1. Zasada powszechności prawa: Jest to zasada sformułowana bardzo późno. Prawo nie powinno być formułowane w sposób

podmiotowy. Stosowanie prawa nie powinno być odnośnie podmiotu prawa lecz przedmiotu prawa jakim jest jednostka.

Dopiero pod koniec XVII wieku zaczęto tę regułę. Prawo zaczęło wykazywać tendencję do powszechności. Wszyscy powinni być równi wobec prawa. Pierwszy o tym pisał Hugo Grocjusz - ,, Traktat o wolności mórz,, 1609. A także w innym jego dziele podnosił ten wątek - ,, De iure belli ad pacis,, - 1625. Podobne koncepcje równości i powszechności prawa propagowali angielscy lewellerzy, np.; John Gilbourne. Erę równaczy w Anglii zapoczątkowała rewolucja angielska w 1640. Te idee

zapoczątkowały myśl, że prawo nie może być zróżnicowane podmiotowo. Potem równaniu prawa sprzyjała rewolucja roku 89

we Francji, a następnie przewrót Napoleona i jego wielkie dzieło Code civil z 1804, w którym wprowadził równość podmiotów wobec prawa i rozprzestrzenił ją w toku wojen napoleońskich po całej Europie.

2. Zasada autonomiczności instytucji stosujących prawo: Prawo powinno być silnie zobiektywizowane, nie może być żadnych nacisków zewnętrznych na instytucje stosujące prawo. Ta zasada wykształciła się w XVIII wieku za sprawą Monteskiusza i jego dzieła ,, O duchu prawa,, - 1848. w tym przypadku zmiana poglądu polegała na tym , iż rozumiano suwerena ( monarchę), mimo, iż powstawał też ówcześnie jakieś twory republikańskie, jako lidera tej zbiorowości, zaś w jego imieniu rządził parlament.

W ręku suwerena wszystkie władze się koncentrowały ( zarówno sądownicza, legislacyjna jak i egzekutywa). Monteskiusz uważał, że jest to błąd, iż należy rozdzielić władze, lecz także dać im możliwość współdziałania, ale nie tak by jakaś uzyskała nad innymi hegemonię. Przykładowo władza sądowa powinna być reprezentowana przez wybieralne i niezawisłe sądy,

podporządkowane tylko prawu, sędziowie zaś winni być tylko ustami ustaw.

3. Zasada doskonałego tekstu prawnego: W biblioznawstwie wykształciła się hermeneutyka. Tekst zawiera w sobie wszystko co powinien, nie ma potrzeby korzystania z innych tekstów. Należy w tym wypadku sięgnąć do kultury utylitarystycznej, której propagatorem był Jerome Bentham. Główną zasadę utylitaryzmu była zasada użyteczności – żyjemy w ten sposób by chronić się od przykrości i dążyć do maksymalizacji przyjemności. Użyteczność może być zindywidualizowana, gdyż nie dla wszystkich to samo może być przyjemne. Według zasady użyteczności zgeneralizowanej przyjemność to szczęście jak największej liczby osób. Gwarantem tego stanu jest państwo. Legislator ma duże doświadczenie życiowe, więc w sensie zgeneralizowanym

mamy pewność, że jest to szczęście dla wszystkich, jest to szczęście powszechne. Prawo jest więc wyrazem woli suwerena, dotyczącym zgeneralizowanej użyteczności. Dlatego prawo winno być egalitarne. Prawo funkcjonuje w określonych

strukturach, w państwie. Arbitralna wola legislatora może przejawiać się w tekstach prawnych, które prowadzą do użyteczności.

Komponenty prawa;

2.

prawo musi określać podmiot, do którego te normy się odnoszą,

3.

prawo musi określać przedmiot swojej regulacji,

4.

prawo określa zakres zastosowania ( stopień generalizacji) norm,

5.

prawo określa aspekty stosowalności tych nakazów, ich aplikacji,

6.

rodzaj i warunki przymusu prawnego (force) by do norm się stosowano,

7.

środki potrzebne do zrealizowania tych nakazów,

8.

właściwe sposoby artykulacji, przekazywania i upubliczniania tych nakazów,

9.

sposób egzekwowania tych nakazów ( zarówno instytucje egzekwujące jak i procedury egzekwujące).

Te zasady tworzenia i formułowania prawa doprowadziły do ukształtowania się pozytywizmu prawnego

Wykład 5

Emil Durkheim - ciąg dalszy

- zasada tzw. monizmu metodologicznego, która oznaczała, że badania społeczeństwa powinny się opierać

na tym samym, na czym opierają się badania rzeczywistości, była nadrzędną zasadą uznawaną przez

Emila Durkheima;

- monizm często przechodzi w indukcjonizm;

- rzeczywistość społeczna składa się z faktów społecznych o charakterze holistycznym, które bada się tak

jak bada się rzeczy;

- w badaniach wyłączamy jakąkolwiek zasadę wyjściową typu: wartościowania, oceniania, czy też tego, co może

zakłócić czysty obraz faktów;

- ważny jest proces odidealizowania nauk społecznych;

- fakty społeczne są postrzegane poprzez obserwację, te które są niepostrzegane w sposób zmysłowy można

interpretować z wypowiedzi normatywnych, które narzucają wzory postępowania;

- powstały skodyfikowane reguły powszechnego postępowania: normy prawne, religijne, moralne;

- według Durkheima fakty spoŁeczne należy tłumaczyć poprzez inne fakty społeczne, nie należy do tej rzeczywistości

przenosić czegoś z poza tego świata, bo zaburza to proces poznania.

Dzieła Durkheima:

"O społecznym podziale pracy"- odpowiada na pytania o przyczyny i charakter ewolucji; za tą przyczynę uznawał

specjalizację zbiorowości ludzi, jako tych, które budują strukturę społeczną.

Ludy pierwotne mają naturę homogeniczną, oparte są o solidarność mechaniczną, następnie mamy solidarność organiczną, która związana jest z wymianą dóbr, rozwojem komunikacyjnym. Ewoluja idzie w kierunku coraz większej specjalizacji.

Proces ewolucji nie jest obojętny wobec kodyfikacji reguł postępowania. Ubocznym procesem ewolucji jest anomia społeczna, gdy dla nowopowstałych warunków nie mamy jeszcze odpowiednich norm' budzi to poczucie bezsensu, braku celu działania społecznego, jest to tzw. brak normatywnego punktu odniesienia.

Prawo jest więc zdeterminowane procesami ewolucyjnymi i wywiera ogromny wpływ na społeczeństwo.

Może mieć charakter represyjny, cdy mamy przewagę solidarności mechanicznej nad organiczną- bezpośredni

przymus fizyczny nad jednostkami, które się wyłamują.

Charakter restytucyjny, gdy przewaga solidarności organicznej nad solidarnością mechaniczną- przywraca stan

istniejący przed naruszeniem, nie wyklucza sankcji negatywnych, ale je oddala. Prawo nie jest tworzone w sposób wolincjonalny, jest efektem procesów społecznych. Prawo to zobiektywizowany fakt społeczny.

Badania nad zjawiskiem samobójstw:

- mężczyźni, dobrze usytuowani, protestanci, kawalerowie, zwykle w okresie braku stabilności gospodarczej;

- prowadził badania na temat popełniania samobójstw w krajach, gdzie są one prawnie zabronione i w krajach, gdzie takiego zakazu nie ma;

- badania nad motywami samobójstw;

- określił, że prawo ma mały wpływ;

- typologia samobójców:

*egoistyczne- ucieczka od własnych kłopotów ze światem;

*anomiczne- odczuwanie bezsensu zycia;

*altruistyczne- dla dobra innych;

*fatalistyczne- forma protestu przeciwko ograniczeniom podmiotowości;

Podsumowanie Durkheima:

- badał prawo a zjawiska społeczne;

- prawo nie tłumaczy się samo przez się, badania empiryczne, niewolincjonalne, wywołanie zjawiska w moralności.

L.Diguit- "Państwo: prawo obiektywne i prawo pozytywne".

- miał wspólne założenia z Durkheimem i odwoływał się do niemieckiej szkoły historycznej;

- prawo jest zobiektywizowanym, społecznym, historycznie zdeterminowanym, naturalnym faktem społecznym;

- według Diguit'a istnieją dwa rodzaje prawa: obiektywne (następno współżycia ludzi, kierowanie autentyczne działaniami ludzkim), prawo pozytywne (jest wyartykułowanym prawem obiektywnym);

- relacja pomiędzy prawem pozytywnym oraz prawem obiektywnym;

- antyetatysta- to prawo kreuje państwo, państwo ma ograniczoną rolę w kreowaniu prawa;

G.Gurritch-

- ewolucjonizm, holizm, naturalizm, znaczenie badań empirycznych;

- problem prawa i jego związek z różnymi rodzajami zbiorowości;

- tyle jest praw, ile jest zbiorowości;

- prawo państwa to to, które jest kreowane poprzez instytucje;

- zrelatywizowane do zbiorowości, w której występuje;

- socjologia prawa:

*makrosocjologia,

*dyferencjalne;

*mikrosocjologia;

- prawo nie przenika między zbiorowościami, są one wręcz w konflikcie ze sobą;

- wpłynąŁ na Iheringa.

R.Ihering- był pod wielkim wpływem Benthama, filozof i twórca utylitaryzmu;

- Bentham uważa, iż należy jako podstawowe zagadnienie rozważyć pojęcie "dobra", dobro człowieka polega na etycznym życiu, które jest jednocześnie racjonalne;

- etyczne jest poszukiwanie przyjemności i szczęścia według zasady użyteczności;

- czasem szczęście jest osiągane jedynie w zbiorowości;

- poczucie obfitości posiadania, bezpieczeństwa i równości;

- Bentham nie wymienia tu wolności, wolność może być minimalnie ograniczona przez prawo dla zapewnienia powyższych.

- według Iheringa prawo nie ma przymiotu sprawiedliwości ani też prawdziwości, jest natomist skuteczne i uzyteczne;

- skuteczne jest prawo, które służy zapewnieniu jak największej ilościludzi;

- uprawnienia- prawnie chroniony interes;

- prawo nie ma aspektu wolincjonalnego, jest natomiast aktem aparatu państwowego wyznaczającego regulacje życia społecznego;

- prawo to regulacje o charakterze celowościowym (teleologicznym);

- kontrole i sankcje mają charakter funkcjonalny;

- był indywidualistą, uznawał istotę subiektywnego odczucia przez jednostki, co jest dla nich dobre, a co złe;

- interes jest uwarunkowany w sposób społeczny;

- brak uniwersalności i trwałości, są zmienne i dynamiczne;

- interesy mogą mieć charakter egoistyczny bądź altruistyczny;

- koncepcja granic regulacji- nie wszystkie potrzeby mogą być zaspokojone przez prawo;

- prawo należy wyjaśnic poprzez cele, którym służy;

- prawo powinno mieć charakter funkcjonalny.

Podsumowanie nurtu socjologicznego w prawie:

- oparte na metodologii pozytywnej;

- indukcyjny charakter twierdzeń;

- prawo jest dynamiczne;

- teleologizm (celowość) prawa;

- słabą stroną był brak mowy o świadomości społecznej, wyłączenie psychologicznych motywów i wartości.

Wykład 6

SOCJOLOGIA HUMANISTYCZNA XXw.

Florian Znaniecki- oparta o analizę listów prywatnych.

- nie jest oparty na dysfunkcjoniźmie;

- istnieją pewne etapy wcielania się w nowe środowisko;

Podstawowe myśli Znanieckiego:

- życie społeczne jest przesiąknięte wartościami i normami;

- fragmentem życia społecznego jest działanie;

- działania tworzą porządek aksjo-normatywny;

- porządek zewnętrzny, jest możliwy poprzez interakcje, a więc ład społeczny;

- zbiór interakcji, gdzie jednostki maja podobne poglądy aksjo-normatywne;

- działania te mogą mieć charakter: kreatywny, reproduktywny, destruktywny (związane z oddziaływaniem na kulturę);

- wnoszą coś nowego do kultury, są cenne i rzadkie, ale naruszają porządek aksjo-normatywny;

- mogą się też mieścić w ładzie aksjo-normatywnym, ale możemy reprodukować to, co się zdarzyło;

- działania reproduktywne mogą mieć charakter:

*materialny- aksjo-normatywny- powtarzanie wartości, którymi się kierujemy, utrwala naszą świadomość prawną;

*wartości determinują ład społeczny i działania, natomiast normy determinują charakter psychiczny;

- konieczne są badania empiryczne, aby móc zrozumieć co czynią ludzie.

PSYCHOLOGICZNE KONCEPCJE PRAWA

Dla socjologii rozumiejącej / humanistycznej najważniejszą kwestią było zrozumienie zachowań człowieka.

Psychologizująca teoria prawa:

3.

Zjawiska społeczne są zjawiskami o charakterze psychologicznym. Należy je tłumaczyć przez odwoływanie się do

świadomości ludzi działających. Rozumienie prawa może odbyć się przez odwołanie się do świadomości. Jest to

założenie epistemologiczne.

4.

Założenie ontologiczne – czym jest prawo? Prawo jest pewnym typem przeżycia psychicznego. Jest to koncepcja

psychologiczna. Prawo jest wytworem m.in. psychologicznym, nie da się prawa przypisać jedynie do przeżyć

psychicznych. Jest to koncepcja psychologizująca prawa.

5.

Założenie genezy / porządku prawa. W prawie pozytywnym prawo to zespół przepisów w określonych aktach prawnych,

obowiązujących formalnie – koncepcja pozytywistyczna. W koncepcjach psychologizujących i socjologicznych mówi się o

porządku prawnym, czyli o czymś szerszym. Prawo jest wywodliwe, jest następstwem określonych stanów psychicznych.

Są to przeżycia, które można przypisać dużym zbiorowością. Prawo w swojej genezie jest zdeterminowane zjawiskami

psychicznymi.

Te trzy powyższe założenia wyznaczają ogólną charakterystykę psychologizującej teorii prawa. Koncepcje te dokonały zupełnie innego paradygnatu badawczego prawa, zupełnie innego niż pozytywnego.

Georg Jellinek- ” Prawo nowoczesnego państwa,, Jellinek zasłynął z tego dzieła. Do czasów Jellinka dominowała myśl, że prawo odnosi się do szczególnej rzeczywistości – do powinności. Twierdzenie, że istnieje świat powinności, że jest światem idealnym, niematerialnym ale mającym duży wpływ na istniejącą rzeczywistość. Nie ma nic wspólnego w sensie epistemologicznym i ontologicznym ze światem rzeczywistym. Była to tzw. solen. „” Prawo nie jest tym co jest, co było, co będzie. Prawo jest tym co być powinno,, Prawu nie przysługują walory prawdy ani fałszu. Były jednak próby logiki deontycznej, iż można przedstawić wartość tautologiczną pewnym powinnościom. Lecz Jellinek dokonał rewolucji. Twierdził, że pomiędzy rzeczywistością i powinnością jest pewne powiązanie. Ludzie postępując tak samo zaczynają tworzyć pewne idealne wzory, przypisując im powinność. Rzeczywistość społeczna ma więc moc kreowania rzeczywistości społecznej. śycie codzienne możemy przekształcić w pewien idealny stan. Kiedy pewne wzory stają się wyartykułowane, wzory się internalizują pewne przekonanie, że wzory są moim zachowaniem i ja chcę tak postępować). To wtedy ta rzeczywistość się przekształca. Badanie prawa powinno się sprowadzać nie do badania tekstu prawnego lecz do zachowań społecznych, które generują owe akty i teksty prawne. By normy stały się tekstem prawnym muszą najpierw powstać w rzeczywistości. Prawo wiedzie żywot podwójny, żywot zewnętrzny, który jest intersubiektywnie postrzegalny i żywot wewnętrzny, który nie jest intersubiektywnie postrzegalny. Do badania tego prawa jest potrzebna metoda badania

introspektywnego. Pomiędzy zewnętrznym żywotem prawa a wewnętrznym, psychologicznym jest rozdźwięk. Zaś zadaniem prawa jest aby pomiędzy tymi rodzajami prawa rozdźwięk był jak najmniejszy. Dlatego ważna jest interpretacja, która odwołuje się do świata wewnętrznego, psychicznego. Koncepcja Jellinka była w środowisku zarówno mocno krytykowana jak i podziwiana.

Słabością tezy Jellinka było to, że jednak państwo jest niezbędną instytucją by prawo sankcjonować. Egzekwujące instytucje są częścią pewnej rzeczywistości, będącej wynikiem socjalizacji prawa. W związku z tym Jellinek nie zerwał z pozytywizmem ale zadał mu duży ideowy cios.

Leon Petrażycki- główne dzieło to ”Prawo nowoczesnego państwa,, oraz ”Wstęp do nauki prawa,, i ”Wstęp do

moralności,,. Teorie psychologiczne traktują prawo jako zjawiska społeczne. Teoria adekwatna Petrażyckiego – pojęcie ma odnosić się tylko do danej klasy zjawisk, które posiadają pewną cechę, by było dobrze określone. Teorie kulejące były prawdziwe wobec

klasy o której się wypowiadało, ale też wobec innych przedmiotów. Teorie skaczące – prawdziwe są tylko wobec części klasy wobec których się wypowiada. ”Społeczne działanie prawa i moralności,, - jego poglądy atakują dogmatyczną koncepcje prawa. Cele mają być osiągane wobec prakseologicznego działania. Według Petrażyckiego prawo i moralność są tworami obiektywnymi

rzeczywistości. Prawo i moralność mogą zaistnieć gdy zaistnieje pewne przeżycia psychiczne. Badanie opiera się o obserwację.

Psychologia emocji i metodologia ogólna na nie składa się jego teoria. Skrytykował tradycyjna psychologię, która składa się z: Emocje determinują wszelkie zachowania, nazwał je Petrażycki impulsami. One zostały przez niego uznane za najważniejsze zjawiska psychiczne. Emocje podzielił Petrażycki na apulsywne i repulsywna. Uczycie apulsji jest pozytywne, coś nas ciągnie, zaś w repulsji coś nas odpycha od pewnych przedmiotów. Oprócz apulsji i repulsji wymienił przeżycia intelektualne. Całą rzeczywistość podporządkował kryterium oceny teleologicznej. Czasami wyobrażamy sobie pewien pożądany, apulsywny punkt widzenia świata, i z tego punktu widzenia oceniamy świat. Jest to świat norm,. Wartości zasadniczych. Pewne zasady prawne są niczym innym jak artykulacją motywacji zasadniczych. Przeżycia są etyczne i estetyczne. Przeżycia etyczne są dwoma rodzajami obowiązku. Są to obowiązki porwane i obowiązki moralne.

Obowiązki moralne są jednostronne, regulują sytuację osoby zobowiązanej. Robimy coś bo czujemy, że tak powinniśmy zrobić.

Obowiązki prawne są dwustronne, jedna osoba jest uprawniona zaś druga jest zobowiązana. Obowiązki prawne odczuwamy jako skrępowana, zaś moralne jako wolne. Z obowiązkiem wyobrażenia kradzieży wiąże się obowiązek moralny (jako pewne przeżycie, że tak jest źle). Prawo z kolei Petrażycki podzielił na intuicyjne i pozytywne. Prawo intuicyjne, jest to przeżycie indywidualne, kryterium wyodrębnienia jest kryterium wewnętrzne. To prawo obowiązuje samo przez się. Prawo pozytywne jest wyodrębnione według kryterium zewnętrznego, intersubiektywnie postrzegalnego. Może być przeżycie, ale kiedy nie jest intersubiektywnie postrzegalne to nie jest to prawo. Prawo pozytywne to prawo oficjalne, które mówi o rzeczach zawartych w aktach prawnych, ale też

musi być przeżycie psychiczne bo gdy go nie ma to nie jest to prawo.

Analiza prawa i moralności. Prawo jest wodą zaś moralność winem. Prawo jest aktywne, zaś moralność jest pasywna. Moralność nie wywołuje zachowania u określonej dużej grupy osób. Moralność ma mniejszą rolę w tworzeniu postępowych wartości. Petrażycki stworzył ewolucyjną teorię prawa z teorii rozwoju prawa i z teorii społecznego działania prawa. Prawo jest fenomenem społecznym, tak jak moralność.

Teoria rozwoju prawa ma trzy nurty:

1.

wzmożenia wymagań prawnych (coraz nowsze zasady i ludzie je akceptują),

2.

zmniejszenie kar (mimo tego, że prawo jest mniej represyjne to ludzie je przestrzegają),

3.

zmiana pobudek (chcemy realizować jakiś cel przez zmianę pobudek).

Ludzie mają pewne społeczne przekonanie o obowiązywaniu prawa. „’Tyle jest kompleksów przekonań ile jest ludzi,,. Uważał, że najlepsze teorie to takie teorie, które są bez apriorycznych założeń. Jednakże sam je przyjął twierdząc, że ludzie będą dążyć do doskonałego prawa. O ile prawo intuicyjne spełnia funkcję wychowawczą i normatywną to prawo oficjalne chroni np.: własność, czyli pełni funkcje dystrybucyjną.

- teoria naukowa jest wolna od spekulacji, prawo powinno kształtwoać zachowania społeczne i sprawnie działać;

- teoria adekwatna przeciwna teoriom kulejącym lub skaczącym;

- teoria socjologii prawa podejściem na zasadzie introspekcji;

Jednostronność Dwustronność Aktywne Pasywne EMOCJE (impulsje) wola uczucie poznanie apulsywne repulsywne

- emocje determinują działania i zachowania, są spowodowane zjawiskami jednostronnymi, są odczuwalne i poznawalne;

- analiza prawa i moralności w odniesieniu do psychologii emocjonalnej;

- emocje intelektualne, to trzeci rodzaj emocji, o których mowa: dzielą się na teleologiczne, czyli celowościowe,

a także zasadnicze, które możemy podzielić na: etyczne, estetyczne. Etyczne, to obowiązki moralne (jednostronne) i obowiązki prawne (dwustronne);

- emocje etyczne:

*prawo intuicyjne- indywidualne, subiektywnie postrzegane, wewnątrz kryterium sprawiedliwościowego;

*prawo pozytywne- ma charakter intersubiektywnie postrzegany, istnieje to, co zostało ustanowione;

*prawo oficjalne- rozumiane przez pozytywistów; funkcja: dystrybucyjna i organizacyjna;

Zaczenie przeżyć etycznych:

- oddziaływania motywacyjne (określonego czynu);

- oddziaływanie wychowawcze (zmiany psychiczne w zachowaniu; utrwalają oddziaływania motywacyjne);

Prawo jest ważniejsze od moralności, ponieważ:

- jest aktywne;

- moralność może jedynie poprawiać, wpływać na prawo;

- prawo eliminuje konflikty;

- prawo ma ograną rolę da wartości postępowych.

Petrażycki wprowadził nową naukę o prawie:

- wiara w charakter ewolucyjny;

- charakter aksjologiczny;

- polityka prawna (kształtowana, aby osiągnąć pewne wartości i cele);

- określanie celów jest bezpośrednio związane ze szkołą krakowską;

- nauka czysta.

J.Lande- ontologiczne i epistemologiczne założenia myśli prawa.

- ontologiczne- prawo jest związane z wypowiedziami wyartykułowanymi;

- epistemologiczne- badania nad tekstami prawnymi, działaniami, przeżyciami, badania prawa- jeżykowo-ligiczne,

behawioralne, psychologiczne.

K.Opałek- uczeń Lande.

- chęć stworzenia logiki- deontycznej;

- stosowanie prawa i jego modele;

- społeczne oddziaływania prawa, świadomość prawna, socjologiczna- prawna.

Punkt wyjścia w jego rozważaniach, to odpowiedź na pytanie "Czym jest norma?"

- norma jest czymś więcej niż sam akt prawny;

- koncepcja znaczenia normatywnego- służy do kwalifikacji spełnienia, one niczego nie desygnują;

- norma prawna- jest to znaczenie normatywne wypowiedzi zawartych w tekście normatywnym;

- istotne są tu stany psychiczne i relatywne działania.

Zakład socjologii prawa – pierwsza katedra socjologii prawa. Cele i zadania katedry:

2.

rozważania nad istotą normy prawnej, nie może być traktowana jako coś niewywodzonego z przepisu prawnego,

3.

koncepcja znaczenia normatywnego, analiza terminów zawartych w normach prawnych,

4.

terminy mają stanowić podstawy do kwalifikacji, funkcja nakładania kwalifikacji, wymogów,

5.

norma to znaczenie wypowiedzi zawartej w akcie normatywnym, ma więc znaczenie normatywne,

6.

wpływ znaczenia normatywnego na życie społeczne, kształtowanie motywacji do określonego działania.

G.Ehrich- z wykształcenia prawnik, studiował w Wiedniu, w 1913 tworzy „Podstawy socjologii prawa”, następnie „Podstawowe zasady socjologii prawa”, „Logika prawnicza”, „Prawo ludności z Bukowiny”.

- uważał, że istniejący porządek zbiorowości to efekt funkcjonowania różnego rodzaju norm, zaś prawo to jeden z wielu normatywnych czynników;

- każda zbiorowość kreuje własny porządek wewnętrzny, zaś wewnętrzny porządek jest regulowany przez zasady postępowania, które według ludności traktowane są jak prawo, tzw. żywe prawo, każda zbiorowość posiada wewnętrzną integrację, kreują swój własny porządek wewnętrzny;

- instytucje prawne to uporządkowane elementy, są konsekwencją istnienia prawa;

- ludzie wypracowują formy organizacyjne, np.: małżeństwo, zaś dopiero później tworzą akty prawne, np.: istnieje państwo zorganizowane politycznie a następnie wydana zostaje konstytucja. Rzeczywistość społeczna inicjuje prawo, które jest wtórne wobec rzeczywistości społecznej. Kiedy żywe prawo jest niewystarczające, należy zastosować prawo sądowe;

- zastosowanie wykładni funkcjonalnej / dynamicznej, a odwrót od literalnej i statycznej, np.: prawo powinno być zgodne z interesem społecznym;

- relacja pomiędzy prawem państwowym a prawem żywym:

*prawo państwowe (charakter statyczny) to uporządkowana artykulacja prawa żywego (charakter dynamiczny),

*prawo państwowe egzekwuje i sankcjonuje przestrzeganie prawa żywego,

*prawo państwowe ingeruje (kompiluje) w prawo żywe,

*całkowita niezależność prawa państwowego i żywego;

- aby zrozumieć prawo należy wykorzystać wiedzę empiryczną, badania powinny dotyczyć prawa żywego:

*jak prawo jest stosowane,

* reakcja na stosowanie prawa.

Wykład 7

Max Weber- (1864-1920), by pionierem socjologii, teorii państwa, nauki o religii, religioznawstwa. Z wykształcenia Max Weber był

prawnikiem. ’’Wildschaft und gezetzschaft,, - Prawo i ekonomia. Law in economy and society – 1922. Poruszał w swych dziełach problem legitymizacjii prawa, prawa względem moralności, prawo a ekonomia. Jako pierwszy zajmował się wpływem religii na kapitalizm. Działanie społeczne – był to według niego najbardziej podstawowy element budujący więzi międzyludzkie. Działanie musi być przede wszystkim racjonalne (nota bene jest to jego podstawowa koncepcja działalności). Racjonalność – to co czynimy przyporządkowane jest naszej wiedzy , ukierunkowane jest na cel, dobrane są środki do realizacji tego celu. Motywacja ukierunkowywuje nas na cel. Przeciwieństwem działania racjonalnego jest działanie irracjonalne, które jest sprzeczne z celami, podjęte niewłaściwymi środkami, z uwagi na niewłaściwe wartości. Racjonalność jest tutaj pojęciem modelowym, lecz my nigdy nie czynimy w sposób pełni racjonalny, zbliżamy się jedynie do tej modelowej racjonalności. Racjonalność jest potrzebna by zrozumieć działania innych ludzi. Nasze działania modą być nakierowane na różne przedmioty, na przedmioty materialne bądź niematerialne, lub też na innych ludzi. Może to też być działanie ukierunkowane na działania tych innych ludzi (akcja-reakcja).Działania nakierunkowane na działania innych ludzi są działaniami społecznymi. To prowadzi do stosunku społecznego (muszą istnieć najmniej dwa podmioty tego stosunku społecznego, działających w racjonalny sposób.

W jaki sposób normy prawne reguluję stosunki społeczne? Prawo, według Webera, jest to norma społeczna kształtująca życie

społeczne. Działanie może być oparte na faktach, ( na wiedzy o tych faktach lub na wiedzy o normach społecznych. W większości przypadków musimy jednak determinować nasze działanie zarówno wiedzą o normach jak i wiedzą o faktach. Normami społecznymi są normy prawne, moralne, religijne. Na to dodajemy określoną faktografię a następnie motywację. Jeżeli ktoś podejmie decyzję i jego celem koncepcji to jego działanie jest materialnie racjonalne. Ma to ogromną rolę w procesie eksplanacji, gdyż na działanie określonych ludzi nakładamy określone warunki determniujące racjonalność. Jeżeli normy kreują rzeczywistość społeczną , cała rzeczywistość społeczna przejawia się w odczytywaniu zachowań ludzi i dopatrywania się w nich racjonalności. W naszym postępowaniu możemy kierować się zarówno wiedzą pozyskaną w sposób racjonalny jak i nieracjonalny. ( wróżka, jasnowidz).

Także decyzje możemy podejmować proceduralnie, w pewien utarty sposób jak i w sposób arbitralny, w sposób nieszablonowy. W

związku z tym występuje racjonalność proceduralna ja k i racjonalność materialna. Jeżeli te dwa typy racjonalności współistnieją ze sobą to jest to najbardziej optymalna sytuacja.

Koncepcja modeli idealnych. Weber wiedział, że tworzy pewne konstrukcje idealne ( przez generalizację, uproszczenie i weryfikację). Do czego jest nam potrzebne kreowanie modeli idealnych? Zazwyczaj podejmowanie decyzji zachodzi w sytuacji niepewności, nie posiadamy pełnej wiedzy o celu działania, dlatego generalizujemy. Jesteśmy skazani na niepełną indukcję i dedukcję. Generalizacja jest nam potrzebna do porównywania konkretnych sytuacji decyzyjnych z jej generalizacją, modelem ogólnym.. Pozwala nam to przewidywać. Model idealny pozwala nam zorganizować mechanizm poznawczy.. Generalizacja

ekstrapoluje pewne elementy (swoiście wyciąga je przed nawias naszego poznania, zaś my musimy poznać zaledwie ich część w nawiasie.. Jednakże żaden model idealny nie musi byś stanem rzeczy pożądanym przez ludzi. Model idealny doprowadza jedynie wszystkie elementy do stanu idealnego , ale to nie znaczy że jest to stan społecznie pożądany. Istnieją dwa kryteria budowania modeli: 1. ustalenie faktów prawnie relewantnych, 2. stopień podejmowanej decyzji. Weber był też twórcą nowożytnej teorii biurokracji bądź administracji.

Cztery modele idealnego prawa według Webera:

- prawo emocjonalne, inaczej prawo irracjonalno-naturalne. Decyzja powstaje w oderwaniu od jakiejkolwiek procedury, powstaje arbitralnie. Fakty zaś uzyskujemy na podstawie probacji, a decyzja jest arbitralna;

- model prawa ceremonialnego, irracjonalno-proceduralnego. Fakty prawnie relewantne nadal zbiera się w sposób wolny od jakiejkolwiek wiedzy, ale decyzja zostaje już podjęta w sposób proceduralny i sformalizowany. Proces ustalania przesłanek wolny jest od jakiejkolwiek wiedzy;

- model racjonalno-materialny, prawo ideologiczne. Pozyskiwanie wiedzy o faktach odbywa się w sposób całkowicie racjonalny, zaś decyzje zapadają nie pod wpływem procedur, lecz ideologicznych założeń;

- model prawa racjonalno-proceduralnego. Stan faktyczny ustalany jest w sposób racjonalny ( rozumieniu racjonalności materialno

– proceduralnej), zaś decyzja zapada w sposób sformalizowany. Jest to model najbardziej pożądany prawa.

Według Webera nie jest tak, że ewolucja prawa przebiega od prawa emocjonalnego do prawa racjonalno-proceduralnego, jako jakościowo najwyższego modelu prawa. W każdym momencie historycznym prawo ma jakieś plusy, zalety, więc rozwój prawa nie ma charakteru liniowego. Modele prawa podlegają wiecznej dystorsji, przekształceniom. Sens systemu prawa jest determinowany nie tylko przez normy prawne ale i normy religijne i normy moralne.

Rosco Pound- (1959–”Socjologia jurysprudencji”. W tym dziele tworzy koncepcję granic skutecznego działania prawa. 1945 –

“Socjology of law”. Prawo jest to świadomy instrument kontroli społecznej. ,,jest narzędziem w rękach państwa, służącym do kontrolowania obywateli, równoważenia nieraz sprzecznych interesów,, Najlepszą metodą jest metoda socjologiczna w badaniu prawa. Prawo jest jednym z tychże instrumentów inżynierii społecznej. Wyróżnił trzy typy interesów:

- publiczne;

- indywidualne;

- społeczne. Zapewnienie jedenego uniemożliwia działanie drugiego.

Koncepcja granic prawa, prawa nie można wykorzystywać jako omnipotentnego środka inżynierii społecznej. Dla innych twórców takie ograniczenia były nie do pomyślenia. R. Pound „ What can be done with law”, wiara w omnipotencję prawa jest wiarą śmieszną i naiwną. Prawo posiada pewne granice normowania:

1).Największą granicą prawa jest granica aksjologiczna, nie może być tak, że prawo narusza wartości i porządki społeczne. Jeżeliby naruszało normy społeczne to byłoby to dla społeczeństwa bezprawie. Naruszanie tych granic naraża prawo na bezskuteczność.

Jednakże jest tak, że prawo winno przekonywać do pewnych treści, ma mieć właściwości sanacyjne, a w myśl tej tendencji np.: w prawie karnym nadal obowiązywałaby kara śmierci lub też tortury wymuszając zeznania. Prawo winno wprowadzać nowe wartości 2). Drugą granicą jest granica autonomicznych interesów prawa, prawo winno być służebne wobec interesu społecznego, jak prawo nie służy interesowi społecznemu to staje się bezprawiem. Czasami organy stosujące prawo uciekają w formalizm. Należy wprowadzać takie artykulacje, tak je stosować by było służebne, a nie by chroniło własne interesy.

3). Granica zakresu regulacji / granica systemowa prawa. Prawo wykazuje pewne tendencje imperialne, jest to zjawisko imperializmu prawnego. Prawo nie powinno wkraczać w przekonania ludzi, nie powinno majstrować przy świadomości społecznej.

Granica ta byłaby przekroczona gdyby prawo normował dietę, modę. Wtedy ten stan narażałby prawo na niebezpieczeństwo nieprzestrzegania, obniża prestiż prawa lub go skutecznie niszczy. Te dwie granice, aksjologiczna i systemowa pozostają w pewnych istotnych zależnościach.

4). Granica skutecznego działania prawa. Prawo nie może powoływać takich regulacji, których nie da się wyegzekwować., poddać prawnej kontroli. Np.: wprowadzanie regulacji, o których z góry wiadomo , że nie da się ich stosować. Jest to jednak pewien sygnał

od ustawodawcy, iż chce chronić pewne regulacje, które nie są przestrzegane. Np.: w prawie rodzinnym( sprawowanie władzy rodzicielskiej), jak to skontrolować w rodzinach? Jednakże gdybyśmy te regulacje opuścili to ludzie mogliby odnieść wrażenie, że prawo dopuszcza stan przemocy w rodzinie.

5). Granica stosowalności środków przymusu. Prawo powinno kształtować tylko zewnętrzne akty działania, a nie ingerować w wewnętrzne stany motywacyjne. Prawo zachacza o pewne motywacje, ale nie chcemy by prawo nas za nie karał, choć czasem są one niewłaściwe.

Są też granice prawne, których R. Pound nie zauważa, np.:

6). Granica politycznej instrumentalizacji prawa, prawo nie powinno podporządkowywać się doraźnym interesom politycznym. Prawo nie jest jednak całkowicie odrębne od władzy politycznej, bo wypadkową tych sił jest parlament. To jednak zagraża porządkowi społecznemu, kompromituje prawo, , odbierając mu prestiż. Dlatego musi nastąpić wyważenie zasady autonomiczności prawa z jednej, a z drugiej upolitycznienia prawa.

7). Innym ograniczeniem jest ograniczenie ilościowe prawa. Pojawia się zjawisko inflacji prawa. To zjawisko zaś generalizuje kolejne zjawisko kryminalizacji prawa, w którym jednostce bardziej opłaca się nie przestrzegać prawa niż go przestrzegać.

8). Granica ekonomiczna prawa, bardziej się opłaca naruszać prawo i płacić kary pieniężne niż działać zgodnie z prawem. Zaś każde nie przestrzeganie prawa powoduje obniżenie jego prestiżu. Zaś prawo pozbawione prestiżu społecznego nie może istnieć , gdyż prawo wiąże się z wartościami, a wartości z prestiżem.

9). Granica społecznego ustalenia prawa, granica systemowej autonomii prawa, żaden system prawa nie może izolować się od innych systemów prawa (np. prawo krajowe a prawo międzynarodowe). Te granice są granicami stosowalności prawa i

wyznaczalności prawa. Próby ustalenia granic prawa nie mogą być jednak ustalone na zasadzie teoretycznej, muszą być

wyznaczane w sposób empiryczny. Wiedzy empirycznej nie można nabyć studiując tylko podręczniki czy też czytając orzeczenia sądowe.

Co to jest prestiż prawa? Jest to szacunek do prawa. Jest 3 rodzaje sposobów rozumienia prestiżu prawa. 1). Jest to zaufanie do prawa , że będzie funkcjonował wg. Naszych założeń aksjologicznych, będzie sprawiedliwe, nie będzie wymagało niemożliwości, będzie słuszne.

2). Jest to stopień adekwatności wartości chronionych przez prawo do wartości, co do których ludzie wypowiadają się, że mają być chronione. Im bardziej jest to zgodne, tym większy jest szacunek do prawa, 3). Jest to też wiara w kompetencje, uczciwość dla ludzi, dla instytucji stosujących i tworzących prawo.