ZJAZD II
1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE
10.10.2009
OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Jałowiecki, Gorzelak, Szczepański; Rozwój
lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15  98
I. SPOA
ECZNOŚĆ LOKALNA
1. Pojęcie  lokalności i jego z
ródłosłów
Lokalny [Å‚ac. lokalis  konkretne miejsce, usytuowanie w szerszej przestrzeni]  miejscowy, umiej-
scowiony, przypisany do miejsca.
2. Gmina jako układ lokalny (przykład społeczności Montaillou)
Gmina  instytucjonalny i polityczny wyraz społeczności lokalnych, wspólnota władająca okre-
ślonym terytorium i stanowiąca względnie zamknięty system  układ lokalny. W gminach roz-
grywały się procesy zmiany i rozwoju oraz powstawały wielkie innowacje.
Informacje o społecznościach lokalnych prawie nigdy nie były wpisywane do kronik. Jedynie w
przypadku ingerencji monarchy lub kościoła w ich życie takiej społeczności czasem dokonywano
notatek na jej temat.
Dokładna charakterystyka społeczności Montaillou w Akwitanii zamieszczona została zamieszczo-
na w czasie interwencji inkwizycji. Podstawową jednostką strukturalną tej społeczności był domus
lub ostal  budynek, który gromadził właścicieli i ich dzieci, dalszych krewnych i służbę, którzy
wspólnie tworzyli rodzinę o charakterze patrylinearnym1 i patrylokalnym2. Cała społeczność była
naturalną wspólnotą rodzin. Wiele rodzin przetrwało tam do dnia dzisiejszego (wieś powstała w
czasach Karolingów, VIII wiek)  jest to przykład  długiego trwania takiej społeczności, choć jej ist-
nienie jest współcześnie zagrożone przez emigrację mieszkańców.
3. Społeczność lokalna (local society)  ujęcie idealno-typologiczne
Społeczność lokalna powinna skupiać nie więcej niż 5000 mieszkańców (podobnie sądził Platon).
Ludzie znają się bezpośrednio i utrzymują kontakty twarzą w twarz. Powyżej tej liczby narasta
anonimowość, słabnie kontrola społeczna, pojawia się syndrom samotności w tłumie, występują
patologie.
Każda taka społeczność wymaga oprawy instytucjonalnej, to znaczy powinna posiadać szpital,
przedszkole, szkołę, zakład pracy, kościół, cmentarz.
Cmentarz jest szczególną formą społecznej pamięci, kotwicą społeczności lokalnej, bowiem skupia
tych którzy od niej odeszli, tych, którzy w niej pozostają oraz tych, którzy do niej dopiero przyjdą.
Zwrócił na to uwagę w powieści Sto lat samotności Gabreil G. Marqez opisując wyimaginowaną spo-
łeczność Macondo.
Historię społeczności budują również zdarzenia, lokalni bohaterowie, mity i legendy, które powo-
dują jej  długie trwanie .
4. Zbiorowość terytorialna (community) jako zagrożenie dla społeczności lokalnych
1
Rodzina patrylinearna  dziedziczenie nazwiska i majątku występuje po ojcu.
2
Rodzina patrylokalna  małżeństwo zamieszkuje w domu rodzinnym męża, kobieta włączona zostaje do grupy, w której żyje mąż.
SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION.  CWICZENIA I WYKA
ADY
1
ZJAZD II
1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE
10.10.2009
OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Jałowiecki, Gorzelak, Szczepański; Rozwój
lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15  98
Zbiorowość terytorialna  nowy element struktury społecznej, który kształtuje się na obszarach
(osiedla, zespoły mieszkaniowe) zurbanizowanych. Jej geneza ma ścisły związek z cywilizacją
przemysłową, która powoduje przestrzenną koncentrację dóbr i ludzi, przekształcenia gospodarki
rolnej i migrację ludności wiejskiej do przemysłu.
5. Społeczność lokalna a zbiorowość terytorialne - rozróżnienie
Społeczności lokalne są lepiej zorganizowane niż zbiorowości. W zbiorowości dominuje słabsza
więz
i integracja wewnętrzna, niższy poziom indywidualnej i zbiorowej identyfikacji, wyższa go-
towość do migracji, słabsze poczucie odrębności od innych, rozluz
nione relacje z osobami bliskimi
fizycznie, niskie poczucie wspólnoty gospodarowania.
6. Społeczność lokalna jako siła sprawcza rozwoju
Społeczności lokalne są głównym podmiotem i animatorem rozwoju lokalnego (endogennego), w
którym najważniejszą rolę odgrywają czynniki wewnątrzsystemowe.
a. Koncepcja zmiany immanentnej Pitrima Sorokina jako teoretyczny układ odniesienia
Koncepcja zmiany immanentnej  typ rozwoju, który wykorzystuje wewnętrzny potencjał zbio-
rowości. Warunkiem koniecznym takiego rozwoju jest partycypacja jednostek i wspólnot.
Partycypacja  pojęcie, które występuje w trzech kontekstach, jako:
·ð mobilizacja  obejmuje proces mobilizacji spoÅ‚ecznej i politycznej.
Społeczna polega na przygotowaniu i gotowości społeczeństwa do zmiany ustalonego po-
rzÄ…dku i zastÄ…pienia go innym, efektywniejszym.
Polityczna odnosi się natomiast do działalności grup ludzi, rządów, elity władzy, partii
zmierzających do uzyskania poparcia społecznego dla własnych programów, doktryn, ide-
ologii.
·ð decentralizacja wÅ‚adzy i zarzÄ…dzania  cesja uprawnieÅ„ przypisanych dotÄ…d instytucjom i
organizacjom centralnym na rzecz lokalnych.
·ð proces wÅ‚Ä…czania do dziaÅ‚aÅ„ spoÅ‚ecznych ludzi zmarginalizowanych, wykluczonych.
b. Układ lokalny jako ważny element szerszej struktury
Istnieje potrzeba spojrzenia na procesy globalne  od dołu , czyli w podstawowych elementach
struktury. W układach lokalnych bowiem znajdują swoje odbicie wszystkie zjawiska i procesy. Nie
można ich traktować jako izolowanych całości, lecz należy je rozpatrywać jako elementy szerszego
układu. Układ lokalny jest powiązany na wielu różnych płaszczyznach wielostronnymi relacjami 
pionowymi z układami hierarchicznymi oraz poziomymi z systemami równorzędnymi:
·ð polityczna pÅ‚aszczyzna  ukÅ‚ad lokalny jest umiejscowiony w ukÅ‚adzie wÅ‚adzy paÅ„stwowej
i hierarchii administracyjnej,
·ð ekonomiczna pÅ‚aszczyzna  zakres dziaÅ‚alnoÅ›ci ukÅ‚adu lokalnego jest zestawiany z dziaÅ‚al-
nością innych,
SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION.  CWICZENIA I WYKA
ADY
2
ZJAZD II
1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE
10.10.2009
OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Jałowiecki, Gorzelak, Szczepański; Rozwój
lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15  98
·ð spoÅ‚eczna pÅ‚aszczyzna  wytwarza siÄ™ struktura klasowo-warstwowa, dochodzi do werba-
lizacji interesów grupowych,
·ð kulturowa pÅ‚aszczyzna  zróżnicowanie stylów życia, ksztaÅ‚towanie siÄ™ poczucia identyfi-
kacji i tożsamości z danym miejscem.
c. Typy przekształceń układów lokalnych
Cztery zasadnicze typy przekształceń układów lokalnych pod wpływem bodz
ców zewnętrznych:
·ð ukÅ‚ad lokalny przyjmuje i adaptuje nowy element, który staje siÄ™ ważnym czynnikiem
rozwojowym, a stosunki układają się na zasadzie koegzystencji przynoszącej wzajemne ko-
rzyści;
·ð nowy czynnik zewnÄ™trzny zagraża interesom ukÅ‚adu lokalnego, co prowadzi do jego roz-
kładu i zniszczenia  gwałtowny proces rozkładu lokalnego powoduje przekształcenie
miejsca w obszar, a społeczność w zbiorowość (np. w wielkich aglomeracjach, które wchła-
niają układy lokalne);
·ð ukÅ‚ad lokalny istnieje obok i niezależnie od nowych struktur, stara siÄ™ zachować wzglÄ™dnÄ…
autonomię i tożsamość  tradycyjny układ trwa niemal nienaruszony w zupełnie nowym
otoczeniu (np. getta bogatych);
·ð obawa przed  obcymi w mieÅ›cie prowadzi do ksztaÅ‚towania siÄ™ spoÅ‚ecznoÅ›ci lokalnych na
wspólnym terytorium (np. na obszarach metropolitalnych lokalne społeczności strachu, które
zamykają się w swoich zespołach mieszkaniowych).
Wszystkie te przekształcenia zmierzają w podobnym kierunku: miasta przekształcają się z obszary
zurbanizowane, które wchłaniają tereny rolnicze i wsie, gdzie powstają podmiejskie osiedla. We-
wnątrz tych obszarów, na dwóch biegunach, żyją społeczności:
¾ð lokalne, które zachowujÄ… swojÄ… tożsamość, ale coraz szerzej ulegajÄ… marginalizacji,
¾ð nowe, żyjÄ…ce w zamkniÄ™tych osiedlach.
7. Poszukiwanie utraconej wspólnoty
Powrót do lokalizmu opiera się na grze odpychania i przyciągania  odpycha miasto ze wszystki-
mi uciążliwościami, a przyciąga wieś z mitologią natury.
Jednym ze sposobów takiej ucieczki są daczowiska  osiedla letniskowe na obszarach atrakcyjnych
krajobrazowo, gdzie natura zostaje oswojona i staje siÄ™ bezpieczna. TworzÄ… je tymczasowe spo-
łeczności lokalne, których spoiwem jest samopomoc sąsiedzka.
Innym sposobem jest odtwarzanie społeczności lokalnych. W XIX wieku z wiosek Alp Nadmor-
skich wyemigrowali niemal wszyscy mieszkańcy. Ich dalsze istnienie zapewnione jest ludność
napływającą w czasie weekendu, która jest inicjatorem i animatorem lokalnych świąt, festynów,
etc.
SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION.  CWICZENIA I WYKA
ADY
3
ZJAZD II
1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE
10.10.2009
OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Jałowiecki, Gorzelak, Szczepański; Rozwój
lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15  98
8. Ideologia lokalizmu
Ideologia lokalizmu  intelektualna i organizacyjna reakcja na procesy koncentracji, centralizacji i
standaryzacji zachodzące w społeczeństwach industrialnych i postindustrialnych.
A. Toffler w Trzeciej fali wymienia sześć głównych cech tworzących szyfr społeczeństw industrialnych: standaryzacja,
specjalizacja, synchronizacja, koncentracja, maksymalizacja, centralizacja.
9. Lokalizm a globalizm
Dwie koncepcje świata społecznego:
KATEGORIA/ORGANIZACJA SPOA
. LOKALIZM GLOBALIZM
miejsce oswojone, mała ojczyzna, wartość pole realizacji celów gospodarczych i
DEFINICJA PRZESTRZENI
użytkowa czynnik maksymalizacji zysku
zabezpieczenie społeczne, jakość życia,
infrastruktura zabezpieczajÄ…ca warunki
PODSTAWOWE CELE ochrona przyrody i przestrzeni histo-
produkcji i konsumpcji
rycznej
samorządność na bazie terytorialnej racjonalizacja biurokratyczna, hierar-
STRUKTURA WA
ADZY
partycypacji obywateli chiczność, dominacja wielkich korporacji
monopol przekazów i jednostronny
tożsamość, autonomia, tradycje histo-
strumień informacji, kultura masowa,
SYSTEM KULTUROWY ryczne, komunikacja dwustronna, infor-
standaryzacja znaczeń, atomizacja i
macja, empatia
izolacja społęczna
10. Pojęcie małej ojczyzny
Mała ojczyzna  element rzeczywistości społecznej obecny we wszystkich formach kultury spo-
Å‚ecznej (media, moda, kultura masowa, wysoka, etc.).
11. Charakterystyka społeczności lokalnej
Cechy charakterystyczne dla społeczności lokalnych:
·ð ograniczona liczba aktorów;
·ð relacje o charakterze bezpoÅ›rednim;
·ð wspólnota celów i Å›rodków;
·ð mobilizacja do dziaÅ‚aÅ„ prospoÅ‚ecznych;
·ð dÅ‚ugie trwanie;
·ð uniwersa symboliczne  zbiór wartoÅ›ci i norm opierajÄ…cych siÄ™ historycznym przemianom;
·ð oprawa instytucjonalna;
·ð autarkia.
SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION.  CWICZENIA I WYKA
ADY
4
ZJAZD II
1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE
10.10.2009
OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Jałowiecki, Gorzelak, Szczepański; Rozwój
lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15  98
II. TRADYCJE BADAC
SPOA
ECZNOÅšCI LOKALNYCH
OD MIDDLETOWN DO DZIERZGONIA
1. Monograficzne badania społeczności lokalnych, community studies
a. Badacze i krytycy
Klasycy nurtu:
·ð Robert Redfield  badania spoÅ‚ecznoÅ›ci wioskowych, koncepcja kultury ludowej, folk cultu-
re, badania w Yankee City (niedaleko Bostonu)
·ð Robert i Helena Lynd, Lloyd Warner  badania zbiorowoÅ›ci miejskich, studia o Middle-
town;
·ð Józef ChaÅ‚asiÅ„ski  przedstawiÅ‚ ważny postulat metodologiczny: badania nie wszystkich
lecz jednego, wybranego problemu nurtującego badaną społeczność;
·ð Bohdan JaÅ‚owiecki  przedstawiÅ‚ dwa nakÅ‚adajÄ…ce siÄ™ zjawiska: procesy integracji spoÅ‚ecz-
nej ludności, która po wojnie przybyła do Polkowic i przekształcenia społeczności w wyni-
ku gwałtownego uprzemysłowienia,
·ð H. R. Ganz  opisaÅ‚ proces urbanizacji pod wpÅ‚ywem uprzemysÅ‚owienia, przestrzeÅ„ jako
element konfliktowej gry społecznej.
Krytycy nurtu:
·ð PaweÅ‚ Starosta  zarzucaÅ‚ niejasność i nieprzydatność terminu community do analiz socjo-
logicznych, brak podstaw teoretyczno-metodologicznych, niski pożytek w rozwoju wiedzy
o procesach społecznych, brak danych ilościowych, niskie znaczenie społeczności lokal-
nych w strukturze społecznej.
b. Funkcja monograficznych badań społeczności lokalnych
Monografia społeczności lokalnej umożliwia opisanie i wyjaśnienie sposobu działania ludzi i
funkcjonowania społeczności lokalnej w całej ich złożoności. Pozwala na różnego rodzaju teore-
tyczne interpretacje w kategoriach systemu społecznego lub koncepcji centrum-peryferie. Nie mo-
że ona zastępować szerszych ujęć statystycznych, które pokazują przestrzenny rozkład zjawisk
społecznych. Oba te podejścia są komplementarne.
c. Geneza nurtu i jego nazwa
Nurt powstał w Stanach Zjednoczonych, kraju bardzo niejednorodnym etnicznie i społecznie.
Pojęcie  społeczeństwo (community) pierwotnie oznaczało wioskę-społeczeństwo, którą charakte-
ryzowało silne nakładanie się ról i duży stopień wzajemnych powiązań. Pojęcie zostało przenie-
sione na pewien typ zbiorowości miejskiej, charakteryzujący się względną odrębnością i pewnym
stopniem spójności.
W Europie Zachodniej rozpoczęto badania w latach  70. Zainteresowanie badaniami miało zwią-
zek z kryzysem gospodarczym, który wystąpił w wyniku szoku naftowego, czyli skokowej pod-
SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION.  CWICZENIA I WYKA
ADY
5
ZJAZD II
1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE
10.10.2009
OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Jałowiecki, Gorzelak, Szczepański; Rozwój
lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15  98
wyżki cen na rynku światowym. Wówczas badacze zakwestionowali globalny model rozwoju i
podjęli badania nad lokalizmem, np. Program Obserwacji Zmian Społecznych skierowany na
uwypuklenie lokalnych determinant faktów społecznych.
Postulaty francuskiego Program Obserwacji Zmian Społecznych:
·ð ukÅ‚ad lokalny traktowany jest jako teren w sensie antropologicznym, jako kontekst, w któ-
rym wybrane problemy zostajÄ… umieszczone;
·ð badania sÄ… empiryczne;
·ð stosuje siÄ™ jednoczeÅ›nie wiele narzÄ™dzi badawczych;
·ð odrzuca siÄ™ postulat kompletnoÅ›ci badaÅ„;
·ð wiara w zdolność przeciwstawiania siÄ™ ukÅ‚adów lokalnych naciskowi spoÅ‚eczeÅ„stwa glo-
balnego;
·ð nacisk na czynniki ekonomiczne w definicji przynależnoÅ›ci klasowej;
·ð odrzucenie ekonomizmu jako jedynego elementu zdolnego wyjaÅ›nić zachowania spoÅ‚ecz-
ne;
·ð historia każdego miejsca w odmienny sposób organizuje stosunki klasowe, istnieje jednak
zawsze lokalna specyfika struktury społecznej.
2. Program Polska lokalna
Polska lokalna  podobny do francuskiego program obserwacji zmian społecznych w skali lokal-
nej zrealizowany w Polsce. Jego inicjatorem był Antoni Kukliński. Badania ujawniły ważną oso-
bliwość naszego społeczeństwa  mikrogrupa stanowi podstawowy element struktury społecznej.
Postulaty polskiego programu Polska lokalna:
·ð istotÄ… podjÄ™tych reform paÅ„stwa powinno być odchodzenie od uniformizujÄ…cej centraliza-
cji, zwiększenie działań jednostek i grup.
3. Mikrogrupa jako podstawowy element struktury w Polsce
Mikrogrupa  zwykle trwały układ rodzinno-koleżeński, w skład którego wchodzi rodzina nukle-
arna i ludzie pełniący role zawodowe ważne dla funkcjonowania tej rodziny. Więz
rzeczowa bar-
dzo silnie wzmacnia emocjonalnÄ… i odwrotnie.
Życie przeciętnego Polaka przebiega w mikrogrupach, ponieważ niewielkie znaczenie ma dla nie-
go identyfikacja z grupami zrzeszeniowymi. W efekcie, jednostka uczy się tego, aby oczekiwać
bliskich związków z instytucjami lub osobami. Wzory te natomiast są przekazywane dalej w pro-
cesie socjalizacji.
Konsekwencje strukturalizacji społecznej opartej na mikrogrupach:
·ð wrogość wobec otoczenia instytucjonalnego oraz wszystkich innych nie bÄ™dÄ…cych czÅ‚on-
kami grupy;
SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION.  CWICZENIA I WYKA
ADY
6
ZJAZD II
1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE
10.10.2009
OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Jałowiecki, Gorzelak, Szczepański; Rozwój
lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15  98
·ð relatywizm moralny polegajÄ…cy na tolerancji wÅ‚asnych postÄ™powaÅ„ i rygoryzmie wobec za-
chowań innych;
·ð tworzenie postawy preferujÄ…ce niekonkurencyjne zachowania spoÅ‚eczne (wyjÄ…tek stanowiÄ…
intelektualiści);
·ð konsumpcyjne nastawienie do pracy;
·ð niska przynależność do zrzeszeÅ„;
·ð personifikacja instytucji spoÅ‚ecznych i przenoszenie wrogoÅ›ci na inne mikrogrupy;
·ð ostre konflikty na tle cech osobowoÅ›ciowych partnerów prowadzÄ…ce do braku realizacji
wspólnych interesów;
·ð wymiana informacji sÅ‚uży wyÅ‚Ä…cznie umocnieniu wiÄ™zi spoÅ‚ecznej, nie ma charakteru dys-
kursu;
·ð tendencja do spiskowej interpretacji wydarzeÅ„ i poszukiwania wroga;
·ð brak zdolnoÅ›ci samoorganizowania siÄ™ (niska frekwencja w wyborach).
4. Porównanie problematyki programu francuskiego i polskiego
W obu przypadkach celem było pokazanie problematyki globalnej poprzez pryzmat lokalności
oraz przedstawienie czynników lokalnie modyfikujących procesy globalne. W badaniach perspek-
tywy mikro i makrospołeczna zostały ze sobą powiązane.
5. Badania koniunktury gospodarczej i mobilizacji społecznej
Badania koniunktury gospodarczej i mobilizacji społecznej  kontynuacja programu Polska lo-
kalna, badania prowadzone w Europejskim Instytucie Rozwoju Regionalnego i Lokalnego. Dostar-
czyły nowej wiedzy o polskich gminach. Pokazały, że zdolność do podejmowania działań na rzecz
rozwoju lokalnego jest silnie przestrzennie zróżnicowana, a także fakt, iż przemieszczanie się lud-
ności i otwarcie na modernizacyjne wpływy zachodnie sprzyjają rozwojowi lokalnemu. Mitem jest
natomiast potrzeba aktywizacji obywateli, ich obowiÄ…zkiem jest jedynie kontrola swoich przed-
stawicieli i udział w wyborach.
6. Biłgoraj, Iława, Tarnowo Podgórne  badanie z
ródeł rozwoju lokalnego
y
ródła rozwoju lokalnego:
·ð obecność lokalnego lidera i miejscowej elity;
·ð tworzenie nowych i rozwój istniejÄ…cych przedsiÄ™biorstw;
·ð rozwój stowarzyszeÅ„ celowych: kulturalnych, gospodarczych, samopomocowych;
·ð liczne uczestnictwo obywateli w wyborach;
·ð tworzenie instytucji wspierajÄ…cych przedsiÄ™biorczość;
·ð nigdzie nie zaistniaÅ‚a peÅ‚na partycypacja spoÅ‚eczna.
7. Dzierzgoń  badania procesów transformacji z perspektywy lokalnej
y
ródła transformacji systemowej:
·ð odchodzenie od wÅ‚asnoÅ›ci paÅ„stwowej i ksztaÅ‚towanie wÅ‚asnoÅ›ci prywatnej;
SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION.  CWICZENIA I WYKA
ADY
7
ZJAZD II
1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE
10.10.2009
OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Jałowiecki, Gorzelak, Szczepański; Rozwój
lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15  98
·ð pojawienie siÄ™ postawy ducha przedsiÄ™biorczoÅ›ci;
·ð powstawanie instytucji i zrzeszeÅ„ umożliwiajÄ…cych współpracÄ™ w interesie ponadindywi-
dualnym;
·ð zaufanie do wÅ‚adzy lokalnej i instytucji;
·ð postawy egalitarne i duże roszczenia w stosunku do paÅ„stwa;
SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION.  CWICZENIA I WYKA
ADY
8
ZJAZD II
1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE
10.10.2009
OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Jałowiecki, Gorzelak, Szczepański; Rozwój
lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15  98
III. SPOA
ECZNOÅšCI WIOSKOWE
1. Relacja miasto-wieś w różnych ujęciach
Perspektywy badawcze w ujmowaniu miasta i wsi  próba ujęcia całościowego:
·ð ujÄ™cie historyczno-genetyczne  ujÄ™cie relacji wieÅ›-miasto w kategoriach dychoto-
micznych (Fryderyk Engels, H. Lefebvre):
ASPEKT WIEÅš MIASTO
dominacja środowiska naturalnego dominacja środowiska kulturowego
EKOLOGICZNO-PRZESTRZENNY
przestrzeń otwarta przestrzeń zamknięta
praca w rolnictwie praca poza rolnictwem
EKONOMICZNY
sezonowy rytm pracy dobowy rytm pracy
więz
osobowa więz
rzeczowa
przewaga grup pierwotnych przewaga grup wtórnych
SOCJOLOGICZNY monofunkcyjność zachowań wielofunkcyjność zachowań
rodzinna organizacja aktywności pozarodzinna organizacja aktywności
funkcje lokalne funkcje ponadlokalne
tradycja z
ródłem norm prawo stanowione z
ródłem norm
KULTUROWY
sakralizacja życia społecznego sekularyzacja życia społecznego
PSYCHOLOGICZNY konserwatyzm otwartość
·ð koncepcja miejsko-wiejskiego kontinuum  formy osadnicze i spoÅ‚ecznoÅ›ci terytorialne
zawierają się między  idealnym miastem a  idealną wsią , których cechy to: środowisko,
aktywność zawodowa, stopień koncentracji, zróżnicowanie, ruchliwość oraz charakter sto-
sunków społecznych (P. Sorokin, C. Zimmerman, R. Redfield).
Społeczność wiejską w tym ujęciu charakteryzuje:
- większa zależność od przyrody;
- mniejsza zależność od otoczenia społecznego;
- przewaga zajęć rolniczych;
- mniejsza gęstość zaludnienia;
- większe rozproszenie;
- jednorodność społeczna;
- mniejsza ruchliwość horyzontalna i wertykalna, ruch między nimi na charakter jed-
nostronny ze wsi do miasta;
SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION.  CWICZENIA I WYKA
ADY
9
ZJAZD II
1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE
10.10.2009
OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Jałowiecki, Gorzelak, Szczepański; Rozwój
lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15  98
- stosunki społeczne oparte na stycznościach bezpośrednich, osobowych, typu
wspólnotowego;
- mały rozmiar;
- izolacja, uspołecznienie oparte na bardzo bliskich stosunkach;
- przewaga elementów sakralnych;
- nieformalna kontrola społeczna oparta na tradycji przekazywanej ustnie;
- stanowi zintegrowaną całość;
- posiada instytucje w pełni zaspokajające jej zakres potrzeb.
·ð krytyka koncepcji kontinuum  spoÅ‚ecznoÅ›ci wiejskie nie sÄ… wolne od antagonizmów i
podziałów (Oskar Lewis), różnice między wsią i miastem są wynikiem wielu procesów
oddziałujących na inne poziomy społeczne, na wieś przenikają wzory miejskie, a do miasta
 wiejskie (D. Dewey).
2. Model tradycyjnej społeczności wioskowej w średniowiecznej Europie
Tradycyjna społeczność wioskowa  model społeczności wiejskiej, ukształtowany w Średnio-
wiecznej Europie i obecny również w Polsce.
Jedną z cech tej społeczności lokalnej był status jednostki o charakterze całościowym, niezróżnico-
wanym i niepodzielnym. Była to społeczność zamknięta, obejmująca wszystkie prawie funkcje
życia zbiorowego swych członków i przeciwstawiająca się społecznościom i wsiom innym, gru-
pom i organizacjom istniejącym poza nią. Zaspokajała najważniejsze potrzeby swych członków,
obejmowała jednostkę we wszystkich płaszczyznach jej życia.
Funkcje wsi uzupełniały funkcje rodziny przede wszystkich w tych dziedzinach, w których rodzi-
na nie była samowystarczalna. Społeczność wioskowa pełniła funkcje: ekonomiczną, administra-
cyjnÄ…, zabezpieczajÄ…cÄ…, kulturalnÄ…, wychowawczÄ… oraz kontrolnÄ….
Wszystkie te cechy społeczności wioskowej reprodukowały się niemal niezmienne w kolejnych
pokoleniach poprzez ustny przekaz tradycji w procesie socjalizacji. Wszelkie wzory z zewnÄ…trz
jakie napływały na wieś, były natychmiast odrzucane.
3. Urbanizacja wsi
Przyczyny rozkładu tradycyjnej społeczności wioskowej:
·ð upowszechnienie szkolnictwa  nauczyciel byÅ‚ nowÄ… instytucjÄ…, nie mieszczÄ…cÄ… siÄ™ w ra-
mach tradycji, przekazującą wiedzę młodym pokoleniom,
·ð industrializacja i migracja za chlebem do miast  dzieliÅ‚a rodziny i zmieniaÅ‚a ukÅ‚ad trady-
cyjnej hierarchii, migranci dostarczali rodzinom nowych wzorów;
·ð nowe zawody  wieÅ› traciÅ‚a rolniczy charakter;
·ð przenikanie miejskiego stylu życia  wskutek oddziaÅ‚ywania mass-mediów;
·ð mechanizacja.
SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION.  CWICZENIA I WYKA
ADY
10
ZJAZD II
1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE
10.10.2009
OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Jałowiecki, Gorzelak, Szczepański; Rozwój
lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15  98
4. Miejska kolonizacja
Wioski podmiejskie stały się terenem, gdzie przybysze z miasta budowali stałe i letniskowe domy.
Następowała wymiana usług i kształtowały się nowe relacje sąsiedzkie.
Mechanizm przekształceń tradycyjnych społeczności wiejskich ukazuje Edward Redliński w Konopielce
 wieÅ› Taplary.
SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION.  CWICZENIA I WYKA
ADY
11
ZJAZD II
1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE
10.10.2009
OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Jałowiecki, Gorzelak, Szczepański; Rozwój
lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15  98
IV. SPOA
ECZNOÅšCI LOKALNE W ZBIOROWOÅšCI WIELKIEGO MIASTA
1. Klasyczna szkoła chicagowska
a. Pojęcie  ekologii społecznej  human ecology
Ekologia społeczna, ludzka  pojęcie pojawiło się w podręczniku socjologii R. E. Parka i W. E.
Burgessa w 1921 roku. Jest to nurt, który w naukach społecznych wykorzystywał orientację ekolo-
giczną. W nurcie ekologicznym mieści się szkoła chicagowska.
b. Pojęcie  obszaru kulturowego  cultural area
Obszar kulturowy  terytorium zamieszkałe przez społeczność o zbliżonych cechach kulturowych
i ich określonej konfiguracji.
c. Przedmiot badań
Społeczna morfologia miasta  badania zanikania i kształtowania społeczności lokalnych w zbio-
rowościach wielkich miast podejmowane przez badaczy chicagowskich, nawiązujące bezpośred-
nio do tradycji ekologii społecznej. Miasto w tym ujęciu posiada własną morfologię, z którą skore-
lowane sÄ… procesy segregacji.
Podstawowe jednostki morfologiczne:
·ð naturalne obszary  charakterystyczne dla zbiorowoÅ›ci terytorialnych;
·ð ekonomiczne obszary  charakterystyczne dla zbiorowoÅ›ci terytorialnych;
·ð kulturowe obszary  charakterystyczne dla wspólnot.
d. Miasto jako natura ludzka w ujęciu R. E. Parka
Metaforyczna koncepcja miasta  metafora pogłębiona analizą Ch. H. Cooleya. Określa miasto
jako stan ducha, produkt natury ludzkiej.
Natura ludzka odgrywa szczególną rolę w tworzeniu się miasta. Zaś jednym z elementów konsty-
tuujących naturę ludzką jest instynkt miejskości.
Instynkt miejskości  funkcja czterech podstawowych czynników i ich ostateczna konsekwencja:
- korzystnych warunków środowiskowych;
- szybkiego wzrostu ludności;
- rozwoju technologii i progresywnej kontroli środowiska;
- rozwoju form organizacji społecznej.
e. Atrybuty miasta
Procesy segregacyjne, selekcja i segregacja  atrybut i naturalny korelat miasta. Procesy te powo-
dują kształtowanie się naturalnych oraz naturalnych stref miasta. Praz
ródłem procesów segrega-
cyjnych jest rywalizacja jednostek, grup i instytucji o najwartościowsze obszary, która ma charak-
SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION.  CWICZENIA I WYKA
ADY
12
ZJAZD II
1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE
10.10.2009
OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Jałowiecki, Gorzelak, Szczepański; Rozwój
lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15  98
ter gry o sumie zerowej (zawłaszczenie przestrzeni przez jedną grupę spychało drugą grupę na
obszar gorszy).
2. Neoklasyczna szkoła ekologii, neoekologia
Neoekologia  zmodernizowana teoria ekologii społecznej.
a. Przedmiot badań wczesnego okresu neoekologii
Twierdzenia Wirtha odnoszÄ…ce siÄ™ do fundamentalnych cech miasta:
- liczby ludności i gęstości zaludnienia:
1) im większa liczebność ludzi, tym większa i bardziej prawdopodobna liczba zindywiduali-
zowanych zachowań,
2) indywidualizacja zachowań stanowi podstawę segregacji jednostek według: przynależności
etnicznej, statusu ekonomicznego, społecznego i preferencji,
3) im większa liczebność tym mniej kontaktów osobistych, więcej związków bezosobowych,
4) im większa liczebność ludzi w interakcjach, tym mniejsza spontaniczność zachowań i dzia-
łań;
- gęstości zaludnienia i zróżnicowanie społeczne mieszkańców:
1) im większa gęstość tym większy poziom zróżnicowania funkcji i aktywności i bardziej zło-
żona struktura społeczna,
2) specjalizacja funkcji i aktywności w wysokim zagęszczeniu prowadzi do ilościowego wzro-
stu kontaktów ludzi i dystansu społecznego,
3) im większa gęstość, tym wyraz
niejsze kontrasty,
4) im większa gęstość, tym ostrzejsza walka o przestrzeń, oddzielenie miejsc zamieszkania od
pracy, ekspansja miast,
5) im wyższa gęstość, tym silniejsza segregacja przestrzenna, powstają getta,
6) im większa gęstość, tym więcej frustracji, lęku i samotności;
- form życia zbiorowego, heterogeniczność:
1) osłabia procesy segregacji,
2) ogranicza akty zawłaszczania przestrzeni miasta,
3) wpływa na nieustanne zmiany grup i układów odniesienia,
4) sprzyja ruchliwości fizycznej mieszkańców,
5) ograniczają zakres i tempo procesów segregacyjnych.
b. Przedmiot badań póz
nego okresu neoekologii
Human ecology Amosa H. Hawleya  formy i struktury organizacyjne zbiorowości terytorialnych i
procesy związane z przystosowaniem społeczności ludzkich do warunków środowiskowych.
Kolektywne życie ludzi obraca się wokół dwóch osi:
·ð symbiotycznej  odnosi siÄ™ do współzależnoÅ›ci jednostek o zróżnicowanych funkcjach,
·ð komensalistycznej  odnosi siÄ™ do współpracy jednostek o podobnych funkcjach.
Każdy z tych typów posiada siłę integracyjną i dlatego stanowi podstawy spójności zbiorowości
terytorialnej.
SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION.  CWICZENIA I WYKA
ADY
13
ZJAZD II
1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE
10.10.2009
OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Jałowiecki, Gorzelak, Szczepański; Rozwój
lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15  98
Commensalism, układ symbiotyczno-komensalistyczny  termin w ekologii oznaczający współ-
biesiadowanie, odnoszący się do relacji wzajemnych pomiędzy gatunkami, które dzielą pożywie-
nie i karmiÄ… siÄ™ przy jednym stole.
Typologia grup ze względu na dominację więzów:
·ð korporacyjne  grupy o przewadze wiÄ™zów symbiotycznych, zbiorowoÅ›ci rozmaitych pro-
ducentów dóbr i usług, wewnętrznie zróżnicowane oraz symbiotycznie zintegrowane, sta-
nowiące element większej całości, w przypadku zagrożenia mogą przybierać charakter ka-
tegoryczny;
·ð kategoryczne, imperatywne  grupy o przewadze wiÄ™zów komensali stycznych, zbioro-
wości te cechuje protekcyjna, ochronna działalność produkcyjna, nie zaś oraz chęć rozsze-
rzenia władzy i dominacji nad grupami korporacyjnymi (np. stowarzyszenia interesów,
kliki, kluby, zwiÄ…zki zawodowe).
3. Gettoizacja
Gettoizacja  zjawisko dzielenia przestrzeni miejskiej na różne enklawy życia społecznego,
względnie izolowane społeczne światy. Może być spowodowana różnicami: poziomu ekonomicz-
nego, cech demograficznych, zdrowotnych, zawodowych, religijnych, etycznych, etc. Mogą być
też efektem autonomicznych wyborów, stylu życia (np. paryskie getta bogaczy) lub marginalizacji.
Gettoizacja powoduje poczucie obcości i wrogości wobec ludzi i grup, z którymi są niewielkie
możliwości wzajemnego przekazu kulturowego. Zmniejsza szanse ruchliwości społecznej.
a. Pojęcia  getta
Getto  wydzielony w przestrzeni obszar zamknięty.
Getto żydowskie w Wenecji z biegiem lat zaczęło dla swoich mieszkańców stanowić względny układ
lokalny, w którym czas biegł w rytmie  długiego trwania i stał się sposobem na zachowanie własnej
tożsamości.
b. Agregacja profesjonalna
Agregacja profesjonalna  pracodawcy i pracownicy są tej samej narodowości.
c. Społeczność za bramą
Społeczności za bramą  ogrodzone i strzeżone osiedla zamieszkałe przez wyselekcjonowaną po-
pulację, której główne spoiwo stanowi strach, a przede wszystkim pogarda dla ludzi biedniej-
szych. Zwyle charakterystyczne dla dorobkiewiczów.
Typologia osób zamieszkujących zamknięte osiedla:
- osoby o podobnym stylu życia,
- elity,
SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION.  CWICZENIA I WYKA
ADY
14
ZJAZD II
1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE
10.10.2009
OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Jałowiecki, Gorzelak, Szczepański; Rozwój
lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15  98
- ludzie poszukujący bezpieczeństwa.
4. Miasto a metropolia
a. Wzorzec miasta wg Maxa Webera
Miasto wg Maxa Webera  przestrzeń posiadająca fortyfikacje (rola obronna i symboliczna), rynek,
własny sąd z przynajmniej częściowo odrębnym prawem, stowarzyszenia, częściową autonomię i
władze wybierane z udziałem obywateli.
Jego ważną cechą konstytutywną jest rynek.
b. Metropolia
Metropolia  rozlewa siÄ™ w przestrzeni i nie ma wyraz
nie określonych granic, obszary o odmien-
nych funkcjach i zróżnicowanej zabudowie są przemieszane i nakładają się na siebie. Metropolia
nie ma zdolności goszczenia ani nie pełni funkcji integracyjnej, w odróżnieniu od miasta. Jej roz-
przestrzenianie siÄ™ jest nieograniczone.
Mieszkaniec metropolii nie jest członkiem społeczności lokalnej i jest coraz bardziej oderwany od
miejsca. Metropolie są przykładem przestrzeni przypływów, ponieważ zaludniające je populacje
są w ciągłym ruchu. Wytwarzają otwartą cywilizację jednostek i są społecznym tworem, który
powstaje i rozwija się w ciągłym ruchu powodującą stałą nierównowagę. Cywilizacja jednostek
organizuje doświadczenia jednostki żyjącej w różnych kontekstach. Jest węzłem różnorodnych
przepływów, a nie ośrodkiem zarządzania jakimś terytorium.
Metropolia jest gigantycznym rynkiem, towarem i informacjÄ….
W jej przestrzeni przekształcają się, zanikają i kształtują nowe społeczności lokalne o specyficz-
nych cechach.
5. Koncepcja osiedla społecznego
Osiedle społeczne  obszar określony na zasadzie wspólnoty zamieszkiwania oraz sieci wzajem-
nej pomocy i kontaktów osobistych. Koncepcja ta zakładała ograniczenie funkcji mieszkania i sko-
lektywizowanie wielu funkcji rodziny (przygotowywanie posiłków, pranie, opieka nad dziećmi)
oraz nauczanie przyschłych lokatorów jak mają mieszkać (kontrola zachowań przez społeczne
trójki).
Koncepcja nie odniosła powodzenia, ponieważ to nie przestrzeń kształtuje stosunki społeczne, ale
cechy kulturowe grup.
SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION.  CWICZENIA I WYKA
ADY
15
ZJAZD II
1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE
10.10.2009
OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Jałowiecki, Gorzelak, Szczepański; Rozwój
lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15  98
V. SPOA
ECZNOÅšCI WIRTUALNE
1. Definicja społeczności, w której mieszczą się kontakty wirtualne
Społeczność  sieci i więzi między osobami, które dostarczają przyjemności, pomocy, informacji,
poczucia przynależności i społecznej identyfikacji.
VI. TERYTORIALNOŚĆ UNIEWAŻNIONA
Układy lokalne mogą zostać rozbite przez nowe formy bezosobowej i sieciowej, zmianę relacji
między ludz
mi i ich depersonalizacjÄ™.
1. Tradycyjne a współczesne społeczności lokalne i regionalne
Jednym z konstytutywnych elementów społeczności tradycyjnych było terytorium, zdefiniowany
obszar identyfikacji. Tymczasem współczesne związki mają charakter eksterytorialny i wirtualny,
sytuowany w przestrzeni. Pojawia siÄ™ zjawisko od cyrkulacji lub od przestrzeni miejsc do prze-
strzeni strumieni. TowarzyszÄ… mu procesy dematerializacji  zwiÄ…zane z produkcjÄ… symboli i ich
obrotem, sprzedażą praw autorskich, oprogramowania komputerowego, multimediami, grami,
filmami.
Współcześnie dokonuje się więc:
·ð unieważnienie terytorialnoÅ›ci,
·ð wirtualizacja produkcji i jej delokalizacja,
·ð mobilność fizyczna pracowników.
Pod wpływem tych zmian dokonuje się przejście od tradycyjnych społeczności lokalnych do no-
wych form lokalizmu. Ma to zwiÄ…zek ze zjawiskiem zw. indywidualizmem sieciowym.
2. Zjawisko indywidualizmu sieciowego
Indywidualizm sieciowy  swobodne przemieszczanie się człowieka, uwikłanego w wielorakie
sieci w płynnej nowoczesności.
3. Lokalizm ideacyjny, wyobrażony.
Termin ojczyzna prywatna pojawił się w nowym kontekście jako lokalizm, ojczyzna ideacyjna.
Zjawisko to ukazał Wojciech A
ukowski w pracy pt. Społeczne tworzenie ojczyzn. Intelektualiści, któ-
rzy osiedlili się na Mazurach, przebywając tu wcześniej jedynie sezonowo i rekreacyjnie, potrak-
towali to miejsce jako ojczyznę prywatną, w którą warto zainwestować. Stworzyli wyobrażenie
nowej wspólnoty. Taki typ lokalizmu określa się mianem ideacyjnego lub wyobrażonego.
SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION.  CWICZENIA I WYKA
ADY
16
ZJAZD II
1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE
10.10.2009
OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Jałowiecki, Gorzelak, Szczepański; Rozwój
lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15  98
VII. TOŻSAMOŚĆ LUDZI, TOŻSAMOŚĆ MIEJSC
Na początku wszyscy jesteśmy lokalni  miejsce narodzin określa naszą tożsamość, przynależność.
Wszystkie następne tożsamości są wtórne. Tożsamość zawiera pewien paradoks  z jednej strony
czyni nas podobnymi do innych, z drugiej odróżnia.
Społeczności lokalne cechuje zdolność odradzania się, trwania, a niekiedy tworzenia na nowo.
Ludzie wykorzenieni szukajÄ… sobie podobnych gromadzÄ…c siÄ™ na tych samych obszarach metropo-
litalnych przestrzeni.
1. Kim jestem? Skąd przyszedłem?
Odpowiedz
na pytanie Kim jestem? Odsłania poczucie identyfikacji z ludz
mi: rodziną, społeczno-
ścią lokalną, klasą społeczną, narodem. Odpowiedz
na pytanie Skąd przyszedłem? Ujawnia nato-
miast przywiązanie do miejsca. Miejsce pochodzenia, choć geograficznie określone, często jest mi-
tyczne, ponieważ została zerwana historyczna ciągłość pokoleń, mimo to istnieje jako punkt od-
niesienia.
W obliczu mechanizmów wykorzeniających miejsce staje się złudzeniem, dlatego obszar życia
przestaje być z nim związany. Ludzie żyją dzisiaj nie w miejscu, ale w sferze przepływów. Nierówny
rytm zmian powoduje, że żyjemy nie tylko w różnych przestrzeniach, ale również w różnym cza-
sie.
2. Czynniki społecznej tożsamości
ASPEKT DAWNIEJ DZISIAJ
TERYTORIUM miejsce przestrzeń
ORGANIZACJA OSIEDLEC
CZA społeczność lokalna zbiorowość terytorialna
PODSTAWOWA JEDNOSTKA rodzina wielka (familia) jednostka, rodzina nuklearna
OSIEDLEC
CZA
DOMINUJ
CY TYP GRUPY SPO- wspólnota zrzeszenie
A
ECZNEJ
DOMINUJ
CA SFERA ŻYCIA publiczna prywatna
POZIOM KOMUNIKACJI wysoki kontekst niski kontekst
JEDNOSTKA KONTAKTU INTER- osoba rola społeczna
PERSONALNEGO
PODSTAWOWA ORGANIZACJA rodzina (familia) jednostka, rodzina nuklearna
SPOA
ECZNA
DOMINUJ
CY TYP MIESZKAC
CA człowiek tutejszy (krzak) przyjezdny (ptak)
WIELOKULTUROWOŚĆ pogranicze, peryferie centrum
SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION.  CWICZENIA I WYKA
ADY
17
ZJAZD II
1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE
10.10.2009
OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Jałowiecki, Gorzelak, Szczepański; Rozwój
lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15  98
3. Pogranicze
Tożsamość narodowa dla wielu mieszkańców pogranicza była kwestią samookreślenia się, wybo-
ru. Wybór ów nie zawsze był świadomy. Bywało, że za człowieka decydował los.
4. Tożsamość
Rozróżniamy tożsamość:
·ð indywidualna tożsamość  nasza wÅ‚asna, subiektywna prawda;
·ð zbiorowa tożsamość  obiektywna, wiedza czÅ‚onków wyznacza granice dostÄ™pnej im rze-
czywistości, może podlegać weryfikacji i przekształceniom, pomimo tego jest względnie
niezmienna.
W społecznościach tradycyjnych tożsamość subiektywna, kształtując się w procesie socjalizacji,
była internalizacją tożsamości obiektywnej grupy. Współcześnie jednostka coraz bardziej unieza-
leżnia się od wpływów grupy, społeczności lokalnej i rodziny i sama buduje swoją tożsamość.
5. Znaczenie miejsc i wypełnianie przestrzeni
W toku przyswajania przestrzeni uczymy się kodu-języka zapisanego w materialnych formach,
który umożliwia zrozumienia znaczenia budowli, ulic, placu. Znaczenie poszczególnych miejsc
zostało zakodowane przez ludzi, ale z upływem czasu zmieniało się i zobiektywizowało.
Przestrzeń jest trwałą pamięcią społeczeństwa i istnieją trzy sposoby jej wypełniania:
·ð iloÅ›ciowe zwiÄ™kszanie zakresu przestrzeni poprzez wypeÅ‚nianie jej klatek (miejsc) różny-
mi tekstami;
·ð przegrupowywanie struktury elementów, przez co zmienia siÄ™ jej charakter;
·ð zapominanie, czyli eliminowanie poszczególnych klatek i form przestrzennych.
6. Miejsce a przestrzeń wg Yi Fu-Tuana
Przestrzeń  bardziej bezosobowa, raczej publiczna, dostępna dla każdego, kto ma powody, aby
się do niej dostać lub w niej przebywać.
Miejsce  należy zawsze do kogoś, a dostęp jest limitowany, symbolicznie lub fizycznie. Jest to
uczłowieczona przestrzeń. Symboliczną i niepowtarzalną emanacją miejsca jest dom rodzinny.
Społeczność lokalną tworzą w pierwszej kolejności ludzie i przypisane im lub zajmowane przez
nich miejsca.
7. Zawłaszczanie przestrzeni
Zawłaszczanie przestrzeni  wytwarzanie miejsca przez nasycanie przestrzeni bez właściwości
nowymi symbolami. Jest jednocześnie przesłanką indywiduacji, uspołecznienia, wyrazem tożsa-
mości indywidualnej i społecznej.
SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION.  CWICZENIA I WYKA
ADY
18
ZJAZD II
1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE
10.10.2009
OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Jałowiecki, Gorzelak, Szczepański; Rozwój
lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15  98
8. Miasto
Miasta jest miejscem, w którym mogą być także miejsca. Jego mieszkańcy nie traktują miasta w
sposób jednorodny  przeciwnie, rozróżniają poszczególne przestrzenie, oceniając je na podstawie
różnych kryteriów. Wiele z tych miejsc naznaczonych jest wydarzeniami ze zbiorowej i indywidu-
alnej historii nasuwając różne skojarzenia przywołujące wspomnienia. Miejsca takie, które skłania-
ją do refleksji, budzą emocje, składają się na mozaikowy obraz naszego świata, a nie jednolity. W
tym sensie miejsce jest złudzeniem.
SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION.  CWICZENIA I WYKA
ADY
19
ZJAZD II
1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE
10.10.2009
OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Jałowiecki, Gorzelak, Szczepański; Rozwój
lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15  98
VIII. WA
ADZA W ZBIOROWOÅšCIACH TERYTORIALNYCH
1. Metody badań władzy lokalnej
Metody badań władzy lokalnej:
üð pozycyjna metoda (R. S. Lyndowie, W. L. Warner)  poszukiwanie osób lub grup zajmujÄ…-
cych kluczowe pozycje w mieście. Doprowadziła do ujawnienia zjawisk:
- klasa wyższa dominuje i kieruje sprawami zbiorowości,
- polityczni liderzy są podporządkowani tej klasie, która sprawuje władzę w mieście
w swoim interesie,
- relacje między klasą wyższą i niższą mają charakter konfliktowy;
üð reputacyjna metoda (F. Hunter)  badanie silnych wzajemnych powiÄ…zaÅ„ pomiÄ™dzy czÅ‚on-
kami elity. Badania wykazały, że tylko kilka osób ma naprawdę istotny wpływ na sprawy
w mieście. Pokazały również w jaki sposób elita przez silne wzajemne powiązania zacho-
wuje swoją dominacje. Hunter wyodrębnił trzy kategorie liderów:
- pierwszorzędni  liderzy tej grupy wybierają się nawzajem w sposób systematycz-
ny,
- drugorzędni  liderzy tej grupy wybierają pierwszą grupę liderów,
- murzyni;
üð analiza decyzyjna (R. Dahl)  polega na ocenie spoÅ‚ecznej przynależnoÅ›ci autorytetów w
mieście, obserwacji zasięgu i rodzaju udziału każdej warstwy społecznej w rozwiązywaniu
problemów lokalnych, analizie procesów decyzyjnych, porównaniu profilu społeczno-
politycznego dysydentów z próbą losową obywateli miasta i badaniu zmian udziału w
wyborach.
Dahl odniósł badania do pięciu typów struktury władzy:
- typ elitystyczny  przedstawiony przez Huntera typ prywatnych przedsiębiorców,
którym udało się w sposób dyskretny umówić odnośnie do programów politycz-
nych, jakie wspólnie realizowali;
- typ wielkiej koalicji  kierownicy wielkich organizacji tworzÄ… koalicjÄ™ w celu wy-
brania osoby mającej zasoby umożliwiające realizację ich wspólnych interesów;
- typ małej koalicji  kierownicy wyłaniają jedną osobę, ale zgadzają się co do
wspólnej polityki, jest to koalicja oparta na negocjacjach i kompromisach;
- typ autonomicznych sektorów  zbiorowość dzieli się na organizacje, wewnątrz
których podejmowane są autonomiczne decyzje;
SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION.  CWICZENIA I WYKA
ADY
20
ZJAZD II
1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE
10.10.2009
OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Jałowiecki, Gorzelak, Szczepański; Rozwój
lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15  98
- typ konfliktowy  aktorzy wchodzÄ… w konflikt.
Badania Dahla wykazały, że struktura władzy w badanej zbiorowości przeszła od typów autono-
micznych sektorów do wielkiej koalicji. Dahl doszedł do wniosków:
üð obywatele miasta nie wpÅ‚ywajÄ… na decyzje polityczne,
üð niewielu polityków ma duży wpÅ‚yw na podejmowane decyzje,
üð bardzo aktywni aktorzy polityczni powiÄ™kszajÄ… swojÄ… wÅ‚adzÄ™ kosztem innych aktorów.
Badania poszerzył T. N. Clark, który stwierdził, że im dana zbiorowość jest bardziej wertykalnie i
horyzontalnie zróżnicowana, tym elity są też bardziej zróżnicowane i proces decyzji jest bardziej
zdecentralizowany.
2. Teoria reżimów
Koncepcja reżimu miejskiego  narzędzie umożliwiające wyjaśnienie różnorodności odmiennych
ścieżek rozwoju miast, dzięki uwrażliwieniu na warunki lokalne i lokalnych aktorów scen miej-
skich. Koncepcja ta stwarza możliwości badań porównawczych w skali jednego kraju oraz w skali
globalnej. W centrum uwagi tej teorii znajdują się zagadnienia kooperacji i koordynacji działania
różnych podmiotów w mieście.
Typy społecznej interakcji:
·ð czysty konflikt  to co jest korzystne dla A, nie jest korzystne dla B;
·ð czysta koordynacja  A i B majÄ… jednakowy stosunek do rozwiÄ…zaÅ„ X i Y, ale obydwoje niezależnie od siebie
preferujÄ… to samo rozwiÄ…zanie;
·ð kooperacja  konflikt stanowi przeszkodÄ™ we współdziaÅ‚aniu, choć mogÅ‚oby ono dać obopólne korzyÅ›ci (sytu-
acja dominująca w mieście).
Typy władzy operacyjnej:
·ð systemowa  polega na posiadaniu strategicznych pozycji w strukturach spoÅ‚eczno-ekonomicznych (np. przed-
siębiorcy, których decyzje wpływają na dobrobyt społeczny);
·ð zarzÄ…dzania i spoÅ‚ecznej kontroli  polega na możliwoÅ›ci mobilizowania zasobów w celu osiÄ…gania dominacji
nad grupami o innych interesach;
·ð koalicyjna  polega na tworzeniu kompromisowego ukÅ‚adu siÅ‚ na zasadach satysfakcjonujÄ…cych różnych part-
nerów;
·ð spoÅ‚ecznego wytwarzania rzeczywistoÅ›ci  polega na wytwarzaniu, a nie narzucaniu i kontroli wÅ‚asnego kie-
runku działań, opiera się na mobilizacji i partycypacji społecznej.
Typologia reżimów miejskich:
·ð reżimy typu organicznego  dążą do utrzymania niezmiennego stanu rzeczy. Uczestników
łączy duże zakorzenienie w lokalnym środowisku, duża wspólnota i polityczna jedność.
SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION.  CWICZENIA I WYKA
ADY
21
ZJAZD II
1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE
10.10.2009
OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Jałowiecki, Gorzelak, Szczepański; Rozwój
lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15  98
Cechuje je znaczny stopień konsolidacji i możliwość dyktowania warunków we współpra-
cy z siłami pozalokalnymi;
·ð reżimy instrumentalne  realizujÄ… cele zwiÄ…zane z konkretnymi projektami, a ich uczestni-
cy liczą na osiągnięcie własnych korzyści. Poczucie wspólnoty budowane jest na podstawie
bodz
ców materialnych, a relacje między uczestnikami to rodzaj politycznego partnerstwa.
Typ ten wymaga negocjacji. Zwykle jest uzależniony od zewnętrznej pomocy dla realizacji
swoich zadań;
·ð reżimy symboliczne  powstajÄ… wokół haseÅ‚ ideologicznych lub zwiÄ…zanych z ksztaÅ‚towa-
niem nowego wizerunku miasta. Ich celem jest transformacja. Zaangażowane aktorów
opiera się na wspólnych wartościach i zamierzeniach. Wykorzystuje się symbole wyrażają-
ce słuszność działań. W koalicji takiej jednak występują częste konflikty o cele, sposoby i
kierunki działania.
3. Uwarunkowania funkcjonowania władz lokalnych w Polsce
W okresie PRL o rozwoju i sposobie zagospodarowania miast decydowała woluntarystyczna de-
cyzja władzy, która realizowana była przez urbanistów.
W okresie transformacji o przestrzeni miejskiej zaczęły decydować samorządy terytorialne, przed-
siębiorcy, dawni właściciele nieruchomości oraz instytucje i prywatne osoby. Zmniejszyła się rola
właz centralnych  polegała jedynie na uchwalaniu ogólnych projektów przestrzennych. Prze-
strzeń polityczna miasta przekształciła się w ekonomiczną, o której sukcesie decyduje pomysł ar-
chitekta a nie wykonanie urbanisty.
Najważniejszym instrumentem regulacyjnym władz lokalnych jest plan zagospodarowania prze-
strzennego  jest on opracowywany na dwóch skalach:
·ð ogólny plan  ustala siÄ™ kierunki zagospodarowania przestrzennego;
·ð szczegółowy plan  ustala siÄ™ warunki zabudowy dziaÅ‚ek. Plan taki ma charakter prawa
lokalnego.
Społeczne wytwarzanie przestrzeni w Polsce niemal zawsze jest skazane na konflikt  poszczegól-
ni aktorzy usiłują znalez
ć najlepszą dla siebie lokalizację, a zwykle o jedną ubiega się kilka osób. Z
powodu braku jasnych regulacji proces przejmowania mienia komunalnego przez samorzÄ…dy lo-
kalne jest bardzo skomplikowany. Problemem są: nieuregulowane stosunki własnościowe, brak
ksiąg wieczystych, operatów geodezyjnych i fachowego personelu, rewindykacje dawnych właści-
cieli próbujących odzyskać swoje nieruchomości, niedomogi rynku nieruchomości, wzrastające
czynsze, postawa NIMBY.
Postawa NIMBY, not in my back yard  grupy obywateli sprzeciwiają się lokalizacji uciążliwej ich
zdaniem inwestycji (np. domy komunalne, poprawczaki, noclegownie). Postawa LULU s odnosi
się do inwestycji o charakterze przemysłowym lub komunikacyjnym.
SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION.  CWICZENIA I WYKA
ADY
22
ZJAZD II
1. SPOLECZNOSCI LOKALNE WIEJSKIE I MIEJSKIE
10.10.2009
OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Jałowiecki, Gorzelak, Szczepański; Rozwój
lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej; s. 15  98
Trzy etapy konfliktu dotyczÄ…cego lokalizacji inwestycji:
·ð grupa sprzeciwia siÄ™ w najbliższym otoczeniu;
·ð przeciwnicy zawierajÄ… szyki, konflikt nagÅ‚aÅ›nia siÄ™;
·ð może pojawić siÄ™ rozwiÄ…zanie konfliktu; strona zwyciÄ™ska dąży do utrzymania przewagi.
Argumenty przeciwników inwestycji:
·ð spadek wartoÅ›ci nieruchomoÅ›ci,
·ð spadek bezpieczeÅ„stwa osobistego,
·ð pogorszenie jakoÅ›ci Å›rodowiska.
Decydującą rolę w społecznym wytwarzaniu przestrzeni mają zagraniczni inwestorzy, którzy de-
cydują o tym co i jak się w mieście buduje. Zaś kompleksowym zagospodarowaniem zajmuje się
władze miejskie.
Samorząd terytorialny w Polsce działa w sposób zuniformizowany, a więc każda gmina ma jedna-
kowe uprawnienia w zakresie zadań własnych i podobną strukturę organizacyjną. Ujednolicenie
to stwarza trudności w funkcjonowaniu aglomeracji miejskich, w których skład wchodzą gminy
mające często konfliktowe interesy.
Typologia władz lokalnych ze względu na pełnioną funkcję:
·ð tradycyjna wÅ‚adza hierarchiczna  podejmuje odpowiedzialność za bezpoÅ›rednie dostar-
czenie mieszkańcom stosunkowo szerokiego zakresu usług. Taką rolę pełni obecnie w Pol-
sce samorzÄ…d;
·ð wÅ‚adza zminimalizowana  zajmuje siÄ™ jedynie realizacjÄ… potrzeb zbiorowych wspólnoty,
które nie mogą być zaspokojone za pośrednictwem rynku;
·ð wÅ‚adza rynkowo zorientowana  peÅ‚ni funkcjÄ™ głównej agencji rozwoju gospodarczego;
·ð wÅ‚adza zorientowana na wspólnotÄ™  kompleksowo okreÅ›la potrzeby spoÅ‚ecznoÅ›ci lokal-
nej i zmierza do ich zaspokojenia poprzez działania strategiczne, w które aktywnie włącza
się mieszkańców.
SOCJOLOGIA ROZWOJU LOK. I REGION.  CWICZENIA I WYKA
ADY
23