WETERYNARIA

ROZRÓD – MATKA – NOWORODEK

W PRAKTYCE

prof. dr hab. prof. zw. Tomasz Janowski, prof. dr hab. Sławomir Zduńczyk Katedra Nauk Klinicznych, Zespół Rozrodu, Wydział Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie Nie powinna istnieć jedna generalna strategia leczenia endometritis. Przebieg tego schorzenia i efekty terapeutyczne muszą być stale kontrolowane klinicznie i do nich należy dopasowywać metodę leczenia.

Leczenie

poporodowych

zapaleń macicy u krów

Poporodowe zapalenia macicy są nadal

• podostre/chroniczne endo metritis Idealna terapia endometritis powinna poważnym problemem w chowie krów

(pojawia się > 14 dnia p.p., przebiega spełniać następu jące kryteria: elimino-mlecznych. Szacuje się, że schorzenie to ze śluzowo-ropnym wypływem),

wać bak terie z macicy, nie hamować lokal-występuje u 20-40 proc. zwierząt. Endometri-

• ropomacicze (występuje ok. 3-4 tygonych mechanizmów obronnych macicy,

tis prowadzi do dużych strat gospodarczych, dnia p.p., przebiega z akumulacją ropy nie powodować dużych strat w produk-głównie wskutek przedłużania okresu mię-

w świetle macicy).

cji mleka (okres karencji) oraz przynosić dzyciążowego i brakowania krów. Docho-Terapia endometritis jest w opi-ekono miczną korzyść hodowcy (skracać

dzą do tego koszty leczenia i stra ty mleka nii wielu autorów problemem kon-okres międzyciążowy).

z powodu okresu karen cji użytych leków.

trowersyjnym. Interpretacja i porównanie Spotykane obecnie strategie terapeu-Podział przypadków endometritis uwzględnia licznych publikacji dotyczących tej proble-tyczne można zgrupować w trzy główne

różne kryteria, jed nakże najbardziej znana matyki są prawie niewykonalne ze względu metody postępowa nia:

klasyfika cja oparta jest na ocenie charak teru na różne metody diagnozowania schorze-

• domaciczne wlewy antybioty ków lub

i ilości wydzieliny zapalnej (E E , E ). Innym nia, odmienne metody terapeutyczne, róż-

nieantybiotykowych sub stancji anty-

r

2

3

znanym kryte rium jest okres powstawania ne kryteria wyleczenia oraz, co często mia-bakteryjnych,

schorzenia (okres poporodowy i późniejszy ło miejsce w wielu badaniach, brak grupy

• ogólne stosowanie antybiotyków,

oraz zabieg insemina cyjny).

kontrolnej. Wątpliwości odnośnie leczenia

• terapia hormonalna zmierzająca do lu-Ostatnio upowszechnia się nieco od-

tego schorze nia dotyczą zwłaszcza odpowie-teolizy ciałka żółtego (PGF ) i indukcji 2α

mienny podział, bazujący na przebiegu

dzi na następujące pytania:

owulacji (GnRH).

klinicznym i ter minie wystąpienia scho-

• jakie zwierzęta powinny być leczone?

Wymienione wyżej metody terapii

rzenia łącz nie. Uwzględnia on:

• w jakim czasie po porodzie?

mogą być stosowane oddzielnie lub też

• ostre endome tritis (występuje < 14 dni

• jakimi metodami (rodzaj prepa ratów, w ich dowolnej kombina cji. Generalnie p.p., cechuje się zmianami charakteru

droga podania)?

rodzaj leczenia powinien zależeć od stop-lochii lub objawami ogólnymi),

• jak często?

nia en dometritis, obecności ciałka żółte go, MONOGRAFIA „ZWIERZĘTA HODOWLANE”

17

R OZRÓD – MATKA – NOWORODEK

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

fazy okresu poporodowego, występowa-

ki tego schorzenia powodowane przez

pro cesów rozrodczych u poszczegól nych nia ogólnych objawów infekcyjnych oraz Arcanobaoterium pyogenes powinny być zwierząt. Warto także pa miętać, że duży rodzaju bakterii wywołujących schorze-za wsze leczone przez domaciczne wle-

odsetek zwierząt z endometritis ulega sa-nie. Z praktycznego punktu widzenia

wy antybiotyków. Istotnym czynnikiem

mowyleczeniu. Biorąc pod uwagę skutki

najczęściej stosowaną metodą leczenia

wpływają cym na występowanie samo-

ekonomiczne leczenia dla hodow cy, zjawi-są domaciczne infuzje antybiotyków

wyleczeń oraz efektywność leczenia są

sko to powinno być uwzględnione w do-

lub sub stancji odkażających. Poda-

ogólne i lokalne mechanizmy obronne.

borze strate gii terapeutycznej. Ważnym wane preparaty powinny być skutecz-Dlatego celowe wydaje się propagowa-

czyn nikiem modyfikującym efekty tera-

ne w stosunku do bakterii macicznych

ne przez niektó rych autorów działanie peutyczne lub tempo zdro wienia zwierząt w środowisku lochii, ale nie drażnić en-zmierzają ce do immunostymulacji (np.

nieleczonych są warunki żywieniowo-śro-dometrium ani obniżać aktywności leu-

stosowanie Lydium KLP).

dowiskowe oraz sprawnie funkcjonujące

kocytów. Warunki te wykluczają amino-

Ogólne leczenie antybioty kami jest

maciczne mechanizmy obronne. Dodat-

glikozydy, nitrofurazony i sulfonami dy, także rozpa trywane jako alternatywa tera-kowym czynnikiem wspie rającym terapię które są słabo aktywne w obecności krwi, pii miejscowej. Wydaje się jednak, że po-lub samowyle czenia jest wczesne podję-

ropy oraz rozpadających się tkanek i ko-winno być ono brane pod uwagę wyłącznie cie funkcji przez jajniki. Wydaje się tak-mórek. We wczesnej fazie poporodowej

u krów z ogól nymi objawami, zaś zaleca-

że, że w świetle aktualnego stanu wiedzy wątpliwa jest także skuteczność peni-nymi do stosowania antybiotykami są pe-leczenie domaciczne, szczególnie niektó-

cylin, bowiem wiele bakterii obecnych

nicyliny oraz cefalosporyny trzeciej gene-rymi antybiotykami, może być ograni-

w macicy produkuje penicylinazę. Wyda-

racji (ceftiofur). Do wiedziono bowiem, że czone. Można je zastąpić, przynajmniej je się, że an tybiotykami z wyboru są

inne anty biotyki, np. tetracykliny, poda-częściowo, aplikacją preparatów PGF ,

2α

oksytetracyklina oraz cefalosporyna.

wane obwodowo nie osiągają w tkankach

bowiem ekonomiczne skutki takiej tera-

W badaniach klinicznych wie lu autorów macicy bakteriobójczej koncentracji.

pii są korzystniejsze dla ho dowcy. Wyma-dowiodło ich sku teczności klinicznej

Terapia hormonalna jest rów nież

ga to jednak istnie nia opisanych powyżej oraz istotnej poprawy wskaźników płod-rozpatrywana jako alternaty wa leczenia korzyst nych warunków żywieniowo-śro-ności u leczonych zwierząt. Liczba infu-lokalnego macicy, zaś powszechnie za-

dowiskowych.

zji potrzebnych do wyleczenia zale ży od lecanymi prepara tami są prostaglandyny Przekładając powyższe stwier dzenia na stopnia stanu zapalnego, choć z reguły F a. Ich aplikacja jest związana z induk-język praktyki, wydaje się, że w ciężkich 2

należy wykonywać 1-2 zabiegi.

cją luteolizy i obniżeniem hamowania

przypadkach wczesne poporodowe stany

Wadą domacicznego leczenia an-

lokalnych mechanizmów obron nych

za palne wymagają intensywnego, antybio-tybiotykowego jest różnej dłu gości

przez progesteron, stymula cją skurczów tykowego leczenia domacicznego, czasami okres karencji na mleko pozyski-mięśniówki macicy oraz pobudzeniem

także ogólne go. Natomiast w przypadkach wane od leczonych krów. W celu

fagocytozy przejawianej przez leukocy-

lżejszych, przy zachowanej inwolucji ma-uniknięcia tych proble mów w leczeniu

ty obecne w macicy. Stosowanie PGF

cicy, można rozważyć zaniechanie wlewów 2α

często stosowa ne są również takie prepa-jest metodą z wyboru w przypadkach

domacicznych, w zamian zaś stosować pre-raty antybakteryjne, jak riwanol, chlor-ropomacicza, ale wykazano także, że 1-

paraty PGF . Zaleca się przy tym 2-krotną 2α

heksydyna czy płyn Lugola. Negatyw ną

2-krotna aplikacja tych hormonów

ich aplikację w od stępie 10-14 dni. Przypad-stroną takiego leczenia jest jednak jego w odstę pie 10-14 dni była skuteczna w le-ki endometritis wykryte później (> 14 dnia hamujący wpływ na lokalną fagocytozę,

czeniu innych stanów endometritis. Najlep-p.p.) powinny być traktowane podobnie.

co pośrednio obniża zdolność tych sub-

sze efekty obser wowano u krów z ciałkami Przy lekkich objawach klinicznych i istnie-stancji do eliminacji bakterii. Ponadto żółty mi, ale pozytywny wynik terapii był

jącej czynności jajników można liczyć na powodują one drażnienie endometrium,

także widoczny u zwierząt z niedoczyn-

samowyleczenie. Przypadki cięższe, prze-sprzyjając absorbcji endotoksyn z maci-nością jajników. Procesem istotnym dla biegające z dominacją ropy w wydzielinie cy i zaostrzeniu ogólnych objawów kli-przebiegu schorzenia oraz skuteczności macicznej, mogą być leczone preparatami nicznych. Stymulują one również rozwój leczenia jest wczesna poporodo wa czyn-PGF oraz dobrze dobranymi antybioty-

2α

miejscowego stanu zapalnego endome-

ność jajników. Po wszechnie wiadomo, że kowymi pre paratami domacicznymi. Niektó-

trium i myometrium. Dla tego też sub-

przeja wianie rui jest czynnikiem stymu-rzy autorzy zalecają rozpoczęcie terapii wy-stancje antybakteryjne nie powinny

lującym efekty terapeutyczne. Istotną rolę łącznie przez 1-2-krotne użycie preparatów być rutynowo stosowane u krów we

odgrywają tutaj po chodzące z pęcherzyka PGF , zaś włączenie wlewów domacicz-2α

wczesnym okresie poporodowym.

jajnikowe go estrogeny, stymulujące lokalnych powinno mieć miejsce do piero przy W przypadkach endometritis lżej szego ną odporność macicy. W terapii znane jest stwierdzeniu braku procesu zdrowienia

stopnia konieczność lecze nia domacicz-postępowanie zmie rzające do pobudze-

w okresie do 40.-50. dnia p.p. W świetle po-nego jest przez nie których autorów kwe-nia u leczo nych krów czynności jajników wyższych stwierdzeń widać wyraźnie, że nie stionowana ze względu na duży odsetek

przy pomocy preparatów GnRH. Wyniki

powinna istnieć jedna generalna strategia le-samowyleczeń. Wydaje się, że odsetek

takiego leczenia są czę ściowo sprzeczne, czenia endometritis. Przebieg tego schorze-zwierząt podlegających temu procesowi

przy czym wydaje się, że pozytywny efekt nia i efekty terapeu tyczne muszą być stale jest zależny od sytuacji zdrowotno-me-może być oczekiwany głównie na fermach kontrolo wane klinicznie i do nich należy tabolicznej stada i wynikającej z tego o dobrych warunkach środowiskowych.

dopasowywać metodę leczenia. Ponadto

spraw ności sił obronnych macicy, a tak-Stosowanie GnRH jest jednak związane

należy brać pod uwagę przede wszystkim że rodzaju drobnoustrojów. Obser wacje ze zwiększonym ryzykiem indukcji py-sytuację śro dowiskową, organizacyjną i eko-własne wskazują, że samowyleczenia są

ometry, czemu można zapobie gać, podając nomiczną leczonych zwierząt oraz uwzględ-możliwe, jednakże proces zdrowienia

10 dni później prepa raty PGF .

nić realne, ekono miczne efekty leczenia 2α

jest przedłużo ny o wiele dni w stosun-Podsumowując, należy uzmysło wić so-

(straty mleka, okres karencji, przedłuże nie ku do tego u zwierząt leczonych. Jed-bie, że selekcja krów do leczenia oraz do-okresu międzyciążowego).

‰

nakże długo trwające, późno wy kryte

bór odpowiedniej metody terapii powin-

endometritis (> 42 dni), a także przypad-ny uwzględ niać indywidualny przebieg

Piśmiennictwo dostępne u autorów.

18

MONOGRAFIA „ZWIERZĘTA HODOWLANE”