Farmakologia obwodowego układu nerwowego
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
Wstęp
1. Leki układu przywspółczulnego
1.1. Cholinomimetyki
1.2. Cholinolityki (parasympatykolityki)
2. Leki układu współczulnego
2.1. Sympatykomimetyki (leki pobudzające układ adrenergiczny)
2.2. Sympatykolityki (leki hamujące układ adrenergiczny)
3. Leki działające na zwoje w obwodowym układzie nerwowym
4. Leki działające na zakończenia ruchowe i czuciowe
4.1. Leki działające na zakończenia ruchowe  leki zwiotczające mięśnie szkieletowe
4.2. Leki działające na zakończenia czuciowe  leki znieczulające miejscowo
5. Leki spazmolityczne
Słownik
1
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
Wstęp
Obwodowy układ nerwowy składa się z:
 somatycznego układu nerwowego,
 autonomicznego (wegetatywnego) układu nerwowego.
Układ somatyczny unerwia mięśnie szkieletowe, kontroluje motoryczne funkcje cała, jest
zależny od naszej woli. Układ autonomiczny unerwia narządy wewnętrzne, naczynia
krwionośne, serce i mięśnie gładkie. Jest niezależny od naszej woli.
Układ wegetatywny
Współczulny Przywspółczulny
(sympatyczny, adrenergiczny) (parasympatyczny, cholinergiczny)
Rysunek 1. Podział układu wegetatywnego
NERWY
UKA
ADU WSPÓA
CZULNEGO UKA
ADU PRZYWSPÓA
CZULNEGO
Rdzeń kręgowy
Neuron przedzwojowy
ACh
Nn
Receptor nikotynowy (Nn)
ACh
Nn
Neuron pozazwojowy
NA ACh
Receptor muskarynowy (M)
Receptor adrenergiczny (ą, �)
Rysunek 2. Schemat układu współczulnego i przywspółczulnego
2
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
Na zakończeniach neuronów przedzwojowych układu współczulnego i przywspółczulnego
wydzielana jest acetylocholina (ACh). Jest ona wydzielana również na zakończeniach
neuronów pozazwojowych układu przywspółczulnego. Natomiast na zakończeniach
neuronów pozazwojowych układu współczulnego wydzielana jest noradrenalina (NA)
(rysunek 2).
Działanie układu współczulnego jest przeciwstawne do działania układu przywspółczulnego:
Tabela 1. Efekty działania układu współczulnego i przywspółczulnego
Pobudzenie nerwów
współczulnych (adrenegicznych) przywspółczulnych (cholinergicznych)
przyspieszenie rytmu zwolnienie rytmu
�! serce
zwiększenie siły skurczu osłabienie siły skurczu
rozkurcz oskrzeli skurcz
oskrzela
zahamowani wydzielania śluzu zwiększenie wydzielania śluzu
skurcz naczyń rozkurcz naczyń krwionośnych
�! układ krążenia
obniżenie ciśnienia krwi
zwolnienie perystaltyki przyspieszenie perystaltyki
układ pokarmowy
skurcz zwieraczy rozkurcz zwieraczy
rozkurcz pęcherza skurcz pęcherza
skurcz zwieraczy układ moczowy rozkurcz zwieraczy
rozkurcz moczowodów skurcz moczowodów
rozszerzenie z
renicy skurcz z
renicy
oko
wzrost ciśnienia śródgałkowego łzawienie
pobudzenie wydzielania nadnercza 
3
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
1. Leki układu przywspółczulnego
W układzie przywspółczulnym neuroprzekaz
nikiem jest acetylocholina (ACh), która jest
rozkładana przez acetylocholinoesterazę (AchE) w przestrzeni synaptycznej. Acetylocholina
wydzielana jest z zakończeń cholinergicznych pod wpływem impulsu, następnie wiąże się
z receptorem i przekazuje informację do danej komórki.
Wyróżniamy następujące rodzaje receptorów cholinergicznych:
 nikotynowe (N)  neuronalne (Nn) i mięśniowe (Nm),
 muskarynowe (M).
Receptory nikotynowe (Nn) znajdują się:
 w zakończeniach przedzwojowych układu cholinergicznego,
 w zakończeniach przedzwojowych układu adrenergicznego (patrz rysunek 2),
 w ośrodkowym układzie nerwowym.
Receptory nikotynowe (Nm) znajdują się w zakończeniach neuronów ruchowych mięśni
poprzecznie prążkowanych, a receptory muskarynowe (M)  w zakończeniach
pozazwojowych cholinergicznych większości narządów.
Leki układu cholinergicznego
A. Cholinomimetyki (parasympatykomimetyki) B. Cholinolityki (parasympatykolityki)
pobudzające hamujące
1. Bezpośrednio na 2. Pośrednio na 1. Naturalne i ich 2. Syntetyczne
receptory M: receptory M: pochodne:
 acetylocholina  inhibitory AchE  atropina
 estry choliny
 alkaloidy
Rysunek 3. Podział leków układu przywspółczulnego
4
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
1.1. Cholinomimetyki
Efekt działania tej grupy leków zamieszczono w tabeli 1.
1. Działanie bezpośrednio pobudzające receptory muskarynowe:
a) acetylocholina (Ach)  praktycznie nie jest używana w lecznictwie, ponieważ jest
szybko rozkładana przez AchE;
b) estry choliny  budową zbliżone do ACh, dzięki temu wiążą się z receptorem
muskarynowym. Związki te różnią się między sobą siłą działania i wrażliwością na
AchE.
CARBACHOL  preparaty: Carbachol, Doryl.
BETANECHOL  preparat: Urecholine.
c) alkaloidy cholinomimetyczne:
PILOKARPINA  alkaloid występujący w liściach krzewu Pilocarpus jaborandi.
Stosowana w lecznictwie. Pobudza receptory N i M. Silnie działa na gruczoły
wydzielania wewnętrznego (jeden z najskuteczniejszych leków ślinopędnych,
napotnych, sokopędnych). Obecnie najczęściej stosowana w leczeniu jaskry,
w postaci kropli do oczu.
Preparat: Pilocarpine  2% krople.
MUSKARYNA  występuje m.in. w muchomorze czerwonym Amanita muscaria. Nie
jest stosowana w lecznictwie, ma tylko znaczenie toksykologiczne (objawy zatrucia:
łzawienie, ślinienie, śluzotok, duszność, bolesne skurcze żołądka i jelit, zapaść).
Rokowanie jest dobre, podaje się atropinę  antagonistę receptora muskarynowego
(ciężkie zatrucia muchomorem sromotnikowym Amanita phaloides wywołuje
falloidotoksyna i amatoksyna, które uszkadzają głównie wątrobę i nerki).
2. Pośrednio pobudzające receptory muskarynowe za pośrednictwem endogennej ACh
(przez zahamowanie AchE  enzymu rozkładającego Ach). Skutkiem zablokowania
enzymu AchE jest gromadzenie się neuroprzekaz
nika (Ach) we wszystkich synapsach
cholinergicznych, co powoduje pobudzenie m.in. pozazwojowych zakończeń
przywspółczulnych i cholinergicznych synaps OUN.
Ze względu na czas i siłę łączenia z AchE inhibitory dzielimy na:
a) odwracalne:
FIZOSTYGMINA  łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego, działa silnie na
serce i układ pokarmowy, przenika do mózgu.
Preparat: Physostigminum salicylicum  amp., krople do oczu.
5
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
NEOSTYGMINA  słabo wchłania się z przewodu pokarmowego, działa silnie na
przewód pokarmowy i pęcherz moczowy.
Preparat: Prostigminum  amp.
PIRYDOSTYGMINA  działa słabiej i dłużej od neostygminy.
Preparat: Mestinon.
Leki działające wybiórczo na aktywność AchE w mózgu:
TAKRYNA  preparat: Cognex.
DONEPEZIL  preparat: Aricept.
RIVASTIGMINA  preparat: Exelon.
GALANTAMINA  preparat: Nivalin.
b) nieodwracalne  są to głównie trucizny używane jako środki ochrony roślin
(pestycydy, insektycydy) oraz gazy bojowe. A
atwo wchłaniają się z przewodu
pokarmowego, błon śluzowych i przez skórę. Rozpuszczają się w tłuszczach,
przenikają do OUN.
ESTRY KWASU FOSFOROWEGO (tabun, sarin).
Wskazania do stosowania cholinomimetyków:
 atonia jelit i pęcherza moczowego (METACHOLINA, BETANECHOL, NEOSTGMINA),
 jaskra (KARBACHOL, BETANECHOL, NEOSTYGMINA),
 stany skurczowe obwodowych naczyń krwionośnych  choroba Buergera
(METACHOLINA),
 zaburzenia rytmu serca (METACHOLINA),
 zespoły otępienne  choroba Alzheimera (TAKRYNA, DONEPEZIL, RIVASTIGMINA),
 zatrucia lekami cholinolitycznymi (FIZOSTYGMINA, PIRYDOSTYGMINA).
Przeciwwskazania: dychawica oskrzelowa, nadczynność tarczycy, niewydolność naczyń
wieńcowych, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, jaskra z wąskim kątem
przesączania, zaparcia spastyczne.
Działania niepożądane: zaburzenia widzenia, ślinotok, wzmożona potliwość, łzawienie,
duszność, zaburzenie rytmu serca, bóle brzucha, biegunki, wymioty, drgawki, drżenia
mięśniowe, skurcz mięśni.
6
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
1.2. Cholinolityki (parasympatykolityki)
Mechanizm działania: leki te są konkurencyjnymi (kompetencyjnymi) antagonistami
receptora muskarynowego (M) i znoszą objawy pobudzenia układu cholinergicznego.
1. Cholinolityki pochodzenia naturalnego:
a) ATROPINA  alkaloid występujący w pokrzyku wilczej jagodzie (Atropa belladonna).
Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego i tkanki podskórnej. Przenika do
mózgu, silniej od skopolaminy działa na układ krążenia. Zatrucia atropiną występują
najczęściej u dzieci po zjedzeniu kilku owoców pokrzyku (ok. 10 mg atropiny).
Objawy zatrucia: suchość w ustach, zaczerwienienie i suchość skóry, przyspieszenie
czynności serca i oddechu, zaburzona akomodacja, zatrzymanie moczu, zaburzenie
pamięci, wysoka temperatura, agresywne zachowanie, drgawki, śpiączka. Leczenie:
płukanie żołądka z węglem aktywowanym, środki przeczyszczające o działaniu
osmotycznym, fizostygmina (dożylnie), barbiturany.
Preparaty: Atropinum sulfuricum  amp., krople do oczu, Tinctura Belladonnae,
Bellapan, Bellergot.
b) SKOPOLAMINA  alkaloid występujący w lulku czarnym (Hyoscyamus niger)
i bieluniu dziędzierzawa (Datura stramonium). Wykazuje słabsze od atropiny
działanie obwodowe, natomiast szybciej przechodzi do OUN i już w dawkach
terapeutycznych działa depresyjnie na OUN (w przeciwieństwie do atropiny). Po
podaniu miejscowym wchłania się wolno (przez 3 dni). U osób wrażliwych działa
nasennie. Stosowana jest w prewencji choroby lokomocyjnej. W lecznictwie
stosowane są jej pochodne: bromowodorek hioscyny i butylobromek hioscyny.
Preparat: Scopolaminum hydrobromicum  ampułki stosowane w premedykacji.
2. Cholinolityki pochodzenia syntetycznego:
a) pochodne czwartorzędowe (posiadające w swojej budowie azot czwartorzędowy).
Słabo wchłaniają się z przewodu pokarmowego, słabo przenikają przez barierę
krew mózg. Oprócz receptorów muskarynowych, blokują również receptory
nikotynowe w zwojach wegetatywnych. Działają silnie spazmolitycznie na mięśnie
gładkie przewodu pokarmowego, dróg moczowych i narządów płciowych.
BUTYLOSKOPOLAMINA  pochodna skopolaminy, działa krócej od atropiny.
Preparaty: Buscopan, Buscolysin, Scopolan.
7
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
HOMATROPINA  stosowana w okulistyce i w stanach skurczowych przewodu
pokarmowego.
IPRATROPIUM  pochodna skopolaminy, stosowana w postaci bromku. Słabo
wchłania się z przewodu pokarmowego, podawany jest drogą pozajelitową, działanie
zbliżone jest do działania atropiny, nie ma wpływu na OUN. W przeciwieństwie do
atropiny nie hamuje aktywności nabłonka rzęskowego w drogach oddechowych. Po
podawaniu drogą wziewną działanie rozpoczyna się po 30 90 minutach i trwa
ok. 4 godzin, a jego aktywność ogranicza się prawie wyłącznie do drzewa
oskrzelowego. Stosowany w przewlekłym obturacyjnym zapaleniu oskrzeli i astmie
oskrzelowej.
Preparaty: Atrovent, Berodual (itratropium + fenoterol).
b) pochodne trzeciorzędowe  przechodzą przez barierę krew mózg, posiadają więc
działanie ośrodkowe. A
atwo wchłaniają się po podaniu dospojówkowym i doustnym.
Wskazania:
 choroba Parkinsona (BENZOTROPINA  preparat: Cogentin, BIPERYDYNA 
preparat: Akineton, TRIHEKSYFENIDYL  preparat: Parkopan);
 stany skurczowe przewodu pokarmowego, dróg moczowych (DICYKLOMINA 
preparat: Bentyl, OKSYFENONIUM  preparat: Spasmophen);
 w okulistyce (TROPIKAMID).
Efekty działania cholinolityków:
 serce i krążenie  przyspieszenie czynności serca  tachykardia, skurcz naczyń
krwionośnych,
 oko  rozszerzenie z
renicy, zaburzenie akomodacji,
 układ pokarmowy  rozkurcz mięśni gładkich, zwolnienie perystaltyki,
 drogi moczowe  rozkurcz mięśni gładkich moczowodów i pęcherza moczowego,
 układ oddechowy  rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli,
 gruczoły egzokrynowe  zahamowanie wydzielania gruczołów ślinowych, łzowych,
oskrzelowych, potowych, zmniejszenie wydzielania kwasu solnego,
 ośrodkowy układ nerwowy  zaburzenia pamięci, pobudzenie (atropina w dawkach
toksycznych) lub działanie depresyjne (skopolamina w dawkach terapeutycznych).
Wskazania: stany skurczowe mięśni gładkich (ATROPINA, SKOPOLAMINA i jej
pochodne), diagnostyka okulistyczna (ATROPINA, TROPIKAMID), biegunki, choroba
8
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
wrzodowa (PIRENZEPINA  preparat: Gastrozepin), choroba lokomocyjna
(SKOPOLAMINA, ATROPINA), premedykacja przedoperacyjna  zmniejsza wydzielanie
w drogach oddechowych, choroba Parkinsona (BENZOTROPINA, BIPERYDYNA),
zatrucia inhibitorami AchE i grzybami zawierającymi muskarynę.
Przeciwwskazania: jaskra, choroba niedokrwienna serca, zaburzenia rytmu, zaparcia,
choroby gorączkowe.
Działania niepożądane: zaburzenia widzenia, suchość skóry, błon śluzowych,
zaczerwienie skóry, zaparcia, trudności w oddaniu moczu, tachykardia.
9
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
2. Leki układu współczulnego
W układzie współczulnym neuroprzekaz
nikiem są aminy katecholowe:
 noradrenalina (NA), ale receptory może pobudzać również w:
 adrenalinie (A),
 dopaminie (DA).
Związki te są rozkładane (unieczynniane) przez monoaminooksydazę (MAO) w neuronie
i metylotransferazę katecholową (COMT) w synapsie.
Pod wpływem impulsu z zakończeń nerwowych neuronu adrenergicznego uwalniana jest
noradrenalina (NA), która następnie łączy się z receptorem w błonie postsynaptycznej,
wywołując reakcję adrenergiczną (patrz rysunek 2).
Wyróżniamy następujące rodzaje receptorów:
 ą-adrenergiczne: ą1- i ą2-adrenargiczne,
 �-adrenergiczne: �1-, �2- i �3-adrenergiczne.
Receptory różnią się miedzy sobą m.in. rozmieszczeniem w tkankach (patrz tabela 2).
Leki układu adrenargicznego
Sympatykomimetyki (pobudzające) Sympatykolityki (hamujace)
Działające bezpośrednio: Działające pośrednio Adrenolityki Sympatolityki
 aminy katecholowe
 ą-adrenomimetyczne
 �-adrenomimetyczne
ą-adrenolityki �-adrenolityki
Rysunek 4. Podział leków stosowanych w schorzeniach układu adrenergicznego
10
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
Tabela 2. Rodzaje receptorów adrenergicznych
Receptor Główna lokalizacja Narządy Efekt pobudzenia
Oko Naczynia krwionośne Skurcz
ą1
Mięśnie gładkie przewodu Oskrzela Skurcz
pokarmowego Serce Wzrost pobudliwości
Narządy płciowe Nerki (renina) Hamowanie
Naczynia krwionośne Jelita Skurcz zwieraczy
Macica Skurcz
Nasieniowody Skurcz
Oko (z
renica) Rozszerzenie
Gruczoły ślinowe Wydzielanie
OUN Aktywacja
Naczynia krwionośne Naczynia Rozkurcz
ą2
Zakończenie presynaptyczne Płytki krwi (agregacja) Nasilenie
neuronów Trzustka (insulina) Hamowanie
OUN Sedacja
Mięsień sercowy Serce Wzrost kurczliwości
�1
Naczynia Rozkurcz
Jelita Rozkurcz
Nerka (renina) Wzrost wydzielania
Przysadka (ADH) Wzrost wydzielania
Oskrzela Serce Wzrost kurczliwości
�2
Naczynia krwionośne Naczynia Rozkurcz
Mięśnie gładkie Rozkurcz
Mięśnie szkieletowe Wzrost kurczliwości
Glikogenoliza Nasilenie
Lipoliza Nasilenie
Insulina  wydzielanie Wzrost
Glukagon Wzrost
Tkanka tłuszczowa Glikogeneza Nasilenie
�3
Lipolizag Nasilenie
Glukagon  wydzielanie Wzrost
2.1. Sympatykomimetyki (leki pobudzające układ adrenergiczny)
1. Sympatykomimetyki działające bezpośrednio  leki te bezpośrednio pobudzają
receptory adrenergiczne.
a. Aminy katecholowe (endogenne) to adrenalina (A), noradrenalina (NA), dopamina
(DA).
11
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
Tabela 3. Efekty działania amin katecholowych na układ krążenia
Aminy Punkt Wpływ na Ciśnienie Opór
Tętno
katecholowe uchwytu naczynia krwi naczyń obwodowych
Noradrenalina Skurcz  +++ +++
Receptor ą
głównie w naczyniach
Adrenalina Rozkurcz ++ ++ 
ą- i �-adrenargiczny
Skurcz
Izoprenalina Rozkurcz +++    
� -adrenergiczne
Dopamina Rozkurcz ++ +
D1, D2,
�- i ą- adrenergiczne
( )  spadek
(+)  wzrost
ADRENALINA (EPINEFRYNA)  kurczy mięśnie gładkie naczyń krwionośnych
skóry, płuc, nerek, a także rozkurcza mięśnie gładkie naczyń w mięśniach
szkieletowych i mięśnie gładkie oskrzeli oraz zwiększa przemiany metaboliczne.
Działa na mięsień sercowy: pobudza układ bodz
coprzewodzący, krótkotrwale
przyspiesza czynność serca, wzmaga siłę skurczu i podwyższa ciśnienie krwi.
Wskazania: wstrząs anafilaktyczny, hamowanie drobnych krwotoków, anemizacja
błon śluzowych, dodatek do środków miejscowo znieczulających, zatrzymanie
czynności serca (dożylnie).
Preparat: Adrenalinum  amp.
NORADRENALINA (NOREPINEFRYNA)  działa głównie na receptor ą, wywołuje
skurcz naczyń i podwyższenie ciśnienia krwi (patrz tabela 3).
Wskazania: w tych postaciach wstrząsu, w których konieczne jest utrzymanie
ciśnienia tętniczego.
Preparat: Levonor.
DOPAMINA  pobudza receptory dopaminergiczne (D1, D2) w mózgu,
w naczyniach nerkowych i wieńcowych, w większych dawkach pobudza receptory
�- i ą-adrenergiczne i wywołuje wzrost ciśnienia krwi.
Wskazania: wstrząs, niewydolność krążenia.
Preparat: Dopaminum hydrochloricum.
12
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
IZOPRENALINA  syntetyczna amina katecholowa, pobudza receptory
�1- i �2-adrenergiczne.
Wskazania: pobudzenie czynności serca (bradykardia, blok), stany spastyczne
oskrzeli.
Preparat: Isuprel.
b. Leki ą-adrenomimetyczne  główny efekt działania tej grupy leków to: skurcz naczyń
krwionośnych i podniesienie ciśnienia tętniczego. W okulistyce i laryngologii stosuje
się je miejscowo jako leki zwężające naczynia i rozszerzające z
renice, często łączy
się je z lekami przeciwhistaminowymi w leczeniu alergicznych chorób nosa i oczu.
NAFAZOLINA  podawana miejscowo w katarze, zapaleniu zatok, nieżycie błon
śluzowych nosa i gardła, zapaleniu spojówek.
Preparaty: Rhinazin  krople do nosa, Betadrin  krople do nosa, Rhinophenazol
 krople do oczu i do nosa, Cincol  krople do oczu (+ siarczan cynkowy).
KSYLOMETAZOLINA  stosowany miejscowo w nieżycie błon śluzowych nosa,
gardła, zapaleniu zatok.
Preparaty: Xylometazolin  krople do nosa, Thymazen  krople, Otrvin  krople.
NAFAZOLINA, KSYLOMETAZOLINA stosowane są wyłącznie miejscowo, jako środki
anemizujące w katarze, zapaleniu zatok i zapaleniu spojówek.
c. leki �-adrenomimetyczne  można je podzielić na leki pobudzające receptory �1 i �2
lub tylko na receptory �1 lub �2.
13
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
Tabela 4. Podział adrenomimetyków
�1 i �2-adrenomimetyki �1-adrenomimetyki � � � � � � � � � � � � � �2-adrenomimetyki
IZOPRENALINA DOPUTAMINA SALBUTAMOL
Preparat: Isuprel Preparaty: Dobutrex, Dobuject Preparaty: Salbutamol, Salbupart
ORCYPRENALINA TERBUTALINA
Preparat: Astmopent Preparat: Bricanyl
BAMETAN FENOTEROL
Preparat: Bamethan Preparaty: Fenoterol, Berotec,
Partusisten
SALMETEROL
Preparat: Serevent
Wskazania: Wskazania: Wskazania:
 zaburzenia przewodnictwa  wstrząs z objawami  dychawica oskrzelowa
przedsionkowo-komorowe niewydolności krążenia  stany skurczowe oskrzeli
 stany spastyczne oskrzeli (podawana we wlewach  zapobieganiu przedwczesnym
 stany skurczowe obwodowych kroplowych w dawce porodom
naczyń krwionośnych 0,0025 0,015 mg/kg/min)
Działania niepożądane: Działania niepożądane: Działania niepożądane:
 bóle wieńcowe zaburzenia rytmu serca  tachykardia
 zaburzenia rytmu serca  zaburzenia rytmu serca
 spadek ciśnienia krwi  drżenia mięśniowe
 uczucie osłabienia  zaburzenia metaboliczne
 bóle i zawroty głowy
2. Sympatykomimetyki działające pośrednio.
Leki te wpływają na wydzielanie neuroprzekaz
ników lub na aktywność enzymów, które je
rozkładają.
EFEDRYNA  uwalnia NA, zmniejsza jej wychwyt zwrotny do neuronu. Pobudza
również bezpośrednio receptory ą- i �-adrenergiczne. Działa obwodowo i ośrodkowo.
Wskazania: przewlekłe niedociśnienie, zespół bezdechu w czasie snu, stan
astmatyczny.
Działania niepożądane: gonitwa myśli, euforia, bóle głowy, kołatanie serca,
podwyższenie ciśnienia.
Preparat: Ephedrini hydrochloridum.
AMFETAMINA  uwalnia NA, działa również pobudzająco na OUN.
Działania niepożądane: wywołuje zależność psychiczna i fizyczną (patrz moduł I).
14
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
2.2. Sympatykolityki (leki hamujące układ adrenergiczny)
1. Leki adrenolityczne:
a. ą-adrenolityki
Działanie: zmniejszają opór obwodowy, obniżają ciśnienie krwi.
Podział: blokujące receptory ą1 i ą2 (tzw. nieselektywne ą-blokery) oraz leki
blokujące selektywnie ą1 receptor.
ą1- i ą2-adrenolityki ą1-adrenolityki
Alkaloidy sporyszu: Leki syntetyczne: PRAZOSYNA
 wielkocząsteczkowe: FENTOLAMINA DOKSAZOSYNA
ERGOTAMINA TOLAZOLINA URAPIDIL
ERGOTOKSYNA
 drobnocząsteczkowe:
ERGOMETRYNA
METYLOERGOMET-
RYNA
Rysunek 5. Podział adrenolityków
Alkaloidy sporyszu to związki występujące w przetrwalniku (sporyszu  Secale
cornutum) grzyba buławina czewona (Claviceps pururea).
Alkaloidy wielkocząsteczkowe są to pochodne kwasu lizergowego. Słabo wchłaniają
się z przewodu pokarmowego, działają wolno, silnie kurczą mięśnie gładkie, wywołują
skurcz toniczny macicy, działają depresyjnie na OUN. W lecznictwie stosuje się je
w napadowych bólach głowy oraz w atonii macicy po porodzie.
Dihydropochodne alkaloidów sporyszu nie kurczą mięśni gładkich naczyń i macicy.
Wykazują działanie sympatykolityczne i depresyjne na OUN. Obniżają ciśnienie krwi,
są stosowane w stanach skurczowych naczyń krwionośnych (w migrenie).
Preparaty: Ergotaminum tartaricum, Dihydroergotaminum, Dihydroetgotoxinum
aethnolosufonicum, Hyderin.
Drobnocząsteczkowe alkaloidy sporyszu (w których kwas lizergowy tworzy amidy
z amninoalkoholami) nie blokują receptorów ą-adrenergicznych, powodują skurcze
perystaltyczne macicy przy wzmożonym napięciu.
15
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
Leki syntetyczne:
TOLAZOLINA  słabo blokuje receptory ą-adrenegiczne, uwalnia histaminę.
Wskazania: zaburzenia ukrwienia kończyn dolnych, owrzodzenia podudzi, stany
skurczowe naczyń obwodowych (choroba Raynauda, choroba Burgera).
Działania niepożądane: często występują nudności, wymioty, biegunka,
nadkwaśność, przyspieszenie czynności serca, niemiarowość.
Przeciwwskazania: choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, choroba
niedokrwienna serca.
Preparat: Pridazol
b. ą1-adrenolityki
Pochodne piperazochinazoliny  PRAZOSYNA, DOKSAZOSYNA, URAPIDIL.
Działanie: rozkurcz naczyń, obniżenie ciśnienia krwi, zmniejszenie obciążenia
następczego serca. Korzystnie wpływają również na gospodarkę lipidową.
Wskazania: nadciśnienie tętnicze, niewydolność mięśnia sercowego.
Działania niepożądane: hipotonia ortostatyczna.
PRAZOSYNA  preparaty: Minipress, Polpressin.
DOKSAZOSYNA  preparat: Cardura.
URAPIDIL  preparat: Ebrantil.
c. �-adrenolityki
Działanie: blokują postsynaptyczne receptory �. Niektóre z tych leków posiadają
również bezpośrednie działanie pobudzające receptory adrenergiczne, które wynika
z ich wewnętrznej aktywności sympatykomimetycznej. Inne natomiast posiadają
działanie stabilizujące błony komórkowe (porównywalne do działania leków
znieczulających miejscowo lub chinidyny)  np. propranolol.
Działanie leków blokujących �1-receptory:
 zwolnienie czynności serca (działanie chrono- i dromotropowo ujemne),
 zmniejszenie pracy serca (działanie inotropowo ujemne),
 obniżenie ciśnienia krwi,
 zmniejszenie uwalniania reiny,
 hamowanie drżeń mięśniowych,
 działanie uspokajające.
16
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
Działanie leków blokujących �2-receptory:
 skurcz oskrzeli,
 skurcz naczyń obwodowych,
 hamowanie glikogenezy, uwalnianie insuliny,
 hamowanie lipolizy
(Porównaj tabela 2)
z dodatkowym działaniem
�1- i �2-adrenolityki �1-adrenolityki
(nieselektywne) (kardioselektywne) ą1-adrenolitycznym
PROPRANOLOL ATENOLOL LABETALOL
Preparat: Propranolol Preparat: Cardiopress Preparat: Trandate
TIMOLOL ACEBUTOLOL KARWEDILOL
Preparat: Blocadren Preparat: Sectral Preparat: Vivacor
PINDOLOL METOPROLOL CELIPROLOL
Preparat: Visken Preparat: Metocard Preparat: Selectol
SOTALOL
Preparat: Sotahexal
OKSPRENOLOL
Preparaty: Trasicor,
Coretal
Rysunek 6. Podział �-adrenolityków
d. �1- i �2-adrenolityki nieselektywne  blokują oba typy receptorów, niektóre z nich
maja działanie sympatykomimetyczne (PINDOLOL, OSKPRENOLOL), inne go nie
posiadają (PROPRANOLOL, TIMOLOL). Leki te (szczególnie bez działania
sympatykomimetycznego) mogą wywoływać skurcz oskrzeli, zwiększać opór
naczyniowy, niekorzystnie wpływać na gospodarkę węglowodanową i lipidową.
e. Kardioselektywne �1-adrenolityki  wykazują większe powinowactwo do receptorów
�1. Niektóre z nich mają działanie wewnętrzne (sympatykomimetyczne)  na
przykład acebutolol, praktolol. Mimo kardioselektywności nie powinno się ich
podawać chorym z astmą oskrzelową, chorobami naczyń obwodowych i cukrzycą.
f. �-adrenolityki z dodatkowym działaniem ą1-adrenolitycznym  dodatkowe działanie
ą-adrenolityczne powoduje, że leki te są znacznie bezpieczniejsze dla chorych
z astmą oskrzelową, chorobami naczyń krwionośnych czy cukrzycą.
Wskazania do stosowania leków adrenolitycznych: nadciśnienie tętnicze, choroba
niedokrwienna serca, zawał serca, profilaktyka wtórnego zawału serca, profilaktyka
17
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
stanów stresowych, zaburzenia rytmu serca, nadczynność tarczycy, nerwica lękowa,
choroba Parkinsona, migreny, abstynencja alkoholowa, drżenia mięśniowe, jaskra.
Przeciwwskazania bezwzględne: niewydolność krążenia, wstrząs, rzadkoskurcz, blok
przedsionkowo-komorowy II i III, ciężka dychawica oskrzelowa, ciężka depresja.
Działania niepożądane: rzadkoskurcz, hipotensja, bóle i zawrót głowy, zaburzenia
przewodzenia przedsionkowo-komorowego, niewydolność krążenia, skurcz naczyń
obwodowych, drżenie mięśni, uczucie zmęczenia, senność, impotencja, nudności,
wymioty.
2. Sympatolityki
Działanie: hamują czynność presynaptycznych neuronów adrenergicznych, zmniejszają
biosyntezę, magazynowanie lub uwalnianie NA z zakończeń adrenergicznych.
Wskazania: ciężkie nadciśnienie tętnicze.
Działania niepożądane: hipotonia ortostatyczna, zmniejszenie przesączania
kłębkowego, stany depresyjne.
REZERPINA  preparat: Raupasil  wycofywany z lecznictwa.
METYLDOPA  preparaty: Dopegyt, Aldomet.
18
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
3. Leki działające na zwoje w obwodowym układzie nerwowym
Ośrodki układu autonomicznego znajdują się w ośrodkowym układzie nerwowym. Włókna
nerwowe znajdujące się w rdzeniu kręgowym przewodzą impulsy z tych ośrodków do
poszczególnych narządów. Włókna biegnące z ośrodkowego układu nerwowego do zwojów
to włókna przedzwojowe, a włókna biegnące od zwojów do narządów to włókna
pozazwojowe.
Włókna układu współczulnego kończą się w zwojach przykręgowych. Włókna przedzwojowe
są krótkie, a pozazwojowe długie (porównaj rys. 2). Włókna układu przywspółczulnego
kończą się w zwojach znajdujących się blisko narządów. W zwojach układu autonomicznego
(współczulnego i przywspółczulnego) znajdują się receptory cholinergiczne  nikotynowe,
neuronalne (Nn). Neuroprzekaz
nikiem uwalnianym na zakończeniach włókien
przedzwojowych jest acetylocholina (Ach) (patrz rys. 2).
Pobudzenie nerwu przedzwojowego
Uwolnienie ACh
Leki ganglioplegiczne
Receptor Nn
Pobudzenie nerwu pozazwojowego układu
współczulnego i przywspółczulnego
Rysunek 7. Schemat przewodnictwa w zwojach układu wegetatywnego
Receptor nikotynowy nazwę swoją zawdzięcza NIKOTYNIE  substancji występującej
w liściach tytoniu (Nicotiana tabacum). NIKOTYNA w małych dawkach pobudza, a w dużych
poraża receptory N w zwojach wegetatywnych. Podobnie do nikotyny działają inne alkaloidy:
LOBELINA (była stosowania w niewydolności oddechowej), KONIINA, SPARTEINA. Nie są
one obecnie stosowane w lecznictwie, mają jedynie znaczenie toksykologiczne, są to
bowiem związki bardzo toksyczne.
19
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
NIKOTYNA to alkaloid łatwo wchłaniający się z jamy ustnej i przewodu pokarmowego,
przechodzi przez barierę krew mózg, przez łożysko i do mleka matek karmiących. W jednym
papierosie znajduje się ok. 0,8 1g liści tytoniu, które zawierają 9 17mg nikotyny. Około 10%
tej ilości wchłania się do organizmu.
Działanie:
 pobudza OUN, małe dawki wywołują drżenia mięśniowe, duże drgawki  splątanie,
niewydolność oddechową, śmierć,
 pobudzenie układu oddechowego,
 nasila kurczliwość mięśni gładkich przewodu pokarmowego, zwiększa wydzielanie soku
żołądkowego, wywołuje nudności, wymioty, biegunkę,
 powoduje wzrost wydzielania hormonów: kortyzolu, hormonu wzrostu, ACTH,
wazopresyny,
 w układzie krążenia powoduje wzrost ciśnienia krwi, wzrost częstości akcji serca, skurcz
naczyń obwodowych,
 zwiększa przemiany energetyczne,
 pobudza metabolizm.
NIKOTYNA jest związkiem uzależniającym fizycznie i psychicznie.
Leczenie uzależnienia polega na stosowaniu psychoterapii, hipnozy oraz leczenia
farmakologicznego: podawania analogów nikotyny w postaci łatwiejszej do kontroli i mniej
niebezpiecznej (gumy nikotynowe).
Leki hamujące przewodnictwo zwojowe (leki ganglioplegiczne)
Mechanizm działania: są antagonistami receptorów nikotynowych (N) (rys. 7).
Działanie: powodują rozszerzenie tętnic i żył, spadek ciśnienia tętniczego krwi, zmniejszenie
objętości minutowej serca, zmniejszenie motoryki układu pokarmowego i funkcji
wydzielniczych.
Wskazania:
 zastosowanie tych leków jest ograniczone z powodu zbyt silnego działania, gdyż leki
działające hamująco na przewodnictwo układu wegetatywnego wyłączają narządy
wewnętrzne spod regulacyjnego wpływu ośrodkowego układu nerwowego,
 stosowane są w zabiegach chirurgicznych wykonywanych z kontrolowanym
podciśnieniem i obniżeniem temperatury ciała, w celu zmniejszenia krwawienia w polu
operacyjnym,
 nadciśnienie złośliwe.
20
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
Działania niepożądane: zapaść ortostatyczna, omdlenia, bóle głowy, senność, suchość
błon śluzowych, zaburzenia widzenia, zatrzymanie moczu.
TRIMETAFAN  preparat: Arfonad.
MEKAMYLAMINA  preparat: Inversine.
21
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
4. Leki działające na zakończenia ruchowe i czuciowe
4.1. Leki działające na zakończenia ruchowe  leki zwiotczające mięśnie szkieletowe
Świadome poruszanie się (ruchy rękami, nogami) ma swój początek w OUN  w komórkach
piramidowych kory mózgowej. Impuls nerwowy, który tam powstaje biegnie do rdzenia
kręgowego i dalej do neuronów ruchowych przednich rogów rdzenia. Zakończenie nerwów
ruchowych znajduje się w mięśniach szkieletowych, gdzie tworzy tzw. płytkę motoryczną
(połączenie nerwowo-mięśniowe). W płytce motorycznej następuje przekazanie impulsu
skurczowego z nerwu na mięśnie.
OUN neurony kory mózgowej rdzeń kręgowy neurony ruchowe
połączenie nerwowo-mięśniowe komórki mięśni szkieletowych
Rysunek 8. Droga impulsu nerwowego do mięśni szkieletowych
Budowa płytki motorycznej: w połączeniu nerwowo-mięśniowym znajduje się:
 część presynaptyczna (zakończenie neuronu ruchowego), gdzie syntetyzowana jest ACh
(acetylocholina),
 szczelina synaptyczna,
 część postsynaptyczna (znajduje się w komórce włókna mięśniowego), gdzie znajdują
się receptory nikotynowe (Nm).
Mechanizm przewodzenia bodz
ca w połączeniu nerwowo-mięśniowym
(zakończenie ruchowe = płytka motoryczna)
Impuls nerwowy wyzwala uwolnienie ACh, która łączy się z receptorem Nm. Powoduje to
otwarcie kanału jonowego i zwiększenie przepuszczalności dla jonów Na+ i K+. Wytworzony
potencjał powoduje depolaryzację błony komórkowej w mięśniach, w wyniku czego
następuje skurcz mięśnia.
W zakończeniach ruchowych znajduje się enzym  acetylocholinoesteraza  rozkładający
ACh do choliny i kwasu octowego. Rozpad ACh zapoczątkowuje proces repolaryzacji błony
komórki mięśniowej i skurczu mięśnia.
22
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
hamuje
pobudza
blokuje,
rozkłada
Ach
Środki zwiotczające:
AchE
III rzędu
Ach
I rz.
II rz.
mięsień prążkowany z płytką motoryczną
Rysunek 9. Punkty uchwytu działania leków zwiotczających
Naprzemienne procesy depolaryzacji i repolaryzacji umożliwiają normalną reakcję mięśni
szkieletowych.
Leki, które wpływają na mięśnie szkieletowe należą do dwóch grup terapeutycznych:
 leków zwiotczających, znoszących stany spastyczne  stosowanych w anestezjologii,
 leków miorelaksacyjnych, stosowanych w schorzeniach neurologicznych.
1. Leki zwiotczające
Działanie ich polega na przerwaniu przewodzenia, czyli na porażeniu (blokadzie)
zakończenia ruchowego, w wyniku czego następuje zwiotczenie mięśni poprzecznie
prążkowanych.
Podział:
I grupa leków  współzawodniczy z ACh o receptor Nm; są to tzw. leki konkurencyjne,
leki zwiotczające I rzędu.
II grupa leków  wydłuża depolaryzację błony komórki mięśniowej; są to tzw. leki
depolaryzujące, leki zwiotczające II rzędu.
Leki konkurencyjne (kuraryny)  I rzędu
Należą do nich naturalne alkaloidy: TUBOKURARYNA i leki syntetyczne: ATRAKURIUM,
PANKURONIUM, PIPEKURONIUM.
23
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
Mechanizm działania: są konkurencyjnymi antagonistami ACh. Nadmiar ACh (po podaniu
inhibitorów AChE) wypiera kuraryny z połączenia z receptorem Nm i znosi działanie
zwiotczające.
Farmakokinetyka: leki te nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego, muszą być
podawane dożylnie, początek działania następuje po 1 do 6 min. (doksakurium,
tubokuraryna), czas działania wynosi 30 90 minut.
Działanie: kolejność porażania mięśni:
 mięśnie oczu  podwójne widzenie,
 mięśnie twarzy,
 mięśnie głowy, kończyn, grzbietu,
 mięśnie oddechowe (konieczność prowadzenia oddechu wspomaganego),
 przepona.
Działania niepożądane: spadek ciśnienia krwi, przyspieszenie akcji serca, skurcz oskrzeli
(spowodowany uwalnianiem histaminy).
Interakcje:
 halotan, izofluran, enfluran  działanie synergistyczne z kumarynami,
 inhibitory AchE (neostigmina, pirydostigmina)  działanie antagonistyczne,
 leki blokujące kanały wapniowe  potęgują zwiotczenie mięśni,
 leki miejscowo znieczulające  nasilają działanie,
 antybiotyki: aminoglikozydowe tetracykliny  nasilają działanie.
TUBOKURARYNA  preparat: d-tubokuraryna, ATRAKURIUM  preparat: Tracrium,
PANKURONIUM  preparat: Pavulon, VECURONIUM  preparat: Norcuron.
Leki depolaryzujące  II rzędu
Mechanizm działania: leki te wiążą się z receptorem Nm, podobnie jak ACh, ale powodują
przedłużoną depolaryzację, która prowadzi do szybkiego zablokowania przekaz
nictwa
nerwowo-mięśniowego. Leki te znacznie wolniej ulegają rozkładowi przez AchE
(suksynylocholina nie ulega rozkładowi przez AchE, tylko przez nieswoiste cholinoesterazy
krwi).
Wskazania i przeciwwskazania są podobne jak leków I grupy. Nie wywierają one jednak
takich działań niepożądanych.
Obecnie w lecznictwie najczęściej stosowana jest SUKSNYLOCHOLINA. Działa ona po kilku
sekundach (podana dożylnie), czas działania wynosi 5 8 minut, po podaniu leku następują
początkowo drżenia pęczkowe (przykurcze mięśni, zwłaszcza twarzy, szyi, kończyn).
Preparaty: Suksametonium, Chlorosukcylina.
24
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
4.2. Leki działające na zakończenia czuciowe  leki znieczulające miejscowo
Są to związki blokujące wybiórczo zakończenia i włókna nerwów czuciowych, w miejscach,
w których zostały podane. Znoszą one odczuwanie bólu (analgesia), nie działają nasennie
i nie powodują utraty przytomności. Środki miejscowo znieczulające działają w miejscu
podania.
Mechanizm działania: hamują kanały sodowe (zmieniając konformację kanału), co
powoduje zahamowanie przewodzenia impulsów wzdłuż włókien nerwowych.
Działanie farmakologiczne: zniesienie uczucia bólu, osłabienie napięcia mięśni
poprzecznie prążkowanych w miejscu podania, osłabienie odruchów wegetatywnych.
Wykazują również działania ogólne, które w wielu przypadkach są działaniami
niepożądanymi.
Działania niepożądane:
 na OUN działają pobudzająco (uczucie niepokoju, drżenie, napady drgawek klonicznych,
porażenie ośrodka oddechowego),
 na serce i naczynia krwionośne: zmniejszają pobudliwość i siłę skurczu mięśnia
sercowego, zwalniają przewodzenie w układzie bodz
coprzewodzącym, powodują
niemiarowość, blok serca,
 reakcje uczuleniowe: wysypki skórne, napad dychawicy oskrzelowej, wstrząs
anafilaktyczny (częściej wywołują je leki o budowie estrowej).
Ze względów bezpieczeństwa chorego przed podaniem leków znieczulających należy
przeprowadzić dokładny wywiad dotyczący uczuleń. W przypadkach wątpliwych należy
wykonać próbę śródskórną  na przedramieniu wstrzykuje się śródskórnie 0,5 ml 0,5%
roztworu środka znieczulającego, a obok taką sama ilość użytego rozpuszczalnika. Po
30 minutach porównuje się obie próby: brak zmiany lub nieznaczne zaczerwienienie
świadczy o wyniku ujemnym, natomiast zaczerwienienie, obrzęk w miejscy wstrzyknięcia
leku świadczy o uczuleniu na lek (wynik dodatni). W czasie podawania leku należy uważać,
aby nie wstrzyknąć leku bezpośrednio do naczynia krwionośnego, ponieważ mogą nastąpić
ogólnoustrojowe działania niepożądane: bladość, nudności, wymioty, obniżenie ciśnienia
krwi, pobudzenie, drgawki, utrata świadomości, a nawet śmierć. Leki miejscowo
znieczulające podaje się często ze środkami kurczącymi naczynia (adrenalina lub
noradrenalina), w celu nasilenia i przedłużenia ich działania. Środki kurczące naczynia mogą
być również przyczyną działań niepożądanych. Nie należy podawać ich pacjentom
z chorobami serca, niewydolnością krążenia, nadciśnieniem tętniczym, leczonych lekami
przeciwdepresyjnymi, neuroleptykami, hormonami tarczycy, blokującymi receptory
25
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
�-adrenergiczne. Czas, siła działania oraz toksyczność leków znieczulających zależą od
rodzaju leku, szybkości wchłaniania, stężenia, szybkości wchłaniania.
Przemiany metaboliczne. Leki o budowie estrowej (np. prokaina) działają krótko, są one
bowiem rozkładane przez esterazy osoczowe i w mniejszym stopniu w wątrobie przez
esterazy wątrobowe. Leki o budowie amidów (lidokaina, bupiwakaina) ulęgają
hydrolitycznemu rozkładowi w wątrobie. Proces ten przebiega znacznie wolniej niż leków
o budowie estrowej. Działanie lidokainy utrzymuje się przez ponad 2 godziny.
Środki do znieczuleń miejscowych podajemy w ustalonych stężeniach dla różnych
rodzajów znieczuleń i nie przekraczamy dawek maksymalnych.
Środki do znieczuleń miejscowych dzielimy na:
1. Leki pochodzenia naturalnego: KOKAINA  obecnie rzadko używana ze względu na
liczne działania niepożądane. Kokaina oprócz działania miejscowo znieczulającego
posiada działanie:
 pobudzające układ współczulny: silnie kurczy naczynia krwionośne (do kokainy
w przeciwieństwie do innych środków znieczulających dodaje się leki kurczące
naczynia) i powodujące wzrost ciśnienia krwi,
 rozszerzające z
renice, rozkurczające mięśnie gładkie oskrzeli i przewodu
pokarmowego,
 pobudzające ośrodkowy układ nerwowy (pobudzenie psychoruchowe, zależność typu
psychicznego).
Kokaina bardzo łatwo wchłania się z powierzchni błon śluzowych, wywołując znieczulenie
w miejscu podania. A
atwo przenika w głąb tkanek. Jej działanie jest dosyć silne.
Przenikanie do krwioobiegu jest szybsze niż rozkład i wydalanie kokainy. Z tego względu
może być stosowana w dawkach jednorazowych nie przekraczających 50 mg.
Stosowana jest wyłącznie do znieczuleń powierzchniowych w okulistyce i laryngologii,
w roztworach 1 10%.
2. Środki syntetyczne to leki pochodzenia syntetycznego:
 Pochodne kwasu benzosowego:
PROKAINA (ester kwasu p-aminobenzoesowego)
26
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
Nie wchłania się z powierzchni błon śluzowych, po wstrzyknięciu działanie pojawia
się po 3 minutach i utrzymuje się maksymalnie przez 15 minut. Działa słabiej od
kokainy, ale jest mniej toksyczna. Stosowana do znieczuleń:
" nasiękowych (0,25 0,5% roztw.),
" przewodowych (1 2% roztw.),
" rdzeniowych (2% roztw. z epinefryną).
Ostre zatrucia występują po zbyt szybkim wstrzyknięciu dożylnym większych
objętości epinefryny (zawroty głowy, niepokój, drżenie rak, drgawki, zaburzenia rytmu
serca). Przypadkowe wstrzykniecie większych ilości prokainy z epinefryną wprost do
żyły może zakończyć się nagłą utratą świadomości, zatrzymaniem czynności serca
i śmiercią. Prokaina może spowodować wystąpienie reakcji alergicznej: swędzenie,
zaczerwienienie, wypryski na skórze, może też dojść do wstrząsu anafilaktycznego,
dlatego przed podaniem tego środka należy wykonać próbę uczuleniową.
 Amidy:
LIDOKAINA  działa silniej, szybciej i dłużej (2 4 godziny) od prokainy. Jest
stosowana do znieczuleń:
" miejscowych (jako środek z wyboru),
" nasiękowych (0,25 0,5 % roztw.),
" przewodowych (1 2% roztw.),
" powierzchniowych (2% roztw.),
" rdzeniowych (5% roztw. w glukozie),
Całkowita dawka lidokainy nie powinna przekraczać 200 mg (bez epinefryny,
z epinefryną  500 mg).
Preparaty: Lidocaine, Lignocainum, Xylocain, Xylonor.
BUPIWAKAINA  posiada silne i długotrwałe działanie. Jest stosowana do
znieczuleń przewodowych i blokady nerwowej.
Preparaty: Bupivacainum hydrochloricum, Bupivacaine, Marcaine.
27
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
Tabela 5. Podstawowe środki znieczulające, najczęściej stosowane w różnych rodzajach znieczuleń
Rodzaje znieczuleń Środek znieczulający
Powierzchniowe 2% roztw. lidokainy
Nasiękowe 0,25 1% roztw. lidokainy
Przewodowe 0,5 1,5% roztw. lidokainy, lub 0,25 0,5% roztw. bupiwakainy
Podpajęczynówkowe 5% roztw. lidokainy
Zewnątrzoponowe 1 2% roztw. lidokainy lub 0,5% roztw. bupiwakainy
28
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
5. Leki spazmolityczne
Leki spazmolitycze (spasmolytica) są to leki działające rozkurczająco na mięśnie gładkie:
przewodu pokarmowego, dróg żółciowych, dróg moczowych i narządów rodnych. Do leków
spazmolitycznych zaliczamy:
 leki o działaniu bezpośrednim: kwas nikotynowy, metyloksantyny, pochodne piperazyny,
pochodne izochinoliny,
 leki parasympatykolityczne: BUTYLOBROMEK HIOSCYNY, ADYFENIN
,
OKSYFENONIUM,
 leki ą-sympatykolityczne,
 leki �-sympatykomimetyczne,
 antagonistów kanałów wapniowych,
 leki przeciwhistaminowe,
 azotany, azotyny.
1. Metyloksantyny: KOFEINA, TEOFILINA, TEOBROMINA
Są to alkaloidy pochodzenia naturalnego, występujące w liściach herbaty (Camelia
sinensis), nasionach kawy (Coffea arabica), nasionach kakaowca (Theobroma cacao).
Najsilniej na naczynia krwionośne działa teobromina, a na oskrzela  teofilina.
TEOFILINA jako lek rozkurczający oskrzela stosowana jest doustnie, również w postaci
preparatów o przedłużonym działaniu.
W lecznictwie stosowana jest teofilina z etylenodiaminą (AMINOFILINA  stosowana
dożylnie lub domięśniowo, dożylnie powinno podawać się ostrożnie, powoli, ze względu
na możliwość gwałtownego spadku ciśnienia z omdleniem, drgawki). Wskazaniem do
podawania jest dychawica oskrzelowa.
PENTOKSYFILINA  rozszerza naczynia krwionośne i zmniejsza lepkość krwi.
Stosowana w chorobach naczyń obwodowych.
KOFEINA jest rzadko stosowana jako lek (głównie w preparatach złożonych
stosowanych w bólu głowy). Spożywana jest jako używka, silnie pobudza ośrodkowy
układ nerwowy, jej działanie rozkurczowe jest małe. Podnosi ciśnienie, ale tylko
skurczowe, natomiast rozkurczowe nie zmienia się.
29
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
Działania niepożądane metyloksantyn: kołatanie serca, bezsenność, niepokój
(związany z pobudzeniem ośrodkowym), po wstrzyknięciu dożylnym mogą pojawić się
drgawki, zaburzenia rytmu serca.
2. Pochodne izochinoliny
PAPAWERYNA  alkaloidy opium, występuje również w innych roślinach, np. glistniku
jaskółcze ziele (Chelidonium maius).
Wskazania: stany skurczowe przewodu pokarmowego (jelit, dróg żółciowych), stany
skurczowe układu moczowego.
DROTAWERYNA  działa silniej od papaweryny; podaje się ją doustnie lub
pozajelitowo.
Wskazania: stany skurczowe przewodu pokarmowego, kolka żółciowa, kolka nerkowa,
skurcze oskrzeli, stany skurczowe obwodowych naczyń krwionośnych.
Działania niepożądane: zaparcia, nudności, zaburzenia przewodzenia w układzie
bodz
coprzewodzącym serca.
Preparat: No-spa.
3. Antagoniści kanału wapniowego
Hamują czynność kanałów wapniowych, blokując w ten sposób napływ jonów
wapniowych do wnętrza komórek mięśniowych. Objawia się to rozkurczem naczyń
krwionośnych, a w sercu zmniejszeniem siły skurczu i zwolnieniem akcji serca.
CINNARIZYNA  zwiększa obwodowy i mózgowy przepływ krwi. Stosowana jest
w naczyniowych bólach głowy, zaburzeniach ukrwienia błędnika, zaburzeniach krążenia
mózgowego i obwodowego.
Preparat: Cinnarizinum  tab.
FLUNARIZYNA  stosowana w zaburzeniach ukrwienia mózgu.
Preparat: Flunarizinum  tab.
4. Parasympatykolityki
Są to cholinolityki nie przenikające do mózgu, które działają silnie spazmolitycznie na
mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, dróg żółciowych i dróg moczowych.
Wskazania: stany skurczowe mięśni gładkich, kolka nerkowa, żółciowa.
Działania niepożądane i przeciwwskazania  patrz temat 1.
30
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
OKSYFENONINUM  preparaty: Spasmophen, Spasmobamat.
ADYFENINA  preparaty: Vegantin, Vegantofen, Vegantalgin.
BUTYLOBROMEK HIOSCYNY  preparaty: Buscopan, Scopolan, Buscolysin.
31
Farmakologia obwodowego układu nerwowego
Słownik
Acetylocholina (ACh)  neuroprzekaz
nik syntetyzowany w neuronach cholinergicznych
z choliny i acetylokoenzymu A, pod wpływem enzymu acetylotransferazy choinowej.
AchE  enzym acetylocholinoesteraza, rozkładający ACh w przestrzeni synaptycznej.
Bradykardia  zwolnienie akcji serca.
Histamina  amina biogenna, występująca w tkankach roślin, zwierząt i człowieka.
W organizmie człowieka występuje w skórze, błonie śluzowej nosa, oskrzelach, płucach.
Znajduje się w OUN, gdzie pełni rolę neuroprzekaz
nika i neuromediatora.
Tachykardia  przyspieszenie akcji serca.
Znieczulenie nasiękowe  polega na podaniu środka znieczulającego miejscowo pod
skórę i do głębiej położonych tkanek.
Znieczulenie podpajęczynówkowe  polega na podaniu leku znieczulającego miejscowo
do płynu mózgowo-rdzeniowego.
Znieczulenie powierzchniowe  polega na podaniu środka miejscowo znieczulającego na
powierzchnię błony śluzowej lub na skórę.
Znieczulenie przewodowe  polega na podaniu środka znieczulającego miejscowo w
najbliższą okolicę pnia nerwowego lub splotu nerwowego.
32