Socjologia prawa
Wykład z prof. Antonim Pieniążkiem
Wybitny polski socjolog i humanista St. Ossowski zwrócił uwagę, iż dzieła pochodzące z lat minionych przechowały dla współczesnych sposoby ujmowania rzeczywistości społecznej przez ówczesne środowisko. Gdybyśmy chcieli tą myśl prześledzić ustalając coś w rodzaju hierarchii dyscypliny zwanej socjologią, moglibyśmy ująć ją na trzy różne sposoby:
1) Moglibyśmy interesować się tym, jak dokonywał się rozwój aktywności poznawczej dyscypliny naukowej zwaną socjologią i pokazywać czym zajmowali się „socjologowie”, a więc osoby, które za socjologów uważały się same, lub tak je postrzegano. Punktem wyjścia w tym ujęciu byłaby teoria A. Comte'a. Takie spojrzenie na socjologię z jednej strony poszerzyłoby je o zagadnienia, które do socjologii nie należą, a były przez socjologów podejmowane, z drugiej strony nie obejmowałoby tych wszystkich badaczy, dla których socjologia nie była głównym przedmiotem zainteresowania, ale .poruszali oni, tak jak np. Marks czy Freud, istotne dla współczesnej socjologii zagadnienia.
2) Oddzielnie dałoby się ustalić, jak kształtował się w rożnych przedziałach czasu katalog problemów badawczych, które były lub są przedmiotem zainteresowania socjologii. To drugie podejście przewyższa wady pierwszego, gdyż przedstawia problemy socjologiczne niezależnie od tego, prze kogo były podejmowane, tzn. obojętne jest czy był to socjolog, polityk czy psycholog. Nie oznacza to, że z ujęciem takim nie wiąże się żadne problemy, należy w nim odpowiednio wyrazić zasługi dla rozwoju socjologii tak, by nie marginesować niektórych badaczy, np. A. Comte'a. Poza tym, jeśli zastąpimy systemem formalnie stosowane w ujęciu pierwszym kryterium merytoryczne, pozostaje problem różnic w szkołach socjologicznych, ujmowania co składa się na problematykę socjologiczną.
3) Dzieła pochodzące z okresów minionych mogą świadczyć o tym, jak w przeszłości kształtowała się naukowa metoda badania zjawisk społecznych. W tym ujęcie badane są jedynie takie wypowiedzi, dotyczące sposobu stawiania i rozwiązania wskazanych problemów badawczych, które odpowiadają przyjętym standardom naukowości. Jedynie kwestia tego co jest, a co nie jest naukowe stanowi przedmiot kontrowersji między szkołami socjologicznymi.
Poza tym, rozwój metody naukowej w socjologii ściśle związany jest z problematyką różnych innych dziedzin. Prąd powstawania metody naukowej w socjologii nie może powstać w próżni, ale w powiązaniu z problematyką historyczną, filozoficzną czy polityczną?.
Tak więc w pierwszym przypadku, ustalając rozwój socjologii, mamy do czynienia z historią socjologii, w drugim, kiedy interesujemy się, jaki problemy społeczne zaprzątały w przeszłości uwagę badaczy, stając się ośrodkiem ich zainteresowań - z historią myśli socjologicznej, w trzecim, gdy zajmujemy się sposobami poznania rzeczywistości społecznej, czy procesami doskonalenia metod badania nauki społecznej - z historią analizy socjologicznej.
Dla potrzeb tych rozważań rezygnujemy z, choćby krótkiego, analizowania ważniejszych elementów historii socjologii, jak również historii analizy socjologii, zatrzymują się na chwilę nad zagadnieniem historii myśli socjologicznej. Chcemy pokazać, jak zmieniły się zainteresowania życiem społecznym zarówno przed wyodrębnieniem się w naukach społecznych dyscypliny naukowej zwanej socjologią, jak i po jej powstaniu.
Najpierw jednak warto wskazać, dlaczego socjologia jako nauka powstała dopiero w XIX w., pomimo iż różne sfery życia zbiorowego od czasów najdawniejszych były przedmiotem teoretycznej refleksji. Ten fakt, zdaniem Jana Szczepańskiego, wynikał z wielu przyczyn:
1) Początkowo nie dostrzegano, iż obok sformalizowanych przejawów życia społecznego (państwo, kościół, zrzeszenia itd.) należy zwrócić uwagę i poddać analizie to, co w społeczeństwie rodzi się spontanicznie, tj. tłum, poglądy, nastroje, zbiegowisko. Do nowego spojrzenia na te niesformalizowane zachodzące w społeczeństwie procesy przyczynili się twórcy reformacji, którzy odwołali się do opinii publicznej, czyniąc z niej aktywną siłę społeczną.
2) Brak było odpowiednich metod badawczych, które byłyby w stanie pomóc w powstaniu sformalizowanych zjawisk społecznych, nieprzypadkowo przyznając A. Comte'owi tytuł ojca socjologii (wkład w określenie metod badawczych socjologii).
3) Aby doszło do powstania socjologii konieczne było wykształcenie sie i sprecyzowanie pojęcia społeczeństwa, jako przedmiotu badań tejże nauki. Warto zauważyć, że do dzisiaj nie jest to pojęcie jednoznaczne. Istotne jednak było oderwanie się pojęcia społeczeństwa od pojęcia pastwa.
Przezwyciężenie wyżej wymienionych problemów następowało stopniowo. Do czasu wyodrębnienia się socjologii jako dyscypliny naukowej, zmiany w zainteresowaniu społeczeństwem mały epokowy, czy wręcz rewolucyjny charakter.
Pierwsza taka rewolucja dokonuje się wtedy, gdy z doświadczanego pierwotnie jako całość porządku przyrodniczego wyodrębniony zostaje porządek ludzki. Druga rewolucja ma miejsce wówczas, gdy następuje wyraźne rozdzielenie społeczeństwa od państwa. Z tego powodu zwraca się szczególną uwagę na myśl socjologiczną - rozwój nowożytnych, a zwłaszcza na koncepcję wyjaśniającą istotę i charakter państwa, istotę władzy państwowej - pochodzące z XVII w. Trzecim rewolucyjnych wydarzeniem w sposobie patrzenia na zjawiska i problemy społeczne było uczynienie za społeczeństwo przedmiotu refleksji, a także stworzenie nauki, której zadaniem jest wykrywanie praw i prawidłowości rządzących rozwojem tego społeczeństwa, mających za sobą wydarzenia rewolucji burżuazyjnych i balast wynikający z ich doświadczeń. W okresie tym należy szukać genezy socjologii jako dyscypliny naukowej. Jak wynika z okresu historycznego, w którym szukamy początku dyscypliny naukowej zwanej socjologią, w przeszłości jej podwaliny budowali myśliciele, z którymi stykamy się przy innych okazjach. Są to myśliciele, których nazwiska poznajemy z racji zainteresowań filozofią, historia doktryn polityczno-prawnych, czy etyką. Dorobek ........... owe dzieła okresów minionych dla potrzeb socjologii odczytywać musimy ze specyficznego punktu widzenia, który nie zadowoliłyby ani prawnika, ani filozofa czy ekonomisty.
Nazwiska te, które w socjologii przyjęte są za klasyczne, nie wnoszą do niej w charakterze dziedzictwa ani szczegółowych hipotez, ani też odnoszących się do społeczeństwa teorii, które można by zweryfikować empirycznie. Dziedzictwem tych myślicieli są pewne modele nie podlegające żadnej bezpośredniej próbie weryfikacji pod względem ich prawidłowości czy naukowości, np. historia doktryn polityczno-prawnych uprawnia do upatrywania w teorii mocy społecznej demokracji? jej postępowości. Spoglądający na nia socjolog z metodologicznego punktu widzenia uznać ją musi za fałszywą. Po trzeciej rewolucji, w zakresie zainteresowania się życiem społecznym po powstaniu socjologii jako dyscypliny naukowej, której przedmiotem jest społeczeństwo i jego instytucje, możemy mówić o rewolucji czwartej - jest nią ....... owej refleksji naukowej o społeczeństwie. Mamy na myśli wyznaczenie socjologii bardzo ścisłych rygorów formalnych, poddanie surowej kontroli danych empirycznych, a nade wszystko oczyszczenie myślenia socjologicznego z pozostałości myślenia religijno-filozoficznego i spekulacji, będących domena filozofii VIII w.
Dalszy rozwój aktywności poznawczej, oraz kształtowanie się problemów badawczych, które stawały się ośrodkiem badania socjologii, następuje w XIX .. Jest to wiek, w którym następują imponujące postępy nauk historycznych z przyznaniem tym naukom wysokiej rangi. Myśliciele tego okresu, nie bez powodów mu wiek XVIII, zwany wiekiem filozofii, o XIX w. Mówili jako o wieku historii. Opinie te, szczególnie intensywnie rozpowszechnione, mogły rodzić przekonanie, że oświecenie pozbawione było zainteresowań historycznych. W wieku XIX były bardziej masowe, widoczne w wielu obszarach życia społeczno-publicystyczno-literackiego. Ponadto w wieku XIX obserwujemy schyłek zainteresowania historyczną problematyką, a jej miejsce zajmuje historiografia, wyjaśniająca procesy dziejowe, odkrywanie rządzących nimi praw, wskazywanie zasadniczych tendencji rozwojowych społeczeństwa.
W XIX wieku zmienia się miejsce historii w całokształcie poglądów na świat społeczny. W XIII wieku historia odgrywała służebną rolę wobec filozofii, która poznawała niezmienną naturę ludzką. W wieku XIX historiografia ma ukazywać również, jak tłumaczyć zmienność ludzi i społeczeństw. Tak rozumiana historiografia najwyższy szczebel samoświadomości osiągnęła w Historycznej Szkole Prawa.
W tej zmienności zainteresowań społeczeństwem w XIX w realizuje się, jakby to powiedział Hegel, zasada, iż jednostronności jednego rodzaju przeciwstawia się zwykle inną jednostronność. Z tego powodu, na socjologię - jej przedmiot oraz sposób zainteresowania jej społeczeństwem, stosowane metody opisywania i wyjaśniania procesów społecznych, zawsze należy patrzeć z uwzględnieniem perspektywy historycznej. Domagają się tego konieczność uwzględniania rożnych w poszczególnych okresach historycznych, uwarunkowań i społecznych funkcji wiedzy, kumulacja osiągnięć poznawczych, czy wreszcie niejednakowe szanse poznawcze stwarzane przez rożne sytuacje społeczne. Gdy uwzględnimy tą historyczną perspektywę przy porównywaniu dziś poglądów, jakim hołdował A. Comte, czy Spencer lub Marks, ze stanowiskiem M. Webera czy F. Znanieckiego, może się okazać, że niezależnie od różnic pomiędzy poglądami poszczególnych socjologów można ich zgrupować w historycznie i logicznie wyodrębnionych, ale przeciwstawnych grupach:
Biorąc pod uwagę ową historyczną perspektywę w rozwoju przedmiotu socjologii, z pewnym uproszczeniem zagadnienia, można wyróżnić trzy zasadnicze tendencje:
1) Socjologia historyczna. W socjologii historycznej ma miejsce trend do budowania teorii historii. Ten sposób patrzenia na procesy społeczne rozwija się w XIX wieku i znalazł swoich przedstawicieli w osobach A. Comte'a, Spencer'a i K. Marksa. Grupując te nazwiska, jako przedstawicieli socjologii historycznej, z naciskiem należy pokreślić, iż nie łączy tych myślicieli ani metoda poglądu zjawisk społecznych, ani też rozwiązanie rozmaitych zagadnień składających się na teorię rozwoju społecznego. Na zgrupowanie tych nazwisk, jako przedstawicieli tej samej tendencji rozwoju socjologii pozwala typ problemu, jakim się zajmowali oraz wspólny dla wszystkich kierunek poszukiwań. Świadomość zmian, jakim podlegał cały porządek ówczesnego świata spowodowała, iż każdy z tych myślicieli starał się poszukiwać naturalnych przyczyn dokonujących się zmian społecznych. Za punkt wyjścia brali oni analizę procesów społecznych w przeszłości i na jej podstawie starali się formułować odpowiedzi na pytania dotyczące przyszłości. Każdy z nich jednak konstruował inny schemat, przebieg faz rozwoju społecznego.
2) Socjologia analityczna. Ma miejsce tendencja do tworzenia systematycznych teorii dotyczących natury istoty społeczeństwa. Przełom XIX i XX wieku przyniósł całkowity odwrót od problematyki ewolucjonizmu i historyzmu. Zastępuje przesunięcie zainteresowań wybitnych badaczy społeczeństwa na wyodrębnione układy życia zbiorowego, wzrost zainteresowania problematyka mikrostruktur. Tendencja ta zostaje zapoczątkowana przez E. Durkheima, M. Webera i Himmler. Są oni najbardziej reprezentatywnymi przedstawicielami socjologii analitycznej, której charakterystyczna cecha to rozkładanie zjawisk społecznych otaczających człowieka na części składowe, z całkowitym pominięciem ich historycznego kontekstu. Celem badań naukowych o socjologicznym charakterze stało się poszukiwanie w mozaice wydarzeń procesów społecznych form i stosunków powtarzalnych, niezależnych od układów czasowo-przestrzennych. Jeśli socjologia historyczna miała być ogólną nauką o społeczeństwie, jego strukturze i prawach rozwoju, to na przełomie XIX i XX wieku socjologia analityczna staje się sumą niepowiązanych między sobą form wyjaśniających poszczególne aspekty życia zbiorowego. W centrum zainteresowania badaczy znajdują się zjawiska kulturowe, wyodrębnione zostają istotne elementy życia zbiorowego, takie jak normy społeczne, pozycja i rola społeczna, kontrola społeczna czy procesy socjalizacji. Socjologowie nie interesują się zjawiskami społecznego, by w wyniku tych zainteresowań formułować prawa o uniwersalnym charakterze, lecz by dokonywać typologii interesujących zjawisk społecznych. Tym samym zmianie musiała również ulec metoda wyjaśniania i analizowania zjawisk.
3) Socjologia empiryczna. Występuje tendencja do empirycznego badania współczesnych faktów społecznych związanych z problematyką miasta, rodziny, zakładów pracy i małych grup społecznych. Reprezentowany przez socjologię empiryczna sposób patrzenia na badania socjologiczne, ich rolę i znaczenie, dla zrozumienia czy wyjaśnienia wielu zjawisk społecznych, można określić jako swoistą reakcję na spekulatywny charakter rozważań socjologicznych poprzedniego okresu. Na tym etapie rozwoju socjologowie wkroczyli na te dziedziny, które przez długi czas stanowiły pole działania innych wyspecjalizowanych dyscyplin. Socjologowie „odkrywają” istnienie małych nieformalnych grup w zakładach przemysłowych, a stopniowo również w innych organizacjach, takich jak urzędy, partie polityczne, stowarzyszenia społeczne, mikroukłady i mikrostruktury, i to one stają się przedmiotem szczegółowych badań. W tym okresie rozwoju socjologii spotykamy się z nowym typem zapotrzebowania na badania empiryczne ze strony praktyki społecznej. Było to zapotrzebowanie znacznie różniące się od tego, na które odpowiadała socjologia historyczna. Nie wiązało się ono bowiem z zamówieniem na poszukiwanie rozwiązań wielkich konfliktów epoki, lecz miało bardzo ograniczonych charakter - przewidywanie zachowań wyborczych, metody rozładowywania konfliktów przemysłowych czy przystosowanie emigrantów do środowiska wielkoprzemysłowego - to cele badawcze socjologii empirycznej. Badania empiryczne koncentrowały się na mikrostrukturach lub wyodrębnionych układach życia społecznego. Próby analizy wielkich struktur społecznych były traktowane przez zwolenników tej odmiany socjologii jako metafizyka. Ten okres rozwoju socjologii charakteryzuje się ponadto intensyfikacja badań masowych, a nade wszystko stosowaniem do bilansowania wyników badań metod statystycznych. Za pomocą badań liczbowych zaczęto przeprowadzać ilustrację badanych zmian procesów społecznych. Dzięki metodom statystycznym odtworzyły się perspektywy badań masowych o niespotykanym dotąd zasięgu. Byłoby jednak nieporozumieniem twierdzić, że socjologia empiryczna obca była, w omawianym okresie, wszelkiej teorii. Socjologowie empirycy posługiwali sie bowiem aparatem pojęciowym wypracowanym przez socjologów analityków i nawet sami je tworzyli.
Prekursorzy socjologii prawa wywodzą się zarówno spośród socjologów, jak i prawników, a najstarszą koncepcją jest koncepcja E. Durkheima. Emilowi Durkheimowi przypisuje się szereg zagadnień związanych z socjologią. Uważany jest za najwybitniejszego przedstawiciela socjologii francuskiej, ojca socjologii uniwersyteckiej oraz prekursora socjologii prawa.
Po ukończeniu studiów długo przebywał w Niemczech (w Lipsku i Berlinie), aby studiować nauki społeczne. Po powrocie do Francji rozpoczął pracę jako wykładowca pierwszej we Francji utworzonej specjalnie dla niego katedrze Socjologii i Pedagogiki na Uniwersytecie w Bordeaux. Był również znakomitym organizatorem, czego dowodem jest założenie pierwszego we Francji czasopisma socjologicznego. Jego pierwszy numer ukazał się w 1896 roku, a jeden z jego rozdziałów dotyczył socjologii prawnej i moralne, niektórzy uważają, że po raz pierwszy użyto tam zwrotu „socjologia prawa”. Pozostawił po sobie szkołę durkheimowską, a po jego śmierci całość jego dorobku określano mianem „socjologizmu”.
Za J. Szackim można wyróżnić następujące jego cechy:
1) Socjologiczny naturalizm - zakładający, iż zjawiska społeczne podlegają prawom przyrody, ale jednocześnie posiadają swoiste właściwości
2) Swoistość rzeczywistości społecznej opiera się na założeniu, ich od życia zbiorowego należy oddzielić od zjawisk życia jednostkowego. Wiedza o rzeczywistości społecznej nie może być wyprowadzana z wiedzy o życiu poszczególnych jednostek.
3) Autonomia i samowystarczalność socjologii oparta na założeniu, iż socjologia powinna być nauką samodzielną, nie należą do innych nauk, zwłaszcza od psychologii. Krytykowano również biologię, jako naukę o organizmach indywidualnych oraz ekonomię polityczną w jej liberalnej wersji, koncentrującej się na indywidualnych jednostkach.
Dla Durkheima socjologia to nauka o faktach społecznych. Każda nauka bada określony rodzaj faktów. Podobnie jest z socjologią, ale ta zajmuje się specyficznym ich rodzajem, tj. Faktami społecznym. Wg niego faktem społecznym jest wszelki sposób robienia, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu, albo inaczej taki, który jest w danym społeczeństwie powszechny, mają jednak własną egzystencję, niezależną od jednostkowych manifestacji (sposobów przejawiania się). Są więc faktami społecznymi fakty prawne, moralne, religijne, obyczajowe. Faktem społecznym jest też samobójstwo, moda, małżeństwo, a nawet język. Ten ostatni jest faktem społecznym w tym znaczenia, iż pewne sposoby wypowiadania się są w danym środowisku obowiązkowe, w innym zaś zakazane.
Cechami faktów społecznych jest ich zewnętrzność i przymus społeczny. Co do zewnętrzności należy zauważyć, że fakty społeczne są bezosobowe, gdyż większość naszych idei nie została przez nas wypracowana, ale przyszła do nas z zewnątrz. Druga cecha wiąże się z tym, iż fakty społeczne wywierają na nas presję, zobowiązują, stawiają określone wymagania.
Istnieje możliwość, iż nie będziemy postępowali zgodnie z regułami zawartymi w faktach społecznych, ale należy się wtedy liczyć z konsekwencjami, poczynając od sankcji prawnych, przez spontaniczne reakcje społeczne, aż do sankcji psychicznych. Durkheim wiele uwagi poświęcił sposobom badania faktów społecznych. Fakty społeczne nie są faktami fizycznymi, nie można ich umiejscowić, zmierzyć, dotknąć, ale Durkheim nazywa je rzeczami społecznymi. Nie chodzi mu jednak o zaliczeni faktów społecznych do jakiejś kategorii rzeczywistości, ale o zajęcie wobec nich pewnej postawy myślowej. Rzecz jest dla niego takim przedmiotem poznania, który jest nieprzenikalny dla inteligencji, stąd nie można go poznać introspekcyjne, ale jedynie poprzez wyjście poza samego siebie. Poznajemy go w drodze obserwacji i eksperymentów. Obok postulatu badania faktów społecznych od zewnątrz Durkheim sformułował postulat metodycznej niewiedzy. Socjolog powinien podchodzić do przedmiotu swoich badań bez jakichkolwiek emocji i uprzedzeń, wyzbyć się wyobrażeń przyjętych z potocznego myślenia. Uzasadnieniem dla takiej postawy badacza jest to, że kiedy zaczynamy tworzyć naukę o faktach społecznych, są one dla nas nieznane, gdyż wyobrażenia, jakie w toku życia można sobie wyrobić na ich temat,, tworzone bez metody i bez krytyki są pozbawione wartości naukowej i powinny być nieprzyjmowane.
Jako pierwszy postawił tezę, iż życie zbiorowe nie powstało z indywidualnego, ale kierunek był odwrotny - życie indywidualne powstało ze zbiorowego. Opozycja między jednostką a społeczeństwem znajduje wyraz w następnej kategorii pojęciowej Durkheima jaka jest „świadomość zbiorowa”.
Na świadomość zbiorową składa się ogół wierzeń i uczuć wspólnych dla danego społeczeństwa. Jest ona swoistym rodzajem rzeczywistości, rożnym od świadomości indywidualnej. Tam, gdzie istnieje życie zbiorowe, zmierza ono nieuchronnie do organizacji i przybrania określonej formy. Tym, co w tej organizacji najbardziej trwałe i sprecyzowane jest prawo.
Pojawia się pytanie stawiane przez badaczy, o rolę twórczości Durkheima w prawie. Czy tak, jak twierdzą niektórzy, iż prawo stanowiło poboczny przedmiot jego zainteresowań, czy też refleksja nad prawem była stale obecna w jego pracach i próbował połączyć ją w całą społeczna egzystencję człowieka. Durkheim reprezentuję tą tradycję myślenia o prawie, która łączy je z ładem społecznym, nie zaś z konfliktem. Związków pomiędzy prawem a konsensusem społecznym szukał nie tak jak L. Petrażycki, czy W. Pareto w ludzkiej psychice, ale w sferze rzeczywistości społecznej, a bliżej - faktów społecznych. Prawo jest wg Durkheima faktem społecznym, jest bowiem sposobem zachowania, przyjętym powszechnie, zewnętrznym wobec jednostki i przymusowym. Od innych faktów społecznych, takich jak fakty moralne czy religijne rożni się przede wszystkim typem sankcji.
Skoro prawo jest faktem społecznym, to należy go badać wg procedury wskazanej przez Durkheima jak rzecz. Durkheim wyróżnił dwa rodzaje prawa, w zależności od rodzaju sankcji, z którymi korespondują dwa rodzaje solidarności społecznej.
1) Represyjne - jego najbardziej czystym rodzajem jest prawo karne. Oferuje ono sankcję, której zadanie polega na ukaraniu winnego za naruszenie norm tego prawa, na zadaniu mu jakiejś kary w postaci utraty wolności, honoru, majątku czy też życia.
2) Restytucyjne - ma ono na celu nie tyle ukaranie winnego, ile przywrócenie stanu rzeczy, jaki istniał przed faktem naruszenia prawa. Reakcja na naruszenie prawa nie ma charakteru pokuty. Sankcje restytucyjne wyrażają świadomość zbiorową społeczeństwa, wewnętrznie zróżnicowanego. Przykładem tego prawa jest prawo cywilne, handlowe, administracyjne czy procedury prawne. Durkheim wyróżnił dwa rodzaje prawa restytucyjnego a) negatywne - obracające się wokół relacji między człowiekiem a rzeczą, np. prawo własności, b) pozytywne (kooperatywne) - ma swoje źródło we współdziałaniu między ludźmi rozwijającymi podział pracy, np. prawo zobowiązań, handlowe, konstytucyjne, administracyjne.
Różnice w w/w typach prawa odzwierciedlają różnice między dwoma rodzajami solidarności społecznej - mechanicznej i organicznej.
1) Solidarność mechaniczna - występuje w społeczeństwach o przewadze prawa represyjnego. Zerwanie więzi solidarności mechanicznej stanowi przestępstwo, jest nim każdy czyn, który wywołuje wobec jego sprawcy charakterystyczna reakcję, zwaną karą. W tym społeczeństwie podział pracy w zasadzie nie istnieje. Społeczeństwo nie jest wewnętrznie zróżnicowane, nad wszystkimi członkami takiego społeczeństwa góruję świadomość zbiorowa, która reprezentuje wspólną tożsamość, sentymenty i myślenie itd. Solidarność mechaniczna jest odwrotnie proporcjonalna do stopnia zróżnicowania i ujednolicenia społeczeństwa.
2) Solidarność organiczna - występuje w społeczeństwach bardziej zróżnicowanych, gdzie przeważa prawo restytucyjne. Istnieje tam dobrze rozwinięty podział pracy, aprobatę społeczna uzyskuje indywidualizm.
Jego zasługą jest stworzenie także prawa o samobójstwie, wg którego nie jest ono aktem o charakterze indywidualnym, psychologicznym, lecz faktem społecznym. To, że jednostka załamuje się pod wspływem pewnych okoliczności oznacza, że stan społeczeństwa przyczynił się do samobójstwa. Kiedy społeczeństwo jest mocno zintegrowane nie pozwala, aby jednostka rozporządzała sobą według własnej woli. Twierdził on, że istnieje zależność między stopnie spójności grupy a liczbom samobójstw w tej liczbie występujących. Ta zależność jest odwrotnie proporcjonalna - rośnie stopień spójności grupy to liczba samobójstw maleje i na odwrót.
Wyróżnił on trzy rodzaje samobójstw:
1) Egoistyczne - wywołane jest zawsze odosobnieniem jednostki od grupy i społeczności. Popełniają je ludzie osamotnieni, wyalienowani. Najczęściej nie zależą do żadnych grup religijnych, nie żyją w rodzinach, są z marginesu społecznego
2) Anomiczne - związane są ze stanem społeczeństw, w których ma miejsce nagła dezorganizacja grup, zachowania ludzkie przestają być kontrolowane przez społeczeństwo. W tym stanie swoistego rozprężenia działalności jednostek zaczyna brakować regulacji, co staje się dla nich źródłem nieszczęść. Samobójstwa tego typu popełniane są najczęściej podczas przewrotów politycznych, kryzysów ekonomicznych lub przy gwałtownym wzroście dobrobytu.
3) Altruistyczne - są w przeciwieństwie do samobójstw egoistycznych, wyrazem istnienia nadmiernego związku jednostki z grupą, zbyt dlatego posuniętej socjalizacji, aż więź między jednostka a grupą przekracza rozsądne granice (kamikadze).