którzy ziemię na kapitalistów i człowieka, podział na tych
posiadają robotników co mają dostęp do wiedzy i
potrafią ją przetwarzad i na
tych, którzy tego nie
potrafią
y
ródła y
ródłem jest religia (biblia i Ideologia( liberalna, Upadek autorytetu nauki i
autorytetu inne księgi święte) konserwatywna, paostwa ideologii,
socjalistyczna, popularnośd sekt
komunistyczna,
faszystowska)
Medium Religia i filozofia Ideologia wytwarzająca Środki masowego przekazu
wytwarzający naukę
sens i
znaczenie
Struktura Posiadacze ziemscy vs Kapitaliści (posiadają środki Inteligencja vs analfabeci
społeczna niewolnicy, chłopi produkcji vs robotnicy) funkcyjni, struktura
paoszczyz
niani . powstają społeczna
grupy społeczne, kupców i 1. Kapitaliści
rzemieślników 2. Etatowcy
3. zasiłkowi
Społeczeostwo Ponowoczesne (Zygmunt Bauman) (posindrustralne Dariel Bell)
�� Sprawą kluczową jest obieg informacji i dostęp do nich
a. Społeczeostwo wiedzy (Peter Drucker)
b. Rewolucje techniczne i informacyjne
c.  smog informacyjny
d. Zmiana roli edukacji i statusu społecznego człowieka
1
�� Koczowniczy tryb życia
a. Nowe plemiona
b. Człowiek jest coraz mniej przywiązany do jednego zawodu i miejsca
�� Koniec pracy (Jaremy Riflin)
�� Społeczeostwo klasy usługowej (Ralf Dahrendarf)
�� Zasada 80/20 (Pareto) (80% społeczeostwa będzie utrzymywad
20%społeczeoswta)
�� Ośrodkiem uwagi staje się konsumpcja
a.  dyktatura konsumpcji  cywilizacja konsumpcyjna
b.  świątynia konsumpcji
c. Macdonaldyzacja społeczeostwa (G. Ritzer)
d. Efektywnośd, kalkulatywnośd, zastępowanie ludzi techniką
�� Kultura masowa
a. Fast-food, Fast ear, Fast sex,
b. Amerykanizacja
c. Globalny nastolatek(młody człowiek na całym świecie ale wciąż taki sam)
��  im personalizm mediów
a. Wzrost środków masowego przekazu, które wytwarzają obrazy świata, zastępując
nimi bezpośrednio ogląd rzeczywistości
b. Gwałt/przemoc symbolika (Pierre Bourdier ), wśród kalio fonii krytycznych ofert
uwaga publiczna jest najbardziej deficytowanych z dóbr (Bauman)
�� Zmiana charakteru władzy
a. W mniejszym stopniu nakazuje i kontroluje
b. Uwodzi społeczeostwo za pomocą masmediów
�� Upadek wielkich narracji
a. Pluralizm kultury, ideologii, tradycji świadomości owej wielkości
 Małe jest piękne ; :postawid na gigantomanie to postawid na zagładę (E.F. Schumader)
�� Pluralizm praktyki edukacyjnych(pedagogiki)
�� Pluralizm doktryn pedagogicznych, ideologii edukacyjnych. Ukrytego
programu szkoły
�� Pluralizm paradygmatów naukowych (koncepcja nauki
Program edukacyjny:
- doktryna pedagogiczna
- ideologia wychowanie/edukacji
-ukryty program wychowania/szkoły
8.10
Wielkośd i różnorodnośd wiedzy o edukacji
Wiedza  przekonania, opinia na jakiś temat
1. Problem wiedzy w kontekście epistemologii (dziedzina filozoficzna, która bada sposób
poznawania świata)
�� Wiedza  (w filozofii) układ informacji, których są spójne dają się
udowodnid
�� Scjentyzm  zespół tez dotyczących społecznej wartości nauki i metody
naukowej
2
2. Socjologia wiedzy. Rodzaje wiedzy wg M. Schelera
a. Mity i podania, wiedza zawarta w naturalnych językach ludzi, wiedza religijna, mistyczna,
fizyczna, metafizyczna, pozytywna, techniczna (nie jest to układ hierarchiczny każdy z
tych odmian pełni jakąś funkcję) (sposoby dochodzenia do wiedzy są różne)
Odmiany wiedzy o edukacji:
- magiczna( przekazywana z pokolenia na pokolenie) np. inicjacja, szkolenie
-potoczna (codzienna, nasze doświadczenie)
- naukowa
-religijna( oparta na wierze, odniesienie do sakrum) np. ks. Koheleta
- filozoficzna(najstarsza)
- filozofia grecka i inna
- milcząca, filozofia życia (teksty, pisma filozoficzne, od starożytności do dziś)
3. Wiedza potoczna
- zdobywana w bezpośrednich, osobistych doświadczeniach i przekazywana społecznie
- uznawana przez jednostki za wiedzę oczywistą, zdroworozsądkową, intuicyjną
- powierzchowna, fragmentacyjna, zawiera twierdzenia ze sobą sprzeczne
- pozwala na przewidywanie i wyjaśnianie własnych i innych zachowao oraz ich rozumienie
(wiedza o egzaminach z doświadczenia, otoczenia, obraz zniekształcony,  plotka )
(negowanie jakiejś czynności, sprawy a używanie jej w jakimś małym stopniu)
a. Struktura wiedzy potocznej wg M. Marody
- wiedza opisowa (jak jest, czemu tak jest)
- wiedza  recepta(jak postępowad, jak się zachowad)
b. Stereotypy potocznego myślenia o edukacji
W. Lippman(pierwsze pojawienie się stereotypu)
c. Funkcje stereotypów
- ekonomizacja procesów poznawczych (zaoszczędzenie na wysiłku poznawczym )
- przystosowawcza (adaptacyjna np. stereotyp o nauczycielach, kujonach)
- zapewnienie poczucia bezpieczeostwa
-zapewnienie prawidłowości zachowao
- manipulacyjna (racjonalizacja agresji)
- racjonalizacja wrogości i agresji i inne ( może wynikad z doświadczenia a nie musi)
d. Cechy stereotypu myślenia o edukacji wg T. Hejnickiej  Bezwioskiej
- barak świadomości istnienia różnych rodzajów wiedzy o wychowaniu i form myślenia o
edukacji
- redukcja wiedzy pedagogicznej do wiedzy technologicznej
- przekonanie o istnieniu twardych  Punktów oparcia dla wiedzy technologicznej ( w
standardach rozwoju, wizji społeczeostwo, polityce oświatowej)
- eliminacja problemów, zróżnicowanie celów i praktyk edukacyjnych, alternatywności
projektów edukacyjnych itp.
- przekonanie iż studiowanie pedagogiki jest  łatwe i przyjemne
4. Społeczeostwo ponowoczesne (postindukcyjne, ryzyka)
- sprawą kluczową jest obieg informacji i dostęp do nich
- człowiek jest coraz mniej przywiązany do jednego zawodu i miejsca
-ośrodek uwagi = konsumpcja
- wzrost roli środków masowego przekazu
3
- zmiana charakteru władzy
- znikają dawne meta narracje a dochodzi do władzy pluralizm kultury
- rośnie ryzyko, niepewnośd tworzenie przez zmienne, nieprzewidywalne mniej przejrzyste
życie społeczne i przyszłośd
15.10
Praktyka edukacyjna jako przedmiot badao pedagogiki współczesnej
1. Pedagogika  dyscyplina naukowa i dziedzina wiedzy zajmująca się  badaniem szeroko
rozumianych procesów edukacyjnych oraz uwarunkowao dyskursów edukacyjnych
(Leksykon PWN)
- dyscyplina naukowa/ dziedzina wiedzy
- przedmiot badao : procesy edukacyjne i dyskurs edukacyjny
2. Termin edukacja
- Encyklopedia PWN  łac. Educatio- opiekowad się, prowadzid, hodowad, wychowywad, wieśd,
wyciągad;
- w języki Polskim upowszechnione dzięki ust. Komisji Edukacji Narodowej; bywa synonimem pojęcia:
wychowanie, oświata, kształcenie
- obecnie ma szerszy zakres i treśd
Edukacja-  ogół oddziaływao międzygeneracyjnych służących formowaniu całokształtu
zdolności życiowych człowieka, czyniących z niego istotę dojrzałą, świadomie realizująca się,
 zadomowioną  w danej kulturze, zdolną do konstruktywnej krytyki i refleksyjnej afirmacji
(Leksykon Pedagogiczny)
(np. wpływ młodych na starszych),
Krytyka konstruktywna  pokazuje dla czego  nie , jak można to poprawid, zaproponowad inne
rozwiązanie
Afirmacja  przyjąd coś, zaakceptowad
Edukacja- ogół działao, procesów i warunków sprzyjających rozwojowi człowieka, a rozwój
jest określany przez lepsze rozumienie siebie i relacji ze światem, skuteczniejszą kontrolę własnych
zachowao i większe sprawstwo wobec procesów zewnętrznych .
(Z. Kwiecioski)
3. Edukacyjne procesy naturalnego wzrastania i wrastania jednostki w grupę rodzinną i jej
ofertę kulturową
- enkulturacja
- socjalizacja (pierwotna)
a. enkulturacja
- (szerokim)  proces uczenia się kultury (norm, wartości i wzorów zachowao,
umiejętności, działania zgodnie z kulturą), -adaptacja- byd takim jak wszyscy
- tworzenie i dokonywanie zmian w kulturze oraz kształtowanie osobowości 
personalizacja  byd innym od wszystkich
(jednostka podlega wpływom kultury, my wpływamy na kulturę)
-(wąskim)- procesy uczenia się norm, wartości i wzorów zachowao
charakterystycznych dla określonej kultury ( do 6-7rż)
-socjalizacja pierwotna (w rodzinie)
4. socjalizacja jako proces składowy enkulturacja
prawo media
sztuka instytucje język
enkulturacja socjalizacja
4
 nauka organizacja społeczna technika
5. Pedagogiczne znaczenie enkulturacji
�� Kultura jako wszechstronne medium ludzkiej działalności
�� Działanie jako  wysiłek kultury
�� Kultura to m In  język, normy moralne i wzory zachowao, emocjonalne
sposoby ekspresji, organizacje społeczne, role i reguły gry, instrukcje prawa
i polityki, formy pracy i gospodarki, technika, instytucje i czynności służące
produktywnemu rozwijaniu (ludzkich) możliwości życiowy: sztuka i nauka,
sposoby towarzyskie samorealizacji(& ) (W. Loch)
6. Socjalizacja (F. Kron)
- proces uczenia się określonych treści kulturowych  wartości i norm społecznych
istniejących (obowiązujących) w danej grupie i społeczeostwie (uczenie się moralnego
porządku panującego w społeczeostwie) w grupie pierwotnej  rodzinie, rówieśniczej,
religijnej, środowisko lokalne i inne.
a. socjalizacja jako przedmiot badao pedagogicznych
�� kto? (dziecko, młodzież , dorośli, seniorzy)  socjalizacja według płci, wieku,
socjalizacja zawodowa itp.
�� Gdzie? (socjalizacja medialna, polityczna, w instytucjach itp.)
�� Jak? (w jaki sposób) (socjalizacja a rozwój, socjalizacja języka itp.)
b. Socjalizacja i enkulturacja  proces stawania się istotą społeczną
c. Wychowanie  intencjonalne, celowe, działanie zorientowane na przekształcenie
jednostki w istotę społeczną
7. Procesy celowościowe
- wychowanie , kształcenie, wiążą się z nadzieją stworzenia człowieka o określonej
jakości
a. Wychowanie
- działanie intencjonalne
- wdrażanie do akceptowania i realizowania czynności i ról społecznych ( również na
drodze refleksji, samoświadomości)
b. Działania zgodne z rolą społeczną
-  działania w kontekście społecznym, którego uczestnicy zajmują określone pozycje i
współdziałają, opierają się na wzajemnych oczekiwaniach co do zachowao
(K. Mollenhauer)
c. Role społeczne
- jest najczęściej określona przez tradycję, reguły i normy(np. w rodzinie), kodeks i
prawa (np. reguły w szkole)
-podlega interpretacji zarówno przez wychowawcę jaki i wychowanka
�� Geneza procesów wychowania i kształcenia jako praktyki społecznej (dwa wątki):
(S. Wołoszyn)
a. wątek biologiczno  pielęgnacyjny
- prokreacja i opieka nad potomstwem
�� czynności pielęgnacyjne i opiekuocze
�� więz
empatyczna matki z potomstwem
b. wątek społeczno  kulturowy
5
- koniecznośd budowania więzi społecznej i dziedzictwa kulturowego w każdej
jednostce ludzkiej i w każdym pokoleniu
- zjawisko wychowania zapewnia trwanie dziedzictwa kultury
�� Wychowanie jako podstawa egzystencji
- człowiek nie przychodzi na świat z takimi zdolnościami samokształceniowymi, które
pozwalają mu nauczyd się przetrwania
- wychowanie jest zdeterminowane przez miejsce, panującą kulturę, poziom rozwoju
cywilizacja, władze i działających ludzi
�� Główne modele pojęcia wychowania
1. Pomoc w asymilacji kulturowej
a. Asymilacja kulturowa  przejęcie form życia, sposobów i reguł zachowania oraz
zwyczajów do subiektywnego repertuaru zachowao (enkulturacja)
b. Założenia
- wrastanie w świat kultury nie może odbywad się bez pomocy
- wychowanie jest systemem pomocy i wspierania wszystkich dorastających
c. Pomoc w enkulturacji
- znalezienie systemu dopasowania i integracji
d. Pedagogiczny wyraz
 ja sam jestem już człowiekiem tego systemu, znam się na tym i mogę ci pomóc
- instrumentalizacja przekazu istotnych treści kulturowych
- zorganizowanie nauczania oparte na metodyczno- technicznym planowaniu
e. Pedagogiczny wyraz
-  jeżeli, wiemy jak ludzie się uczą, wiemy też co należy zrobid, aby mogli uczyd się
optymalnie
2. Pomoc w emancypacji
a. Emancypacja (łac. Emancipatio)  dosłownie uwolnienie syna spod władzy ojca
b. Ruch roku 1968  emancypacja oznacza prawo do samo urzeczywistnienia możliwości
stania się podmiotem własnych interesów.
3. Pomoc w kształtowaniu tożsamości
a. Wieloznacznośd terminu  tożsamośd
- Filozoficzne  tożsamośd to zgodnośd myślenia i poznania podmiotu ze światem
- Socjologiczne  tożsamośd to przynależnośd, identyfikacja, stopieo integracji
społecznej
- Psychologiczne- tożsamośd to równowaga wewnętrzna, zgoda z sobą samym,
wewnętrzna harmonia
b. Założenia
- pomoc metodyczna wspierająca rozwój tożsamości indywidualnej
- wychowanie jako próba usunięcia załamao tożsamości
- metody i środki terapeutyczne
-pomoc towarzysząca w : uśmierzeniu, ukierunkowaniu, zapobieganiu i opiece
4. Metody wychowania a kierunki i nurty pedagogiczne - egzemplifikacja
Wychowanie rozumiane jako:
Pomoc w asymilacji kulturowej  pedagogika pozytywistyczna  Herbertowska
Pomoc w emancypacji  pedagogika emancypacyjna  krytyczna
6
 Pomoc w kształceniu tożsamości  pedagogika antyautorytarna
22.10
1. Kształcenie
- procesy nauczania i uczenia się umożliwiające poznawanie przyrody, społeczeostwa,
kultury oraz rozwoju kompetencji poznawczych
Pojęcie spopularyzowane we współczesnej nauce przez Wilhelma von Humboldt (1767 -1835)
- wg  Kształtowanie podstawą budowy tożsamości narodowej i paostwa oraz
oświeconego społeczeostwa
- koniecznośd rozwoju planu nauczania i szkolenia  od kształcenia podstawowego do
akademickiego.
2.  uczenie się  jako centralna kategoria współczesnej praktyki edukacyjnej
-uczenie się jako  przeznaczenie współczesnego człowieka
- zniesienie dychotomii ucznia się  nauczanie (pojęcie uczenie się obejmuje
nauczanie: nauczanie jako zabiegi wspomagające, optymalizujące wysiłek
uczenia się)
3 etapy uczenia się : (J. Brumer)
1. Przyjęcie informacji
2. Transformacja informacji i danych  uczynienie z nich wiedzy przydatnej
do rozwiązywania nowych zadao
3. Ocena (ewaluacja, wartościowanie) informacji i transformacji  czy są
adekwatne do nowych celów?  wychowanie poza dostarczone
informacje
Paradygmatyczna zmienna
- od kształcenia ustawicznego do uczenia się przez całe życie(lata 70/80 XXw.)
-uzasadnienia ideologiczne i teoretyczne(problem  luki ludzkiej w Raportach
Klubu Rzymskiego: rozwój psychologicznych teorii uczenia się i neurologii)
Pojęcie uczenia się wyjaśnia inne procesy edukacyjne:
- Enkulturacja, Socjalizacje, Wychowanie, Kształcenie
3. Procesy uspołeczniania ( naturalne wrastanie w społeczeostwo)
- globalizacja  wprowadzenie w problemy globalne
- profesjonalizacja  kształtowanie przydatności do zatrudnienia
- etatyzacja- proces wprowadzania w struktury paostwa
- kolektywizacja  proces socjalizacji wtórnej
- nacjonalizacja  proces kształtowania więzi z własnym narodem
(5-ścian pedagogiczny )
4. Patologie procesów edukacyjnych jako przedmiot badao pedagogicznych !!!!
Nadmiar Niedobór
Kształcenie Konserwatyzm poznawczy, akademizm, Analfabetyzm funkcjonalny
poczucie wyższości erudycyjnej (styl i kulturowy (niezrozumienie prasy
naukowy w sytuacjach codziennych, i treści)
poczucie wyższości z powodu oczytania)
Wychowanie Osobowośd zewnętrzno sterowana, Anomia, brak lub rozchwianie
uwięz
nięcie w przypisanych rolach systemu wartości, deprywacja,
skłonnośd do wykroczeo
7
przeciwko normą prawnym
Enkulturacja Ograniczenie i redukcja perspektywy Nadmierny indywidualizm,
i socjalizacja poznawczych, wartości i interesów wykluczenie z kultury, alienacja,
atomizacja
Profesjonalizacja Pracoholizm, biurokratyzm Nieprzystosowanie do świata
zorganizowanego
(sformalizowanego i
zinstytucjonalizowanego
Kolektywizacja Podporządkowanie się interesom grupy Aspołecznośd, apartyjnośd,
(socjalizacja (wodzostwo, dyktatura, przemoc) alienacja społeczna
wtórna)
Nacjonalizacja Nacjonalizm, szowinizm Wykorzenienie z więzi
narodowych, ahistorycznośd
Etatyzacja Wpisywanie się w przypisaną role, Delegitymizacja struktur paostwa i
pełnienie w totalitarnych strukturach innych struktur zorganizowanych ,
społecznych anarchia
Globalizacja Kosmopolityzm, marginalizacja Zaściankowośd, partykularyzm
problemów osobistych i lokalnych
5. Dyskurs edukacyjny/o edukacji jako przedmiot badao pedagogicznych
Dyskurs  w języku potocznym  rozmowa, dyskusja, przemowa
(Słownik Współczesny Języka Polskiego 1996)
- sposób nadawania znaczenia pewnemu konkretnemu obszarowi życia
społecznego, postrzeganemu z określonej perspektywy
(Fairdough, Wodak)
Dyskurs jako język w użyciu (np. słuchany dyskurs debat sejmowych)
Dyskurs jako sposób używania języka, charakterystyczny dla jakiejś doby (np. dys. R. Giertycha),
zbiorowości (dyskurs nauczycieli), instytucji (dyskurs uniwersytetu).
Dyskurs jako interakcja między jednostkami, grupami  dyskusja, debata, wymiana opinii.
6. Dyskurs edukacyjny
a. Uwarunkowane historycznie i epistemologiczne reguły budowy wypowiedzi na temat
edukacji
b. Obecny w szkole gatunek mowy będący rodzajem wyspecjalizowanej praktyki
komunikatywnej, która ma swoje reguły i prawa
c. Zdarzenie interakcyjne, będące miejscem wymiany komunikatów a procesie
edukacyjnym
Dyskurs jako typ wypowiedzi i wytwarzania wiedzy o edukacji w określonych warunkach społecznych.
- problem dominujących i marginalizowanych dyskursów w określonym
miejscu i czasie
Obecny w szkole gatunek  mowy
- problem reguł, procedur, zasad, metod kształcenia  nauczania i uczenia się
1. w epoce nowoczesnej : przekaz danych, informacji i wiedzy oparty
na autorytecie nauczyciela (akcent na nauczanie)
2. w epoce ponowoczesnej : szkoła przestaje byd najważniejszym
medium przekazu wiedzy, ma byd miejscem konstruowania wiedzy
uczniów w procesie uczenia sie (akcent na uczenie się)
8
Dyskurs jako zdarzenie interakcyjne
- problem podmiotów edukacji  uczestników dyskursu (kto uczestniczy w
dyskursie?)
�� Dyskurs pedagogiczny (NAUCZYCIELE)
�� Dyskurs publiczny(publicyści)
�� Dyskurs praktyczny(praktycy, instytucje oświatowe)
Charakterystyka uczestników dyskursu, przede wszystkim ich:
- interesów edukacyjnych
- zasobów wiedzy o edukacji
- kompetencji umożliwiających korzystanie z wiedzy teoretycznej o edukacji
- kompetencje i gotowośd respektowania etycznych zasad dyskusji
racjonalnej
- poziom zaufania partnerów dyskursu
7. Dyskurs o edukacji
- normatywny (na temat wartości, celów i wzorów edukacji)
- instrumentalno  techniczny (na temat strategii, metod, form, środków zasad i reguł
osiągania celów edukacji)
- praktyczno- moralny( w poszukiwaniu  pedagogicznego sensu edukacji w
warunkach dyskusji racjonalnej  wolnośd słowa i działania)
Trzy główne nurty współczesnej analizy dyskursu:
-lingwistyczna
-socjologiczna
- krytyczna analiza dyskursu
Lingwistyczna i socjolingwistyka
- dyskurs ujmowany jako  język w użyciu jako struktura werbalna,
obejmująca trzy główne wymiary:
�� Używanie języka
�� Przekazywanie idei
�� Interakcja w sytuacjach społecznych
Krytyczna analiza dyskursu
- badanie relacji między naszymi kategoriami myślenia (tj. wiedzą, wartości) a
innymi elementami procesów i systemów społecznych (ekonomicznych i
politycznych)
Cele  ustalenie w jaki sposób tworzenie i cementowanie określonej wiedzy i wartości
blokuje myślenie o możliwościach i dostrzeganie alternatywności tego, co wydaje się
konieczne, uniwersalne.
29.10
Kontekst ideologiczny, kulturowy i polityczny warunkujący powstawanie i zmiany systemu oświaty
w Polsce.
1. System oświaty ( T. Hejnicja- Bezwioska)
�� ogół oddziaływao upowszechniających w społeczeostwie wykształcenie
ogólne i zawodowe
�� centralna instytucja ;szkoła
9
�� podsystemy :
ż� system kształcenia ogólnego i zawodowego dla dzieci i
młodzieży
ż� system kształcenia ustawicznego
ż� system upowszechniania kultury
ż� system stymulowania wspomagania, zastępowania
działania rodziny i szkoły, np. dom dziecka
2. Polityka oświatowa
W paostwie demokratycznym jest to działalnośd władz paostwowych i
samorządowych realizowana w imię podnoszenia efektywności systemu
edukacyjnego ( jako ważną częścią polityki paostw nowożytnych ukształtowała
się cywilizacja zachodnia w ostatnich trzech stuleciach)
3. Uwarunkowania społeczno  polityczne II RP
a. Struktura społeczna
�� 25 milionów mieszkaoców z czego ponad 30% nie było narodowości
polskiej
�� wyskoki analfabetyzm ( główne w zaborze ruskim)
�� ludnośd zamieszkiwała głównie na wsiach (około 70%) i małych miastach
�� najszerszą grupą :
-chłopi (około 53% ale tyko 11% z nich posiadało 10H i więcej ),
- robotnicy(prawie 2%),
-drobnomieszczaostwo (rzemieślnicy, kupcy, właściciele
domów czynszowych , lokali gospodarczych itp. 11%)
- inteligencja i pracownicy usługowi 5%
- ziemiaostwo i burżuazja 3%
b. Warunki ekonomiczne
�� Zacofanie cywilizacyjne
�� Zmieszanie wywołane działaniami wojskowymi
�� Hiperinflacja
�� Ożywienie gospodarcze dopiero 1920 r., wzrosłą produkcja,
przetwórstwo, zwiększył się eksport i import towaru, spadło
bezrobocie
�� 1929  kryzys ekonomiczny
c. Zmiany polityczne
�� 1919- odzyskanie niepodległości
�� 1919 sejm uznaje J. Piłsudskiego jako zwierzchnika sił zbrojnych i
prezydenta
�� 17 marsa 1921r. paostwo staje się republika na mocy tej konstytucji
�� 10 marca 1926 stworzenie nowego rządu  premier W Witos
�� 12-14 maja 1926 przewrót majowy (prezydent I. Mościch, premier K.
Barkl)
�� Początek rządów autorytarnych
�� 1935 konstytucja kwietniowa (sankcjonowała autorytarny system
rządów)
4. Polityka I ogólnopolskiego zjazdu nauczycielskiego 1919
�� Respektowanie zasad obowiązku szkolnego
10
�� 7 klasowa powszechna i jednolita szkoła podstawowa
�� Szkoły podstawowe, podstawa dla szkół średnich, ogólnokształcących i
zawodowych
�� Kształcenie nauczycieli do szkół podstawowych w 2-letnich szkołach
zawodowych charakterze pedagogicznym do celów których przyjmowani
byli absolwenci pełnych szkół ogólnokształcących
5. Debata sejmowa skoncentrowana na problemach
�� Obowiązku szkolnego  przyjęto deklaracje obowiązku szkolnym,
pomijając cza trwania, zakres i sposób realizowania
�� Bezpłatnośd kształcenia  ograniczoną do szkół podstawowych
�� Wyznaniowośd instytucji szkolnych  obowiązek lekcji religii dla dzieci i
młodzieży do lat 18
6. Problem związany z budowaniem i funkcjonowaniem systemu oświatowego
�� Do roku 1932  trzy systemy oświatowe- potrzeba ujednolicenia systemu
�� Potrzeba kształcenia nauczycieli, tworzenie infrastruktury szkolnej
�� 1921 dekret o obowiązku szkolnym obejmującym dzieci od 7-14 lat
�� Od 1932 zmiany w oświacie wprowadzone przez J. Jędrzejewicza ministra
WR i OP
7. Reforma oświaty  ustawa Jędrzejewicza 1932
�� 3 szczeble kształcenia ogólnego
- 6 lat szkoła podstawowa
- 3 lata gimnazjum
- 2 lata liceum (lub 3 lata szkoły zawodowej)
Obowiązek szkolny od 7 do 14 roku życia
8. Kształcenie nauczycieli szkół podstawowych
�� Paostwowe kursy nauczycielskie
�� 5- letnie seminaria nauczycielskie
�� 1919  dekret nadający nauczycielom status urzędników paostwowych
(gwarantuje połowę pensji urzędniczej)
�� 1926  ustawa o stosunkach służbowych nauczycieli
�� 1928  kształcenie nauczycieli w pedagogice ( Kraków, Warszawa, Lublin)
�� 3 -letnie liceum pedagogiczne(od 1937)
9. Problemy kształcenia wyższego
�� Pod soborem pruskim i rosyjskim nie było Uniwersytetów
�� Ustawa o szkołach akademickich z 1920r.  gwarancja autonomii
akademickiej
�� Ustawa w 1933r.  organicznie wolności akademickich(zamykanie katedr,
odwoływanie profesorów)
�� 1922  17 uczelni wyższych, 6 uniwersytetów
10. Pierwsze instytucje w II RP do pedagogicznego kształcenia nauczycieli i pracowników
socjalnych
�� Paostwowy Instytut Pedagogiczny na UW
�� Wolna Wszechnica Polska  na bazie A
ódzkiego oddziału WWO powstał
UA

�� Paostwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej w Warszawie
11
�� Paostwowy Instytut Pedagogiki
�� Katedra Pedagogiki i dydaktyki w UP (A. Donuz)
�� Instytut Pedagogiki w KUL (Z. Kokolski)
�� Katedra Pedagogiki (Z. Mysłakowski)
�� Katedra Pedagogiki i organizacji Szkolnictwa w UW (B. Nawroczyoski)
11. II wojna światowa
�� Likwidacja szkolnictwa Polskiego wszystkich szczebli
�� Wysiedlenie i aresztowanie nauczycieli i profesorów wraz z innymi
grupami inteligencji polskiej
�� Rozwój tajnego nauczania
�� Tajne organizacje nauczycielskie
�� 1940 powołany został departament oświaty i kultury (instytucja
związana z delegatom Rządu za kraj dyr. Cz. Wycech)
12. Problemy polityki oświatowej w Polsce po II wojnie światowej
�� Do 1992 (uchwalenie konstytucji która zmieniła RP na PRL oficjalnie (i
pozornie) obowiązywało prawo RP
�� Po 1961 zmiany w systemie oświaty (oprócz szkolnictwa wyższego)
zachodziły w sposób  bez ustawiczny na mocy dekretu  instrukcji,
wytycznych
Bolesław Bierut  premier RP, następnie premier PRL
Władysław Gomułka - w latach 1956-1970 I sekretarz PZPR
Edward Gierek - I sekretarz PZPR i przywódca paostwa w latach 1970-1990
Wojciech Jaruzelski- 1981-1985  Premier PRL, 1985-1989  przewodniczący
paostwa PRL, 1980-1990  prezydent Polski
13. Sowietyzacja
�� Strukturalna  na poziomie instytucji i systemu władzy
�� Ideologiczna  ofensywa ideologiczna w wymiarach: negatywnym i
pozytywnym (światopoglądowa unifikacja)
a. Negatywny wymiar ofensywy ideologicznej
o Walka z nauką i kulturą burżuazyjną ( np. powołanie specjalnych
komisji Dyscyplinarnych, Zlikwidowanie naukowego Towarzystwa
Pedagogicznego i Polskiej Akademii Umiejętności )
o Działanie urzędów cenzury
o Walka z kościołem (np. przejmowanie szkół zakonnych,
aresztowanie kardynała Wyszyoskiego)
o Walka z  wrogiem systemu z  konst rewolucją 
b. Pozytywny wymiar ofensywy ideologicznej
o Kreacja socjalistycznej wizji świata  socrealizm w literaturze i
sztuce  naukowa pedagogika socjalistyczna np. powołanie
instytutu czerwonej profesury, upowszechnienie historii
wszechzwiązkowej komunistycznej partii(bolszewików)
14. I kongres nauki polskiej o znaczeniu humanistyki dla walki klasowej
A
ad monocentryczny
Centrum
12
Społeczeostwo
W ładzie monocentrycznym możliwe oferty działania
�� Upaostwowienie szkół
�� Ustawa o powszechnym obowiązku przysposobienia zawodowego i
wojskowego
�� Likwidacja lub delegalizacja instytucji, organizacji społecznych
�� Powołanie centralnego Urzędu Szkolnictwa Zawodowego
�� Weryfikacja nauczycieli według kategorii personalnych
�� likwidacja kuratorów i inspektorów i ich przywracanie po 8 latach po
zmianach personalnych
�� marginalizacja pewnych grup dzieci i młodzieży z powodu politycznych i
ideologicznych
��
5.11
1. Ustawa o rozwoju systemu oświaty i wychowania (1961)
�� kooczy i sankcjonuje okres zmian wprowadzanych jedynie na mocy
dekretów, instrukcji, wytycznych
�� stabilizuje sytuacje w oświacie (tworzenie  jednolitego frontu
wychowania socjalistycznego, upowszechnienie kształcenia
zawodowego, budowanie 1000 szkół na tysiąclecie paostwa polskiego,
wprowadzenie do szkół wyższych tzw. MELS-u)
�� M  Marks
�� E  Engels
�� L- Lenin
�� S-Stalin
2. Raport o stanie oświaty ( przygotowany pod kierownictwem J. Szczepaoskiego 1973)
�� 3% wykształcenie wyższe
�� 15% wykształcenie średnie
�� 44% wykształcenie podstawowe ( częśd kwalifikacje zawodowe)
�� 38% brak wykształcenia podstawowego
3. Przygotowanie (od 1972r.) do reformy oświatowej wprowadzającej tzw. Dziesięciolatek.
�� Powołanie Komisji Ekspertów (przez J. Szczepaoski)
�� Przekształcenie MO w MOiW  ministerstwo oświaty i wychowania
�� Instytut Pedagogiki (resortowy) przekształcono w Instytut Badao
Diagnostycznych i powołano:
o Instytut Programów Szkolnych
o Instytut Kształcenia Nauczycieli
o Instytut Kształcenia Zawodowego
o Instytut Badao nad Młodzieżą
�� Uchwała o obowiązku realizacji przez wszystkie szkoły projektu H.
Muszyoskiego systemu wychowania w szkole podstawowej
�� Zwiększona rekrutacja na studia pedagogiczne, powołały nowe WSP i
nowe formy studiowania
�� 13 paz
dziernika 1973 r. sejm podjął uchwałę o wprowadzeniu
 dziesięciolatka
�� 1 stycznia 1974 r. Rada Najwyższa ZSRR wycofała się z  dziesięciolatki i
wprowadziła szkołę podstawową ośmioletnią
13
4. Ruch opozycyjny a problemy oświatowy np.
�� Konwersatorium Doświadczenia i Przyszłości _ raport o stanie
Rzeczpospolitej drogach wiodących do jej naprawy
�� Towarzystwo Kursów Naukowych
�� Ruch społeczny w ramach  Solidarności
5. Najważniejsze zmiany w oświacie po 1989 r.
�� Powołanie pierwszej szkoły niepublicznej przez Społeczne Towarzystwo
Oświaty
�� Ustaw o systemie oświaty z 1991
�� Przekazanie gminom szkoły podstawowych 1999
�� Reforma oświaty od 1 września 1999 wprowadzenie 3  stopniowego
cyklu kształcenia ogólnego
o 6 lat szkołą podstawowa
o 3 lata gimnazjum
o 3 lata liceum lub 4 lata technikum lub 2 lata zawodówka
6. Wybrane problemy związane z zmianą w oświacie po 1989r.
�� Od 1989r  aż 16 ministrów edukacji
�� Brak regularności i kumulowania zgromadzonych doświadczeo w
reformach strukturalnych i programowych systemu oświaty
�� Wielokrotna restrukturyzacja ministerstwa edukacji
7. Dziedzictwo po socjalizmie
�� Wąsko specjalistyczne i pomijające treści ogólno humanistyczne
zasadnicze szkoły zawodowe ( w lat 60 i 70 XX w 50-60%)
�� Niski wskaz
nik dzieci objętych edukacją przedszkolną
�� Niski poziom kwalifikacji, niski poziom płacy i negatywna selekcja do
zawodu nauczyciela
�� Niedostosowanie programów kształcenia do potrzeb nowego ustroju
�� 1% osób powyżej 15 rż.  pełen analfabetyzm
8. Edukacja przedszkolna
�� Początek lat 90- przełom w rozwoju sieci przedszkolnej
�� Przedszkola przekazane gminą ( wcześniej pod opieką zakładów pracy,
PGR-ów)
9. Zarządzenie w sprawie zasad prowadzenia pedagogicznej działalności innowacyjnej -1989
�� Programy autorskie w zakresie jednego lub wielu przedmiotów,
organizacji zajęd
�� Klasy autorskie
�� Rozwój autonomii i  oddolnych reform
�� Rozwój szkolnictwa niepublicznego
W latach 1993- 1996   zdławienie oddolnych innowacji i eksperymentów
10. Podstawowe zmiany w zakresie polityki światowej
�� Odejście od centralistycznego planowania
�� Przywrócenie 1990 rodzicom prawa do pobierania przez dzieci lekcji
religii w szkole
�� Uwolnienie  innowacji pedagogicznych w szkole
�� Przejmowanie przedszkoli i szkół przez samorządy
14
�� Dopuszczenie możliwości wypełnienia obowiązku szkolnego poza szkołą
�� Adaptacja programów nauczania do potrzeb demokratycznego
wolnorynkowego społeczeostwa i wspólnoty europejskiej
�� Wzmocnienie autonomii rozwoju szkolnictwa wyższego
11. Powołanie biura do spraw Reformy Szkolnej (1991) kierownik S. Słuczoski
�� Przygotowanie podstaw programowych dla kształcenia ogólnego
�� Przygotowanie projektu długoterminowej reformy programu
Dobra i nowoczesna szkoła. Kontynuowanie przemian edukacyjnych.
12. Dysfunkcjonalnośd paostwa w zakresie finansowania oświaty
�� Obniżenie płac nauczycieli
�� Zaprzestanie opłacania zajęd pozalekcyjnych : koła zainteresowao, SKS,
dodatkowe zajęcia, j. obce. Itp.
�� 25-35 osób w klasie ( ze wskazaniem na górną granicę)
�� Pierwszy w III RP strajk nauczycieli w Bydgoszczy
�� W 1991  I Nadzwyczajny Zjazd Społecznego Towarzystwa Oświatowego
(najsilniejszego ruchu szkół niepublicznych
13. Konkordat 1998
�� Wprowadzenie nauczania Religi w przedszkolu
�� Lekcje religii w ramach planu zajęd
�� Ocena z Religi
�� Równoprawnośd nauczycieli religii z nauczycielami innych przedmiotów
�� Pokrywanie kosztów związanych z nauczaniem Religi przez paostwo
�� Współpraca między szkoła i kościołem w ustaleniu programów nauczania
14. Nowy ustrój szkolny od 1999
�� 6 lat szkoły podstawowej
o Nauka zintegrowana w klasie I-III
o Nauka blokowana w klasie IV  VI  zakooczona sprawdzianem
�� 3 lata gimnazjum zakooczone egzaminem preorientującym
�� Szkoła ponad gimnazjalna
o 3 lata liceum ogólnego lub profilowanego
o 2 lata zawodówki
o 4 lata technikum
�� Policealne szkoły zawodowe (2,3 lub 4 semestry)
�� Szkoły specjalne ( podstawowe, gimnazjalne, ponad gimnazjalne)
- stypendia dla uzdolnionych uczniów szkół publicznych i niepublicznych
- instytucje kształcenia dorosłych ( na początku lat 90 ponad 2 tys szkół w systemie
wieczorowym, zaocznym i eksternistycznym
- Od 2004 sześciolatki zostały objęte obowiązkiem rocznego przygotowania przedszkolnego
15. Nowy system awansu zawodowego nauczycieli 4 szczeble
�� Nauczyciel stażysta
�� Nauczyciel kontraktowy
�� Nauczyciel mianowany
�� Nauczyciel dyplomowany
�� Profesor oświaty  tytuł honorowy
16. Wybrane zjawiska pozytywne
15
�� Zróżnicowanie oferty edukacyjnej, wielośd podręczników
�� Rozwój szkolnictwa niepublicznego
�� Nowe programy i szkoły autorskie w szkołach publicznych
�� Rozwój instytucji doskonalenia wśród nauczycieli, wzrost
zainteresowania doskonalenie wśród nauczycieli
�� Nowe wydawnictwa oświatowe, czasopisma pedagogiczne
17. Wybrane zjawiska negatywne
�� Konflikty w środowisku nauczycieli, brak współpracy
�� Redukcja zatrudnienia wśród nauczycieli
�� Niskie podwyżki pałac
�� Zobowiązanie nauczycieli do podnoszenia kompetencji, przy braku
wsparcia finansowego
�� Wiele szkół z
le wyposażone w pomoce dydaktyczne
18. Zmiany w oświacie za rządów D. Tuska
�� 2007-2011  minister K.Hall
�� 2011- minister K. Szawilas
�� 2013- minister J. Kluzik-Rostowska
19. Ustawa z dnia 1 kwietnia 2007r o zmianie ustawy o systemie oświaty
�� Od roku 2007/08 ocena z religii wliczana do średniej
�� Obniżenie wieku obowiązku szkolnego do 6 r.ż. i jego powszechne
wprowadzenie id 1.09.2011(kolejne nowelizacje przyniosły odroczenie
do roku szkolnego 2014/15
�� Decyzja o obowiązkowych mundurkach w gestii dyrektora szkoły (po
pozytywnej opinii rady pedagogicznej i rady rodziców)
20. Podsumowanie
�� Kadry i instytucje oświaty działają w politycznie ukształtowanym
paostwie:
o Władza paostwa (jej zakres i charakter)
o Władza partii politycznych o określonej orientacji ideologicznej
Polityka oświatowa
Polityka liberalna polityka restrykcyjna
Tematy różniące program partii politycznych w zakresie polityki oświatowe (Śliwerski)
�� Miejsce szkolnictwa niepublicznego w paostwie
�� Sposób zarządzania systemu oświaty;
ż� Etatystyczny  samorządności owy
ż� Centralistyczny- zdecentralizowany
�� Zakres reform i innowacji edukacyjnych
�� Finansowanie zabezpieczeo kosztów kształcenia i wychowania
�� Wysokośd płac i zakres autonomii pedagogicznej nauczycieli
�� Istota i zakres wychowania społeczno  moralnego oraz religii w szkole
publicznej
�� Rola samorządów w reformowaniu oświaty ( rady szkół, rady rodziców,
rady pedagogiczne, samorząd uczniowski)
16
�� Program kształcenia ogólnego i zawodowego (reforma treści kształcenia
i wychowania)
�� System egzekwowania i zapewniania jakości kształcenia (standardy,
egzaminy wewnętrzne i zewnętrzne, system ocen, sekcji itp.)
�� Problemy gospodarcze kraju i świata, które powinny byd rozwiązywane z
pomocą oświaty
19.11
Instytucjonalizacja pedagogiki jako nauki
1. Rozwój dyscypliny naukowej w modelu nauki nowoczesnej
�� Proces instytucjonalizacji nauki
�� Proces dyscyplinaryzacji nauki
2. Logika rozwoju nauki
�� Podstawowych (teoretycznych)  dyscyplinaryzacja wyprzedza proces
instytucjonalizacji
�� Stosowanych (praktycznych)- instytucjonalizacja wyprzedza proces
dyscyplinaryzacji
3. Pojęcie instytucjonalizacji
 wyłanianie się, artykułowanie i utrwalanie struktur normatywnych:
Reguł społecznych, wzorów, norm i wartości
(P. Sztompka)
a. Kryteria instytucjonalne w oparciu rozwoju nauki:
�� Tworzenie stanowisk na uniwersytetach do pełnienia ról naukowych i
dydaktycznych w określonym obszarze wiedzy
�� Tworzenie jednostek organizacyjnych do kształcenia studentów w
ramach określonego kierunku studiów
�� Tworzenie agend do upowszechnienia wiedzy naukowej i dyskursu
naukowego
(T. Hejnicka- Bezwioska)
b. Cywilizacyjne uwarunkowanie instytucjonalizacji pedagogiki:
�� Wspólnota kulturowa Europy Zachodniej XIXw.
�� Instytucjonalizacja pedagogiki w obszarze niemieckojęzycznym
4. Pojęcie cywilizacji- jako kategoria analizy historycznej
a. Założenia w odniesieniu do cywilizacji
Zachodu:
�� Jej koniec sięgają starożytności
�� W ramach jednej cywilizacji można identyfikowad wiele kultur i śledzid
proces ich przenikania się
�� Obejmuje różnice obszary i poziomy życia społecznego
5. Korzenie intelektualne wspólnoty kulturowej Europy zachodniej XIXw.
a. Humanizm europejski (m.in. Erazm z Rotterdamu, J.A. Komeoski)
�� Zainteresowanie światem starożytnym
17
�� Obrona zasad tolerancji i autonomii w poszukiwaniu prawdy, prawo do
krytyki społecznej
�� Kreacja optymistycznej wiary w człowieka i możliwośd czynienia go
lepszym w procesach wychowania i kształcenia
b. Oświeceniowa ideologia postępu (m. in. Johan Locke, Jean-Jacques Rousseau, Johann
Heinrich Pestalozzi)
�� Spór nowożytników ze starożytnikami (w Akademii Francuskiej, XVIIw) i
zwycięstwo  ducha optymizmu Nowożytników
6. Oświeceniowy optymizm
�� Wiara w ludzką zdolnośd doskonalenia poznania i oświecenia umysłu
�� Poznanie utożsamianie z eliminacją żywiołowości i zwiększaniem się
wolności i autonomii człowieka
�� Identyfikowanie postępu z postępem wiedzy
7. Determinanty postępu wg myślenia oświecenia
�� Umysł i wola człowieka
�� Oświecenie publiczne
�� Doskonalenie organizacji życia społecznego i zmiana świadomości
społecznej
8. Potrzeba wytwarzania wiedzy naukowej
�� Umysł i wola człowieka (przedmiot badan psychologicznych)
�� Oświecenie publiczne (przedmiot badao pedagogicznych)
�� Doskonalenie organizacji życia społecznego i zmiana świadomości
społecznej(przedmiot badao socjologicznych)
9. Oświeceniowa idee edukacyjne
�� Upowszechnienie kształcenia
�� Krytyka tradycyjnych autorytetów
�� Kult naukowy, rozumu, wolności i samodzielnego myślenia
�� Wykształcenie oparte na najnowszych osiągnięciach naukowych
�� Znajomośd języków nowożytnych
�� Przygotowanie do pełnienia ról obywatelskich w nowoczesnych
paostwach
�� Przygotowanie do wykonywania zawodu
(T.Hejnicka  Bezwioska)
10. Publiczne oświecenie
a. Reformy:
�� Wprowadzenie obowiązku szkolnego na poziomie elementarnym
�� Tworzenie systemu oświaty
�� Kształtowanie polityki oświatowej
b. Wykorzystanie techniki druku;
�� Publikacja w XVIII w 10-tomowej Wielkiej Encyklopedii Francuskiej
11. Korzenie intelektualne instytucjonalizacji pedagogiki
a. Humanizm europejski
b. Oświeceniowa ideologia postępu
18
12. Instytucjonalizacja pedagogiki w obszarze niemieckojęzycznym - uwarunkowania
�� Sytuacja Niemiec po upadku I Rzeszy (1474-1806)
�� Oczekiwania paostwa pruskiego wobec systemu oświatowego
�� Kontynuacja tradycji humanizmu i oświeceniowej idei postępu przez
myślicieli niemieckich
�� Niemiecki projekt reformy oświatowej
13. Niemiecka reforma uniwersytetów
�� Kryzys średniowiecznego uniwersytetu - oświecony absolutyzm-
uniwersytet jako czynnik wspierający reformę paostwa
�� Dynamiczny rozwój i powstanie uniwersytetów ( w XVIII w w Niemczech
9 uniwersytetów i dużo politechnik; w XIXw. Dwa kolejne uniwersytety)
�� Uniwersytet w Berlinie (XIX w) uniwersytet w Humboldta
14. Wilhelm von Hamboldt (1767 -1835) neohumanizm
�� Podkreślał metodologiczną odrębnośd nauki humanistycznych
�� Odwoływał się do ideałów starożytnej Grecji
�� Uważał, że w każdym języku narodowym ujawnia się tożsamośd
narodowa i społeczna
15. Uniwersytet Berlioski jako wzór nowoczesnego uniwersytetu
�� Rezygnacja z języka łacioskiego na rzecz języka narodowego
�� Główny cel: uprawianie nauki i kształcenie elit przydatnych do służby w
paostwie
�� Pogodzenie tradycyjnych wartości akademickich z ideą oświeceniowego
absolutu & & & . I interesów paostwa pruskiego
16. Cele nowych (lub zreformowanych) uniwersytetów
�� Nauki ścisłe i humanistyczne
�� A
acina zastąpiona językiem nowożytnym
�� Filozofia jako podstaw wykształcenia
�� Szczególna rola badao podstawowych
�� A
ączenie badao naukowych z dydaktyką
�� Respektowanie wolności akademickiej
�� Wielostopniowośd kariery naukowej
17. Stopnie naukowe na uniwersytetach
�� Doktor
�� Doktor habilitowany
�� Profesor nadzwyczajny
�� Profesor zwyczajny
18. Efekty procesu instytucjonalizacji uniwersytetów niemieckich
�� Powstanie stanowisk profesorów pedagogicznych
�� Powstanie kadr pedagogicznych
19. Najważniejsze pojęcia
�� Instytucjonalizacja
�� Humanizm europejski
19
�� Oświeceniowa ideologia postępu
�� System oświaty
�� Polityka oświatowa
�� Uniwersytet tradycyjny i nowoczesny
20. Dyscyplinizacja pedagogiczna
a. Dyscyplinizacja naukowa:
�� Aspekt treściowy i funkcjonalny nauki
o Określenie problematyki badawczej
o Zbudowanie mapy pojęciowej
o Ustalenie (przyjęcie) paradygmatu (ów) naukowego
21. Johan Friedrich Herbert (1770-1841)
�� Profesor w Getyndze i Królewcu
�� Pedagogika jako dyscyplina naukowa
�� Pedagogika - doktryna pedagogiczna nauczania wychowawczego
22. Struktura pedagogiki wg. Herberta
a. Pedagogika ogólna
�� Pedagogika ogólna wyprowadzona z celu wychowania (1806)
�� Wytwarzanie wiedzy opisowo- wyjaśniającej
�� Podstawy filozoficzne  techniczne dla doktryn nauczania
wychowawczego (etyka i psychologia)
�� Sokratejska tradycja intelektualizmu etycznego -  cnota jako mądrośd
b. Dydaktyka
�� Odróżnienie wychowania od nauczania
�� Wychowanie  kierowanie rozwojem całej osobowości człowieka
�� Nauczanie- wyposażanie jednostki w wiedzę o człowieku i świecie
�� Wychowanie jest możliwe jedynie w procesie nauczania
�� Idea wielostronności  uruchomienie różnych form aktywności dziecka
c. Historia wychowania
�� Historycznośd wiedzy filozoficznej o edukacji (wiedza potoczna jest mniej
popularny przedmiot zainteresowao historyków wychowania)
�� Historycznośd praktyki edukacyjnych  zinstytucjonalizowanych w
postaci szkół lub systemów oświatowych (rodzina mniej popularnym
przedmiotem zainteresowao badawczych)
�� Wiedza o myślicielach i działaczach oświatowych
10.12
1. Filozoficzne ideologiczne podstawy doktryn pedagogicznych:
Paradygmat edukacyjny:
�� doktryna pedagogiczna
�� ideologia edukacyjna
�� ukryty program wychowania
2. Pojęcie doktryny wg H. Bezwioskiej
20
3. Doktryny pedagogiczna:
�� współcześnie autorska koncepcja celowościowego procesu
edukacyjnego( wychowania, kształcenia, nauczania, uczenia się)
Zawiera:
�� opis i uzasadnienie celów
�� opis systemu oddziaływao mających uzasadnienie w teoriach naukowych
o dyrektywy praktycznego działania
4. Myślenie filozoficzne- systemy filozoficzne 2,5 tys. Lat temu:
�� cywilizacje wschodnie (azjatyckie: Chiny, Indie)- konfucjanizm, taoizm, buddyzm
�� cywilizacje zachodnie (europejskie)- tradycyjna platooska i arystotelesowa (wywiedziona z
filozofii Sokratesa)
5. Założenia filozoficzne przyjmowane w doktrynie pedagogicznej:
�� ontologiczne (dotyczące bytu, co istniej?, jak jest natura, istota człowiek? Kim jest
nauczyciele, uczeo? Itp.)
�� -epistemologiczne (dotyczą pytao sposoby poznawania świata, w jaki sposób tworzymy
wiedzę o świecie)
�� aksjologiczne (dotyczące sfery wartościowania, co jest dobre co złe?, czym jest dobro a czym
zło?
6. Cywilizacje zachodnie- najważniejsze idee wychowania w systemach filozoficznych starożytnej
Grecji:
�� kryterium doboru- trwałośd problemów, autonomii, dylematów i kontrowersji, które w
epokach póz
niejszych (nowoczesnej i ponowoczesnej) ujawniają się jako założenia & & & & .
7. Najstarsze systemy filozoficzne epoki przednowoczesnej (myśli zachodniej):
�� idealizm- tradycja platooska
�� realizm- tradycja arystelowska
8. Sokrates (V-IV wpne,e):
�� sztuka dyskursu- poprzez zadawanie kłopotliwych pytao( w formie ,,tak, ale& .) dialog
sokratejski
�� tożsamośd dobra i wiedzy. Według Sokratesa cnota jest wiedzą ( ,, jest to jedno i to samo
wiedzied, co jest sprawiedliwe i byd sprawiedliwym  )
�� sprzeciwiała się instrumentalnemu traktowaniu wiedzy i kształcenia
�� metoda majeutyczna- metoda prowadzenia dyskusji, której celem było uświadomienie
rozmówcy posiadanej wiedzy prawdziwej
�� nie zostawił żadnych tekstów
Platon:
�� żył V-IV w p.n.e.
�� ur. 427 p.n.e. prawdopodobnie w Atenach
�� właściwie imię Platona otrzymane po dziadku, brzmi Arystokles (przezwisko Platon- od gr.-
platos-szerokośd, obszernośd, rozległośd)
Arystoteles:
�� żył IV w p.n.e.
�� urodził się w roku 384p p.n.e. w greckiej kolonii Stagirus (mówi się o nim Stagiryta)
21
�� dzieła to m.in.: Polityka, Poetyka, Metafizyka
9. Epistemologia Platona:
�� metafora jaskini- poznanie ludzkie jest zniekształcone, obciążone deformacjami, wynikające z
niedoskonałości naszych zmysłów)
�� anamnezy czyli, koncepcja przypominana- człowiek przywołuje do pamięci, które spoczywają
w jego umyśle w postaci uśpionej, nieuświadomionej
a. Epistemologia Arystotelesa:
�� poznanie ludzkie dotyczy języka
�� deformacje poznawcze wynikające ze słabości języka- człowiek deformuje poznanie,
ponieważ nie potrafi dobrze nazywad, kategoryzowad, opisywad, wyjaśniad
b. Poglądy Platona na społeczeostwo:
�� nauka polis, czyli zorganizowanej formie życia ludzkiego
�� metafora organiczna
�� pojęcie zdrowego społeczeostwa
�� zróżnicowane społeczeostwa (forma szkodliwego społeczeostwa na rodziny; korzystny dla
polis jest podział pracy, wymiana usług i specjalizacji, współpraca trzech grup: mędrców-
władców, żołnierzy- wojowników, żywicieli- ludu; zróżnicowanie edukacyjne)
c. Poglądy Arystotelesa na społeczeostwo:
�� człowiek jest zwierzęciem społecznym
�� eudajmonia- doskonałośd przynosząca poczucie szczęścia (dla każdej jednostki inna;
warunkiem osiągnięcia szczęścia jest dobro)
�� główne aspekty polis:
o samowystarczalnośd (nie tylko ekonomiczna, ale głownie w sensie moralnym, w
obrębie paostwa zaspokajane są wszystkie potrzeby obywateli)
o różnorodnośd i komplementarnośd części paostwa
10. Związki filozofii Platona i Arystotelesa:
�� społeczna funkcja edukacji i interes paostwa z nią związany
�� obszar praktyki edukacyjnej jest obszarem mediacji między tymi, którzy mają interesy z
niezwiązane, przede wszystkim:
o rodziny lub ich członkowie
o paostwo
o środowisko lokalne
�� szacunek do ludzkiego poznania, sprzeciw wobec instrumentalnego traktowania filozofii,
wiedzy i procesu kształcenia
�� utrzymanie szczególnych więzi między nauczycielem a uczniem, opartych na autorytecie
mistrza
11. Tradycja Platooska- idealizm- ważne tezy dla budowania doktryn pedagogicznych:
�� wyższośd poznania umysłowego nad zmysłowym
�� jednostka może byd prowadzona ku cnocie, czyli przybliżad do pewnego ideału
poprzez realizację hierarchicznie ustawionych celów edukacyjnych (uzasadnienie dla
selekcyjnych funkcji kształcenia i wychowania)
�� tworzenie paostwa jest budowanie wspólnoty- ludzie nie są samowystarczalni, a ich
społeczne funkcjonowanie wymaga zinstytucjonalizowanej organizacji
22
�� utopijne koncepcje budowanie idealnego paostwa poprzez skuteczne praktyki
edukacyjne kreujące ludzi cnotliwych ( wedle określonych ideałów i celów
wychowania i kształcenia)
Tradycja Arystotelesowa- realizm- ważne tezy dla budowania doktryn pedagogicznych:
�� cel edukacji jest tożsamy z celem ludzkiego życia- poszukiwanie eudajmonii
�� sprzeciw wobec redukowaniu edukacji dla treningu
�� uznanie wyższości kształcenia ogólnego (abstrakcyjnego, humanistycznego i teoretycznego)
nad kształceniem instrumentalnym
�� interesem władzy jest inwestowanie w edukację, aby czynid ludzi mądrzejszymi, a przez to
lepszymi
�� podstawą wszelkiego kształcenia jest język
12.Dziedzictwo starożytnej filozofiigreckiej:
�� podstawowa aporia związana z praktyką edukacyjną- od urabiania i indoktrynacji do
pojmowania edukacji jako wartości autotelicznej
(aporia-trudności, pozornie niemożliwa do przezwyciężenia, oferująca sprzeczne lub przeciwstawne
rozwiązania)
13.Miejsce niektórych systemów filozoficznych na kontinuum pomiędzy instrumentalnym a
autotelicznym stosunkiem do wartości edukacji (Hejnicka- Bezwioska)
Orientacja Orientacja
instrumentalna autoteliczna
Stoicy Platon Arystoteles
14. Najważniejsze kategorie pojęciowe:
�� paradygmat edukacyjny
�� ideologia edukacyjna
�� doktryna pedagogiczna
�� dialog sokratejski, metoda majeutyczna
�� Idealizm, realizm
�� anamneza, eudajmonia
�� zdrowe społeczeostwo, -metafora organiczna
Problemy do dyskusji, esejów:
Jakiej tezy jesteś skłonny bronid:
,,edukacja jest wartością autoteliczna  ,
Edukacja jest wartością instrumentalna  ?
Jakie są konsekwencje (pozytywne i negatywne) dominacji orientacji instrumentalnej w praktyce
edukacyjnej?
Jakie są konsekwencje (pozytywne i negatywne) dominacji autotelicznej w praktyce edukacyjnej?
Jakie są konsekwencje (pozytywne i negatywne) filozoficznego (światopoglądowego) uwarunkowani
treści doktryn pedagogiczny
Literatura:
*Gutek G.L. (2003) Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacyjne Gdaosk
*Hejnicka- Bezwioska T. (2008) Pedagogika ogólna. Warszawa
23
1. Ideologie edukacyjne w XIX i XX wieku
a. Ideologia:
�� XIX w- od filozofowania w sprawie edukacji do kreowania ideologii edukacyjnych i rozwoju
nauk humanistycznych
�� ideologa- koniec XVIII w. Francuski filozof Destutt de Tracy- nauka o ideach. Póz
niej-
określenie idei i ich kombinacji
b . Struktura ideologii:
�� zdania orzekające o rzeczywistości
�� zdania wartościujące
�� dyrektywy dotyczące działania praktycznego
c. Rola ideologii:
�� tłumaczenie przeszłości grupy (interpretacja)
�� badanie jej obecnej sytuacji (tłumaczenie sytuacji społecznej, ekonomicznej, politycznej,
edukacyjnej)
�� formułowanie wytycznych dotyczących przyszłości grupy (strategii działania)
�� kreowanie spójności i tożsamości społecznej wewnątrz grupy
2. Ideologia konserwatywna:
�� konserwatyzm jako:
o dyscyplina psychiczna
o postawa
o ideologia
�� prekursor- angielski filozof Edmund Burke- XVIII w.
Ogólne założenia konserwatyzmu:
�� niechęd do rewolucji, radykalnych zmian ładu społecznego
�� krytyka Oświecenia- na naturę ludzką składają się nie tylko czynniki racjonalne, ale i
irracjonalne (przesądy, nawyki, obyczaje, wiarę itp.,)
�� anty indywidualizm- społeczeostwo jako organizm
�� rola religii, rodziny, zwyczaju w integrowaniu społeczeostwa
07.01.15
Ideologia liberalna:
-zapowiedzi już w XVII w, od początku w zależności od warunków, uległa zmianom
-podwójna geneza liberalna
*doświadczenie wojen religijnych (katolicy-protestanci)- postulat religijny tolerancji i wolności
sumienia (traktat tolerancji Johna Locka, XVIIw)
*potrzeby rozwoju gospodarki, kapitalizmu- swoboda wartości, zawierania umów, ustalenia cen,
postulat wolnego rynku (Adam Smith- twórca ekonomii politycznej)
*duży wpływ współcześnie- John Rewis
Ogólne założenia liberalizmu:
-indywidualizm- społeczeostwo jest sumą jednostek
-równośd w zakresie uprawnieo i równości szans
-program pluralizmu
24
-funkcja paostwa- stwarzanie ram dla swobodnej działalności jednostek, zapewnienie
bezpieczeostwa
-wiara w postęp, rozum ludzki, oświatę, naukę (z filozofii oświecenia)
-wolnośd negatywna
Ideologia socjalistyczna:
-początek myśli socjalistycznej w starożytności (Platon Paostwo)
-w XVIII/XIX w. socjalizm jako ideologia (z ruchem społecznym):
*rewolucja francuska (od 1789r) skierowana przeciwko przywilejom feudalnym
*rewolucja przemysłowa- intensywna industrializacja i urbanizacja (wzrost klasy robotniczej)
Trzy główne nurty myśli socjalistycznej:
-socjalizm właściwy (hasło: każdemu według zasług, apologia pracy, krytyka nierówności)
współcześnie ewolucja socjaldemokracji
-komunizm (bardziej radykalny, likwidacja własności prywatnej, kontrola produkcji i podziału dóbr,
założenia rewolucyjne)
-anarchizm (likwidacja własności prywatnej, odrzucenie paostwa, budowanie dobrowolnych
zrzeszeo)
Ideologie edukacyjne w XIX i XX wieku w cywilizacji Zachodniej:
- zbiór idei i przekonao wyznawanych przez grupę ludzi na temat formalnych ram edukacyjnych,
zwłaszcza szkolnictwa (Roland Meighan)
-odnoszą się do społecznej praktyki edukacyjnej
-doktryna pedagogiczna XIX i XX w. Wpisują się (mniej lub bardziej radykalnie) w jedną z
wymienionych ideologii
-podstawa różnych działao praktycznych w edukacji bądz
wyznacznik określonych zachowao
społecznych
-ideologia edukacyjna jako wytwór intelektualny określonego człowieka- doktryna pedagogiczna
Podstawowa opozycja w ideologiach edukacyjnych
Ideologia Ideologia
Konserwatywna Liberalna
Konserwatyzm - liberalizm (postulaty)
Orientacja na nauczyciela Orientacja na dziecko
Nauczanie zamknięte Nauczanie otwarte
Przejmowanie znaczeo Tworzenie znaczeo
System autorytarny System demokratyczny
Model tradycyjne Model postępu
Przekaz Interpretacja
Szkoły zamknięte Szkoły otwarte
Nauka zależna Nauka autonomiczna
25
Najważniejsze kategorie pojęciowe:
-ideologia
-liberalizm
-konserwatyzm
-socjalizm
-komunizm
-anarchizm
-ideologia edukacyjna
-polityka oświatowa
-polityka liberalna
-polityka restrykcyjna
Problemy do dyskusji, esejów:
1) Jakie są związki między ideologią edukacyjną a doktryną pedagogiczną ?
2) Jakie dziedzictwo wieloletniej dominacji doktryny wychowania socjalistycznego w Polsce?
Społeczna praktyka edukacyjna a wiedza naukowa
-społeczna praktyka edukacji ujawniła w epoce nowoczesnej wolę posługiwania się wiedzą
najbardziej pewną
-pedagogika jako atrakcyjna oferta rynkowa- wiek XVIII została nazwana ,,wiekiem pedagogiki 
Potrzeba unaukowienia wiedzy o celowościowych procesach kształcenia i wychowania w związku:
-upowszechnienie się oświeceniowej idei postępu
- potrzebą budowania potęgi nowoczesnych paostw edukacyjnych w (wspólnoty wyobrażeo,
kształtowania tożsamości narodowej, paostwowej i społecznej)
Okoliczności powstania pedagogiki jako dyscypliny naukowej:
-upadek Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego ( trwało ono od 1474 do 1806r)
-proces odbudowania potęgi Niemiec (zakooczona zjednoczeniem Niemiec pod egidą Prus i
powstaniem II Rzeszy Niemieckiej)
-wprowadzenie ideologii do praktyki edukacyjnej Polityki oświatowej określonego paostwa z praktyką
oświatową
Jan Herbart (1776-1841):
-zinstytucjonalizował wytwarzania wiedzy pedagogicznej i jej przekazywanie na poziomie
akademickim
-stworzył oryginalną doktrynę pedagogiczną nauczania wychowującego
-pochodzenie:
*urodzony w Oldenburgu w 1776 roku
*pradziadek- skromny tkacz
*dziadek zdobył wykształcenie- rektor gimnazjum
*ojciec- prawnik
*był jedynakiem wychowywanym surowo i hartująco
-zainteresowania:
26
*zainteresowania filozoficzne ( jako 16-latek czytał Kanta)
*zainteresowani matematyczne
*talent muzyczny
-praca:
*nauczyciel domowy trzech chłopców (w Bernie)- sprawozdania z postępów pracy uczniów
*nauczyciel akademicki najpierw jako docent, póz
niej profesor nadzwyczajny na Uniwersytecie w
Getyndze (habilitacja w 1802 roku)- m.in. Pedagogika ogólna wywiedziona z celu wychowania
*nauczyciel akademicki na Uniwersytecie w Królewcu- współpraca z W. Humboldtem; otwarcie
seminarium dla nauczycieli; dzieła: Podręcznik psychologii, Ogólna metafizyka, Encyklopedia filozofii
*powrót do Getyngi- Zarys wykładów pedagogicznych;
-nagła śmierd 14 sierpnia 1841 roku
Herbart heretykiem swoich czasów:
-heretyk- człowiek, który wybrał inny pogląd na świat i życie niż ten, jaki obowiązuje
-realista wśród idealistów
-troszczy się o wysokie warstwy społeczne
Kontekst społeczny i historyczny działalności i twórczości Herbarta:
-wiek pedagogiki
-oświeceniowa idea postępu
-wiara w człowieka, a szczególnie wiara w potęgę jego umysłu i dobrod serca( Kartezjusz, Locke,
Rousseau i inni)
-nauka i oświecenie publiczne
Kontekst kulturowy dzieła Herberta:
-Idee neohumanizmu Wilhelm von Humboldta
-kategoria apercepcji zapożyczona od Leibnitza
-stosowanie reguł logiki i matematyki do rozwiazywania problemów naukowych psychologii i
pedagogiki, a z drugiej strony- opozycji wobec idealistycznej filozofii Fichtego, w cieniu której Herbart
zbudował własny system filozofii realistycznej
-tradycja filozoficzna Kanta- uznanie filozofii praktycznej i możliwości powstania pedagogiki jako
filozofii praktycznej
Wpływ poglądów i praktycznej działalności Pestalozziego na dzieło Herbarta:
Spotkanie w Szwajcarii w szkole Pestalozziego w Burgdorfie. Herbart pod wrażeniem metody
nauczania
-działania edukacyjne nie mają charakteru algorytmicznego (najlepszym nauczycielem i wychowawcą
może byd człowiek, którego dzisiejsza pedagogika określa mianem ,,refleksyjnego praktyka  )
-teoria i praktyka to dwa różne typy ludzkich działao i nie ma między nimi prostych i bezpośrednich
relacji (wyrażonych w takich oto przekonaniach, że ,,teorię można zastosowad w praktyce  czy ,,w
oparciu o doświadczenie praktyczne można zbudowad teorię  )
-metody, techniki i narzędzia stosowane przez nauczycieli mogą byd wykorzystywane zarówno do
rozwijania i emancypacji jednostek, budowania ich tożsamości autonomicznej i upodmiotowienia, jak
i podporządkowania i zniewolenia
27
-paostwo i kościół (politycy i przywódcy duchowi)- pokusa bezpośredniego wykorzystywania
instytucji systemu oświatowego do realizacji swoich celów
- brak zainteresowania ideą rewolucyjną- dążenia do wyzwolenia z ciemnoty i nędzy szerokich mas
ludowych
-Herbart pracował dla inteligencji i swego niemieckiego władcy
Ruch herbertowski- herbartyzm:
-po śmierci Herbarta- upowszechnienie w II poł. XIX wieku
-najważniejsze ośrodki: Lipsk, Jena, Wiedeo (Ziler, Rein)
-w Polsce: Bolesław Maokowski, Antoni Danysz
Opozycja wobec herbartyzmu:
-Europa- Nowe Wychowanie
-Stany Zjednoczone- doktryna ,,uczenie się przez działanie  John Deweya
Herbartyzm Nowe Wychowanie
-KONSERWATYZM -liberalizm
-intelektualizm -aktywizm
-autorytet -niezależnośd i samodzielnośd
-uspołecznienie -indywidualizm
-zachowanie ciągłości -zmiana
-długa perspektywa czasowa -krótka perspektywa czasowa
Najważniejsze kategorie pojęciowe:
-oświecenie idea postępu
-herbartyzm
-Nowe Wychowanie
Problemy do dyskusji, esejów:
- Jakie czynniki wpłynęły n demistyfikację oświeceniowej idei postępu?
-Dlaczego doktryna Herbarta znalazła wielu zwolenników dopiero po jego śmierci?
14.01.15
Ewolucja tożsamości pedagogiki
3 etapy rozwoju pedagogiki
ortodoksja heterodoksja heterogenicznośd
Pedagogika ortodoksyjna:
-od momentu powstania (system herbertowski, pragmatyczny, nurt Nowego Wychowania,
marksistowski)
-nauka, badająca w jaki sposób realizowad określone, z góry założone i pożądane stany rzeczy
28
-pedagogika, która poszukuje i wytwarza doktryny pedagogiczne (koncepcje procesów
celowościowych: wychowania i kształcenia)
- oferuje uniwersalna, wszechobowiązującą strategię działania, zapewniające skuteczną realizację
określonych ideałów wychowania i kształcenia, wzorów osobowościowych oraz różnie
formułowanych celów
-współcześnie nazywana bywa pedagogiką utopijną
Procesy przejścia w myśleniu o edukacji od ortodoksji do heterogeniczności:
-pedagogika ortodoksyjna pasuje do świata kreowanego oświeceniową ideą postępu
-odejście od oświeceniowej idei postępu do uznania pluralizmu jako zasady organizujące świat
Doświadczenie dwóch totalitaryzmu- faszyzmu i totalitaryzmu:
-myśl oświeceniowa stał się podstawą ludzkiej pychy
-w połowie WW wieku odwrót ludzi od ideologii postępu
-zbrodnie ludobójstwa stały się przyczyną przyjęci zasady pluralizmu: świat ma dobre i złe strony,
człowiek bywa dobry i zły, nie stworzymy świata idealnego
Procesy przejścia od ortodoksji do heterogeniczności:
- w krajach Europy zachodniej i ameryki Pn- od lat 50. XX wieku
- w Polsce- na przełomie la 80. i 90. XX wieku
Sytuacja polskiej pedagogiki:
- po 1947 roku nastąpił kryzys i załamanie w polskiej pedagogice
- przyjęcie przez Biuro Polityczne KCPPR programu ofensywy ideologicznej
- ofensywa ideologiczna- próba narzucenia społeczeostwu światopoglądu
Czynniki sprzyjające rozwojowi pedagogiki ortodoksyjnej w Polsce:
-poszukiwanie najbardziej funkcjonalnego projektu edukacyjnego, dla którego punktem odniesienia
miał się stad określony ideał człowieka
- antagonistyczne postrzegani świata
- dominacja metodologii pozytywistycznej
- dominacja całościowego paradygmatu naukowej pedagogiki socjalistycznej
Paradygmat naukowy:
-model nauki (naukowości), który obejmuje:
1. zbiór przyjętych założeo (ontologicznych, epistemologiczne, aksjologiczne)
2. zbiór podstawowych teorii i twierdzeo opisujących i wyjaśniających rzeczywistośd ( lub jej
fragment)
3. instrumentarium badawcze
4. zastosowanie wyników badao
Etapy heterodoksji w rozwoju pedagogiki:
- lata 70 i 80 XX wieku
29
- w Polsce przypada na lata 80 XX wieku- okres powstania niezależnego ruchu związanego
,,Solidarnośd  i zmiany ustrojowe w 1989r
Pedagogika heterodoksyjna:
-walka dwóch paradygmatów naukowych
-dążenie do zastąpienia orientacji funkcjonalnej orientacją etnograficzną
-rezygnacja z poszukiwania jednego uniwersalnego projektu edukacyjnego
Pedagogika heterogeniczna:
-przekonanie, że żadna teoria, żaden paradygmat nie mają monopolu naprawdę
-przejście od wojny paradygmatów do strategii debatujących społeczności
-pedagodzy badacze rezygnują z poszukiwania projektu edukacji na rzecz uczestniczenia w
społecznym dyskursie o edukacji
- uznanie, że ludzie z edukacją i oświatą mogą mied związane różne interesy
-uznanie różnych ofert edukacyjnych
-pasuje do świata pluralistycznego- edukacja jest sprawą wyboru i argumentów
Przełom formacyjny w Polsce:
-problem otwarcia na nowe, częściowo nieznane, podstawowe prądy i teorie pedagogiczne,
funkcjonujące w społeczeostwach otwartych
-pojawiają się teorie należące do tradycyjni subiektywistycznych- teorie krytyczne,
fenomenologiczne, hermeneutyczne
Sytuacja pedagoga- metafora hipermarketu (Bogusław Śliwerski):
- świat nauki zmusza do aktywności poznawczej i nabywcze, do dokonania wyboru między różnym
pólkami wiedzy
-autorzy podręczników pedagogicznych- podobnie jak właściciele hipermarketów- starają się
udostępnid społeczeostwu jak największy wybór zróżnicowanej wiedzy o edukacji
Dylematy współczesnego pedagoga:
- czy pod pozorem wolności wyboru zakupu, mamy do czynienia z subtelnym i pełnym przyjemności
kontrolowaniem przez producentów i sprzedawców wiedzy naszej pedagogicznej tożsamości?
- po co studiowad wiedzę o współczesnej pedagogicznej?
Pytania o własne doświadczenia:
-niektórzy studenci pedagogiki, pedagodzy staną się pasjonatami wiedzy, teorio holikami, wciąż
nienasyconymi, niezadowoleni z istniejących koncepcji pedagogicznych
Najważniejsza pojęcia:
-pedagogika ortodoksyjna
-pedagogika heterodoksyjna
-pedagogika heterogeniczna
-paradygmat naukowy
30
 Metodologiczne aspektów badao pedagogicznych
Metody badawcze:
a) Zbieranie danych:
�� Jakościowe
�� Ilościowe
b) Analiza danych
�� Jakościowa
�� Ilościowa
Metody zbierania i analizy danych:
zbieranie danych
" humanistyczny " metody jakościowe
" metody jakościowe
" interpretacyjny " metody ilościowe
paradygmat nauk
analiza danych
społecznych
Jakościowe metody zbierania danych:
-sposoby poznawania rzeczywistości edukacyjnej w określonym kontekście
-ich wyniki odnoszą się do określonego miejsca, czasu i okoliczności
-umożliwiają zrozumienie faktów, dzięki doświadczeniu kontekstu ich zajścia
Metody jakościowe pozwalają na:
- obserwacje naturalnych zachowao i interakcji między ludz
mi
-poznawanie historii życia ludzkiego
-poznanie świata społecznego i kulturowego dostępnego w postaci dokumentów, tekstów, rzeczy
materialnych
Metody jakościowe:
-obserwacja etnograficzna
-wywiad (niestandaryzowany, narracyjny)
-analiza archiwów (dokumentów, z
ródeł, tekstów i rzeczy materialnych)
21.01.2015r.
1. Metody ilościowe
- stosowanie pomiaru
- pomiar  przypisywanie badanym obiektom wartości liczbowych
31
Metody ilościowe
- obserwacja ( ilościowa )
- eksperyment
- sondaż diagnostyczny
- wywiad ( standaryzowany )
- test ( standaryzowany )
Język danych  porównanie
a) metody jakościowe :
- subiektywny związany z kontekstem badanych zdarzeo
- podobny do języka potocznego
b) metody ilościowe :
- intersubiektywny charakterystyczny dla stosowanej teorii nauk.
- tabele, wykresy
Analiza danych :
a) metody ilościowe:
- redukcja danych
- reprezentacja danych
- wyprowadzenie i weryfikacja wniosków
b) metody ilościowe :
- analizy statystyczne
Narzędzia badawcze:
a) metody jakościowe:
- rzadko wystandaryzowane , ujednolicone
- intuicja, spostrzeżenie, emocje badacza
b) metody ilościowe:
- wystandaryzowane, oparte na twierdzeniach wybranej teorii naukowej
Wytwarzanie wiedzy pedagogicznej
- II połowa XX wieku  odejście od zdecydowanej dominacji badao ilościowych i rehabilitacja
metod jakościowych
Uwarunkowania dominacji metodologii ilościowej
- zafascynowanie metodami nauk przyrodniczych w XIX w. ( okres powstania pedagogiki ) i ich
technologicznym zastosowaniem
- respektowanie zasad empiryzmu, pozytywizmu i scjentyzmu
Empiryzm a racjonalizm
- empiryzm i racjonalizm jako dwa główne alternatywne poglądy na naturę poznania ( w
epistemologii od VII w.)
- Kartezjusz poprzez metodę systematycznego wątpienia we wszystko doszedł do wniosku, że
wątpiąc, myśli, czyli istnieje
- racjonaliści za jedyne z
ródło poznania uznają formalne rozumowanie
Empiryzm
- z
ródłem wiedzy jest świadectwo naszych zmysłów
- umysł ludzki w momencie narodzin jest niezapisaną, białą kartką, tabula rasa
- wiedzę zdobywamy ucząc się rozpoznawania w naszym doświadczeniu pewnych powtarzalnych
wzorców i idei
32
2. Badania ilościowe
a) zalety :
- wysoki poziom generalizacji wniosków z badao
- nie wymagają od badacza szczególnej inwencji twórczej
b) braki:
- redukcja problematyki badawczej do tego, co powtarzalne, uniwersalne, mierzalne
- kwantofrenia- nieadekwatnośd skomplikowanych metod do banalności problematyki
badawczej
c) ograniczenia  pomijanie uwarunkowao historyczno  kulturowych, czasowo 
przestrzennych
- pomijanie problemów wartościowania, nadawania sensów, znaczeo, dynamiki opinii i
przekonao.
Strategie łączenia badao ilościowych i jakościowych
a) badania jakościowe poprzedza badanie ilościowe
b) badania ilościowe poprzedza badanie jakościowe
Najważniejsze kategorie pojęciowe:
- metody ilościowe
- metody jakościowe
- wywiad
- sondaż diagnostyczny
- obserwacja
- eksperyment
- analiza archiwów
- empiryzm
- pozytywizm
Związek teorii naukowych z praktyką edukacyjną
Nic nie może nauką powiedzied nam, co człowiek ze sobą i światem powinien uczynid
( Stanisław Lem )
3. Wieloznacznośd pojęcia teorii
- pojęcie teorii w filozofii klasycznej
- pojęcie teorii w nauce współczesnej
- potoczne rozumienie pojęcia teorii
Filozofia klasyczna
- starożytna filozofia grecka  Arystoteles
- teoria  rezultat poznania uzyskany poprzez myślenie dedukcyjne i intuicję intelektualną:
1 ) ogólnośd
2 ) powszechnośd
3 ) koniecznośd
Trzy rodzaje wiedzy ( Arystoteles )
- episteme
- doxa
- techne
33
Episteme ( łac. scientia )
- typ wiedzy najbardziej pewnej i prawdziwej ( prawda w definicji Arystotelesa  zgodnośd
naszych sądów o rzeczywistości z samą rzeczywistością )
- rezultat poznania w postaci praw ogólnych, powszechnych i koniecznych
- dziś  wiedza wytwarzana przez nauki przyrodnicze ( zastosowana w technologii )
Doxa ( łac. opinio )
- wiedza konstruowana przez człowieka
- wiedza o prawidłowościach kontekstualnych- uzasadniona i ,, prawdziwa'' w kontekście
przyjmowanych założeo, ograniczona czasoprzestrzennie
- rezultat poznania filozoficznego i nauk humanistycznych
Techne
- wiedza technologiczna, praktyczna, podporządkowana realizacji określonych celów
- wg Arystotelesa nie jest wiedzą naukową
4. Pojęcie teorii w naukach humanistycznych
- teoria powstaje w rezultacie badao naukowych - prowadzonych zgodnie z procedurami,
regułami metodologii naukowej
- teoria zawiera wiedzą ogólną, uporządkowaną ( logicznie i merytorycznie ) o określonym
fragmencie rzeczywistości ( np. o praktyce edukacyjnej )
- uporządkowanie merytoryczne  wyznaczone przez przedmiot teorii ( np. teoria uczenia się,
teoria wychowania )
- uporządkowanie logiczne  oparte na rozumowaniu : dowodzeniu i wyjaśnianiu
5. Cechy teorii :
- abstrakcyjnośd  twierdzenia formułowane przy pomocy terminów naukowych ( ścisłych,
systemowych, ograniczonych )
- weryfikowalnośd- twierdzenia poddawane sprawdzeniu, weryfikacji
Struktura teorii :
- założenia ( przesłanki )
- kategorie pojęciowe
- twierdzenia ( prawa, hipotezy )
Funkcje teorii :
- opisująca
- wyjaśniająca ( eksplanacyjna )
- prognostyczna
Zaplecze teoretyczne współczesnej pedagogiki ( Hejnicka  Bezwioska )
Teorie naukowe dzielną się na :
a) wpisujące się w koncepcje człowieka
- behawioralne
- psychodynamiczne
- poznawcze
- kulturowo  społeczne
b) wpisujące się w paradygmaty nauk społecznych
- humanistyczny
- interpretatywny
- funkcjonalny
- strukturalny
34
Praktyka edukacyjna
- praktyka  społeczno  kulturowy wytwór człowieka w określonym miejscu i czasie
historycznym
- praktyka edukacyjna  praktyka społeczno  kulturowa zawężona do obszaru edukacji
Praktyka edukacyjna jako przedmiot badao pedagogiki współczesnej
- pedagogika współczesna jako dyscyplina naukowa ( odrębny przedmiot badao )
- pedagogika współczesna jako dziedzina wiedzy integrująca różne rodzaje wiedzy o edukacji
( praktyce edukacyjnej )
Zaplecze teoretyczne w badaniach nad procesami edukacyjnymi:
- badania nad procesami naturalnego wzrastania ( rozwoju ) np.
a) teoria potrzeb Maslowa
b) teoria rozwoju poznawczego Piageta
c) teoria rozwoju społeczno  moralnego Kohlberga
d) teoria rozwoju tożsamości Eriksona
- badania nad procesami wrastania jednostki w rodzinę i jej ofertę kulturową , no.:
a) teorie rodziny
b) teorie socjalizacji pierwotnej
c) teorie kultury
- badania nad procesami celowościowymi, np. :
a) teorie nauczania i uczenia się
b) teorie wychowania
c) teorie kształcenia
d) teorie szkoły
e) teorie nauczyciela
- badania nad procesami uspołecznienia, np.:
a) teorie zmiany społecznej
b) teorie społeczeostwa
Zaplecze teoretyczne w badaniach nad dyskursami edukacyjnymi
Na przykład :
a) teorie dyskursu
b) teorie języka
c) teorie społeczeostwa
Tworzenie dyrektyw praktycznego działania edukacyjnego ( Hejnicka  Bezwioska )
- przechodzenie od twierdzeo opisujących świat do zaleceo, jak ten świat należy urządzid jest
próbą narzucenia innym naszego systemu wartości
- inżynieria społeczna  praktyczne stosowanie wiedzy wytworzonej przez nauki społeczne do
wprowadzania zmian społecznych
6. Typy wiedzy:
- episteme i doxa  wiedza naukowa wytwarzana przez nauki humanistyczne
- techne  wiedza praktyczna ( technologiczna ) zawarta w metodykach ( wytycznych,
dyrektywach dotyczących sposobów postępowania, których wartośd mierzona jest
skutecznością ), metodyki nauczania, wychowania.
35
Oferta skutecznego działania edukacyjnego
- pedagogie
- pojedyncze dyrektywy postępowania
Struktura oferty skutecznego działania edukacyjnego
1) Diagnoza uwarunkowao
2) Ukryta lub zwerbalizowana przesłanka wartościująca
3) Cele wychowania lub/i kształcenia ( związane z elementem 1. i 2. )
4) Instrumentarium gwarantujące skutecznośd, ale uwzględniające także kryteria etyczne,
ekonomiczne, organizacyjne i in.
Ograniczenia diagnozy uwarunkowao  kompetencje do wykorzystania teorii naukowej
- znajomośd stosownej teorii naukowej, dzięki której można zweryfikowad diagnozę potoczną
( zdroworozsądkową )
- rozumienie teorii za pomocą potocznej siatki pojęciowej ( zniekształcenie jej twierdzeo )
- brak zastosowania logicznych reguł rozumowania w przechodzeniu od teorii do dyrektyw
praktycznego działania edukacyjnego
- żadne teorie naukowe nie stanowią wystarczającego uzasadnienia do narzucania działao
edukacyjnych
- jedyny sposób uprawomocnienia działao edukacyjnych to społeczny dyskurs o edukacji
36