Wykład 8 Histofizjologia układu dokrewnego. Aspekt morfologiczno-kliniczny.
TYPY WYDZIELANIA KOMÓRKOWEGO
1. Autokrynia - wydzielina przemieszcza się na zewnątrz komórki
2. Parakrynia - wydzielina komórek pobudza sąsiednie komórki
3. Endokrynia - hormon przedostaje siÄ™ do krwi lub naczyo limfatycznych
4. Neuroendokrynia:
" wydzielina (neurosekret) komórek nerwowych przedostaje się do krwioobiegu (komórki jądra
podwzgórza)
" wydzielina (neurotransmitter) bierze udział w przewodnictwie synaptycznym (acetylocholina,
noradrenalina, serotonina)
Gruczoł dokrewny - gruczoł zdolny do produkowania hormonu, który wywiera wpływ na komórki tzw.
docelowe rozrzucone w całym organizmie. Mogą one pobudzad (hormaein  pobudzad) lub hamowad
aktywnośd metaboliczną tych komórek.
Produkcja i dojrzewanie hormonów jak wszystkich białek w komórce odbywa się poprzez układ
transkrypcji, translacji, dojrzewania i wydalania poza komórkę. Hormon może byd również przechowywany
w komórce w postaci ziaren, a następnie wydalany za pomocą układu Golgiego na zewnątrz.
Hormon ma zdolnośd pobudzania jednego (hormon płciowy) bądz
wiele rodzajów komórek (hormon
tarczycy). Komunikacja hormonu z komórką przebiega za pomocą receptora. Typowy receptor składa się
z części swoistej, czyli specyficznej dla danego hormonu oraz części nieswoistej oddziaływującej na metabolizm
komórki (cAMP pobudza, a fosfodiesteraza (PDE) hamuje).
Kora mózgowa > podwzgórze > przysadka > odpowiedni gruczoł
PRZYSADKA MÓZGOWA (hypophysis cerebri)
Podział:
" Płat przedni (częśd gruczołowa),
" Płat tylny (częśd nerwowa)
" Częśd pośrednia
Część pośrednia - słabo rozwinięta, zanikowa  cecha morfologiczna: liczne torbiele,
Produkuje: beta-LPH, alfa-MSH, beta-endorfiny.
Część nerwowa - wydłużenie pola podwzgórzowego w szypułę przysadki i w siodełko tureckie - stąd
produkowany neurosekret po połączeniu z białkiem nośnikowym i ATP tworzy neurofizynę, która
magazynowana jest w części nerwowej pod postacią kul Herringa.
Uwalniane są z części nerwowej:
" oksytocyna
" hormon antydiuretyczny (wazopresyna)
RODZAJE KOMÓREK PRZYSADKI
Hormony podwzgórza regulujące wydzielanie komórek przysadki gruczołowej
1. Komórki kwasochłonne (acydofile)  40%
" alfa
żð hormon wzrostu (STH)
somatotropowy
" epsilon
żð prolaktyna
laktotropowy
" eta
żð prolaktyna
laktotropowy (ciąża i karmienie)
1
2. Komórki zasadochłonne (bazofile)  10%
" beta-1
żð ACTH, beta -MSH LPH
kortykotropowy
" zeta
żð beta-MSH
melanotropowy
" beta-2
" teta
żð TSH
tyreotropowy (działający na tarczycę)
" delta
żð FSH/LH
gonadotropowy (działający na gonady)
3. Komórki barwniko-oporne (chromofoby) - 50%
(komórki prekursorowe dla kwaso- i zasadochłonnych)
" chromofory
" komórki zapasowe
" chromofoby (pęcherzykowe)
" komórki pęcherzykowe
Komórki bazofilne są dwa razy większe od acydofilnych.
HORMONY UWALNIAJ
CE I HAMUJ
CE
Nazwa hormonu Skrót nazwy Działanie hormonu
Kortykoliberyna CRH Uwalnia kortykotropinÄ™ (ACTH)
Tyreoliberyna TRH Uwalnia tyreotropinÄ™ (TSH)
Gonadoliberyna LH/FSH-LH Uwalnia gonadotropinÄ™
Foliliberyna FSH-RH Uwalnia folitropinÄ™ (FSH)
Luliberyna LH-RH Uwalnia lutropinÄ™ (LH)
Melanoliberyna MRH Uwalnia melanotropinÄ™ (MSH)
Prolaktoliberyna PRH Uwalnia prolaktynÄ™ (PRL)
Somatoliberyna SRH Uwalnia somatotropinÄ™ (STH)
Somatostatyna SIH Hamuje uwalnianie somatotropiny (STH)
Melanostatyna MIH Hamuje uwalnianie melanotropiny (MSH)
Prolaktostatyna PIH Hamuje uwalnianie prolaktyny (PRL)
DIAGRAM POPRZECZNEGO PRZEKROJU PA
ATA OBWODOWEGO PRZYSADKI MÓZGOWEJ
Boczne skrzydła zawierają głównie somatotropy wydzielające hormon wzrostu.
Kortykotropy (komórki POMC) wydzielające ACH, beta - lipotropinę, alfa - MSH i beta - endodorfiny, są
skupione w okolicy środkowej płata do przodu w stosunku do części tylnej przysadki.
Tyreotropy, wydzielające TSH, są skupione w okolicy przedniej płata.
Laktotropy, wydzielające PRL i gonadotropy, wydzielające FSH i LH, są rozproszone równomiernie w gruczole
i wymieszane z innymi typami komórek.
PODSUMOWANIE
PA
AT PRZEDNI
Bazofile
- ACTH - nadnercza Ä…ð sekrecja
- TSH - tarczyca Ä…ð sekrecja
- FSH - gonady Ä…ð jajnik  sekrecja estrogenu
jÄ…dro  spermatogeneza
2
 - LH  gonady Ä…ð jajnik  sekrecja progesteronu
jÄ…dro  sekrecja androgenu
Acydofile
- hormon wzrostu  koÅ›ci Ä…ð wzrost
- mięśnie Ä…ðhiperglikemia
- tk. tÅ‚uszczowa Ä…ð podwyższona iloÅ›d wolnych kw. tÅ‚uszczowych
- prolaktyna  gruczoÅ‚ sutkowy Ä…ð sekrecja mleka
PA
AT TYLNY
- oksytocyna  mięśniówka gÅ‚adka macicy i sutka Ä…ð skurcz
- wazopresyna  nerka Ä…ð absorpcja wody
ROZWÓJ PRZYSADKI  dwa główne zawiązki - dno 3 komory - neuroektoderma i ektoderma pierwotnej jamy
ustnej  kieszonka Rathkego.
SZYSZYNKA (glandula pinealis)
Narząd ependymy (rodzaj gleju nabłonkowego)  skupisko określonych komórek glejowych
w ośrodkowym układzie nerwowym o określonej działalności.
Rodzaj komórek Rodzaj produkowanego hormonu Działanie
Pinealoblasty
Indukowanie rytmicznych zmian w sekrecji podwzgórza,
Pinealocyty melatonina
przysadki i gonad
Glejowe
ROZWÓJ SZYSZYNKI  skupisko między spoidłem przednim mózgu a spoidłem uzdeczek ulega rozwojowi
i wytwarza siÄ™ narzÄ…d ependyma lny (ependyma Ä…ð pinealoblasty Ä…ð pinealocyty)
TARCZYCA
Rodzaj produkowanych
Proporcje wydzielania Działanie
hormonów
Regulacja podstawowej
Komórki pęcherzykowe tarczycy Tyroksyna (tetrajodotyronina T4) 51
przemiany materii
Trijodotyronina T3 1
2 rodzaje produkcji:
- do światła pęcherzyka  magazynowane pod postacią tyreoglobuliny poprzez łączenie się z częścią białkową
- bezpośrednio do naczyo oplatających komórki pęcherzykowe.
Różnice w budowie komórki:
1. Produkująca do światła pęcherzyka  aparat Golgiego leży między pęcherzykiem a jądrem
2. Produkująca do naczyo  aparat Golgiego leży między jądrem, a zewnętrzną błoną komórkową
W razie nadczynnoÅ›ci hormon magazynowany jest w pÄ™cherzykach powodujÄ…c jego rozrost Ä…ð
powiÄ™kszenie gruczoÅ‚u Ä…ð wole
Komórki C wydzielają kalcytoninę (obniża poziom wapnia we krwi). Jest ona antagonistą PTH -
parathormonu wydzielanego przez przytarczyce. Komórki C ( C" -clear - komórki z jasną cytoplazmą lub  C"-
calcytonin) leżą w przestrzeni międzypęcherzykowej i nie dotykają pęcherzyków tarczycy.
3
 Rodzaj produkowanych hormonów Działanie
Komórka C Calcytonina Homeostaza wapniowa organizmu
Ä…ð hipokalcemia
Przy nadczynności związanej z kalcytoniną dochodzi do nierównomiernego przemieszczenia się wapnia
z krwioobiegu do kośdca powodując powstanie miejsc bardzo uwapnionych jak i z małą ilością wapnia. Chorobą
zwiÄ…zanÄ… z nadprodukcjÄ… kalcytoniny jest osteoporoza.
ROZWÓJ TARCZYCY  powstaje z płyty pomiędzy I a II kieszonką skrzelową, która ulega wakuolizacji tworząc
przewód (pozostałością po nim jest foramen cecum w trzonie języka).
PRZYTARCZYCE
Gruczoły występujące parzyście w liczbie 4 (górne i dolne).
Rodzaj komórek Rodzaj produkowanego hormonu działanie
Główne jasne (forma spoczynkowa)
Główne ciemne Parathormon Homeostaza wapniowa organizmy
- > hiperkalcemia
Kwasochłonne (oksvfilne)
TÅ‚uszczowe
Parathormon zabiera wapo z kośdca (odwapnienie), zwiększając jego stężenie w krwi (hiperkalcemia),
a stąd przekazuje go do innych narządów m.in. mięśni.
Nadczynnośd przytarczyc może powodowad chorobę zwaną tężyczką, która powoduje spastyczny
skurcz mięśni.
ROZWÓJ PRZYTARCZYC  z III kieszonki skrzelowej powstają przytarczyce dolne a z IV górne! (paradoks).
Tarczyca podczas rozwoju ulega inwersji, a przytarczyce zatopione w torebkÄ™ tarczycy wraz z niÄ….
NADNERCZA
1. Torebka Å‚Ä…cznotkankowa
2. Kora nadnerczy: syntetyzuje i uwalnia hormony steroidowe wytwarzane z cholesterolu
3. Rdzeo nadnerczy: syntetyzuje i uwalnia naczynioaktywne aminy
Warstwa kory nadnerczy Rodzaj produkowanych steroidów Przedstawiciel grupy steroidów
Warstwa kłębkowata  10% mineralokortykoidy Aldosteron
Dezoksykortykosteron
Warstwa pasmowata  75% glikokortykoidy Kortyzol, kortykosteron
Warstwa siatkowata  15% Androgeny, estrogeny dehydroepiandrosteron
Rdzeo nadnerczy: komórki Prekursor hormonu Rodzaj hormonu
Chromochłonne jasne Tyrozyna Noradrenalina
Chromochłonne ciemne adrenalina
UKA
AD APUD
Amine and amine Precursor Uptake and Decarbocsylation
Rozproszone gruczoły dokrewne wewnątrznabłonkowe zawierające komórki chromochłonne albo argentofilne:
1. komórki syntetyzujące klasyczne hormony np. kalcytonina, glukagon
2. komórki wydzielające neuropeptydy działające parakrynowo (substancja P, somatostatyna).
4
3. komórki stanowiące fragmenty neuronów przewodu pokarmowego i mózgu - uwalniane z nich
peptydy spełniają rolę neurotransmitterów
4. komórki receptorowe przekazujące informacje ze środowiska zewnętrznego do wnętrza organizmu
tzw. paraneurony
Umiejscowienie Wytwarzany peptyd Wytwarzana amina
Szyszynka Wazotocyna, gonadoliberyna melatonina
Przysadka, komórki:
Somatotropowe Hormon wzrostu ?
Prolaktynowe Prolaktyna ?
Gonadotropowe FSH, LH Serotonina, noradrenalina, dopamina
Kortykotropowe ACTH, beta-LPH
Beta-endorfina Histamine
Melanotropowe MSH, beta-LPH
Beta-endorfina ?
Tyreotropowe TSH ?
(x) nie zidentyfikowane Gastryna?
Tarczyca: Kalcytonina, katakalcyna, somatostatyna, VIP Katecholaminy
Komórki C serotonina
Ciała szyjne ACTH/MSH, VIP, kalcytonina Serotonina lub dopamina
Zwoje układu autonomicznego VIP, enkefaliny, substancja P, kalcytonina noradrenalina
Rdzeo nadnerczy:
Komórki typu A Chromogranina Adrenalina
Komórki typu B Enkefaliny, ACTH, VIP Noradrenalina
Skóra: Gastryna, ACTH, ADH, PTH promelanina
promelanocyty
Trzustka:
B Insulina Serotonina
A Glukagon Serotonina
D Somatostatyna Dopamina
D1 Wazoaktywny peptyd jelitowy (VIP) Dopamina
PP Polipeptyd trzustkowy Dopamina
Żołądek:
D Somatostatyna Dopamina
D1 VIP Dopamina
G Gastryna ?
P Bombezyna ?
X ? ?
EC1 Substancja P Serotonina
Jelito cienkie:
D Somatostatyna Dopamina
D1 VIP Dopamina
G Gastryna ?
P Bombezyna ?
EC1 Substancja P Serotonina
EC2 Motylina Serotonina
S Sekretyna ?
I Cholecystokinina Dopamina
K Żołądkowy peptyd hamujący (GIP) Serotonina
L Enteroglukagon Serotonina
N Neurotensyna Dopamina
Jelito grube:
D1 VIP Dopamina
EC Substancja P
L Motylina Serotonina
Enteroglukagon Serotonina
Oskrzela i płuca:
K Bombezyna Histamina
EC Substancja P Serotonina
5
HORMONY WYTWARZANE PRZEZ NOWOTWORY
1. Czynniki hiperkalcemiczne
- PTH
- TNF-alfa
- l,25(OH)2D3
- Prostaglandyny
2. Wazopresyna
3. ACTH
4. Kalcytonina
5. hCG i hMG
6. Kortykoliberyna
7. Somatoliberyna i somatostatyna
8. Erytropoetyna
9. Renina
10. Hormony przewodu pokarmowego (GIP, PP, VIP, somatostatyna, substancja P, motylina, gastryna,
glukagon, insulina)
NEUROIMMUNOENDOKRYNOLOGIA
Niektóre hormony, neuropetydy i neuroprzekaz
niki oddziaływają na procesu wzrostu, różnicowania
oraz czynności komórek układu immunologicznego = cytokiny
Do nich zaliczamy:
Interferony, interleukiny, hemopoetyny, kachetyny, transferrynÄ™, czynniki chemotaktyczne, klasyczne czynniki
wzrostu
" Interleukina 1 alfa - uwalnia CRF i podwzgórza oraz pośrednio ACTH z przysadki.
" Kortykosteroidy mają działanie immunosupresyjne blokują syntezę takich cytokin jak interleukina 1 alfa
i beta interleukiny 2 i interleukiny 6 oraz hamują aktywnośd komórek NK, wpływają na zjawisko apoptozy.
" Interleukina 1 beta zmniejsza stężenie we krwi T3 i T4 oraz TSH
" Interleukina 1 hamuje steroidogenezÄ™ w jÄ…drach i w jajnikach oraz hamuje proces luteinizujÄ…cy warstwy
ziarnistej jajnika
" Testosteron hamuje zarówno odpornośd komórkową jak i humoralną
" Estrogeny nasilają inwolucje grasicy, hamują odpornośd komórkową i nasilają odpornośd humoralną
REGULACJA CZYNNOÅšCI WYDZIELANIA WEWN
TRZNEGO (SPRZ
ŻENIA ZWROTNE)
" Sprzężenie zwrotne dodatnie (pobudzające)
" Sprzężenie zwrotne ujemne (hamujące)
Długa pętla ujemnego sprzężenia
Krótka pętla ujemnego sprzężenia
CHOROBY GRUCZOA
ÓW DOKREWNYCH:
" Nadczynnośd i niedoczynnośd gruczołu dokrewnego
" Gruczolak przysadki mózgowej (nadczynnośd określonych komórek)
" Tyreotoksykoza  nadczynnośd tarczycy
" Gruczolak przytarczyc (nadczynnośd)
Akromegalia - nadczynnośd komórek alfa  somatotropów (hormon wzrostu STH)  przerost dystalnych części
ciała  języka, nosa, uszu, dłoni.
ZESPÓA
CUSHINGA
Nadczynnośd kory nadnerczy (warstwy pasmowatej)  nadmiar kortyzolu we krwi
Cechy:
" Księżycowata twarz
" Szczupłe kooczyny
" Cienka skóra
" Skłonnośd do sioców
" Ogólna otyłośd:
- ZwisajÄ…cy brzuch
- Czerwone rozstępy
6
- Tzw. byczy kark
" Czerwone policzki
" Owrzodzenia podudzi
CHOROBA ADDISONA
Niedoczynnośd kory nadnerczy (warstwy pasmowatej) prowadzącej do niedoboru kortyzolu we krwi
Cechy:
" Bielactwo
" Zaburzenia pigmentacji:
Pigmentacja błony śluzowej
Pigmentacja brodawek piersiowych i zagięd kooczyn
Pigmentacja blizn
" Ciemny kolor włosów
" Plamy na twarzy
" Obniżenie wagi ciała
Wymioty
Jadłowstręt
Biegunki
" Osłabienie siły mięśni
" Obniżenie RR
ZESPÓA
WATERHAUSE-FRIEDRECHSENA
WstrzÄ…s nadnerczowy w wyniku posocznicy meningokowej
" Meningokoki we krwi (SEPSA)
" Sinica
" Wylewy podskórne
" Zapaśd naczyniowa
PHEOCHROMOCYTOMA
Rozrost komórek produkujących adrenalinę i noradrenalinę
" Bóle i zawroty głowy
" Potliwośd
" Wymioty
"  bicie serca
" Osłabienie mięśni
" Nadpobudliwośd
" Bladośd
" Dusznośd
" bóle brzucha i klatki piersiowej
CHOROBY TARCZYCY
Wrodzona niedoczynnośd tarczycy:
" Hormon tarczycy jest niezbędny dla rozwoju mózgu w 2 pierwszych latach życia. Gdy jego poziom jest
obniżony prowadzi to do niedorozwoju mózgowego i wzrostu
Nadczynnośd tarczycy  może by fizjologiczna  mija. W innym wypadku mamy od czynienia z chorobą Gravesa
 Basedova. Objawami jest wytrzeszcz oczu oraz wole.
7