Dr Bogumiła LISOCKA-JAEGERMANN
Global Development Research Group
KULTURA A ROZWÓJ LOKALNY
1. Wprowadzenie
Rozwój lokalny stanowi istotny wymiar gospodarowania przestrzenią. Jego podmiotem i
głównym animatorem są społeczności lokalne. Wielowymiarowość procesów zmian zachodzących na
poziomie lokalnym sprawia, \
e rozwój lokalny jest przedmiotem zainteresowania przedstawicieli
ró\
nych nauk społecznych, zajmujących się odmiennymi aspektami przemian: gospodarczym,
politycznym, terytorialnym, społecznym i kulturowym.
Przedmiotem szczególnego zainteresowania geografów są układy lokalne  względnie
zamknięte systemy tworzone przez zorganizowane społeczności lokalne władające określonym
terytorium1. Zmiany zachodzące we współczesnym świecie kształtują nowe oblicze zjawisk
lokalnych. Przekształcenia układów lokalnych wymykają się jednoznacznym ocenom. Z jednej strony
nie brak opinii, i\
czeka nas rychły zmierzch lokalności.  Obszar \
ycia zostaje wyodrębniony z
zewnętrznych wyznaczników związanych z miejscem, a samo pojęcie miejsca traci na znaczeniu w
obliczu rozwoju mechanizmów wykorzeniających. W większości kultur tradycyjnych, niezale\
nie od
stosunkowo częstych migracji ich populacji oraz przemierzanych przez nie niekiedy ogromnych
obszarów, \
ycie społeczne było na ogół związane z miejscem. Podstawowym czynnikiem zmiany
tego stanu rzeczy nie jest nasilenie ruchliwości, ale fakt, \
e miejsca uległy całkowitemu
spenetrowaniu przez mechanizmy wykorzeniające, które powiązały lokalne działania w relacje
przestrzenno-czasowe o wciÄ…\
rosnącym zasięgu 2. Z drugiej strony, w wielu miejscach na świecie
obserwujemy rozkwit idei lokalizmu i liczne przykłady świadomego konstruowania  nowych
lokalności 3. Zjawiska te zdają się być reakcją na mechanizmy wykorzeniania i homogenizacji
kulturowej. WiÄ…\
Ä… siÄ™ te\
często z nadzieją na znalezienie skutecznych strategii rozwojowych dla
niewielkich społeczności szukających swoich szans gospodarczych na globalnych rynkach towarów i
usług. Nic więc dziwnego, \
e na ogół  idea tego, co lokalne- szczególnie tego co uwa\
a siÄ™ za
lokalne- powstaje w obrębie dyskursów globalizacji i poprzez nie 4. Zło\
oność powiązań między
tym, co lokalne i tym co globalne skłania do pogłębionych refleksji nad charakterem procesów
rozwoju lokalnego i ich uwarunkowań. Sprzyjają im badania procesów rozwojowych społeczności
lokalnych funkcjonujących w ró\
nych kontekstach geograficznych. Niniejszy tekst wyrasta między
innymi z doświadczeń badań terenowych prowadzonych w Hiszpanii w roku 20025, w Meksyku w 2001
i 2006 roku6, w Argentynie, Chile i Peru w roku 20037 oraz z obserwacji dokonywanych w Polsce.
Zamieszczone w końcowej części studium przypadku opiera się na obserwacjach przeprowadzonych
w dwóch miejscowościach poło\
onych w kanionie rzeki Colca w południowym Peru, w roku 2003 i 2007.
2. Kultura jako czynnik rozwoju lokalnego
Teza głosząca i\
kultura mo\
e być istotnym czynnikiem rozwoju lokalnego nie była
popularna jeszcze w latach 70-tych XX wieku.  Rozwój uto\
samiano z paradygmatem zmian
modernizacyjnych, kultura zaś oznaczała dla jego promotorów lokalne tradycje, systemy wartości i
postawy traktowane na ogół jako bariera rozwojowa, którą nale\
ało przezwycię\
yć, by móc
promować  nowoczesne ,  postępowe idee i rozwiązania. Polityki rozwoju kierowane do ludności
tubylczej w krajach Ameryki A
acińskiej są doskonałym przykładem takiego podejścia. Rozwój
indiańskich obszarów wiejskich oznaczał konieczność asymilacji ich mieszkańców, wpisania ich w
1
Patrz: Jałowiecki B., Szczepański M.S., 2002 Rozwój lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej. WSZi NS Tychy
2
Giddens A., 2001 Nowoczesność i to\
samość.  Ja i społeczeństwo w epoce póz
nej nowoczesności PWN Warszawa, s. 201
3
Sulima R., 2001 Głosy tradycji Wyd. DiG Warszawa; Theiss W.(red.), 2001 Mała ojczyzna. Kultura, edukacja, rozwój
lokalny. Wydawnictwo Akademickie  śak Warszawa
4
Barker Ch., 2005 Studia kulturowe. Teoria i praktyka Wyd. UJ, Kraków, s.197
5
Patrz: Lisocka-Jaegermann B., 2003 Historia, to\
samość kulturowa, identyfikacja terytorialna a współczesny wymiar
regionu, w: Wymiar i współczesne interpretacje regionu, Uniwersytet Gdański, Gdańsk, s.129  138
6
Lisocka-Jaegermann B., 2006 Latynoamerykańskie obszary wiejskie wobec procesów globalizacji. Zagro\
enia i szanse.
Przykład meksykańskiego regionu las Huastecas w: Gawrycki F.M., (red.) Ameryka A
acińska wobec wyzwań globalizacji
Wydawnictwo Adam Marszałek Toruń, s. 287-300
7
Lisocka-Jaegermann B., 2004 Rural tourism  global discourse and Latin American realities, w: Makowski J., Sánchez Nájera
R. M., (eds.) La otra cara de la región: región y desarrollo regional en el contexto de la globalización, Varsovia, s.157-175.
www.globaldevelopment.org.pl
1
ramy kultury narodowej, włączenia w obieg gospodarki i uczynienia z nich obywateli na
ujednoliconych zasadach obowiązujących wszystkich. Edukacja kolejnych pokoleń w języku i
kulturze narodowej miała doprowadzić z czasem do pełnego metysa\
u kulturowego. Miejscem dla
lokalnych kultur były  muzea tradycji ludowych . Kultura wiązała lokalną społeczność z przeszłością,
która stawała się brzemieniem. Kultura lokalna jeszcze dziś mo\
e być traktowana jako stygmat,
synonim zaściankowości i wykluczenia, a zjawisko to dotyczy tak\
e niektórych europejskich obszarów wiejskich8.
W sferze zarządzania układem lokalnym, kulturę kojarzono z działalnością  nieproduktywną
 wymagająca dotacji , nie przynoszącą na ogół dochodów ani \
adnych wymiernych korzyści.
SÄ…dzono, \
e jeśli w ogóle kultura mo\
e przynosić jakiekolwiek dochody to i tak będą one bardzo
niewielkie w porównaniu z innymi dziedzinami działalności gospodarczej; Ró\
nicowanie siÄ™
poglądów na temat znaczenia kultury w rozwoju lokalnym widoczne w latach 90-tych XX wieku ma
wiele przyczyn. WiÄ…\
e siÄ™ niewÄ…tpliwie ze zmianami w pojmowaniu rozwoju. Niepowodzenia
programów rozwojowych opierających się na zało\
eniach teorii modernizacji i z pojawienie siÄ™
nowych paradygmatów rozwoju, w tym m.in. koncepcji rozwoju endogennego, czy alternatywnego,
nie mówiąc o tzw. alternatywach dla rozwoju9, przesunęło uwagę badaczy w stronę społecznych i
kulturowych aspektów procesów zmian.
Czynnikiem zmian w postrzeganiu roli kultury w rozwoju lokalnym sÄ… te\
wspomniane ju\
,
nowe koncepcje lokalności.  Wspólnotę lokalną tradycyjnie pojmowano w kategoriach zbiorowej
to\
samości pewnej grupy osób zajmujących określone miejsce, pozostających w regularnych,
wzajemnych interakcjach, a w konsekwencji będących pospołu  udziałowcami kulturowych
zasobów, wśród których zasadnicze są pełniące funkcję zasobów interpretacyjnych struktury
znaczeniowe. Równocześnie takie rozumienie wspólnoty oznaczało traktowanie związku kilku
wymiarów  miejsca (terytorium), struktur to\
samości, sieci stosunków społecznych oraz wzorów
kultury, jako nierozerwalnej całości 10. Badacze społecznych i kulturowych aspektów procesów
globalizacji zwracają uwagę na konieczność przewartościowania takiego podejścia. Zygmunt
Bauman stwierdza wprost  ... lokalność w nowym świecie wielkich szybkości nie jest tym
samym, czym była w czasach, gdy informacja poruszała się jedynie razem ze swym materialnym
nośnikiem: miejscowość i ludność miejscowa niewiele mają wspólnego ze  społecznością lokalną .
Przestrzenie publiczne- rozmaite agory i fora, miejsca, w których ustala się programy działania,
prywatnym sprawom nadaje wymiar publiczny, kształtuje opinie, zbiera sądy i feruje wyroki 
śladem elit odcięły się od lokalnych powiązań. W pierwszej kolejności odrywają się od konkretnego
terytorium i sytuują daleko poza zasięgiem komunikacyjnej wydolności jakiejkolwiek lokalnej
wspólnoty i jej mieszkańców, która ograniczona jest przez mo\
liwości materiału ludzkiego .
Ludność miejscowa, jak najdalsza od tworzenia wspólnoty , bardziej przypomina pęk sznura o luz
no
zwisających, nie powiązanych ze sobą końcach 11. Najpełniejsza interpretację zasygnalizowanych
powy\
ej zjawisk przedstawił Arjun Appadurai  pisząc o wytwarzaniu lokalności w warunkach
globalizacji12. Autor proponuje rozpatrywanie funkcjonowania współczesnego świata poprzez
pryzmat dysjunkcji między  obrazami , czy  pejza\
ami - sferami rzeczywistości, które kiedyś w
poszczególnych miejscach składały się na jedną spójną całość, a dziś działają jako  osobne byty
wchodzące ze sobą w bardzo ró\
ne konfiguracje w ró\
nych kontekstach. Appadurai pisze o
rozłącznych przepływach takich kategorii jak etnoobrazy (ethnoscapes), technoobrazy
(technoscapes), finansoobrazy (finanscapes), medioobrazy (mediascapes), ideoobrazy ( ideoscapes).
Grupy etniczne, technika, transakcje finansowe, obrazy medialne i prÄ…dy ideologiczne nie sÄ… ju\

składowymi  harmonijnego planu - ich wpływy są rozdzielone i niespójne. Wytwarzają mozaikę
zaskakujących  lokalności . Dlatego właśnie bulwersuje nas widok tubylca, w tradycyjnym stroju etnicznym
pracującego przy laptopie, czy anten satelitarnych i plazmowych ekranów w dzielnicach nędzy.
8
Rykiel Z., 2006 Globalność a lokalność, w: Jałowiecki B., A
ukowski B., (red.) Społeczności lokalne. Teraz
niejszość i
przyszłość. Wyd. Scholar i Wyd. Academica, Warszawa, s. 57-66 ; Bukraba-Rylska I., 2000 Kultura w społeczności lokalnej-
podmiotowość odzyskana? PAN IRWiR, Warszawa
9
Lisocka-Jaegermann B., 2006 Podmiotowość człowieka w geograficznych badaniach nad rozwojem w: Maik W., Rembowska
K., Suliborski 2006 Człowiek w badaniach geograficznych., WSG Bydgoszcz, s. 95-108
10
Kempy M.,2004 Lokalność dziś-co mo\
na i warto badać, w: Kurczewska J. (red) Oblicza lokalności. Tradycja a
współczesność. IFiS PAN Warszawa, s. 552
11
Bauman Z., 2000 Globalizacja PIW Warszawa
12
Appadurai A., 2005 Nowoczesność bez granic. Kulturowe wymiary globalizacji. Universitas. Kraków, rozdział 9, s. 263-294
www.globaldevelopment.org.pl
2