Dział lecznictwa fizykalnego, w którym wykorzystuje się prąd stały oraz prądy impulsowe małej i średniej częstotliwości.
W fizykoterapii wykorzystuje się:
- prąd stały,
- prądy niskiej częstotliwości (0,5-1000Hz),
- prądy średniej częstotliwości (100-100000Hz).
Prąd elektryczny to uporządkowany ruch naładowanych cząsteczek. W ciałach stałych rolę nośników ładunku elektrycznego spełniają elektrony. Przemieszczają się od elektrody ujemnej do elektrody dodatniej.
W cieczach nośnikami ładunku elektrycznego są ujemnie naładowane aniony i dodatnio naładowane kationy. W czasie przepływu kationy zmierzają w kierunku elektrody ujemnej
– katody (-), aniony w kierunku elektrody dodatniej – anody (+).
Prąd elektryczny może być stały lub zmienny.
Stały – charakteryzuje się stałą wartością natężenia oraz kierunkiem przepływu Zmienny – w wyniku ciągłej zmiany kierunku przyłożonego pola elektrycznego ładunku zmieniają ładunek swojego ruchu
Wielkością podstawową, opisującą przepływ prądu jest natężenie. Jest to dość ładunku przepływającego przez przekrój poprzeczny przewodnika w jednostce czasu.
I = q/t
[I] = 1A
Opór – wynika z budowy fizycznej i chemicznej materii, przez którą prąd przepływa i opisuje zdolność tej materii do przewodzenia prądu. Jednostką oporu jest Om. Cechą każdego materiału jest jego oporność właściwa.
Gęstość prądu – to ilość ładunku elektrycznego, przepływająca przez jednostką powierzchni wyrażona w A/m2. (w fizykoterapii – mA/cm2)
Opór właściwy materiału informuje ile omów wynosi opór przewodnika z tego materiału o długości 1m i przekroju 1 mm2.
o
naskórek
o
skóra
o
krew i mięśnie
o
tk. układu nerwowego
o
kości i bezwodna tkanka tłuszczowa
Prąd przepływa drogami o najmniejszym oporze, którymi w skórze są ujścia i przewody gruczołów potowych, a w tkankach głębiej położonych wzdłuż naczyń krwionośnych, limfatycznych i nerwów.
Prąd stały nazywa się również prądem galwanicznym.
Galwanizacja – metoda elektroterapii polegająca na zastosowaniu stałego napięcia elektrycznego – wielkość i kierunek pozostaje wielkością stałą.
Zmiana napięcia występuje tylko w czasie włączania i wyłączania.
ELEKTROLECZNICTWO - wykład
1
Zjawiska zachodzące w organizmie:
- elektrochemiczne,
- elektrokinetyczne,
- elektrotermiczne,
- reakcja nerwów i mięśni,
- reakcja ze strony naczyń krwionośnych.
Elektrochemiczne:
Związane z elektrodą występującą w trakcie przepływu prądu przez elektrolity tkankowe.
2Na + H2O NaOH + H2 (odczyn zasadowy pod katodą)
2Cl + H2O 2HCl + O (odczyn kwaśny pod anodą)
Pod katodą odczyn zasadowy – może dojść do uszkodzenia tkanek o charakterze rozpływanym (martwica rozpływowa)
Pod anodą odczyn kwaśny – może dojść do koagulacji tkanek (ścięcie białka)
Elektrokinetyczne:
Polega na przesunięciu się względem siebie faz koloidów tkanek fazy rozpraszającej i rozproszonej.
W układach biologicznych fazą rozpraszającą jest woda. Koloidem jest cytoplazma.
Zjawisko:
Elektroforeza - ruch naładowanych jednoimiennie cząsteczek fazy rozproszonej względem fazy rozpraszającej
Kataforeza - ruch cząsteczek dodatnich ku katodzie
Anaforeza – ruch cząsteczek ujemnych ku anodzie
Elektroosmoza – ruch ośrodka dyspersyjnego pod wpływem pola elektrycznego – fazy rozpraszającej w stosunku do fazy rozproszonej. To zjawisko zachodzi na błonach półprzepuszczalnych (przypuszczalnie może zachodzić również w tkance).
Elektrotermiczne:
Polega na przemianie energii elektrycznej w cieplną, wzrasta temperatura tkanek w wyniku powstania ciepła omowego, a także w wyniku rozszerzenia naczyń krwionośnych.
Ilość wytworzonego ciepła pod wpływem przepływu prądu jest niewielka.
Istotne znaczenie ma wzrost ciepłoty wynikający z rozszerzenia naczyń krwionośnych.
Reakcje ze strony nerwów i mięśni:
elektrotonus – zmienia pobudliwość tkanki mięśniowej i nerwów pod wpływem przepływu przez nie prądu
katelektrotonus – występuje pod katodą, zwiększenie pobudliwości tkanki mięśniowej i nerwów
anelektrotonus – występuje pod anodą, zmniejszenie pobudliwości tkanki mięśniowej i nerwów
Prawo Du Bois Reymonta: Przyczyną powstania bodźca elektrycznego nie jest sam prąd, lecz dostatecznie szybka zmiana jego natężenia w czasie. Prąd stały nie wywołuje w czasem przepływu skurczu mięśnia. Może on wystąpić tylko w czasie włączania i wyłączania prądu pod warunkiem jednak, że powstająca wówczas zmiana natężenia będzie dostatecznie szybka.
Reakcja ze strony nerwów i mięśni:
Skurcz mięśnia może nastąpić pod wpływem raptownej zmiany natężenia prądu.
Jeżeli zastosujemy prąd o stałym natężeniu to skurcz mięśnia będzie wyraźniejszy pod katodą KZS > AZS.
AOS > KOS – otwieranie obwodu; skurcz mięśnia będzie wyraźniejszy pod anodą ELEKTROLECZNICTWO - wykład
2
Reakcja ze strony naczyń krwionośnych:
Fazy przekrwienia:
I – rumień i najsilniejszy pod elektrodami, mniejszy w otoczeniu; pod katodą intensywniejszy.
II – zmniejsza się ukrwienie powierzchowne, zwiększa głębokie
III – przekrwienie głębokie, nawet do kilku godzin po zabiegu
Ogrzewanie skóry po zabiegu powoduje występowanie intensywnego rumienia w miejscu poddanym działaniu prądu (w związku z istnieniem przekrwienia głębokiego).
Działanie katody i anody
Katoda:
- przesunięcie kationów w stronę katody,
- reakcja zasadowa,
- reakcja o charakterze martwicy rozpływnej,
- wzrost koncentracji jonów OH.
Działanie: drażniące na nerwy i mięśnie, wzmożenie pobudliwości nerwów i mięśni, rozszerzenie naczyń krwionośnych.
Zastosowanie: leczenie zaburzeń czucia, niedowłady i porażenie, zapobieganie zmian degeneracyjnych włókien nerwowych.
Anoda:
- przesunięcie anionów w stronę anody,
- wzrost koncentracji jonów wodorowych,
- wytworzenie reakcji kwaśnej,
- ścinanie białka tkankowego.
Działanie: zmniejszenie pobudliwości nerwów i mięśni, zwolnione przewodzenia bodźców, działanie przeciwbólowe, słabe rozszerzenie naczyń krwionośnych.
Zastosowanie: nerwobóle, przewlekłe zapalenie nerwów, splotów i korzeni nerwowych, zespoły bólowe w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa i choroby dyskowej.
WYPOSAśENIE
Przewody:
- pojedyncze,
- rozwidlone (wykonanie zabiegu na obu kończynach jednocześnie).
Elektrody:
- płaskie (folia cynowa, ze specjalnego tworzywa)
- specjalne (np. półmaska Bergoniego, elektrody punktowe),
- przylepne (jednorazowe).
Podkłady:
- woreczki z gąbki (rozmiarem dostosowane do elektrod, elektroda do środka woreczka),
- podkładu z gazy lub płótna (grubość 1cm, powierzchnia powinna wykraczać poza brzeg elektrod ok. 1cm).
Podkłady zwilżone CIEPŁĄ wodą!
Woreczki i pasy stabilizacyjne:
Służą do umocowania elektrod z podkładem, zabezpieczają przed zsunięciem się z ciała.
ELEKTROLECZNICTWO - wykład
3
Nakładane na elektrody zabezpieczają przed zmoczeniem taśm i woreczków.
Tablice informacyjne dla pacjenta.
Urządzenia
do
wykonywania
zabiegów
galwanizacyjnych
nazywamy
galwanastymulatorami.
Obecnie używa się urządzeń wielofunkcyjnych.
UŁOśENIE ELEKTROD
Przyczyny zwiększania gęstości prądu (niepożądane):
- działanie brzegowe – kiedy elektrody ułożone są zbyt blisko siebie na sąsiadujących ze sobą krawędziach, może wystąpić duża gęstość prądu powodująca zwiększony odczyn lub uszkodzenie tkanek,
- gdy powierzchnia elektrody nie jest równa lub gdy podkład wraz z elektrodą nie przylega dostatecznie do skóry (zmniejszona powierzchnia elektryczna).
Elektrody należy układać tak, by styki łączące elektrody z kablami wypadały na przeciwległych krawędziach.
Skóra musi być czysta i zdrowa (bez wyprysków i zadrapań).
Osoba z zaburzeniami czucia wymaga szczególnej ostrożności.
Przepływ prądu jest uzależniony od wielkości elektrod i ich wzajemnego ułożenia.
Gęstość prądu pod mniejszą elektrodą jest większa, taka elektroda to elektroda czynna.
Ułożenie elektrod:
- w miejscu przebiegu procesu patologicznego lub w miejscu uszkodzenia,
- przy ośrodkach nerwowych dla danego segmentu ciała, w którym przebiega proces chorobowy (ułożenie segmentarne),
- wzdłuż przebiegu pni nerwowych i naczyń np. w nerwobólu nerwu kulszowego,
- w punktach spustowych (trigger point),
- w miejscach akupunkturowych.
W odniesieniu do ułożenia w galwanizacji podłużnej kierunek prądu warunkuje:
- galwanizacja wstępująca – w celu obniżenia pobudliwości i rozluźnienia mięśni, zmniejszenie bólu, obwodowo umiejscawia się katodę
- galwanizacja zstępująca - zwiększenie dopływu krwi z krążenia małego do serca, l odpływ krwi żylnej z płuc i kończyn górnych, rozszerzenie naczyń krwionośnych obwodowych, obniżenie ciśnienia krwi, zmniejszenie pobudzenia OUN.
Dawkowanie ustala się w zależności od:
- powierzchni elektrody czynnej (mniejszej),
- czasu trwania zabiegu,
- rodzaju i umiejscowienia schorzenia,
- wrażliwości pacjenta na prąd elektryczny.
Dawkowanie obiektywne:
Mała: 0,01-0,1 mA/cm2
Średnia: 0,1-0,3 mA/cm2
Duża: 0,3-0,5 mA/cm2
Zaleca się nieprzekraczanie natężenia prądu powyżej 0,2 mA/cm2 powierzchni elektrody czynnej.
ELEKTROLECZNICTWO - wykład
4
Dawkowanie subiektywne: tylko wtedy, gdy nie ma u pacjenta zaburzeń czucia.
Pacjent powinien odczuwać delikatne mrowienie; czas zabiegu 5-30 minut
Przeciwwskazania:
- metal na drodze przepływu prądu,
- ostre stany zapalne,
- ropne stany zapalne skóry, wypryski i owrzodzenia,
- nowotwory,
- gorączka,
- porażenia spastyczne: za wyjątkiem galwanizacji rdzenia kręgowego!!,
- zaburzenia czucia,
- ciąża,
- implanty elektryczne,
- zakrzepy,
- zagrożenia zatorami,
- zapalenia żył.
Wskazania:
- nerwobóle,
- przewlekłe zapalenia nerwów, splotów i korzeni nerwowych,
- zespoły bólowe w chorobie zwyrodnieniowej stawów,
- porażenia wiotkie,
- utrudniony zrost kostny,
- zaburzenia krążenia obwodowego.
ELEKTROLECZNICTWO - wykład
5