1
Nomenklatura chemiczna
Nomenklatura chemiczna (nazewnictwo chemiczne) to zbiór reguł obowiązujących przy określaniu systematycznej nazwy związku chemicznego.
Zasady nomenklatury chemicznej są ustalane przez Komisję Nazewniczą IUPAC – International Union of Pure and Applied Chemistry (Międzynarodowa Unia Chemii Czystej i Stosowanej). Nomenklatura ta ulega ciągłym zmianom i rewizjom, które są wynikiem dyskusji nieustannie toczonych w Komisji Nazewniczej i jej sekcjach. Dla wielu klas związków IUPAC proponuje kilka systemów nazewnictwa systematycznego; często też dopuszcza stosowanie tradycyjnej nomenklatury nie w pełni systematycznej. Niektóre ustalenia tej Komisji są często bardzo krytykowane jako niepraktyczne i uciążliwe w codziennym użyciu i na skutek tej krytyki po jakimś czasie ulegają zmianom.
Zmiany są też często wymuszane przez rozwój nowych dziedzin badań, zaś oficjalna kodyfikacja często za tym rozwojem nie nadąża. Wyniki tych dyskusji i ustaleń są publikowane w czasopiśmie wydawanym przez IUPAC o nazwie Pure and Applied Chemistry.
IUPAC nie posiada żadnej mocy prawnej w narzucaniu komukolwiek zasad nomenklatury i dlatego jego ustalenia należy traktować raczej jako sugestię niż obowiązujące prawo. W polskim systemie edukacyjnym promowana jest systematyczna nomenklatura IUPAC, natomiast w większości krajów zachodnich nauczana jest głównie nomenklatura tradycyjna.
Nomenklatura nieorganiczna
Zalecenia dotyczące nazewnictwa systematycznego i akceptowanego nazewnictwa tradycyjnego oraz nazw pośrednich dla związków nieorganicznych opracowywane są przez IUPAC. Najnowsza (stan na rok 2011)
publikacja, tzw. Red Book pochodzi z roku 2005[1] . System nazewnictwa nieorganicznego opracowywany jest przez IUPAC w języku angielskim, a następnie dostosowywany jest do innych języków przez odpowiednie organizacje
zalecenia zostały opublikowane w roku 1998 i były możliwie wiernym tłumaczeniem tzw. "Red Book I" z roku 1990[2] .
Zarówno IUPAC, jak i PTChem, zalecają stosowanie nomenklatury systematycznej[1] [2] , jednak dla wybranych kwasów tlenowych i ich pochodnych o ugruntowanym nazewnictwie akceptowane są także nazwy tradycyjne[3] [4]
[5] .
Nazewnictwo systematyczne
• nomenklatura konstytucyjna (stechiometryczna), w której przedstawia się jedynie skład atomowy cząsteczki
(Fe2O3).
odpowiednie przedrostki zwielokrotniające (di-, tri- itd.). Zamiast przedrostków można podać stopień
utlenienia: "tlenek żelaza(III)" lub ładunek: "tlenek żelaza(3+)".
• nomenklatura podstawnikowa, w której nazwy tworzy się podobnie jak w chemii organicznej, przyjmując jako
podstawę nazwę systematyczną wodorku pierwiastka stanowiącego atom centralny, np. NH3 = azan, NI3 =
trijodoazan lub NH2NH2 = diazan.
• nomenklatura addytywna (ang. additive nomenclature), w której wymienia się alfabetycznie ligandy, a
następnie podaje się nazwę pierwiastka lub anionu, np.:
• H2SO4: diihydroksidodioksidosiarka
• HSO−4: hydroksidotrioksidosiarczan(1−)
• CuSO4: tetraoksidosiarczan(2−) miedzi(2+)
2
Nazewnictwo tradycyjne
Dla szeregu kwasów tlenowych i ich pochodnych, np. anionów, soli lub estrów o ugruntowanym nazewnictwie tradycyjnym, IUPAC akceptuje takie nazwy, np.:
• H2SO3: kwas siarkawy
• H2SO4: kwas siarkowy
• NaNO2: azotyn sodu
• NaNO3: azotan sodu
W polskim systemie edukacyjnym zaleca się stosowanie tzw. "systemu Stocka", będącego systemem pośrednim pomiędzy nazewnictwem systematycznym IUPAC sprzed roku 2005, a nazewnictwem tradycyjnym.
Nazewnictwo kwasów tlenowych chloru w różnych systemach nomenklaturowych Wzór
Nazwa systematyczna
Nazwa tradycyjna
Nazwa wg systemu
Dawne nazwy systematyczne*
(addytywna)
Stocka
HClO
hydroksidochlor
kwas chlorowy(I)
kwas oksochlorowy, oksochloran wodoru
HClO2 hydroksidooksidochlor
kwas chlorowy(III)
kwas dioksochlorowy, dioksochloran wodoru
HClO3 hydroksidooksidochlor
kwas chlorowy(V)
kwas trioksochlorowy, trioksochloran wodoru
HClO4 hydroksidotrioksidochlor
kwas chlorowy(VII)
kwas tetraoksochlorowy, tetraoksochloran
wodoru
*Nazwę można uzupełnić opcjonalnie o stopień utlenienia (np. trioksosiarczan(IV) diwodoru) lub ładunek jonu (np.
trioksosiarczan(2−) diwodoru), jeśli uważa się to za pomocne.
Terminologia organiczna
Łańcuch główny
Z definicji we wszystkich związkach organicznych występują łańcuchy lub pierścienie zbudowane z powiązanych z
sobą atomów węgla. Stąd, podstawę nomenklatury związków organicznych stanowią reguły nazewnicze
Terminologia biochemiczna
Terminologię biochemiczną opracowuje wspólnie z IUPAC Międzynarodowa Unia Biochemii i Biologii
Inne
Nazewnictwo ciał stałych
Ciała stałe o zmiennym składzie
• użycie znaku ~ (~FeS, ~CuZn) – skład zbliżony do podanego (kiedy dokładny skład jest nieznany lub nieistotny)
• użycie wskaźnika n (TinO2n-1) – rodzina związków
• użycie wskaźnika x (Co1-xO) – niedobór Co w sieci CoO
• użycie znaku δ (Ni1-δO) – niewielki niedomiar tlenu
• użycie przecinków i nawiasów okrągłych (K(Br,Cl); Al6(Al2,Mg3)O12) – skład pomiędzy KBr i KCl; skład od Al2O3 do Al2MgO4 (podkreśla stałość struktury krystalicznej, w której jedne elementy są co najwyżej zastępowane innymi)
3
• ułamki dziesiętne jako współczynniki stechiometryczne (PdH0,60, Cu1,95O) skład znany, struktura macierzysta nieistotna
Przedrostki określające strukturę przestrzenną atomów
• triangulo – kształt trójkąta – np. ч3-chloro- triangulo-trisrebro
• kwadro – kształt kwadratu
• tetraedro – kształt czworościanu foremnego – np. tetraedro-tetrafosfor, tetraedro-P4
• oktaedro – kształt ośmiościanu foremnego – np. oktatio- oktaedro-heksamolibden(2+) (Mo6S82+)
• tripryzmo – kształt graniastosłupa trygonalnego
• heksaedro – kształt sześcianu
• dodekaedro – kształt dwunastościanu foremnego – np. dodekaedro-(dodekawęglik oktatytanu) (Ti8C12)
• ikosaedro – kształt dwudziestościanu foremnego – np. ikosaedro-dodekabor, ikosaedro-B12
• cyklo – struktura pierścieniowa – np. cyklo-oktasiarka, cyklo-S8
• katena – struktura liniowa – np. katena-polisiarka, katena-Sn Przypisy
[1] Nomenclature of Inorganic Chemistry. IUPAC Recommendations 2005 ("Red Book") (http://old.iupac.org/publications/books/rbook/
Red_Book_2005.pdf). The Royal Society of Chemistry, 2005.
[2] Nomenklatura chemii nieorganicznej - zalecenia 1990. Polskie Towarzystwo Chemiczne, 1998.
[3] Red Book 2005, Tabela IR 8.1, str. 127–132
[4] Red Book 2005, IR-8.5 Abbreviated hydrogen names for certain anions, str. 137.
[5] Red Book 2005, Tabela IR-8.2, str. 139-140.
Linki zewnętrzne
• IUPAC GoldBook on-line – źródłowy tekst o podstawach terminologii chemicznej (http://www.iupac.org/
publications/compendium/index.html)
4
Źródła i autorzy artykułu
Nomenklatura chemiczna Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=28577706 Autorzy: Avathar, BartekChom, Chemmix, Chrumps, CiaPan, Danielm, Ddream, Gbylski, Holek, Jersz, Jwitos, Klejas, Kpjas, Lolek01, LukKot, MariuszR, Masur, MateuszK, MesserWoland, Michał Sobkowski, Michał Warecki, Milen, Nameless, Niki K, PMG, Parapet, Paweł Ciupak, Polimerek, Raz1el, Selena von Eichendorf, Sitek, Skotos, Snipre, Stepa, Stv, Swacza, Template namespace initialisation script, Turkusowy smok, 46 anonimowych edycji Licencja
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
//creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/