J. Sławiński - Zwłoki metodologiczne

● Zadaniem metodologii w naukach humanistycznych jest obsługa badań przedmiotowych –

historycznych i teoretycznych.

● Metodolodzy usiłują opisywać, porządkować i wyjaśniać pewne dane faktyczne.

● Usprawnione narzędzia badawcze mają przybliżyć i uwyraźnić przedmiot badań.

● Ww. poczynania są dzisiaj w jakiejś mierze nieadekwatne, bo stanowią wyraz fałszywej

świadomości badacza, przywiązanej trwale do czegoś, co już nie istnieje, i skutecznie

izolującej od tego, co faktyczne.

● Prawda odnośnie stanu metodologii:

1. Jesteśmy świadkami żywo rozwijającego się procesu emancypacji zainteresowań

metodologicznych w obrębie różnych dyscyplin humanistyki. Rozważania nad językiem

badawczym coraz częściej uniezależniają się od potrzeb wiedzy przedmiotowej. Nie chodzi

teraz o chęć pomnażania wiedzy, a o żądzę wypowiadania się nt. narzędzi i procedur.

Refleksja nad instrumentem badawczym inicjuje ruch oddalania się od przedmiotu.

interpretacja zjawisk  metamodel  sposoby konstruowania metamodeli

Proces spiętrzania się wypowiedzi o narzędziach i procedurach nie ma kresu, dlatego

metodologia zaczyna żyć własnym życiem: sama generuje własną problematykę.

Nie obsługa badań, a samoobsługa.

2. Entuzjazmowanie się metodami i szybkie ich porzucanie (w obawie, że może jeszcze

ktoś sprawdzi ich moce eksplanacyjne). Proces ewolucyjny dzisiejszej humanistyki

porównany jest do epidemii: szybko się rozprzestrzenia, ale trwa krótko. Szybka rotacja

języków nie pozwala zapanować nad dyscypliną, stąd brak szans na ukonstytuowanie się

paradygmatu, dzięki któremu można coś uporządkować.

Mamy do czynienia z nadprodukcją oferowanych narzędzi badawczych (pojęć, terminów,

konceptów, praw, klasyfikacji).

3. Prawo zwłoki1. Oddając się z lubością roztrząsaniu metod, odsuwamy w nieokreśloną przyszłość moment, w którym należałoby się nimi posłużyć. Metodologia wprowadza więc

elementem retardacji: mnożąc narzędzia, wnosząc utrudnienia i upośrednienia.

(Niekiedy zwłokę wspiera ideologicznie utopia przyszłościowa: gdy unormuje się wreszcie

działania badawcze).

4. Przyczyną zwłok metodologicznych może być wyjałowienie dzisiejszej humanistyki i jej

skłonność do pasożytowania na teoriach i problematykach zrodzonych w przeszłości.

Właściwie wszystkie liczące się programy literaturoznawcze ostatnich trzech dziesięcioleci2

były w gruncie rzeczy przypominaniem, interpretowaniem i dookreślaniem spraw dawno już

sformułowanych.

5. Zwłoki metodologiczne jako przejaw zmiany, jaka się dokonuje na naszych oczach w

pojmowaniu powinności humanistyki. Wzrastające znaczenie pierwiastka ludycznego w

1 sformułowane przez Parkinsona, ale do innego obszaru spraw

2 tekst Sławińskiego jest z 1978 r.

działaniach humanistów i akceptacja tego pierwiastka. Humanista już nie wstydzi się tego,

że bardziej niż badania efektywnie interesują go możliwości badań – podejmuje grę z tymi

możliwościami, lubi pytać: „czy możliwa jest dyscyplina, którą uprawiam?” (i najbardziej się

cieszy, kiedy wyjdzie mu ładna odpowiedź negatywna – wtedy oddaje do druku książkę, „która sama swoją

objętością zaprzecza udowodnionej możliwości” :P )

6. Hipoteza o charakterze wulgarnie socjologicznym. Usamodzielnianie się i rozbuchanie

metodologii jako proces wytwarzania nowych miejsc pracy badawczej. Często kadry jest

za dużo, a ów przyrost humanistycznej kadry naukowej wyprzedza dotychczasowe

możliwości jej wchłonięcia i wykorzystania3.

3 Por. leśny dziadek: Waldi