Instrumenty finansowe
A
ukasz Szydełko
Plan prezentacji
1. Przypomnienie podstawowych wiadomości na temat akcji,
obligacji, kontraktów terminowych i opcji)
2. Prawne aspekty rachunkowości instrumentów finansowych
3. Pojęcie instrumentów finansowych
4. Klasyfikacja instrumentów finansowych według RMF
Aktywa finansowe przeznaczone do obrotu
Pożyczki udzielone i należności własne
Aktywa finansowe utrzymywane do terminu wymagalności
Aktywa finansowe dostępne do sprzedaży
5. Wycena instrumentów finansowych
6. Prezentacja instrumentów finansowych w sprawozdaniu
finansowym
Literatura
1. Rozporządzenie MF z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych
zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu
prezentacji instrumentów finansowych (Dz.U. 2001, nr 149, poz.1674)
2. Międzynarodowe Standardy Rachunkowości 2001, IASC, Londyn 2001
(MSR 32, MSR 39)
3. Helin A., Sztuczyńska H., Wasilewska J., Rachunkowość instrumentów
finansowych, ODDK, Gdańsk 2003.
4. Gos W., Bachor A., Rachunkowość instrumentów finansowych, Szczecin
2003
Akcje
" Definicja akcji
 Instrument finansowy o charakterze własnościowym.
 Posiadacz akcji (akcjonariusz) jest współwłaścicielem
podmiotu emitującego akcje.
 Podmiotem emitującym akcje jest spółka akcyjna.
 Stronami kontraktu są:
" emitent akcji,
" posiadacz akcji (akcjonariusz).
 Oprócz prawa własności akcja może dawać inne prawa
związane z akcją.
Akcje
" Definicja akcji - c.d.
 Innymi prawami związanymi z akcją mogą być:
" prawo do dywidendy
(prawo do udziału w zyskach spółki),
" prawo poboru
(prawo do zakupu akcji nowej emisji po cenie emisyjnej),
" prawo do głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy,
" prawo do udziału w masie upadłościowej spółki w razie jej upadłości.
(Powyższe prawa nie muszą dotyczyć wszystkich akcji.)
Akcje
" Cel emisji akcji
 Pozyskanie kapitału na sfinansowanie
przedsięwzięć inwestycyjnych.
 Kapitał pozyskany z emisji akcji zalicza się
do kapitału własnego spółki
(część kapitału własnego pochodząca z emisji
akcji
to kapitał akcyjny).
Akcje
" Wartość akcji
 Wartość nominalna (par value)
" wielkość kapitału akcyjnego przypadająca na jedną akcję.
 Wartość emisyjna
" cena, po jakiej akcja sprzedawana jest w momencie emisji jej
pierwszemu posiadaczowi.
 Wartość księgowa (book value)
" wartość aktywów netto spółki przypadająca na jedną akcję.
 Wartość rynkowa
" cena, po jakiej akcja jest kupowana i sprzedawana na rynku.
(najważniejsza miara wartości akcji)
Akcje
" Prawo do dywidendy
 Prawo do dywidendy to jedno z najważniejszych praw przysługujących
akcjonariuszom.
 Spółka, która osiąga zysk dokonuje podziału zysku netto na:
" zysk zatrzymany (retained earning),
" zysk podzielony, czyli tzw. dywidendę (dividend).
 Potoczne rozumienie dywidendy:
" wielkość dywidendy przypadającej na jedną akcję.
Akcje
" Prawo do dywidendy - c.d.
 Decyzja o podziale zysku
" Kto podejmuje?
 walne zgromadzenie akcjonariuszy.
" Problem:
 im większy zysk zatrzymany,
tym większy kapitał własny,
a więc i większe możliwości finansowania przedsięwzięć inwestycyjnych;
 im mniejszy zysk zatrzymany,
tym większa dywidenda,
a więc i większy (bieżący) dochód akcjonariuszy.
Akcje
" Prawo do dywidendy - c.d.
 Daty związane z dywidendą:
" data walnego zgromadzenia akcjonariuszy,
" dzień ustalenia prawa do dywidendy,
" data wypłaty dywidendy.
Akcje
" Prawo poboru
 Do czego uprawnia?
" Do zakupu akcji nowej emisji
przez posiadacza akcji starej emisji
po ustalonej cenie emisyjnej,
z reguły niższej niż rynkowa.
 Prawo poboru można traktować jako formę rekompensaty dla
posiadaczy akcji starej emisji za to, że po dokonaniu nowej emisji przez
spółkę liczba akcji się zwiększa, a więc udział dotychczasowych
posiadaczy akcji we własności spółki uległby zmniejszeniu, jeśli nie
zakupiliby oni akcji nowej emisji.
Akcje
" Prawo poboru - c.d.
 Przykład
" Po pierwszej emisji
 Liczba akcji pierwszej emisji: 1 mln (szt.).
 Obecna wartość rynkowa jednej akcji: 30 PLN.
 Wartość rynkowa spółki: 30 mln PLN.
" Spółka potrzebuje dodatkowo 5 mln PLN na sfinansowanie pewnego
przedsięwzięcia; zapadła decyzja: nowa emisja.
" Warunki nowej emisji:
 Cena emisyjna: 25 PLN.
 Liczba akcji nowej emisji: 200 000 (szt.).
 Liczba starych akcji przypadających na jedną nową: 5 (szt.).
Akcje
" Prawo poboru - c.d.
 Przykład - c.d.
" Załóżmy, że spółka emituje tyle praw poboru,
ile jest akcji starej emisji.
Prawa te otrzymują dotychczasowi akcjonariusze.
To znaczy, że:
jedna akcja starej emisji zawiera jedno prawo poboru.
" Ile praw poboru potrzeba, aby mieć możliwość
zakupienia jednej akcji nowej emisji
(po ustalonej korzystnej cenie emisyjnej)?
 5 praw poboru uprawnia do zakupu 1 akcji nowej emisji.
Akcje
" Prawo poboru - c.d.
 Daty związane z prawem poboru
" data decyzji o nowej emisji,
" data ustalenia prawa poboru,
" data ustania prawa poboru
Najważniejsza data.
Wszyscy inwestorzy, którzy w tym
dniu posiadają akcje, uzyskują
prawo poboru.
Akcje
" Prawo poboru - c.d.
 Co inwestor może zrobić z posiadanym prawem poboru?
" sprzedać je,
prawo poboru jest instrumentem finansowym i może (choć nie musi) być
przedmiotem osobnego obrotu,
" skorzystać z prawa poboru, zakupując akcje nowej emisji po cenie
emisyjnej,
" trzymać prawo poboru aż do dnia jego ustania (nie skorzystać z prawa
poboru)
jest to zwykle wariant nieatrakcyjny, gdyż cena emisyjna wyznaczana jest na
poziomie niższym niż cena rynkowa.
Akcje
" Akcje zwykłe i uprzywilejowane
 Najważniejszy sposób klasyfikacji akcji to podział na:
" akcje zwykłe,
" akcje uprzywilejowane.
 Czego może dotyczyć uprzywilejowanie?
" dywidendy,
" prawa głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy,
" prawa udziału w masie upadłościowej spółki.
Akcje
" Akcje zwykłe i uprzywilejowane
 Akcja uprzywilejowana co do dywidendy
" Posiadacz ma prawo do stałej (zazwyczaj) dywidendy,
niezależnie od:
 sytuacji finansowej spółki, w tym wyniku finansowego,
 decyzji walnego zgromadzenia akcjonariuszy
(decyzja WZA w sprawie dywidendy dotyczy tylko
akcji zwykłych oraz akcji uprzywilejowanych pod innym względem, ale nie
uprzywilejowanych co do dywidendy).
Akcje
" Akcje zwykłe i uprzywilejowane
 Akcja uprzywilejowana co do głosu na WZA
" Posiadacz ma prawo do więcej niż 1 głosu na WZA.
Jest to nie więcej niż 5 głosów.
Akcje
" Akcje zwykłe i uprzywilejowane
 Akcja uprzywilejowana co do prawa udziału w masie upadłościowej
" Posiadacz ma pierwszeństwo przed zwykłymi akcjonariuszami (oraz
akcjonariuszami inaczej uprzywilejowanymi) jeśli chodzi o jego udział w
majątku spółki w razie ogłoszenia jej upadłości.
Oczywiście nie zmienia to faktu,
że w pierwszej kolejności zaspokajane
są roszczenia Skarbu Państwa
oraz dawców kapitału obcego.
Akcje
" Najczęściej wykorzystywane wskaz
niki
charakteryzujące akcje - c.d.
 Zysk przypadający na jedną akcję (earning per
share, EPS):
EPS = E / N.
 Dywidenda przypadająca na jedną akcję:
D = E(1-f) / N.
 Wskaz
nik cena-zysk (price-earnings ratio, P/E):
(P/E) = P / EPS.
Przy czym:
E - zysk netto,
N - liczba wyemitowanych akcji
f - wskaz
nik zatrzymania,
E(1-f) - zysk zatrzymany,
P - cena rynkowa jednej akcji.
Akcje
" Najczęściej wykorzystywane wskaz
niki
charakteryzujące akcje - c.d.
 Stopa dywidendy (dividend yield, DY):
DY = D / P.
 Wskaz
nik wypłaty dywidendy (payout ratio):
lub:
(1-f) = D / EPS.
(1-f) = E(1-f) / E ,
ale taki zapis byłby
 Wskaz
nik pokrycia dywidendy (cover ratio):
zapisem tożsamości.
CR = EPS / D.
Przy czym:
D - dywidenda przypadająca na jedną akcję,
P - cena rynkowa jednej akcji,
EPS - zysk netto przypadający na jedną akcję.
Akcje
" Najczęściej wykorzystywane wskaz
niki
charakteryzujące akcje - c.d.
 Wskaz
nik cena-wartość księgowa (price-book value
ratio):
P / BV,
gdzie:
P - cena rynkowa jednej akcji,
BV - wartość księgowa jednej akcji.
Przypomnijmy, że wartość księgowa
akcji to jest wartość aktywów netto
spółki przypadająca na jedną akcję.
Akcje
" Interpretacja wybranych wskaz
ników
 Wskaz
nik cena-zysk (P/E)
" Jeden ze wskaz
ników najczęściej analizowanych
przez inwestorów.
" Najczęściej interpretowany następująco:
 Gdy jego wartość jest niska, to akcja jest tania (jeśli uwzględnić zysk netto spółki
przypadający na jedną akcję), a więc jej zakup jest atrakcyjną inwestycją. Z kolei jeśli
wskaz
nik (P/E) jest wysoki, to akcja jest  droga w stosunku do przypadającego na nią zysku.
" Niekiedy możliwa jest też jednak inna interpretacja:
 Wysoki wskaz
nik (P/E) może świadczyć, że spółka rozwija się
i rynek oczekuje wzrostu zysku netto spółki w przyszłości, oraz że oczekiwania te zostały już
częściowo odzwierciedlone w cenie akcji.
Akcje
" Interpretacja wybranych wskaz
ników
 Wskaz
nik cena-zysk (P/E) - c.d.
" Częsty problem przy interpretacji wskaz
nika (P/E):
 zysk netto - pochodzi z przeszłości:
zwykle: zannualizowany zysk z ostatniego kwartału,
rzadziej: zannualizowany zysk z ostatniego półrocza,
czasem: zysk z ostatniego roku.
 Cena rynkowa - aktualna cena rynkowa akcji w chwili wyznaczania wskaz
nika.
 Może to powodować, że tak obliczony wskaz
nik (P/E) jest dezinformujący.
" Propozycja rozwiązania:
 Prognoza zysku netto zamiast zysku historycznego.
Akcje
" Interpretacja wybranych wskaz
ników
 Stopa dywidendy (DY)
" Do kogo adresowana?
 Przede wszystkim do inwestorów długoterminowych.
" Im wyższa, tym akcja atrakcyjniejsza jako inwestycja
długoterminowa
(jeżeli akcję potraktować jako inwestycję o charakterze
zbliżonym do depozytu bankowego, czy też obligacji).
- czyli jako inwestycję
przynoszącą (raczej) stabilne dochody
w regularnych odstępach czasu.
Akcje
" Interpretacja wybranych wskaz
ników
 Wskaz
nik wypłaty i wskaz
nik pokrycia dywidendy
" Informuje o zdolności spółki do wypłacania dywidendy.
" Interpretacja wskaz
nika wypłaty dywidendy i wskaz
nika pokrycia dywidendy
jest dokładnie odwrotna:
 niski wskaz
nik wypłaty i wysoki wskaz
nik pokrycia oznacza,
że uzyskiwany przez spółkę zysk netto daje jej większą możliwość zrealizowania
zadeklarowanego planu wypłaty dywidendy,
niż by to było w sytuacji wysokiego wskaz
nika wypłaty i niskiego wskaz
nika
pokrycia dywidendy).
Akcje
" Kwity depozytowe
 Definicja kwitu depozytowego (depository receipt)
" Kwit depozytowy jest instrumentem finansowym, który:
 jest emitowany przez instytucję finansową pewnego kraju,
 reprezentuje określoną liczbę akcji pewnej spółki, zdeponowanych w banku w
kraju, w którym znajduje się ta spółka,
 może być przedmiotem obrotu na giełdzie w innym kraju niż kraj spółki (a także
kraj emitenta tego instrumentu finansowego),
 daje jego posiadaczowi prawa wynikające z akcji, na które jest wystawiony, czyli
np.:
prawo do dywidendy,
prawo poboru akcji nowej emisji,
prawo głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy.
Akcje
" Kwity depozytowe
 Najbardziej znane kwity depozytowe:
" amerykańskie kwity depozytowe
(ADR, American Depository Receipts),
" globalne kwity depozytowe
(GDR, Global Depository Receipts).
(umożliwiające spółce wejście na
więcej niż jeden rynek zagraniczny)
Akcje
" Rynek akcji w Polsce
 Prawo regulujące obrót akcjami w Polsce:
" Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi
ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. z póz
n. zmianami,
Dz.U. Nr 118, poz. 754 i Nr 141, poz. 945, z 1998 r.,
najnowsze zmiany:
Dz.U. z 2004 r. Nr 64, poz. 594, Nr 91, poz. 871, Nr 96, poz. 959,
Nr 116, poz. 1205,Nr 146, poz.1546.
" Kodeks handlowy
Akcje
" Rynek akcji w Polsce
 Rodzaje rynku publicznego:
" Rynek giełdowy
 Akcje są notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych
w Warszawie
" Rynek pozagiełdowy:
 Akcje są notowane na rynku regulowanym CeTo
(obecnie:  MTS-CeTO S.A. ,
dawniej:  Centralna Tabela Ofert S.A. )
Obligacje
" Definicja obligacji
 Obligacja (bond) - ogólnie
" Instrument finansowy będący instrumentem dłużnym (wierzycielskim).
" Występują dwie strony kontraktu:
 emitent,
 posiadacz.
" Emitent - strona która zaciąga kredyt,
" Posiadacz - strona, udzielająca kredytu.
" Emitent jest zobowiązany do wykupu obligacji.
" Ponadto - jeżeli obligacja nie jest tak zwana obligacją zerokuponową -
emitent płaci odsetki posiadaczowi.
Obligacje
" Definicja obligacji
 Obligacja - c.d.
" Obligacja jest to instrument finansowy, w przypadku
którego
emitent zobowiązuje się do zapłacenia posiadaczowi
w określonym terminie
ustalonej sumy (tzw. wartości nominalnej)
oraz (ewentualnie) odsetek.
Obligacje
" Podstawowe charakterystyki obligacji
 Termin wykupu (maturity)
" Czas, po upływie którego posiadacz otrzymuje od
emitenta wartość nominalną obligacji.
" Po upływie terminu wykupu obligacja traci ważność.
" W przypadku obligacji z opcją wcześniejszego wykupu
jest to przedział czasu między najwcześniejszym a
ostatecznym terminem wykupu.
Obligacje
" Podstawowe charakterystyki obligacji
 Wartość nominalna (par value, face value, nominal value)
" Kwota płacona posiadaczowi po upływie terminu wykupu.
" Obligacja w momencie emisji jest sprzedawana po cenie emisyjnej, która
może być (i często jest) różna od wartości nominalnej)
" Następnie obligacja może być przedmiotem obrotu na rynku wtórnym
(giełdowym lub pozagiełdowym), gdzie jest sprzedawana i kupowana
po cenie rynkowej. Cena rynkowa może być niższa, równa lub wyższa
od wartości nominalnej.
Obligacje
" Podstawowe charakterystyki obligacji
 Odsetki ((coupons), oprocentowanie (interest))
" Odsetki są zazwyczaj wyrażone za pomocą stopy odsetek (oprocentowania
obligacji).
" Stopa odsetek podawana jest jako procent wartości nominalnej.
" Stopa odsetek podawana jest w skali rocznej.
" Odsetki mogą być płacone w okresach rocznych lub innych niż roczne (np. w
USA często co pół roku).
" Przepływy pieniężne obligacji o stałym oprocentowaniu (posiadacz):
IIIIN+I
czas
PB
Obligacje
" Podstawowe charakterystyki obligacji
 Oprocentowanie - c.d.
" Ze względu na oprocentowanie obligacje dzielimy na:
 obligacje o stałym oprocentowaniu (fixed interest bonds),
 obligacje o zmiennym oprocentowaniu (floating rate notes),
 obligacje zerokuponowe (zero coupon bonds).
Obligacje
" Podstawowe charakterystyki obligacji
 Stopa dochodu obligacji
(stopa dochodu w okresie do wykupu
- yield to maturity (YTM))
" Stopa dochodu YTM jest to stopa dochodu z inwestycji polegającej na zakupie
obligacji po cenie P,
przetrzymaniu jej do terminu wykupu
oraz reinwestowaniu dochodów
uzyskanych w okresie posiadania obligacji
po stopie YTM aż do terminu wykupu.
" Inaczej: taka stopa, jaką należałoby wykorzystać do dyskontowania wszystkich
dodatnich przepływów pieniężnych
z obligacji, aby suma tych zdyskontowanych przepływów pieniężnych była równa cenie
P (wewnętrzna stopa zwrotu).
Obligacje
" Rodzaje obligacji
 Ze względu na oprocentowanie:
" obligacje o stałym oprocentowaniu (fixed interest bonds),
" obligacje o zmiennym oprocentowaniu (floating rate
notes),
" obligacje zerokuponowe (zero coupon bonds).
 Ze względu na emitenta:
" obligacje skarbowe (treasury bonds)
" komunalne (municipal bonds),
" przedsiębiorstw (corporate bonds).
Obligacje
" Rodzaje obligacji - c.d.
 Ze względu na dodatkowe prawa przysługujące
posiadaczowi i emitentowi:
" klasyczne obligacje dłużne (wierzycielskie) - bez
wbudowanych opcji
(plain vanilla bonds),
" obligacje zamienne (convertible bonds),
" obligacje z opcją wykupu na żądanie emitenta (callable
bonds),
" obligacje z opcją wykupu na żądanie posiadacza
(puttable bonds)
Obligacje
" Rodzaje obligacji - c.d.
 Obligacje zamienne
" Dają prawo posiadaczowi do zamiany w ustalonym okresie (zwykle
rozpoczynającym się póz
niej niż dzień emisji)
na akcje emitenta.
" Czasem prawo do zamiany obligacji może dotyczyć innego instrumentu
finansowego niż akcja emitenta.
" Podstawowa charakterystyka:
 współczynnik zamiany (conversion ratio).
" Obligacja zamienna jest złożona z dwóch instrumentów:
 zwykłej obligacji (klasycznej obligacji),
 prawa do zamiany.
Obligacje
" Rodzaje obligacji - c.d.
 Obligacje zamienne - c.d.
" Czasem jeszcze bardziej złożona:
 klasyczna obligacja,
 prawo do zamiany,
 prawo emitenta do wcześniejszego wykupu obligacji, o ile cena
akcji przekroczy pewien próg.
Zabezpiecza emitenta przed nieakceptowalnie wysoką stratą,
jaka wynikałaby z obowiązku dokonania zamiany obligacji na akcje,
gdyby wartość akcji wzrosła bardziej niż przewidywano.
Obligacje
" Rodzaje obligacji - c.d.
 Obligacje zamienne - c.d.
" Wartość obligacji zamiennej a wartość klasycznej obligacji
 ponieważ prawo do zamiany otrzymuje posiadacz,
obligacja zamienna ma większą wartość niż klasyczna obligacja o tych samych
pozostałych charakterystykach.
 Różnicą jest wartość prawa do zamiany.
" W przypadku obligacji zamiennej z opcja przedterminowego wykupu przez
emitenta
 wartość prawa do zamiany zwiększa wartość obligacji,
 wartość opcji wykupu na żądanie emitenta zmniejsza wartość obligacji.
Pconv. = PB + Cconv. - Ccall
Obligacje
" Rodzaje obligacji - c.d.
 Obligacje z opcją wykupu na żądanie emitenta
" Dają emitentowi prawo wcześniejszego wykupu (przed terminem wykupu)
przy ustalonej cenie.
" Podstawowe charakterystyki:
 cena wykupu (przy wcześniejszym wykupie),
 okres, w którym może nastąpić wcześniejszy wykup
(zwykle nie pokrywa się z całym okresem od emisji do terminu wykupu)
" Obligacja callable jest złożona z dwóch instrumentów:
 klasycznej obligacji,
 prawa emitenta do wcześniejszego wykupu.
Obligacje
" Rodzaje obligacji - c.d.
 Obligacje z opcją wykupu na żądanie emitenta - c.d.
" Wartość obligacji z opcją wykupu na żądanie emitenta
a wartość klasycznej obligacji
 ponieważ prawo do wcześniejszego wykupu otrzymuje emitent,
obligacja callable ma mniejszą wartość niż klasyczna obligacja
o tych samych pozostałych charakterystykach.
 Różnicą jest wartość prawa do wcześniejszego wykupu.
Pcallable = PB - Ccall
Obligacje
" Rodzaje obligacji - c.d.
 Obligacje z opcją wykupu na żądanie posiadacza
" Dają posiadaczowi prawo wcześniejszego wykupu (przed terminem wykupu)
przy ustalonej cenie.
" Podstawowe charakterystyki:
 cena wykupu (przy wcześniejszym wykupie),
 okres, w którym może nastąpić wcześniejszy wykup
(zwykle nie pokrywa się z całym okresem od emisji do terminu wykupu)
" Obligacja puttable jest złożona z dwóch instrumentów:
 klasycznej obligacji,
 prawa posiadacza do wcześniejszego wykupu.
Obligacje
" Rodzaje obligacji - c.d.
 Obligacje z opcją wykupu na żądanie posiadacza - c.d.
" Wartość obligacji z opcją wykupu na żądanie posiadacza
a wartość klasycznej obligacji
 ponieważ prawo do wcześniejszego wykupu otrzymuje posiadacz,
obligacja puttable ma większą wartość niż klasyczna obligacja
o tych samych pozostałych charakterystykach.
 Różnicą jest wartość prawa do wcześniejszego wykupu.
Pputtable = PB + Cput
Obligacje
" Rynek obligacji w Polsce
 Akty prawne
" Ustawa o obligacjach
" Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi
 Zasady (dotyczy przedsiębiorstw i samorządów lokalnych)
" Wartość emitowanych obligacji nie może być większa niż:
 50% kapitału własnego lub zakładowego, funduszu statutowego, nie obciążonego
zobowiązaniami,
 20% planowanych rocznych przychodów gminy.
" Dopuszcza się możliwość zwiększenia wartości emisji, pod warunkiem
uzyskania gwarancji banku lub innej jednostki gospodarczej.
Obligacje
" Rynek obligacji w Polsce
 Zasady emisji - c.d.
" Środki uzyskane z emisji obligacji można przeznaczyć
tylko
na określone w obligacji cele.
Obligacje
" Rynek obligacji w Polsce
 Obligacje skarbowe
" Rola
 pokrywanie deficytu budżetowego i zobowiązań społecznych Skarbu Państwa.
" Rodzaje obligacji skarbowych
 hurtowe
dla dużych podmiotów, sprzedawane w drodze przetargu,
 detaliczne
adresowane głównie do osób fizycznych / gospodarstw domowych,
sprzedawane za pośrednictwem biur maklerskich.
Obligacje
" Rynek obligacji w Polsce
 Obligacje skarbowe - c.d.
" Obligacje hurtowe:
 dwuletnie zerokuponowe (OK),
 pięcioletnie o stałym oprocentowaniu (PS),
 dziesięcioletnie o stałym oprocentowaniu (DZ),
 dziesięcioletnie o zmiennym oprocentowaniu (DZ).
" Obligacje detaliczne:
 dwuletnie o stałym oprocentowaniu (DOS),
 trzyletnie o zmiennym oprocentowaniu (TZ),
 czteroletnie indeksowane (COI).
Obligacje
" Rynek obligacji w Polsce
 Obligacje skarbowe - c.d.
" Oznaczenia:
 Litery - rodzaj, np. TZ - trzylatnia o zmiennym oprocentowaniu,
 Cyfry - termin wykupu:
dwie pierwsze - miesiąc,
dwie kolejne - rok,
 np.:
COI0509 - czteroletnie oszczędnościowe indeksowane obligacje
o terminie wykupu w maju 2009 r.
(dokładne daty wykupu podane w liście emisyjnym;
w tym akurat przypadku obligację można przedstawić
do wykupu w okresie od 2 do 31 maja 2009 r.)
Obligacje
" Rynek obligacji w Polsce
 Rynek wtórny
" GPW
 skarbowe hurtowe,
 przedsiębiorstw
(obecnie pięciu dużych spółek spółek z polskiego rynku oraz Europejskiego Banku
Inwestycyjnego z siedzibą w Luksemburgu).
" CeTO (spółka MTS - CeTO)
 Rynek MTS Poland - rynek hurtowy funkcjonujący w ramach Systemu Dealerów Skarbowych
Papierów Wartościowych zorganizowanego przez Ministerstwo Finansów,
 Rynek CeTO - regulowany rynek pozagiełdowy - hurtowy rynek instrumentów dłużnych
głównie dla instytucji finansowych; notowane obligacje skarbowe, komunalne i
przedsiębiorstw.
Obligacje
" Rynek obligacji w Polsce
 Obligacje skarbowe - c.d.
" Przykład indeksowania odsetek w czteroletniej oszczędnościowej obligacji
indeksowanej COI0509:
 Stopa procentowa dla danego okresu odsetkowego jest obliczana na podstawie stopy
wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych, przyjmowanej dla 12 miesięcy i ogłaszanej
przez
Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego
w miesiącu poprzedzającym
pierwszy miesiąc danego okresu odsetkowego,
powiększonej w pierwszym okresie odsetkowym o marżę
w wysokości 2,0%,
a w następnych okresach odsetkowych
o stałą marżę w wysokości 3,0%.
Kontrakty terminowe -
przypomnienie
Kontrakt terminowy - jest to umowa, w
której dwie strony zobowiązują się do
zawarcia w ustalonym okresie w przyszłości
transakcji po ustalonej cenie dotyczącej
przyszłej wartości instrumentu bazowego (np.
indeksu, akcji, waluty)
Kontrakty terminowe -
przypomnienie
Izba
Izba
rozrachunkowa
rozrachunkowa
(gwarantuje rozliczenia)
(gwarantuje rozliczenia)
Kupujący Sprzedający
Kupujący Sprzedający
(pozycja długa) (pozycja krótka)
symetria zobowiązań
symetria zobowiązań
Kontrakty terminowe -
przypomnienie
Otwarcie pozycji:
kupno kontraktu terminowego (pozycja długa)
kupno kontraktu terminowego (pozycja długa)
sprzedaż kontraktu terminowego (pozycja krótka)
sprzedaż kontraktu terminowego (pozycja krótka)
Zamknięcie pozycji:
przyjęcie pozycji odwrotnej na tej samej serii kontraktu
przyjęcie pozycji odwrotnej na tej samej serii kontraktu
Kontrakty terminowe -
przypomnienie
inwestor zarabia na wzroście instrumentu podstawowego
inwestor traci na spadku instrumentu podstawowego
Liniowy profil wypłaty!
Liniowy profil wypłaty!
zysk
zysk
strata instrument
strata instrument
podstawowy
podstawowy
(np. WIG20)
(np. WIG20)
Kontrakty terminowe -
przypomnienie
inwestor zarabia na spadku instrumentu podstawowego
inwestor traci na wzroście instrumentu podstawowego
Liniowy profil wypłaty!
Liniowy profil wypłaty!
zysk
zysk
Instrument
Instrument
strata
strata
podstawowy
podstawowy
(np. WIG20)
(np. WIG20)
Kontrakty terminowe -
przypomnienie
miejsce występowania  rynek giełdowy (ryzyko w
kontrakcie w większości przejmuje giełda)
instrument standaryzowany
zależność ceny kontraktu od ceny instrumentu
podstawowego
możliwość zamknięcia pozycji w dowolnym momencie
lub przytrzymania kontraktu do czasu wygaśnięcia
depozyty zabezpieczające
marking-to-market (codzienne rozliczanie pieniężne)
dzienny limit zmian cen
OPCJE
OPCJE
-przypomnienie
Opcje - przypomnienie
Opcja jest to instrument dający nabywcy prawo do:
kupna (opcja call) lub sprzedaży (opcja put)
w przyszłym, określonym z góry, terminie
po określonej z góry cenie wykonania
instrumentu podstawowego dla tej opcji (np.
akcji, indeksu, waluty, towaru)
Opcje - przypomnienie
Nabywca opcji za swoje prawo płaci sprzedawcy opcji
(wystawcy) premię opcyjną (cenę opcji)
W zamian za premię wystawca przyjmuje
zobowiązanie do:
 sprzedaży instrumentu podstawowego (w przypadku
opcji call)
 kupna instrumentu podstawowego (w przypadku
opcji sprzedaży)
na żądanie posiadacza opcji
Opcje - przypomnienie
Rozliczenie wykonania opcji może następować przez:
dostawę instrumentu podstawowego
lub
rozliczenie różnicy między ceną instrumentu
podstawowego (cena rozliczeniowa) a ceną
wykonania; wypłatę kwoty rozliczenia
Instrumentem podstawowym w opcjach na WIG20
jest indeks WIG20
Opcje na indeks rozliczane są pieniężnie
Opcje - przypomnienie
Opcje na GPW są opcjami typu
europejskiego (mogą być wyłącznie
wykonane w dniu wygaśnięcia)
Wykonanie w dniu wygaśnięcia jest
automatyczne
Opcje - przypomnienie
Opcje są przedmiotem obrotu giełdowego,
więc można zamknąć swoją pozycję w
dowolnym dniu do dnia wygaśnięcia włącznie
poprzez zawarcie transakcji przeciwstawnej,
tzn:
 wystawienie opcji tej samej serii, gdy
wcześniej opcja została nabyta
 nabycie opcji tej samej serii, gdy wcześniej
opcja została wystawiona
Opcje - przypomnienie
cena jaką musi zapłacić nabywca opcji jej wystawcy w
zamian za prawo, które posiada w wyniku nabycia
opcji
stanowi wynagrodzenie wystawcy za przyjęcie na
siebie zobowiązania
PREMIA OPCYJNA STANOWI:
maksymalny możliwy zysk wystawcy opcji
maksymalną możliwą stratę nabywcy opcji
Opcje - przypomnienie
Indeks WIG20 podawany jest w punktach, więc
notowanie opcji również odbywa się w punktach.
Premia opcyjna jest ceną opcji wyrażoną w złotych.
Cena opcji (premia opcyjna) = Kurs Opcji * 10 zł (mnożnik)
np.
kurs opcji = 18 pkt.
cena opcji na GPW = 180 zł (tyle płaci nabywca za opcję z
kursem 18 pkt.)
Opcje - przypomnienie
Nabywca (strona długa) Wystawca (strona krótka)
Nabywca (strona długa)
Wystawcą może być również
Nabywcą może być każdy
Nabywcą może być każdy
każdy inwestor
inwestor
inwestor
Wystawca musi wnieść
Nabywca nie musi wnosić
Nabywca nie musi wnosić
depozyt zabezpieczający
depozytu
depozytu
Wystawca nie wie ile może
zabezpieczającego
zabezpieczającego
najwięcej stracić, zna tylko
Nabywca z góry wie ile
Nabywca z góry wie ile
swój maksymalny zysk
może najwięcej stracić
może najwięcej stracić
płaci premię
przyjmuje na
nabywa prawo
otrzymuje
opcyjną
siebie
premię opcyjną
zobowiązanie
Opcje - przypomnienie
Inwestorzy mają do dyspozycji cztery rodzaje pozycji
Inwestorzy mają do dyspozycji cztery rodzaje pozycji
na rynku opcji:
na rynku opcji:
Nabycie opcji call
Nabycie opcji call
Wystawienie opcji call
Wystawienie opcji call
Nabycie opcji put
Nabycie opcji put
Wystawienie opcji put
Wystawienie opcji put
Wystawianie opcji jest bardziej ryzykowne!
Wystawianie opcji jest bardziej ryzykowne!
Opcje - przypomnienie
OPCJA CALL OPCJA PUT
OPCJA CALL OPCJA PUT
Prawo do kupna Prawo do sprzedaży
Prawo do kupna Prawo do sprzedaży
Zobowiązanie
Zobowiązanie
Zobowiązanie do
Zobowiązanie do
do sprzedaży
do sprzedaży
kupna
kupna
ASYMETRIA ZOBOWI
ZAC
!
ASYMETRIA ZOBOWI
ZAC
!
NABYWCA
NABYWCA
WYSTAWCA
WYSTAWCA
Opcje - przypomnienie
nabywca opcji call wykonuje opcję tylko wtedy gdy w
dniu wygaśnięcia:
wartość WIG20 > kurs wykonania opcji
wartość WIG20 > kurs wykonania opcji
S>X
S>X
otrzymuje wtedy od wystawcy opcji call sumę
pieniężną równą:
wartość WIG20  kurs wykonania opcji
wartość WIG20  kurs wykonania opcji
S X
S X
Opcje - przypomnienie
Nabywca opcji
Nabywca opcji
CALL zarabia
CALL zarabia
na wzroście
na wzroście
indeksu WIG20
indeksu WIG20
Opcje - przypomnienie
dochód dla nabywcy opcji call
Nieliniowy profil wypłaty!
Nieliniowy profil wypłaty!
zysk
zysk
X X+P
+
0
S
strata
strata
-
Oznaczenia:
-P
X  kurs wykonania opcji
P  premia opcyjna
S  wartość indeksu WIG20
Opcje - przypomnienie
DZIŚ
Wartość indeksu WIG20  1750 pkt.
Inwestor nabywa opcję call na indeks WIG20 z kursem wykonania 1800 pkt.
Kurs opcji  60 pkt. Inwestor płaci premię w wysokości 600 zł.
DZIEC
WYGAŚNI
CIA
1) Wartość indeksu WIG20  1900 pkt.
Nabywca opcji call wykonuje opcję. Otrzymuje od wystawcy:
S-X = (1900 pkt 1800 pkt)*10zł = 1000 zł.
Zwrot z inwestycji w opcję = (1000-600)/600 = 66,6%
Tymczasem indeks WIG20 wzrósł zaledwie o 8,5%
2) Gdyby w dniu wygaśnięcia wartość indeksu WIG20 znalazła się
poniżej 1800 pkt. (tj. poniżej kursu wykonania opcji), np.. 1795 pkt. ,
wtedy nabywca nie wykonałby opcji.
Zwrot z inwestycji w opcję = -100%
Nabywca traci premię (czyli całość zainwestowanego kapitału)
Wystawca zatrzymuje premię i nie musi nic płacić nabywcy
Opcje - przypomnienie
jeśli nabywca opcji call w dniu wygaśnięcia zdecyduje się
wykonać opcję, to wystawca wypłaci nabywcy kwotę
pieniężną równą:
wartość WIG20  kurs wykonania opcji
wartość WIG20  kurs wykonania opcji
S X
S X
jeśli nabywca nie wykona opcji wystawca nic nabywcy nie
płaci
Opcje - przypomnienie
Wystawca opcji
Wystawca opcji
CALL zarabia
CALL zarabia
jeśli indeks
jeśli indeks
WIG20 nie
WIG20 nie
wzrasta
wzrasta
Opcje - przypomnienie
Wystawienie opcji call
Wystawienie opcji call
dochód dla wystawcy opcji call
Nieliniowy profil wypłaty!
Nieliniowy profil wypłaty!
P
zysk
zysk X X+P
+
0
S
strata
strata
-
Oznaczenia:
X  kurs wykonania opcji; P  premia opcyjna
S  wartość indeksu WIG20
Opcje - przypomnienie
" Maksymalna strata jaką może ponieść nabywca opcji call jest równa
premii zapłaconej za opcję
" Próg rentowności (breakeven point) zarówno dla kupującego i
wystawiającego opcję call jest równy sumie ceny wykonania i premii
za opcję
" Potencjalny zysk dla nabywcy opcji call jest nieograniczony
" Potencjalna strata dla wystawiającego opcję call jest nieograniczona
" Posiadacz opcji call wykona ją, jeśli cena instrumentu
podstawowego przekroczy cenę wykonania
" Największy zysk dla wystawiającego opcję call jest równy premii za
opcję
" Suma zysków nabywcy i wystawiającego opcję call jest zawsze
równa zero
Opcje - przypomnienie
nabywca opcji put wykonuje opcję tylko wtedy gdy w
dniu wygaśnięcia:
kurs wykonania opcji > wartość WIG20
kurs wykonania opcji > wartość WIG20
X>S
X>S
otrzymuje wtedy od wystawcy opcji call sumę
pieniężną równą:
kurs wykonania opcji  wartość WIG20
kurs wykonania opcji  wartość WIG20
X S
X S
Opcje - przypomnienie
Nabywca opcji
Nabywca opcji
PUT zarabia
PUT zarabia
na spadku
na spadku
indeksu WIG20
indeksu WIG20
Opcje - przypomnienie
Nabycie opcji put
Nabycie opcji put
dochód dla nabywcy opcji put
Nieliniowy profil wypłaty!
Nieliniowy profil wypłaty!
zysk
zysk
X-P X
+
0
S
strata
strata
-
-P
Oznaczenia:
X  kurs wykonania opcji; P  premia opcyjna
S  wartość indeksu WIG20
Opcje - przypomnienie
jeśli nabywca opcji put w dniu wygaśnięcia zdecyduje się
wykonać opcję, to wystawca wypłaci nabywcy kwotę
pieniężną równą:
kurs wykonania opcji  wartość WIG20
kurs wykonania opcji  wartość WIG20
X S
X S
jeśli nabywca nie wykona opcji wystawca nic nabywcy
nie płaci
Opcje - przypomnienie
Wystawca
Wystawca
opcji PUT
opcji PUT
zarabia jeśli
zarabia jeśli
indeks WIG20
indeks WIG20
nie spada
nie spada
Opcje - przypomnienie
dochód dla wystawcy opcji put
Nieliniowy profil wypłaty!
Nieliniowy profil wypłaty!
P
zysk
zysk
X-P X
+
0
S
strata
strata
-
Oznaczenia:
X  kurs wykonania opcji
P  premia opcyjna
S  wartość indeksu WIG20
Opcje - przypomnienie
" Maksymalna strata jaką może ponieść nabywca opcji put jest
równa premii zapłaconej za opcję
" Próg rentowności (breakeven point) zarówno dla kupującego i
wystawiającego opcję put jest równy różnicy ceny wykonania i
premii za opcję
" Maksymalny możliwy zysk zarówno dla posiadacza opcji put
jak i jej wystawcy jest ograniczony
" Posiadacz opcji put wykona ją, jeśli cena instrumentu
podstawowego będzie niższa niż cena wykonania
" Największy zysk dla wystawiającego opcję put jest równy
premii za opcję
" Suma zysków nabywcy i wystawiającego opcję put jest zawsze
równa zero
Opcje - przypomnienie
instrumentem podstawowym  WIG20
asymetria ryzyka
płynność obrotu
standaryzacja
bezpieczeństwo obrotu
marking to market
niskie koszty transakcyjne
rozliczenie pieniężne
praktycznie pozbawione ryzyka kredytowego
KONTRAKTY
KONTRAKTY
TERMINOWE A OPCJE
TERMINOWE A OPCJE
- podobieństwa i
różnice
Kontrakty terminowe a opcje
" W kontrakcie terminowym występuje symetria
zobowiązań
 strona krótka (sprzedający) ma zobowiązanie
 również strona długa (kupujący) ma zobowiązanie
" W opcji występuje asymetria zobowiązań
 strona krótka (wystawca) ma zobowiązanie
 natomiast strona długa (nabywca) ma prawo
Kontrakty terminowe a opcje
" W kontraktach terminowych (zarówno dla strony
długiej jak i strony krótkiej) straty mogą przekroczyć
kwotę zainwestowanego kapitału (wysokość
depozytu)
" W przypadku opcji tylko wystawca (strona krótka)
może stracić więcej niż zainwestował (wysokość
depozytu)
" Maksymalna strata jaką może ponieść nabywca
opcji (długa strony) to wielkość zainwestowanego
kapitału (wielkość premii opcyjnej)
Kontrakty terminowe a opcje
" W przypadku kontraktów terminowych
depozyty zabezpieczające wnoszą:
 strona krótka (sprzedający)
 strona długa (kupujący)
" W przypadku opcji depozyty
zabezpieczające wnosi jedynie:
 strona krótka (wystawca)
Kontrakty terminowe a opcje
" zarówno kontrakty terminowe (pozycje długie i
krótkie) jak i opcje (pozycje krótkie) podlegają
procesowi MARKING-TO-MARKET.
" Marking-to-market - codzienne dopisywanie
zysków i odpisywanie strat na rachunku
depozytowym, wynikających ze zmiany ceny
kontraktu terminowego lub opcji
Kontrakty terminowe a opcje
Podobieństwa i różnice
Podobieństwa i różnice
Marking-to-market
Marking-to-market
Wzrost ceny Spadek ceny
kontraktu kontraktu
Kontrakty
Kontrakty
Długa pozycja Zysk (+) Strata (-)
futures
futures
Krótka pozycja Strata (-) Zysk (+)
Wzrost ceny Spadek ceny
opcji opcji
Opcje
Opcje
Wystawca opcji call Strata ( ) Zysk (+)
Wystawca opcji put Zysk(+) Strata( )
zyski i straty dopisywane są na zamknięcie sesji
zyski i straty dopisywane są na zamknięcie sesji
rozliczenie pieniężne w dniu wykonania opcji wylicza się w stosunku
do ostatecznej ceny rozliczeniowej
Podobieństwa i różnice
Podobieństwa i różnice
Kontrakty terminowe a opcje
" Dzienne zmiany kursów kontraktów
terminowych podlegają ograniczeniom
" W przypadku opcji nie obowiązują
ograniczenia wahań kursów
Instrumenty
finansowe
Instrumenty finansowe -
definicja
Instrumenty finansowe zostały zdefiniowane w
ustawie o rachunkowości. Zgodnie z art. 3
ust.1 pkt 23 instrument finansowy to
kontrakt, który powoduje powstanie aktywów
finansowych u jednej ze stron i zobowiązania
finansowego albo instrumentu kapitałowego u
drugiej ze stron pod warunkiem, że z
kontraktu zawartego między dwiema lub
więcej stronami jednoznacznie wynikają skutki
gospodarcze, bez względu na to, czy
wykonanie praw lub zobowiązań wynikających
z kontraktu ma charakter bezwarunkowy albo
warunkowy.
Uor a MSR
Podobnie instrumenty finansowe zostały
zdefiniowane w MSR 32, w którym traktuje
się je jako umowy, które skutkują
jednoczesnym powstaniem składnika
aktywów finansowych u jednej jednostki
gospodarczej i zobowiązania finansowego
lub instrumentu kapitałowego u drugiej
jednostki gospodarczej.
Nie zaliczamy do instrumentów
finansowych
a) rezerw i aktywów z tytułu odroczonego podatku dochodowego,
b) umów o gwarancje finansowe, które ustalają wykonanie
obowiązków z tytułu udzielonej gwarancji, w formie zapłacenia kwot
odpowiadających stratom poniesionym przez beneficjenta na skutek
niespłacenia wierzytelności przez dłużnika w wymaganym terminie,
c) umów o przeniesienie praw z papierów wartościowych w okresie
pomiędzy terminem zawarcia i rozliczenia transakcji, gdy wykonanie
tych umów wymaga wydania papierów wartościowych w określonym
terminie, również wtedy, gdy przeniesienie tych praw następuje w
formie zapisu na rachunku papierów wartościowych, prowadzonych
przez podmiot upoważniony na podstawie odrębnych przepisów,
d) aktywów i zobowiązań z tytułu programów, z których wynikają
udziały pracowników oraz innych osób związanych z jednostką w jej
kapitałach,
e) umów połączenia spółek, z których wynikają obowiązki określone
w art. 44b ust. 9
Elementy składowe
instrumentów finansowych
INSTRUMENTY FINANSOWE
Aktywa finansowe Zobowiązania Instrumenty
finansowe kapitałowe
Aktywa finansowe
Aktywa finansowe to aktywa pieniężne,
instrumenty kapitałowe, wyemitowane
przez inne jednostki, a także wynikające z
kontraktu prawo do otrzymania aktywów
pieniężnych lub prawo do wymiany
instrumentów finansowych z inną
jednostką na korzystnych warunkach
(art. 3 ust.1 pkt 24 uor)
Aktywa finansowe
Przez aktywa pieniężne należy rozumieć aktywa w
formie krajowych środków płatniczych: waluta
polska, weksle, czeki, czeki podróżnicze,
akredytywy, polecenia wypłat, przekazy i inne
dokumenty bankowe i finansowe płatne w
walucie polskiej; walut obcych, dewiz oraz
innych aktywów finansowych( w tym odsetek
naliczonych od aktywów finansowych, również
bony skarbowe, bony pieniężne NBP, bony
komercyjne)
Zobowiązania finansowe
Przez zobowiązania finansowe należy
rozumieć zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 27 uor
zobowiązanie jednostki do wydania
aktywów finansowych albo do wymiany
instrumentu finansowego z inną jednostką ,
na niekorzystnych warunkach.
Zobowiązania finansowe
Do najbardziej znanych zobowiązań finansowych
możemy zaliczyć:
- Zobowiązania z tytułu kontraktów, których
przedmiotem są towary( jeżeli w wyniku
kontraktu następuje wyłącznie rozliczenie
pieniężne, bez fizycznej dostawy),
- Kredyty i pożyczki do spłacenia,
- Odsetki naliczone do zapłacenia,
- Wyemitowane dłużne papiery
wartościowe(obligacje)
Instrumenty kapitałowe
Zgodnie z art.3 ust. 1 pkt 26 instrumenty
kapitałowe to kontrakty, z których wynika prawo
do majątku jednostki, pozostałego po
zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wszystkich
wierzycieli, a także zobowiązanie się jednostki do
wyemitowania lub dostarczenia własnych
instrumentów kapitałowych , a w szczególności
udziały, opcje na akcje własne lub warranty.
Oprócz wyżej wymienionych elementów do
instrumentów kapitałowych zaliczamy: akcje,
prawa do akcji oraz kwity depozytowe.
Klasyfikacja według
Rozporządzenia MF
Instrumenty finansowe zostały uregulowane także w
Rozporządzeniu Ministra Finansów w sprawie szczegółowych
zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu
prezentacji instrumentów finansowych. Jest to akt wykonawczy i
uszczegóławiający definicje zawarte w ustawie o
rachunkowości.
W rozporządzeniu został dokonany podział instrumentów
finansowych na 4 grupy:
1. Aktywa finansowe i zobowiązania finansowe przeznaczone
do obrotu,
2. Pożyczki udzielone należności własne,
3. Aktywa finansowe utrzymywane do terminu wymagalności,
4. Aktywa finansowe dostępne do sprzedaży.
Podział ten został dokonany ze względu na cel nabycia
instrumentów finansowych oraz prawdopodobieństwo jego
realizacji przez jednostkę.
Zakwalifikowanie do odpowiedniej grupy powoduje wycenę
instrumentów według kosztu zamortyzowanego lub efektywnej
stopy procentowej oraz umożliwia prawidłową prezentację w
sprawozdaniu finansowym.
Aktywa finansowe
przeznaczone do obrotu
" Do tej kategorii zostały zaliczone aktywa nabyte w celu
osiągnięcia zysków z krótkoterminowych wahań cen
oraz innych parametrów ekonomicznych. Przykładem
tego typu instrumentów są instrumenty pochodne o
dodatniej wartości godziwej, z wyjątkiem tych, które
pełnią funkcję zabezpieczającą.
" Instrumenty, które zostały zakwalifikowane jako aktywa
finansowe przeznaczone do obrotu nie mogą zostać
przeniesione do pozostałych grup, chociaż ustawa o
rachunkowości dopuszcza możliwość przekwalifikowania
danej kategorii z inwestycji krótkoterminowych do
inwestycji długoterminowych
Aktywa finansowe przeznaczone
do obrotu
" Dodatkowo należy wyjaśnić, że istnieje też
kategoria zobowiązań finansowych
przeznaczonych do obrotu, do której
zaliczamy przykładowo zobowiązania do
dostarczenia pożyczonych papierów
wartościowych  tzw. krótka sprzedaż.
Pożyczki udzielone i należności
własne
" Pożyczki udzielone i należności własne definiuje
się jako aktywa finansowe powstałe wskutek
wydania bezpośrednio drugiej stronie kontraktu
środków pieniężnych, niezależnie od terminu ich
wymagalności
" Do tej grupy możemy zaliczyć obligacje i inne
instrumenty dłużne nabyte w zamian za
bezpośrednio wydane drugiej stronie środki
pieniężne, jeżeli z kontraktu wynika, że nie
stracił on kontroli nad wydanymi instrumentami
finansowymi np. zastaw inwestorski.
Pożyczki udzielone i należności
własne
" Należy zwrócić jednak uwagę na to, że do tej
kategorii nie zalicza się nabytych pożyczek ani
należności( przykładowo pochodzących z
nabycia wierzytelności) oraz wpłat dokonanych
przez jednostkę celem nabycia instrumentów
kapitałowych nowej emisji .
" Pożyczki i należności własne mogą być
przekwalifikowane wyłącznie do grupy
przeznaczonych do obrotu.
Aktywa finansowe utrzymywane
do terminu wymagalności
" Aktywa finansowe utrzymywane do terminu
wymagalności to według rozporządzenia
niezakwalifikowane do pożyczek udzielonych i
należności własnych aktywa finansowe dla
których kontrakty określają termin wymagalności
spłaty wartości nominalnej oraz korzyści
ekonomicznych do otrzymania, pod warunkiem,
że jednostka zamierza i może utrzymać te
aktywa do czasu, gdy staną się one wymagalne.
Aktywa finansowe utrzymywane
do terminu wymagalności
" Do tej kategorii jednostka może zaliczyć np.
nabyte instrumenty dłużne zawierające opcję
sprzedaży lub kupna, dające prawo wykupu
instrumentu przed upływem terminu
wymagalności, pod warunkiem, że zamierza i
może utrzymać instrument do tego terminu.
" Przekwalifikowanie jest możliwe tylko do grupy
aktywów przeznaczonych do obrotu lub
dostępnych do sprzedaży
Aktywa finansowe dostępne do
sprzedaży
" Do tej grupy zaliczamy te aktywa
finansowe, które nie zostały
zakwalifikowane do pozostałych trzech
grup. Natomiast jeśli chodzi o
przekwalifikowanie to aktywa dostępne do
sprzedaży mogą stać się przeznaczonymi
do obrotu .
Zasady klasyfikacji aktywów
finansowych
Aktywa
Aktywa Pożyczki Aktywa
finansowe
finansowe udzielone i finansowe
Uwarunkowania utrzymywane
przeznaczone należności dostępne do
do terminu
do obrotu własne sprzedaży
wymagalności
Aktywa
utrzymywane w
celu generowania
zysku
Aktywa nabyte z
zamiarem
sprzedaży w
krótkim okresie
czasu lub będące
częścią portfela, z
którego dokonano
w przeszłości
sprzedaży w celu
osiągnięcia
korzyści w
krótkim okresie
czasu.
Instrumenty
pochodne nie
będące
instrumentami
zabezpieczającymi
Zasady klasyfikacji aktywów
finansowych
Instrumenty
pochodne nie
będące
instrumentami
zabezpieczającymi
Aktywa powstałe
w skutek wydania
drugiej stronie
środków
pieniężnych,
obligacje i inne
instrumenty
dłużne
Aktywa finansowe o
stale określonych
płatnościach i
ustalonych terminach
płatności
Aktywa z zamiarem
utrzymywania do
terminu
wymagalności
Inne aktywa
finansowe
niezdefiniowane
powyżej
Wycena instrumentów
finansowych
" W przypadku instrumentów finansowych należy
rozgraniczyć wycenę na dzień wprowadzenia do ksiąg
od wyceny na dzień bilansowy.
" W pierwszym przypadku podczas ujmowania
instrumentów w księgach należy przyjąć następujące
ceny:
" aktywa finansowe- cena nabycia, przez którą należy
rozumieć wartość nominalną plus koszty transakcyjne
lub cena zakupu, gdy koszty nie są istotne,
" zobowiązania finansowe- według wartości nominalnej
Wycena instrumentów
finansowych
" Wycena na dzień bilansowy została
uregulowana w rozporządzeniu. W
zależności od grupy do której dany
instrument został zakwalifikowany można
go wyceniać według skorygowanej ceny
nabycia(zamortyzowanego kosztu) lub
wartości godziwej. Podział na grupy i
metody prezentuje poniższy schemat.
Wycena instrumentów
finansowych
Wartość godziwa
Przeznaczone do obrotu Dostępne do sprzedaży
Pożyczki udzielone i Utrzymywane do terminu
należności własne wymagalności
Skorygowana cena
nabycia
(zamortyzowany koszt)
Wartość godziwa
" Wartość godziwa została zdefiniowana w ustawie o
rachunkowości (art. 28 ust. 6). Rozumie się przez nią
kwotę, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać
wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach
transakcji rynkowej, pomiędzy zainteresowanymi i
dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą
stronami.
" Najczęściej za wartość godziwą przyjmuje się wartość
rynkową instrumentów finansowych, które są notowane
na giełdach, rynku międzybankowym oraz rynku
walutowym Forex.
Wartość godziwa
" W przypadku niemożliwości oszacowania w
wiarygodny sposób wartości godziwej należy
zwrócić się do jednostek, które specjalizują się w
wycenie, lub zastosować teoretyczny model
wyceny do którego zostaną zastosowane dane
pochodzące z aktywnego regulowanego rynku
albo wykorzystać do oszacowania wartości
godziwej cen podobnych instrumentów
finansowych.
Skorygowana cena nabycia
" Skorygowana cena nabycia (zamortyzowany koszt)
według rozporządzenia to cena nabycia, w jakiej
składnik aktywów finansowych lub zobowiązań
finansowych został po raz pierwszy wprowadzony do
ksiąg rachunkowych (wartość początkowa),
pomniejszona o spłaty wartości nominalnej ( kapitału
podstawowego), odpowiednio skorygowana o
skumulowaną kwotę zdyskontowanej różnicy między
wartością początkową składnika a jego wartością w
terminie wymagalności, wyliczoną za pomocą efektywnej
stopy procentowej, a także pomniejszona o odpisy
aktualizujące wartość
Przeszacowanie wartości
instrumentów na koniec okresu
" Przez efektywną stopę procentową należy rozumieć wewnętrzną
stopę zwrotu (IRR) składnika aktywów lub zobowiązania
finansowego za dany okres.
" Kolejny istotny aspekt związany z instrumentami, to kwestia
przeszacowania wartości instrumentów na koniec każdego okresu
sprawozdawczego.
" Efekty okresowej wyceny odnoszone są w przypadku
- aktywów finansowych i zobowiązań finansowych zaliczonych do
przeznaczonych do obrotu wycenianych wg wartości godziwej do
przychodów lub kosztów finansowych,
- aktywów finansowych zaliczonych do dostępnych do sprzedaży wg
zasad określonych przez jednostkę ( przychody lub koszty
finansowe lub kapitał z aktualizacji wyceny),
- aktywów i zobowiązań finansowych wycenianych w wysokości
skorygowanej ceny nabycia do przychodów lub kosztów
finansowych
Przykład1
" Spółka ABC dysponując nadwyżką finansową nabyła 15 listopada
2004 10000 sztuk akcji KGHM po 27 zł . Rozliczenie transakcji
nastąpiło dnia 17 listopada 2004. Podczas zakupu dom maklerski
pobrał prowizję w wysokości 10000zł. Akcje te zostały
zakwalifikowane do kategorii instrumentów finansowych
przeznaczonych do obrotu, ponieważ spółka ABC chce zbyć akcje
w styczniu 2005 roku wykorzystując zwyżkę na giełdzie,
spowodowaną tzw. efektem stycznia.
" 31 grudnia 2004 roku akcje KGHM były notowane na giełdzie po 31
zł za sztukę. Jednostka wykorzystała sytuację i zbyła akcje 17
stycznia 2005 roku po cenie 30,5 zł za sztukę( wartość godziwa
akcji). Dodatkowo zapłaciła 12000 zł prowizji.
Polecenie:
" Otwórz odpowiednie konta i zaksięguj operacje związane z obrotem
akcjami KGHM. Oblicz zysk/stratę na transakcji.
Rozwiązywanie 1
Rachunek bankowy Przychody finansowe
X 280 000 (1 30 000 (2
3) 293 000 305 000 (3
Aktywa prz. do obrotu Koszty finansowe
1) 280 000 280 000 (4 3) 12 000
4) 280 000
5) 30 000
Korekta do aktywów
2) 30 000 30 000 (5
Objaśnienia
1. Zakup akcji na giełdzie 10000*27 zł = 270 000zł plus koszty
prowizji, które są istotne i wynoszą 10 000 zł, czyli razem 280
000zł. Księgowania zostają dokonane na koncie Rachunek
bankowy i Krótkoterminowe aktywa finansowe( dlatego, że są to
instrumenty finansowe przeznaczone do obrotu).
2. Wycena na dzień bilansowy: cena jest wyższa niż cena nabycia
akcji, więc powstałą różnicę odnosimy w przychody finansowe.
3. Następuje sprzedaż akcji po cenie 30, 5 zł, powstaje przychód
finansowy w wysokości 305 000zł. Spółka dodatkowo płaci
prowizję za transakcję w wysokości 12 000zł, która stanowi koszt
finansowy.
4. Wyksięgowanie sprzedanych akcji  280 000zł.
5. Przeksięgowanie powstałej różnicy z wyceny bilansowej.
Zysk na sprzedaży wynosi: 335 000zł-322 000zł = 13 000zł
Przykład 2
" Firma XYZ nabyła 10 stycznia 2005 roku 5-letnie
obligacje Skarbu Państwa w celach inwestycyjnych  z
zamiarem utrzymywania ich do terminu wykupu.
Obligacje są oprocentowane 6% w skali roku i zostały
zakupione z 4% dyskontem. Wartość zakupionych
obligacji wynosi 96 000zł.
Polecenie:
" Ustal skorygowaną cenę nabycia na koniec 2005 i 2006
roku. Otwórz odpowiednie konta oraz dokonaj
księgowania związanego z zakupem oraz wyceną na
pierwszy dzień bilansowy(31.12.2005).
Rozwiązanie 2
Przepły Kupon Skorygowana cena
Data wy Nominał odsetkowy Odsetki efektywne nabycia
15.01.
05 -96000 -20000 - - 96000
31.12.
05 6000 -20000 6000 6695,91 96695,91
31.12.
06 6000 -20000 6000 6744,45 97440,36
31.12.
07 6000 -20000 6000 6796,38 98236,74
31.12.
08 6000 -20000 6000 6851,92 99088,66
31.12.
09 106000 -20000 6000 6911,34 100000,00
IRR* 7,0%
Rozwiązanie 2
Przychody
Rachunek bankowy finansowe
2) 6 000 96 000 (1 6 000 (2
695,91 (3
Aktywa utrz. do ter. wym. Korekta do aktywów
1)96 000 3) 695,91
Objaśnienia
" IRR obliczana jest na podstawie
równania:96000=6000*(1/(1+IRR)+1/(1+IRR)^2+1/(1+I
RR)^3+1/(1+IRR)^4+1/(1+IRR)^5)+100 000/(1+IRR)^5
1. Zakupiono obligacje z dyskontem za kwotę 96 000zł.
2. Na rachunek bankowy wpłynęły odsetki od obligacji w
wysokości 6 000zł.
3. Dokonano wyceny na dzień 31.12.2005 według
skorygowanej ceny nabycia. Obligacje zostały
wycenione na kwotę 96 695,91 zł. Powstała różnica
między efektywnymi a nominalnymi odsetkami w
wysokości 695,91 zł została odniesiona na przychody
finansowe . Jest to część dyskonta, która została
rozliczona na rok 2005
Przykład 3
" Spółka Alfa udzieliła 3 stycznia 2003 r. pożyczkę
firmie Konsul w wysokości 1 000 000zł na 4 lata.
Umowa jest tak skonstruowana, że z góry
pobierana jest prowizja w wysokości 50 000zł.
Oznacza to, że firma Konsul otrzyma 950 000
zł. Odsetki będą spłacane 31 grudnia każdego
roku Spłata wartości nominalnej nastąpi
31.12.2006.
Polecenie :
" Ustal skorygowaną cenę nabycia po pierwszym i
drugim roku dla udzielonej pożyczki oraz
dokonaj stosownych księgowań.
Rozwiązanie 3
Kupon Odsetki Skorygowana
Data Przepływy Nominał odsetkowy efektywne cena nabycia
03.01.2003 -950000 250 000 - - 950000
31.12.2003 150000 250000 150000 159752,61 959752,61
31.12.2004 150000 250000 150000 161392,62 971145,23
31.12.2005 150000 250000 150000 163308,41 984453,64
31.12.2006 1150000 250000 150000 165546,36 1000000,00
IRR 16,8%
Rozwiązanie 3
Rachunek bankowy Przychody finansowe
3) 150 000 950 000 (1 9752,61 (2
5) 150 000 150 000 (3
11 392,62 (4
150 000 (5
Pożyczki udzielone Korekta do poż. udz.
1) 1 000 000 2) 9752,61 50 000 (1
4) 11 392,62
Objaśnienia
1. Udzielenie i wypłata pożyczki z potrąceniem prowizji w
wysokości 50 000zł na kwotę 950 000zł.
2. Wycena na 31.12.2003. Rozliczenie odpowiedniej
części prowizji przypadającej na rok 2003-9752,61zł.
3. Przelew odsetek od udzielonej pożyczki 150 000zł za
rok 2003.
4. Wycena na 31.12.2004. Rozliczenie odpowiedniej
części prowizji przypadającej na rok 2004- 11 392,62
zł.
5. Przelew odsetek od udzielonej pożyczki 150 000zł za
rok 2004
Przykład 4
" Spółka XYZ nabyła dnia 2 stycznia 2004 na giełdzie 100
certyfikatów inwestycyjnych, które będą wykupione 15
lutego 2005 roku. Cena nabycia to 200 zł za sztukę plus
10zł prowizji od 1 sztuki.
" W dniu 31.12.2004 cena na giełdzie wynosiła 220 zł za
sztukę. W dniu sprzedaży cena określona na podstawie
wyceny aktywów funduszu została określona na
poziomie 180zł za sztukę.
Polecenie:
" Dokonaj stosownych księgowań. Przyjmij, że jednostka
zakwalifikuje nabyte certyfikaty do kategorii aktywa
dostępne do sprzedaży. Skutki wyceny będą natomiast
odnoszone na kapitał z aktualizacji wyceny.
Rozwiązanie 4
Przychody
Rachunek bankowy finansowe
X 21 000 (1 18 000 (3
3) 18 000
Aktywa dost. do sprz. Koszty finansowe
1) 21 000 21 000 (5 5) 21 000
Korekta do aktywów Kapital z akt.wyceny
2) 1000 1000 (4 4) 1000 1000 (2
Objaśnienia
1. Zakup certyfikatów za 21 000 zł łącznie z
prowizją.
2. Wycena na 31.12.2004  22 000 zł. Różnica
jest odnoszona na kapitał z aktualizacji
wyceny.
3. Sprzedaż certyfikatów za 18 000 zł.
4. Przeksięgowanie różnicy z wyceny bilansowej.
5. Wyksięgowanie sprzedanych certyfikatów
Przykład 5
" Firma POLMAX 1 stycznia 2004 r. zaciągnęła
kredyt w wysokości 500 000zł na 5 lat w banku
PBH. Z góry zapłaciła 5% prowizji za
rozpatrzenie wniosku kredytowego. Odsetki są
płacone cna koniec każdego roku i wynoszą
20% w skali roku.
Polecenie:
" Ustal skorygowaną cenę nabycia na koniec
2004 roku oraz dokonaj stosownych księgowań
związanych z zaciągnięciem kredytu i jego
wyceną na dzień bilansowy
Rozwiązanie 5
Skorygowana
Odsetki cena
Data Przepływy Nominał Kupon odsetkowy efektywne nabycia
01.01.2004 475000 100 000 - - 475000
31.12.2004 -100000 100000 -100000 -103246,90 478246,90
31.12.2005 -100000 100000 -100000 -103952,65 482199,54
31.12.2006 -100000 100000 -100000 -104811,80 487011,35
31.12.2007 -100000 100000 -100000 -105857,71 492869,05
31.12.2008 -600000 100000 -100000 -107130,95 500000,00
IRR 21,7%
Rozwiązanie 5
Rachunek bankowy Koszty finansowe
X 100 000 (2 2) 100 000
1) 475000 3) 3 246,9
Zobowiązania finansowe Korekta do zob.fin.
500 000 (1 1) 25 000 3 246,9 (3
Objaśnienia
1. Zaciągnięcie kredytu w wysokości 500
000zł. Prowizja pobrana z góry 25 000zł.
Na rachunek bankowy wpływa 475
000zł.
2. Zapłata odsetek od kredytu 100 000zł.
3. Wycena kredytu na dzień 31.12.2004 wg
skorygowanej ceny nabycia
Przykład 6
Przedsiębiorstwo Alfa dnia 2 stycznia 2004 roku
kupuje 200 000 USD na termin 2.01.2005. Kurs
terminowy wynosi 4,0 zł. Firma kupuje kontrakt
forward( zajmuje długą pozycję) z terminem
realizacji 02.01.2005. Kontrakt ten nie jest
instrumentem zabezpieczającym w tym
przypadku. Kursy spot i terminowe zostały
zaprezentowane w poniższej tabeli. Dokonaj
odpowiednich księgowań związanych z
kontraktem forward.
Przykład 6
Data Kurs spot USD/PLN Kurs terminowy
USD/PLN na
02.01.2005
2 stycznia 2004 3,95 4,00
31 grudnia 2004 4,10 4,15
2 stycznia 2005 4,02 -
Rozwiązanie 6
Aktywa fin. - kontrakt Zobowiązania fin. -
ter. kontrakt ter.
1) 800 000 26 000 (3 5) 800 000 800 000 (1
2) 30 000 804 000 (4
Rachunek bankowy Koszty finansowe
x 800 000 (5 3) 26 000
4) 804 000
Przychody finansowe
30 000 (2
Objaśnienia
1. Ujęcie kontraktu terminowego na dzień
zawarcia transakcji 200 000*4,0 zł= 800 000 zł.
2. Wycena kontraktu na dzień bilansowy ( 4, 15-
4,0)* 200 000= 30 000zł.
3. Wycena kontraktu na dzień rozliczenia ( 4,02-
4,15)*200 000= -26 000zł.
4. Dostawa waluty  kurs 4,02 zł/USD.
5. Zapłata za walutę po kursie ustalonym w
kontrakcie  4.0zł/USD
Przykład 7
" Dnia 12 stycznia 2004 firma ABC dokonała zakupu
kontraktu terminowego na indeks WIG 20 z terminem
wygaśnięcia 28.03.2004, po cenie 1 800 pkt. Cena
rozliczeniowa z dnia 11 stycznia 2004 wyniosła 1 780
pkt. Depozyt wstępny wynosi 10% a zabezpieczający 8
%.
Polecenie:
" Dokonaj odpowiednich księgowań związanych z
nabyciem, rozliczaniem oraz sprzedażą kontraktu na
WIG 20. W zadaniu zostały pominięte koszty
transakcyjne związane z otwarciem i zamknięciem
pozycji.
Rozwiązanie 7
1. Depozyt wstępny : 1780*10%*10zł =1780 zł. Zostaje on
przekazany na rachunek maklerski.
2. 12.01.2004: cena rozliczeniowa na koniec dnia została ustalona
na 1820 pkt. Oznacza to, że firma ABC już w dniu zakupu
osiągnęła zysk w wysokości 200 zł. Depozyt wynosi 1780zł +
200 zł czyli 1980 zł. Depozyt zabezpieczający wynosi 1820*
8%*10= 1456 zł. Widać, że depozyt inwestora przekracza
depozyt zabezpieczający i inwestor nie musi go uzupełniać.
3. 13.01.2004: cena rozliczeniowa wynosi 1720 Firma osiąga
stratę w wysokości (1720-1820)*10zł = -1000 zł. Depozyt
inwestora wynosi 1980-1000 = 980 zł. Depozyt zabezpieczający
wynosi 1720*8%*10zł = 1376 zł. Biuro maklerskie wzywa firmę
ABC do uzupełnienia depozytu na następny dzień .
Przedsiębiorstwo musi dopłacić (1720*10%*10zł-980 zł)= 740 zł
4. 14.01.2004: Firma ABC nie dopłaca ustalonej kwoty i biuro
maklerskie zamyka pozycję na kontrakcie. Cena rozliczenia
wynosi 1700 pkt. Inwestor ponosi dodatkową stratę w
wysokości (1700-1720)*10zł= - 200 zł.
5. Depozyt firmy ABC wynosi 980  200= 780 zł. Zostaje on
zwrócony na rachunek bieżący firmy.
Księgowanie
Rachunek bankowy Przychody finansowe
X 1 780 (1 200 (2
5) 780
Rachunek maklerski Koszty finansowe
1) 1 780 1000 (3 3) 1000
2) 200 200 (4 4) 200
780 (5
Rozliczenie kontraktu
2) 200 200 (2
3) 1000 1000 (3
4) 200 200 (4
Przykład 8
" Firma XYZ nabywa w dniu 17.11.2004 opcję kupna (call)
akcji Trans, płacąc za nią tzw. premię w wysokości 1000
zł. Opcja daje prawo do nabycia akcji za 20 000, po 6
miesiącach(17.05.2005) Na dzień bilansowy wartość
opcji wyniosła 1100 zł. Realizacja opcji dochodzi do
skutku, gdy wartość rynkowa akcji wynosi co najmniej 21
000 zł. W dniu realizacji wartość akcji wynosi 25 000 zł.
Polecenie:
" Dokonaj odpowiednich księgowań związanych z
zakupem, rozliczeniem i wyceną opcji.
Rozwiązanie 8
Rachunek bankowy Kontrakt ter.opcyjny
X 1 000 (1 1) 1 000 1 100 (4
20 000 (3 2) 100
Aktywa przez. do obrotu Koszty finansowe
3) 20 000 4) 1100
5) 5 000
Przychody finansowe
100 (2
5 000 (5
Objaśnienia
1. Nabycie opcji kupna za 1000 zł
2. Wycena opcji na dzień bilansowy 1100-
1000= 100 zł.
3. Nabycie akcji firmy Trans za 20 000zł.
4. Zamknięcie opcji, wyksięgowanie
kontraktu na kwotę 1100 zł.
5. Wycena akcji do wartości godziwej(
rynkowej) 25 000- 20 000= 5 000 zł.