Dwudziesto123aangelsa

Temat: Zniewolenie formą w "Ferdydurke" Gombrowicza.

"Ferdydurke" jest młodzieńczą powieścią Witolda Gombrowicza, która wprowadziła
go na szerokie literackie wody. Stała się ona przedmiotem ostrych dyskusji,
sporów, rozlicznych nieporozumień krytyki. Powieść można interpretować w
płaszczyźnie kulturowej, bądź egzystencjalnej. W tym drugim aspekcie jest to
powieść o tragicznym rozdarciu człowieka. Z jednej strony jest on określany
przez własną naturę, własną cielesność, z drugiej strony jest kształtowany przez
dziedzictwo kultury, członkiem określonej społeczności, która mu narzuca pewne
stereotypy, z tego też powodu nie może żyć dokładnie tak jak by chciał, jak by
wynikało to z jego natury. Bohaterowie "Ferdydurke" żyją w sidłach licznych
konwenansów i obowiązujących form. Gombrowicz nadaje temu ostatniemu słowu nowe
znaczenie. W jego pojęciu stanowi ono to, co nie jest indywidualne w jednostce,
to co narzuca jej otoczenie, staje się ono czynnikiem uspołecznienia. Człowiek
nieustannie podlega formom, ugina się pod ich naciskiem, lecz także jest ich
panem. Broni się przed ich dominacją, musi walczyć, musi przeciwstawiać się
narzuconym wzorom. Nie chce i nie może być tylko ich niewolnikiem. Ale nie dane
jest mu życie poza formami. Umożliwiają one kontakt z innymi, dzięki nim
człowiek jest istotą społeczną i może żyć we wspólnym świecie.
W myśl gombrowiczowskiej zasady człowiek nieustannie podlega formom i sam - jako
uczestnik życia społecznego - je tworzy. Ani tym, które zastał, ani tym, sam
zdołał ukształtować, nie może się jednak bezkrytycznie poddać, nie może się
zadowalać tym, że jest przez nie określany. Toteż równocześnie z rozważaniami o
formie, pojawia się idea dystansu wobec niej. "Dystans" wobec formy jest
podstawowym hasłem moralnym, jakie Gombrowicz formułuje. Człowiek nie może się
od formy wyzwolić, ale nie wolno mu się z tym absolutnie pogodzić. Musi sobie
uświadomić zarówno jej istnienie, jak sposoby działania i dzięki temu budować
wobec niej dystans, a więc zabiegać o wolność. Ów dystans tworzy pełną
perspektywę poznawczą, umożliwiającą i dostrzeżenie własnej pozycji w świecie
form, i ogarnięcie owego świata. On też pozwala na twórczość, na oryginalność, a
także na bycie sobą, szukanie siebie.
Dystans wobec formy jest pierwszym i podstawowym warunkiem autentyczności i
wolności. Jej poczucie daje gombrowiczowska zasada dominacji władzy nad
otoczeniem. Zaczyna się nad nim panować wtedy, gdy utwierdza się innych w swych
rolach, samemu pozostając z boku i swobodnie posługując się dowolnie wybranymi
maskami. Możliwość sterowania otoczeniem powstaje w chwili poznania rządzącego
nim wzoru.
Józio - bohater powieści - kompromituje konwenans "nowoczesnej rodziny"
mieszczańskiej Młodziaków, którzy pod przyjętą (nieświadomie) maską skrywali swą
prawdziwą naturę. Poprzez ujawnianie konwenansów, którym podlegają ludzie, można
burzyć te schematy.
Wolność w "Ferdydurke" nie jest wartością pozytywną, jest nagim istnieniem,
które dopiero poprzez wejście w świat innych ludzi może uzyskać jakiś sens.
Niestety to zaistnienie w świecie innych wiąże się z ugrzęźnięciem w formie. Na
tym polega dramatyczna antynomia istnienia ludzkiego, które pozostaje między
pustą wolnością, a wplątaniem w zastane wzory kulturalne.
Józio poszukuje siebie autentycznego, poszukuje egzystencji pozbawionej
konwenansów. W tym celu udaje się na wieś aby tam odnaleźć człowieka prostego,
mitycznej postaci nie uwięzionej w żadnej formie. Jak się jednak okazuje
uciekając od jednej formy wpada się w inną. "Przed gębą jest tylko ucieczka w
inną gębę". Słowo "gęba" to według Gombrowicza wspomniana już maska jaką narzuca
społeczność w jakiej żyjemy, kostium społeczno-kulturowy. Autor używa także
pojęcia "pupy", które ma zbliżone znaczenie. Odnoszą się oba do form, które
osłaniają biologiczną cielesność człowieka. Celem wędrówki Józia było
odnalezienie własnego kształtu. Ale w świecie ludzi, jak się okazało, nie można
mieć absolutnie indywidualnego kształtu. Każdy człowiek narzuca nam jakiś
element naszej formy. Jest ona uwięzieniem dla osobowości, lecz zarazem
warunkiem społecznego istnienia. Forma daje osobowość razem z jej
ograniczeniami.