Jabłonie 
właściwości
biologiczne
Uprawa jabłoni
Najstarsze zwęglone resztki jabłek znane są z Anatolii i
datowane na 6500 lat p.n.e., z neolitycznych osad
Europy takie same znaleziska są póz
niejsze i datowane
na około 4500 lat p.n.e. W najdawniejszych czasach
powszechną metodą przechowywania jabłek było
suszenie przepołowionych owoców
Szlachetne formy jabłoni powstały po raz pierwszy na Kaukazie
i w Azji Mniejszej i stąd przedostały się do Palestyny i Egiptu
około 4000 lat p.n.e. dzięki ludom koczowniczym. Do powstania
odmian uprawnych przyczyniły się gatunki: jabłoń dzika i niska,
a w Azji środkowej i wschodniej także jabłoń śliwolistna i
Siewersa.
Na zboczach Kaukazu od obszarów stepowych aż po piętro lasów
iglastych rosnÄ… olbrzymie lasy z domieszkÄ… drzew owocowych,
gdzie jabłoń niska i leśna tworzą wiele form pośrednich, często
wielkoowocowych, przenoszonych wprost do ogrodów.
Do Ameryki Północnej zawieziono nasiona jabłoni domowej,
czyli uprawnej ok. 1620 roku,
do Ameryki Południowej
pod koniec XVI wieku,
do Afryki w XVII w, do Australii w końcu XVIII wieku.
Do Rosji jabłonie sprowadzono z Bizancjum, pierwszy sad
powstał za Jarosława Mądrego na terenie Peczerskiej A
awry
w Kijowie w połowie XI w., a w wieku XII zakładano sady
pod MoskwÄ…
W średniowiecznej Europie rolnictwo było bardzo prymitywne i
ekstensywne, ale przyzamkowe i klasztorne ogrody i winnice
były utrzymywane starannie. Reguła św. Benedykta głosiła:
 niechaj klasztor, jeśli to jest możliwe, będzie tak urządzony, by
sam wytwarzał wszystko, czego potrzebuje, niechaj ma wodę,
młyn, ogród i rzemiosła różne...
Wraz z przybyciem do
Polski Cystersów i
Benedyktynów zaczyna się
uprawa jabłoni szlachetnych
sprowadzonych z Europy
Zachodniej.
Wcześniej na naszych
ziemiach znano lokalne
odmiany, takie jak:
 Kapuśniak ,  Rapa ,
 Kutnia ,  Winiówka ,
 Bukówka ,  Żytniówka ,
 Papierówka ,  Moręgi
Początkowo człowiek przenosił wprost
z lasu cenniejsze formy owocowe w
pobliże swojej siedziby i otaczał je
troskliwą opieką. W ten sposób
powstawały pierwsze odmiany. W
wieku XVIII hodowla nowych odmian
opierała się na wysiewie nasion
pochodzÄ…cych z naturalnego
zapłodnienia z najlepszych drzew oraz
na surowej selekcji otrzymanego w ten
sposób potomstwa
W wyniku wiekowej selekcji, a także
krzyżowań i zabiegów hodowlanych
obecnie uprawianych jest na świecie
ponad 10 000 odmian
Długowieczność drzew jabłoni
Drzewa odmian uprawnych żyją na ogół krócej niż drzewa
dziko rosnące. Często życie drzew skracane jest przez
warunki klimatyczne (ostre zimy). Tylko niektóre odmiany
na podkładkach silnie rosnących mogą żyć 60-80 lat
(wyjÄ…tkowo 100 lat)
W istniejących sadach jabłoniowych, gdzie drzewa rosną
na podkładkach słabo rosnących, jabłonie po 30 latach
starzeją się i nie dają wartościowych owoców, jak
drzewa młodsze. Wówczas sady są likwidowane.
Pora rozpoczynania i kończenia wegetacji jabłoni
Jabłonie rozpoczynają wegetacje dość póz
no (po czereśniach,
morelach, brzoskwiniach) i dlatego są mniej narażone na
przymrozki.
W najcieplejszych rejonach Polski wegetacja może się
rozpoczynać już na początku kwietnia..
W środkowej Polsce w połowie kwietnia rozpoczyna się
nabrzmiewanie i pękanie pąków
Nie wszystkie odmiany rozpoczynajÄ… wegetacjÄ™ w tym samym
czasie. Pod tym względem można wyróżnić 4 grupy odmian:
1. Wcześnie rozpoczynające i wcześnie kończące wegetację
( Kronselska )
2. Średnio wcześnie rozpoczynające wegetację ( Boskoop )
3. Średnio póz
no rozpoczynające wegetację ( Królowa Renet )
4. Bardzo póz
no rozpoczynajÄ…ce wegetacjÄ™ ( Golden Delicious )
Odmiany letnie i jesienne pochodzÄ…ce z ostrego klimatu
wcześniej kończą wegetację.
Szybsze wchodzenie w okres spoczynku w naszym klimacie jest
korzystniejsze  w razie wczesnego wystąpienia mrozów
odmiany póz
no kończące wegetację przemarzają)
Pora kwitnienia jabłoni
W naszym klimacie kwitnienie
jabłoni przebiega zazwyczaj w
maju.
PoczÄ…tek kwitnienia i jego
przebieg zależy od odmiany i
warunków atmosferycznych.
W zależności od terminu kwitnienia
odmiany można podzielić na trzy
grupy: wcześnie zakwitające, o
średniej porze kwitnienia i o póz
nej
porze kwitnienia.
Im wyższa temperatura panuje w okresie kwitnienia, tym mniejsze
są różnice w porze zakwitania podanych grup odmian. W czasie
chłodnej pogody różnice te wynoszą od kilku do kilkunastu dni
Okres kwitnienia jednej odmiany może trwać od kilku do kilkunastu
dni. Ze względu na wzajemne zapylanie się odmian największe
znaczenie ma pełnia kwitnienia
Na ogół początek kwitnienia odmian średnio póz
no kwitnÄ…cych
zbiega się z pełnią kwitnienia odmian zakwitających wcześnie,
dlatego odmiany pierwszej grupy mogą być zapylaczami drugiej
grupy, zwłaszcza gdy ciepła wiosna niweluje różnice w porze ich
zakwitania
Zapylanie drzew jabłoni
Odmiany jabłoni są w większości obcopylne, czyli
samobezpłodne.
Niektóre odmiany mogą wydawać owoce po samozapyleniu
( James Grieve ,  Elstar ,  Gloster ,  Fiesta i  Elise ), ale
owocowanie jest wtedy słabe, a same owoce najczęściej
niewyrośnięte
Do obfitego owocowania konieczne sÄ… odmiany zapylajÄ…ce, tzw.
zapylacze, które zapewniają zapłodnienie co najmniej w 50%
Dobry zapylacz powinien charakteryzować się wysokim
procentem kiełkowania pyłku i terminem kwitnienia zbiegającym
siÄ™ z czasem kwitnienia odmiany uprawnej
Dobrymi zapylaczami sÄ… np. odmiany:  James Grieve ,  Idared ,
 Lobo , a także dzikie gatunki jabłoni ozdobnych
Złymi zapylaczami są odmiany triploidalne (o potrójnej, a nie
podwójnej liczbie chromosomów w jądrze komórki) ponieważ
wykształcają nienormalny pyłek np.:
 Boskoop ,  Jonagold ,  Mutsu
Między niektórymi odmianami jabłoni występuje
intersterylność, czyli niezgodność genetyczna uniemożliwiająca
zapylenie np.:
 Jonagold x  Summerred
Oprócz cech genetycznych zapylacza o dobrym procesie zapylenia
decydują też czynniki zewnętrzne:
Temperatura, wilgotność powietrza, obecność owadów
zapylających. W przypadku jabłoni przy przenoszeniu pyłku
ogromną rolę odgrywają pszczoły.
Okres wchodzenia w okres owocowania jabłoni
Pora wchodzenia w okres owocowania zależy przede wszystkim
od cech genetycznych odmiany oraz od podkładki.
Wszystkie odmiany, w tych samych warunkach uprawy i na
takich samych podkładkach karłowych pod względem pory
wchodzenia w okres owocowania dzieli siÄ™ na trzy grupy:
1) Odmiany wcześnie wchodzące w okres owocowania
(rozpoczynają owocowanie już w następnym lub w drugim
roku od posadzenia na miejsce stałe),
2) Odmiany zaczynające średnio wcześnie owocować  3-4
roku po posadzeniu na miejsce stałe,
3) Odmiany póz
no wchodzÄ…ce w okres owocowania  5-6 roku
po posadzeniu
Pora dojrzewania owoców jabłoni
1. Odmiany letnie (zbiór koniec lipca, sierpień),
2. Odmiany jesienne (zbiór w połowie września),
3. Odmiany zimowe (zbiór w końcu września i w
paz
dzierniku)
W praktyce sadowniczej rozróżniamy dojrzałość owoców
zbiorczÄ… i konsumpcyjnÄ….
Dojrzałość konsumpcyjna jabłek  okres przydatności tych
owoców do spożycia
Owoce odmian letnich osiągają dojrzałość konsumpcyjną i
zbiorczą prawie jednocześnie,
Owoce odmian jesiennych można przechowywać, gdyż
nie tracą wartości konsumpcyjnej przez 4-8 tygodni,
Owoce odmian zimowych można przechowywać przez 2-
8 miesięcy
Wytrzymałość na mróz
Spośród drzew owocowych jabłoń uważa się za najbardziej
wytrzymałe na mróz w naszych warunkach.
Odmiany jabłoni możemy podzielić na:
-wytrzymałe na mróz, które przetrzymują bez widocznych
uszkodzeń nasze zimy, charakteryzujące się minimalnymi
temperaturami  35 ºC,
- Å›rednio wytrzymaÅ‚e na mróz  wytrzymujÄ…ce mrozy do -25 ºC,
-Wrażliwe na mróz  mogą ucierpieć w większym lub mniejszym
stopniu przy temperaturze -20 ºC
Odporność na choroby i szkodniki
Odporność na choroby i szkodniki jest w dużym stopniu
warunkowana genetycznie  czyli zależy od odmiany
Do najgroz
niejszych chorób jabłoni zaliczamy: parch, mączniak
(choroby grzybowe) i zarazÄ™ ogniowÄ… (choroba bakteryjna)
Niektóre odmiany charakteryzują się całkowitą odpornością na
parch:  Prima ,  Priam ,  Witos ,  Topaz
Jedyną odmianą całkowicie odporną na mączniaka a także na
parcha jest:  Ariwa . Dużą tolerancją na mączniaka charakteryzuje
się też:  Antonówka ,  Boskoop ,  James Grieve
Jabłoń może też być porażana przez choroby kory : raka i
zgorzele kory
Czasami na jabłoniach mogą wystąpić choroby wirusowe
Jamkowata plamistość jabłoni
Odmiany jabłoni różnią się odpornością na szkodniki
Miodówka jabłoniowa
Kwieciak jabłkowiec
Piędzik przedzimek
Zwójkówki liściowe
Namiotnik jabłoniowy
Przędziorki
Mszyce
Pordzewiacz jabłoniowy
Wymagania cieplne drzew jabłoni
Jabłoń jest gatunkiem typowym dla klimatu
umiarkowanego. Na północy siÄ™ga do 65º szerokoÅ›ci
geograficznej. Jej północną granicę czasami wyznacza nie
surowa zima, lecz chłodne lato. Na Islandii najniższa
temperatura zimÄ… (w Reykiaviku) wynosi -16 ºC, ale jabÅ‚oÅ„
nie może tam być uprawiana, gdyż nawet w lipcu i sierpniu
temperatura może spadać poniżej 0 ºC. W 1844 r.
posadzono tam jabłoń. Zakwitła po raz pierwszy po 65
latach, wyprodukowała 5 kg jabłek i zamarła
Uprawa jabłoni nie udaje się w zasadzie w klimacie gorącym,
ponieważ potrzebuje ona dłuższego czasu chłodu do przebycia
zimowego spoczynku. Od dawna jednak w Peru uprawia siÄ™
jabłoń w odległości zaledwie 1600 km od równika. W
nowszych czasach zaczęto w Izraelu oraz nawet na wyspie
Jawie zakładać sady jabłoniowe. Działanie niskich temperatur
zastępuje się tam opryskiem nitrokrezolem lub ręcznym
obrywaniem liści.
Przeciętny okres wegetacji w naszym kraju wynosi nieco ponad 200
dni. Åšrednie temperatury tego okresu zazwyczaj nie przekraczajÄ… 15
ºC. Jedynie miesiÄ…ce letnie (czerwiec, lipiec, sierpieÅ„) majÄ… Å›rednie
temperatury powietrza ponad 16-19 ºC. Daje to w sumie okoÅ‚o 120
dni z temperaturą sprzyjającą odmianom o dużych wymaganiach
cieplnych
SÄ… odmiany jak np. Granny
Smith , które wymagają aż
240 dni z temperaturÄ…
powyżej 15 ºC i dlatego w
naszych warunkach nie mogÄ…
być uprawiane