Oparcie się na faktach zewnętrznych
Comte – zwolennik społeczeństwa ściśle kierowanego
Spencer – kierowanie społeczeństwem maksymalnie ograniczyć
Cel: Pewien stały styl myślenia.
ANTYKRYTYCYZM – podejmuje problematykę kryzysu społecznego jak z niego wyjść, dążył
do uznania wiedzy, która była by użyteczna w organizacji społeczeństwa, wiedza musi być oparta
na faktach,
FENOMENALIZM: krytyka metafizyki, przeciwstawienie się idei przyczynowości, prawo jako
stały związek pomiędzy obserwatorami zjawiska,, wszystko ma początek, środek i koniec; najważniejsze jest to, co doświadczamy tzn. fenomen– zjawisko; doświadczenie stoi przed koncepcją
NATURALIZM: przyrodnictwo to nauka wzorcowa, metody nauk społecznych nie powinny różnić
się od przyrodniczych, nauka ze wzorcami przyrodniczymi może być podstawą efektywnej inżynierii społecznej, tylko nauka pełni rolę wychowawcza ANTYNORMATYWIZM - nie ocenianie społeczeństwa ze względu na jakieś wartości, nie moralizowanie
FAKTY JAKO RZECZY: podmiot poznania społecznego jest niezależny, obiektywny, podstawa
przyrodnicza traktuje fakty społeczne jako rzeczy bez uprzedzeń świat społeczny oglądany przez
obserwatora od zewnątrz
NAUKA JAKO PODSTAWA INŻYNIERII SPOŁECZEŃSTWA: zajmuje się budową
społeczeństwa i budową zmian
CECHA MYŚLI POZYTYWISTYCZNEJ; praktyczna orientacja, nauka miała umożliwiać
przewidywanie, przewidywanie miało umożliwić kontrolę procesów społecznych, która
zapobiegnie niszczycielskiemu żywiołowi Pozytywizm jako doktryna społeczna opierał się na dwóch aksjomatach:
1) nie może istnieć społeczeństwo bez rządu (spontaniczna solidarność nie wystarcza do utrzymania
społeczeństwa)
2) żadne społeczeństwo nie może się utrzymać i rozwijać bez jakiegoś kapłaństwa (zasadnicza rola religii w życiu społecznym)
Opozycja 2 stanowisk– realizmu i nominalizmu socjologicznego
a) Realizm socjologiczny zakłada, że społeczeństwo jest nowym (poza jednostkowym) osobnym
bytem. Ze wszystkich jednostek powstaje nowa jakość, to nie jest suma wszystkich cech. Badając
jednostkę można dostrzec grupę gdyż wyciska ona na jednostce swoje piętno.
b) nominalizm określa społeczeństwo jako skrótową nazwę dla sumy poszczególnych jednostek.
Każdy jako jednostka posiada pewne cechy. Społeczeństwo nie istnieje, nic nowego nie powstaje w
wyniku wzajemnego obcowania ludzi ze sobą.
EWOLUCJONIZM :
PRZEDSTAWICIELE:
- E. B TYLOR – zajmował się ewolucją poszczególnych elementów kultury
- LEVIS MORGAN – problematyka rozwoju techniki i gospodarki
a) wpłynął na nauki społeczne
b) wywodzi się z biologii (od Darwina)
c) źródłem ewolucjonizmu była myśl T. Malthusa (anglikańskiego pastora)
- jego myśl ekonomiczna odwoływała się do demografii, do wzorów matematycznych
- istnieją 2 elementy: przyrost ludności oraz zasoby materialne (wzrastają one nieproporcjonalnie)
- ludzie są skazani na niedostatek materialny właśnie ze względu na te 2 wielkości
- ta dysproporcja rodzi kulturę, inteligencję, co zainspirowało ewolucjonizm
d) główne założenia ewolucjonizmu:
- o jednorodności świata społecznego (rzeczywistość społeczna jest z natury wszędzie taka sama)
- genetyzm – wszystko ma swoje pochodzenie, jest powiązane łańcuchem; wyjaśnić zjawisko to
wskazać jego pochodzenie
- przekonanie o istnieniu praw (uniwersalistycznych)
- zmienność – wszystko ewoluuje, zmienia się
- konieczność dokonywania się tych zmian – są one odpowiedzią na potrzeby społeczne
- zmiany dokonują się wg określonych sposobów m.in. dyfuzja kulturowa – kontakt z inną kulturą
- zmiany mają charakter globalny tzn. zmiana w każdej sferze życia pociąga za sobą zmiany w
innych sferach
- postęp – zmiany w określonym kierunku; postęp przypisywany jest wszystkim społeczeństwom,
ale każde znajduje się na innym etapie
- ewolucjonizm formułował obiektywne kryteria wyższości i niższości (porównywanie np.: różnych
przemian, co do stopnia rozwoju, postępu) – wzorem tych kryteriów była Europa Zachodnia
SOCJOLOGIA SPENCERA: (To było podkreślane przez Budre na zaj)
Rzeczywistość społeczna (2 sfery):
a) organizacja społeczna i biologiczna są podobne w:
- wzrost masy
- wewnętrzne zróżnicowanie funkcji
- różne funkcje w obrębie jednego systemu
- funkcjonowanie jednych części ma konsekwencje dla całości
- istnieje sfera funkcji podstawowych
b) organizacja społeczna i biologiczna są różne:
- społeczeństwo nie ma formy w sensie fizycznym
- społeczeństwo jest rozproszone w przestrzeni; komunikacja funkcjonująca w przestrzeni warunkuje istnienie społeczeństwa (język jest taką właśnie formą komunikacji)
- świadomość w społeczeństwie jest rozproszona między poszczególne jednostki
Ewolucja życia społecznego
a) w rzeczywistości dokonuje się ewolucja (3 fazy):
- faza nieorganiczna
- faza organiczna
- faza ponad organiczna (życie społeczne, kultura)
kolejna faza zawiera prawa z poprzedniej i dodaje nowe
b) rzeczywistość społeczna jest nadbudową na rzeczywistość biologiczną
c) ewolucja poszczególnych społeczeństw ma charakter zróżnicowany, występują regresje i
okresy zastoju
d) wizja przebiegu ewolucji:
- klasyfikacja:
§ społeczeństwa w miarę rozwoju komplikują się wewnętrznie
§ jednokierunkowa, liniowa ewolucja
- typologia (2 bieguny, 2 teoretyczne wizje społeczeństwa):
§ społeczeństwo militarne i industrialne
§ w miarę rozwoju społeczeństwo militarne przechodzi w społeczeństwo industrialne
§ elementy z obu typów są wymieszane, w zależności od momentu ewolucji jeden z nich przeważa
§ to, co decyduje o zachowaniu jednostki w społeczeństwie militarnym to przewaga działań kolektywnych, dążenie do obrony lub ekspansji, obowiązkowa współpraca, regulacja zachowań
poprzez nakazy i zakazy
§ to, co decyduje o zachowaniu jednostki w społeczeństwie industrialnym to pokojowa wymiana
indywidualnych usług,, dobrowolna współpraca oparta o umowę, działanie zasady sprawiedliwości,
regulacja zachowań poprzez zakazy
§ stosunki między państwem, a jednostką w społeczeństwie militarnym– racją bytu jednostki jest
państwo
§ stosunki między państwem, a jednostką w społeczeństwie industrialnym– racją bytu państwa są jednostki
§ społeczeństwo industrialne:
- wolność, niewiele ograniczeń
- zachęca się do tworzenia organizacji, w których jednostka będzie mogła wyrazić się jako jednostka
- struktura ma charakter zdecentralizowany
- stratyfikacja społeczna: elastyczna i otwarta, istnieje możliwość wymiany
- aktywność gospodarcza: utrata niepodległości ekonomicznej, współzależność gospodarcza, wolny
handel
- cenione cechy jednostek to: niezależność, poszanowanie innych, odporność na przymus, kreatywność, prawdomówność
§ społeczeństwo militarne:
- ogranicza własność i wolność, realizuje cele ogólno– społeczne
- struktura ma charakter scentralizowany
- stratyfikacja społeczna: trwały podział społeczny, zasada dziedziczności
- rodzaj aktywności gospodarczej: ekonomiczna niepodległość, samowystarczalność, protekcjonizm
handlowy
- cenione cechy jednostek to: patriotyzm, odwaga godność, lojalność, posłuszeństwo, zaufanie do
władzy, dyscyplina
PSYCHOLOGIZM :
- to kierunek przejawiających się skłonności do utożsamiania badanych procesów i zjawisk z przeżyciami, zjawisko społeczne to przejaw psychicznych cech jednostki.
CECHY PSYCHOLOGIZMU
-daje odpowiedz na najważniejsze pytania socjologów
- opiera się na pozytywistycznej filozofii nauki
- zapoczątkował pojęcia: destrukcję, ewolucjonizm, nominalizm, indywidualizm
- bada fakty wewnętrzne socjologii
Freud stworzył własną teorię osobowości.
TEORIA OSOBOWOŚCI – motorem zachowań są irracjonalne żywioły zawarte w pierwotnej naturze człowieka
Wyróżnił w niej 3 poziomy:
Superego - „super jaźń”
& zbiór treści, w których człowiek twierdzi, jaki chciałby być
& sfera kultury zinternalizowania w człowieku. Każda kultura tworzy wizję człowieka idealnego, czyli takiego, jaki jest potrzebny społeczeństwu
Ego – jaźń, świadomość, poczucie „ja”, określenie siebie
Id – tu realizuje się proces pierwotny. Jest to podświadomość, wrodzone, pierwotne instynkty.
„Ja” jest miejscem nieustannego konfliktu. Jest poddane presji ze strony Superego oraz Id.
Kultura to miejsce, gdzie realizują się procesy:
- represji– przeciwdziałanie pierwotnym instynktom
- sublimacji– jest to przetworzenie jakiegoś elementu z id na sposób akceptowany w danej kulturze; jednostka w zetknięciu z kulturą zmienia swe dążenia z realizacji pierwotnych instynktów na działalność społecznie akceptowaną np.: artystyczną lub naukową
Ludzie są zmuszeni działać w ramach kultury.
G. TRADE - psychologia publiczności, krytykowany przez Durhejna
PUBLICZNOŚĆ- bardziej charakterystyczna niż tłum, cechuje go rozproszenie przestrzenne, połączone bliskością ducha powstaje dzięki środkom wymiany informacji i opinii.
G. LE BON – psychologia tłumów, tłum to każda grupa społeczna,, jednostka w masie traci samokontrolę swojej osobowości,
Cechy tłumu: - gotowość do działania, łatwa sterowność, dobry lider to zwycięstwo,
* Podsumowanie psychologizmu:
1. Naturalizm– sfera kulturowa i społeczna jest konsekwencją sfery przyrodniczej
2. Odrzucenie ewolucjonizmu– człowiek właściwie stoi ciągle w miejscu
3. Nominalizm socjologiczny
4. Podstawą koncepcji psychoanalizy są zjawiska psychiczne (zastosowanie pojęć psychologii)
5. Nacisk na zjawiska podświadome– emocje, instynkty (zastosowanie hipnozy itd.)
HISTORYZM:
Jako nurt w myśli społecznej był reprezentowany m.in. przez Hegla, Marksa, Dilthey’a. Każdy z
nich zajmował jednak odrębne stanowisko.
Cechy historyzmu:
- determinizm historyczny– nic nie jest zawsze takie samo, niezmienne– wszystko jest uwarunkowane konkretną sytuacją historyczną. Jesteśmy więźniami naszych czasów. Wynika stąd
brak uwarunkowania przez jakieś uniwersalne kategorie
- ujmowanie wszystkiego w kategoriach całości, każde zjawisko jest elementem większej całości
- podejście indywidualistyczne– ujmowanie faktów w kategoriach jednostkowych, bardzo ostrożne
stawianie uogólnień, zaprzeczenie wzorca naturalistycznego
- odrzucenie przeciwstawienia wiedzy naukowej i potocznej – obie mają podobny status, co wynika
z faktu, że cała wiedza jest uwarunkowana historycznie i brak jest uniwersalnych wyznaczników.
- swoistość rzeczywistości społecznej– nie można jej sprowadzić do innej sfery
- relatywizm (relacjonizm)– wszystko posiada swoje znaczenie poprzez odniesienie do jakiegoś
kontekstu
- odrzucenie modelu człowieka racjonalistycznego, uniwersalnego, utylitarnego; zamiast tego jest
człowiek uwarunkowany historycznie, „więzień historii”; każdy jest inny nie, dlatego, że jednostka jest niepowtarzalna z natury, lecz dlatego, że znajduje się w nieco innych warunkach historycznych.
Dlatego jednostkę można spróbować określić (i przewidywać jej działania) wczuwając się w określone warunki historyczne
PRAGMATYZM SPOŁECZNY:
Pragmatyzm jako nurt w socjologii
a) Kierunek w socjologii amerykańskiej
b) Zakłada się, że prawdą jest to, co sprawdza się w działaniu, jest pożyteczne
c) Jest to podejście instrumentalne w stosunku do nauki i sztuki– stanowią one narzędzie do osiągania określonych celów
* Przedstawiciele
- CH. H. Cooley,
- Herbert Mead
* Konsekwencje ujęcia pragmatycznego dla nauk społecznych
1. Relacje człowiek - środowisko
- Dotychczas zakładano, że środowisko jest elementem statycznym, a człowiek może tylko dostosowywać się do niego. Pragmatyzm uznał środowisko za zmienne, dające się manipulować
przez człowieka. Jednostkową determinację zastąpiono obustronną interakcją. Człowiek manipuluje
środowiskiem, a ono wpływa na niego.
- Człowiek traktowany jest jako wytwór przyrody, lub tabula rasa, na której pisze świat
- Nie można określić, jakim człowiek jest, ale trzeba określić jak się zmienia.
- Człowiek jest podmiotem– posiada świadomość, dzięki której może tworzyć i zmieniać rzeczywistość społeczną
- Proces poznawania– badania skupiały się na analizie tych procesów; w każdym społeczeństwie
istnieją inne procesy poznania
2. Pojęcie społeczeństwa
Społeczeństwo jest procesem tworzenia wspólnych wartości, wzorów, emocji, zachowań obrazów
świata. Wszystko podporządkowane jest procesowi tworzenia
3. Wprowadzenie do nauki pojęć:
- wyobraźnia
- przypadek
- hipoteza
- i inne
G. H. MEAD:
To, co różni ludzi od zwierząt to drugi poziom interakcji czyli symbole znaczące. Wiążą się one z
intencjami do podjęcia interakcji. Bodziec pozostaje tu na dalszym planie. Symbole znaczące były
efektem ewolucji gestów– powstają, kiedy pojawia się świadomość istnienia jakiegoś gestu.
Socjologowie badają przede wszystkim symbole znaczące.
Z symboli znaczących powstaje język rozumiany jako system znaczeń uformowanych i utrwalonych przez jednostki. Najwyższym etapem ewolucji człowieka jest myślenie abstrakcyjne.
Mead definiował je jako gesty oderwane od rzeczywistej sytuacji.
* Na tych założeniach Mead oparł koncepcję osobowości społecznej. Osobowość ma genezę społeczną– człowiek jest, jaki jest ze względu na interakcje.
Etapy tworzenia osobowości:
a) dialog wewnętrzny
b) dialog zewnętrzny
c) osobowość
W trakcie interakcji jednostka funkcjonuje na różnych poziomach. Obserwuje ona pozostałych członków interakcji oraz samego siebie.
Każdą interakcję można określić jako pewnego rodzaju grę– jednostka musi odnaleźć siebie jako
część pewnej całości. Wg Meada każda interakcja jest większą całością, w której jednostki muszą
rozpoznać się jako jej część. Interakcje społeczne w przeciwieństwie do prawdziwych gier nie mają
zapisanych reguł, tworzone są ad hoc (na potrzeby sytuacji). Jednostki indywidualnie tworzą reguły i interpretacje.
Rola społeczna to rozpoznanie swojego miejsca w interakcji.
Osobowość człowieka to suma wszystkich ról społecznych, jakie jednostka zna. W dużej mierze
rozpoznanie roli zależy od innych ludzi.
Człowiek z natury jest istota refleksyjną, a zatem analizuje to co postrzega. W umysłach jednostek ludzkich z sumy innych postrzeganych jednostek powstaje tzw.„uogólniony inny”.
Osobowość rozbija się na 2 części (nazwane z jęz. angielskiego):
- Me – suma wyobrażeń na temat siebie, w odniesieniu do innych osób (ja obserwowany od zewnątrz)
- I – to, jaka jednostka jest niezależnie od sytuacji. Jest to część o tyle świadoma, o ile jednostka potrafi odróżnić siebie od społeczeństwa.
Pierwotne jest Me, a z niego powstaje I jako pierwiastek indywidualny.
C. H. COOLEY:
Koncepcja rozwoju (budowania, tworzenia) osobowości
- pojęcie jaźni odzwierciedlonej (looking-class-self)
- człowiek tworzy jaźń poprzez odbicie swoich wyobrażeń od innych jednostek
- człowiek nie wiedziałby nic o sobie, gdyby nie inne jednostki (człowiek reaguje na zachowania
innych ludzi)
- wiedza pochodzi tylko i wyłącznie od innych ludzi; nie jest ona obiektywna, lecz stanowi pewną
subiektywną ocenę
- całe życie społeczne jest grą wyobrażeń mieszczących się w umyśle jednostki
SOCJOLOGIZM:
Religia wg. Durkheima:
* Religia to wzór wszystkich instytucji społecznych:
- Religia Inicjuje jednostkę dożycia w społeczeństwie; wyznacza kręgi społeczne, w których uczestniczy człowiek. W miarę dorastania jednostka przechodzi przez kolejne etapy wchodzenia we
wspólnotę religijną. Religia wciąga jednostkę dożycia zbiorowego (np.: przyjęcie sakramentów w
chrześcijaństwie)
- Religia daje podstawowe umiejętności niezbędne dożycia w społeczeństwie
- Sprzyja zespalaniu zbiorowości, integruje, tworzy codzienne czynności, obrzędy, rytuały (każda religia wymaga brania udziału w obrzędach)
- Kultywowanie tradycji - religia zachowuje pewne elementy kultury dla następnych pokoleń
- Religia daje jednostce rady, jak powinno się postępować
- Wspólna religia wzmacnia więzi jednostki z grupą
- Religia wspiera psychicznie w trudnych chwilach, ma odpowiedź na to skąd bierze się cierpienie
itd.
Inne instytucje możemy oceniać pod kątem tego czy spełniają wyżej wymienione funkcje.
WIĘZI SPOŁECZNE:
Zagadnienie więzi społecznej
Istnieją 2 rodzaje praw:
a) karne, które powoduje pewne sankcje
b) kooperacyjne– przywraca stan sprzed naruszenia prawa
Temu podziałowi odpowiadają 2 typy więzi społecznej: (więź to solidarność, coś, co łączy, spaja):
a) mechaniczna– opiera się na podobieństwie (jednostki zjednoczone, bo podobne do siebie)
b) organiczna – oparta na specjalizacji; jednostki są zjednoczone przez to, że są komplementarne–
ludzie uzupełniają się nawzajem
Każdy z tych typów ma charakter idealny– w rzeczywistości społecznej nie istnieją one pojedynczo,
ale są wymieszane. Więzi mają charakter ewolucjonistyczny– we wcześniejszych etapach rozwoju
społecznego przeważała solidarność mechaniczna
SZKOŁY ANTROPOLOGICZNE:
Antropologia kulturowa (antropologia a socjologia: nowe horyzonty w antropologii i nowe
„ścieżki" w socjologii; programy antropologiczne w socjologii)
W miarę specjalizacji oraz instytucjonalizacji nauk społecznych antropologia i socjologia już od
końca XIX wieku stawały się coraz bardziej odrębnymi dyscyplinami. Decydowały o tym zarówno
wymogi podziału pracy, który rozpoczął się już w dobie ewolucjonizmu, jak i dwie inne okoliczności:
• kryzys teorii ewolucji społecznej
• zwrot antropologów ku pracy w terenie
Każda z tych dwóch dyscyplin zaczęła w rezultacie wykształcać własne zainteresowania, teorie,
terminy i techniki badawcze. Jednak każda próba zbudowania ogólnej teorii czyni antropologa
socjologiem, a socjologa antropologiem, ponieważ zasadnicze dylematy teoretyczne tych dwóch
nauk były i są takie same np.:
• w antropologii mają swe przedłużenia istotne dla socjologii dyskusje teoretyczne i metodologiczne
• antropolodzy, prócz społeczeństwami pierwotnymi zajmują się również społeczeństwami współczesnymi i społeczeństwem w ogólności
• antropolog spotyka się z socjologiem mając do czynienia z problematyką rozkładu, modernizacji,
kontaktu kulturowego społeczności „tradycyjnych"
• antropologia stworzyła wieloznaczne pojęcie kultury, bez którego nie mogą obejść się nauki społeczne.
a) F. Boas i jego szkoła
Franz Boas jest uważany za twórcę antropologii jako nauki. Zrewolucjonizował warsztat naukowy
antropologii-obowiązek badań terenowych. Sam dal się poznać jako badacz Eskimosów oraz Indian
Ameryki Północnej oraz znajomości języka społeczności badanych (poznanie ich bardziej „od wewnątrz") Jego rola polegała na spopularyzowaniu postulatu krytycznego podejścia do źródeł oraz nakazu bezwzględnego przestrzegania rygorów indukcji. Był krytykiem ewolucjonizmu. Pierwsza
linia krytyki ewolucjonizmu - odkrycie praw rządzących światem kultury będzie możliwe dopiero
po zbadaniu poszczególnych kultur. „Metoda historyczna"- aby badać fakty kulturowe nie jako
ogniwa hipotetycznego ciągu ewolucyjnego, lecz jako elementy konkretnej kultury określonego
ludu, zajmującego określony obszar geograficzny i pozostającego w stosunkach oddziaływania
- stanowią pewną całość wielorako powiązaną. Druga linia - przekonanie o nieskończonej złożoności świata kultury. Wg Boasa antropologia jest nauką historyczną w tym sensie, że zajmuje
się tylko indywidualnościami czy też jednostkami historycznymi, Jakimi są poszczególne kultury.
Każda grupa kulturowa ma swoją własną niepowtarzalną historie, którą możemy nauczyć się rozumieć, ale nie wyjaśniać w przyjętym w niektórych naukach znaczeniu przez sprowadzenie
obserwowanych zjawisk do takich czy innych praw. Każdą kulturę należy mierzyć jej własną miarą,
badać niejako od wewnątrz, starając się wniknąć we właściwe jej warunki psychologiczne, środowiskowe i historyczne, nie wartościując jej przy pomocy kryteriów obcych jej „ geniuszowi "
- zasada relatywizmu kulturowego. Boas pisał -pragniemy poznać nie tylko dynamikę istniejących
społeczeństw, lecz również sposób, w jaki stały się tym, czym są.
b) Psychokulturalizm
Kierunek ten zajmował się ideą badania związków pomiędzy kulturą a osobowością jednostki,
Mcad pisał, że wyróżnikiem tej orientacji jest włączenie procesów intrapsychicznych do opisu
członków społeczeństwo. Thomas proponował całościowe ujmowanie kultury, głosząc
jednocześnie, że w każdym procesie kulturowym doniosłą rolę grają czynniki psychologiczne: nie
ma wartości bez postaw, kultury bez przeżywających ją jednostek. Podstawowe cechy psychiki
ludzkiej wytwarzają się w procesie przystosowania się jednostki do warunków i wymogów środowiska społecznego. Założenia Karci i n era dotyczyło istnienia w obrębie każdego społeczeństwa złączonego wspólnotą kultury tzw. osobowości podstawowej - wspólnej wszystkim
lub przynajmniej większości jego członków i zharmonizowanej z jego instytucjami. Zróżnicowanie
dwóch poziomów wszelkiej kultury wg Kardinera: instytucji pierwotnych oraz instytucji wtórnych.
Pojęcie instytucji pierwotnych odnosi się do oddziaływania środowiska społecznego na jednostkę,
pojęcie instytucji wtórnych - do oddziaływania jednostek na środowisko społeczne. Równowagę w
społeczeństwie utrzymują jednostki zdolne do współpracy i podzielania wspólnych zainteresowań.
Homeostaza społeczna zależy od tworzonych przez społeczeństwo ludzi i dlatego badanie osobowości w kulturze stanowi jedyny dostępny sposób stwierdzenia, jak skutecznie społeczeństwo
funkcjonuje.
c) Funkcjonalizm : B. Malinowski, A.R. Radcliffe— Brown
Powstał w Wielkiej Brytania za sprawą Radcliffa - Browna. Termin oznacza trzy różne rzeczy:
1) teorię społeczeństwa i kultury uprzywilejowując pewien rodzaj wyjaśnień
2) schemat pojęciowy umożliwiający spójny opis rzeczywistości
3) metodę badawczą, która bywała stosowana bez jasno sformułowanej teorii i przy użyciu tradycyjnego języka.
J. Goody - napisał, że funkcjonalizm nie był teorią ani metodą, lecz hasłem. Funkcjonalizm można
określić jako powrót do idei antropologii społecznej jako nauki przyrodniczej powołanej do wykrywania praw.
Funkcjonalizm jako „socjologizm”, Radcliffe - Brown; trzy aspekty każdego systemu społecznego
1) struktura społeczna
2) ogól społecznych praktyk
3) myślenie i odczuwanie związane ze społecznymi praktykami tworzącymi strukturę społeczną
Kultura interesowała go jedynie jako drugorzędny aspekt systemu społecznego, przyporządkowany
określonej strukturze. Uważał psychologię za pozbawioną znaczenia dla antropologa społecznego.
Kultura służyła mu do umacniania struktury społecznej. Określał strukturę społeczną jako układ
grup lub „segmentów" społeczeństwa. Struktura społeczna składa się z sumy wszystkich stosunków społecznych wszystkich jednostek w danym momencie czasu. Struktura społeczna to układ osób w
zinstytucjonalizowanych rolach i stosunkach. Instytucja jest ustalonym, czyli społecznie uznanym
systemem norm czy wzorów postępowania, odnoszących się do jakiegoś aspektu życia społecznego.
Funkcjonalizm jako ‘’psychologizm”, Malinowski; ośrodkiem jego uwagi były potrzeby nie
systemu społecznego, lecz organizmów biologicznych. Malinowskiego interesowało, w jaki sposób istnienie ładu społecznego służy zaspokajaniu naturalnych potrzeb ludzkich Podporządkował
strukturę społeczną kulturze, która była centralną kategorią jego teorii społeczeństwa. Radcliffe -
Brown zaś podporządkował kulturę strukturze społecznej Punktem wyjścia teorii Malinowskiego
był organizm biologiczny wyposażony w pewien zespól trwałych potrzeb, czyli natura ludzka.
Teoria kultury musi opierać się na danych biologicznych Człowiek posiada pewną liczbę wrodzonych predyspozycji, podstawowych potrzeb, na których nadbudowuje się dopiero kultura.
Opisać kulturę to opisać warunki, jakie muszą być spełnione, aby zbiorowość była w stanie przetrwać Siedem potrzeb biologicznych wg Malinowskiego:
1) metabolizm
2) reprodukcja
3) odpowiednie warunki fizyczne
4) bezpieczeństwo
5) ruchliwość
6) rozwój
7) zdrowie
Siedem imperatywów kulturowych:
1) zaopatrzenie
2) małżeństwo i rodzina
3) mieszkanie i ubranie
4) ochrona i obrona
5) aktywność i komunikacja
6) przyuczanie i szkolenie
7) higiena
Funkcjonalizm był swego rodzaju ewolucjonizmem bez idei ewolucji, zachował wizję społeczeństwa jako organizmu, którego każdy organ pracuje dla utrzymania przy życiu całości
TONNIES
Najważniejszym elementem życia społecznego wg Tonnies'a jest wola (to, że ludzie czegoś chcą).
Myślenie ludzkie jest czynnikiem do realizacji woli. Wola to element tworzący społeczeństwo.
Opierając się na koncepcji atomistycznej (np.: Hobbes) i koncepcji organicystycznej (np.: Comte),
Tonnies wyróżnił:
a) dwa rodzaje ludzkiej woli:
- naturalna (organiczna) - irracjonalny element w człowieku, coś, na co nie możemy poradzić,
płynie z głębokich pokładów psychiki ludzkiej,
- arbitralna (racjonalna) - oparta na namyśle i świadomym wyborze
b) z dwóch rodzajów woli wypływają dwa rodzaje ludzkiego działania:
- działanie realizujące wewnętrzną potrzebę,
- działanie nastawione na osiągnięcie zewnętrznych celów.
c) z dwóch rodzajów ludzkiego działania tworzymy dwa rodzaje stosunków społecznych:
- Gemeinschaft (wspólnota),
- Gesellschaft (stowarzyszenie, społeczeństwo).
Wg Tonnies'a społeczeństwo to wymieszanie Gemeinschaft i Gesellschaft.
* WSPÓLNOTA (Gemeinschaft)
- dominacja więzów pokrewieństwa, braterstwa, sąsiedztwa,
- ludzie połączeni jako osobowości,
- czynnikiem kontroli jest zwyczaj i tradycja,
- postępowaniem jednostek kieruje wiara (religijna),
- własność jest zbiorowa.
* STOWARZYSZENIE (Gesellschaft)
- więzy umowy i wymiany, więzy wyrachowania i kalkulacji,
- jednostki są nosicielami określonych funkcji, które są im nadane,
- czynnikiem kontroli jest sformalizowane prawo,
- jednostki kierują się opinią publiczną,
- podstawą funkcjonowania jest pieniądz i własność prywatna.
Teoria Tonniesa miała swój aspekt ewolucjonistyczny (stopniowe przechodzenie społeczeństw od
wspólnoty do stowarzyszenia) oraz typologiczny– są to dwa typy stosunków społecznych, które
funkcjonują równolegle. Może istnieć przewaga jednego nad drugim.
SZKOŁA FRANKFURCKA:
grupa myślicieli skupionych wokół Institut für Sozialforschung działającego 1923-33 na uniwersytecie we Frankfurcie nad Menem, od 1933 kolejno w Paryżu przy École Normale Supérieure i Nowym Jorku przy Columbia University, po 1949 znów we Frankfurcie; biorąc za
podstawę marksizm, neoheglizm oraz dokonania psychoanalizy i psychologii społecznej, podjęli
oni wykraczającą poza tradycyjne ramy filozofii i socjologii refleksję nad cywilizacją współczesną i jej teoretyczną nadbudową.
Poglądy przedstawicieli szkoły frankfurckiej nie tworzyły zwartego systemu, ich osią była ukształtowana m.in. przez M. Horkheimera tzw. Krytyczna Teoria, skierowana przeciw wszelkim
autorytaryzmom, przeciw uniformizacji społeczeństwa tak w kapitalizmie, jak w komunizmie, przeciw technokratycznemu stylowi życia i kulturze masowej, przede wszystkim zaś przeciw swoistemu dziedzictwu pozytywizmu - zdominowanemu przez logikę uogólnień "rozumowi instrumentalnemu", który miało zastąpić zespolone z życiem myślenie indywidualistyczne.
Charakterystyczną postać takiego myślenia stanowiła rozwijana przez Th.W. Adorno dialektyka
negatywna - metoda poznania poprzez ustawiczną negację, wątpienie i ciągłe poszukiwanie różnic
decydujących o jednostkowości i specyfice zjawisk i rzeczy.
Cywilizację współczesną ukazano, zwłaszcza w pismach H. Marcusego, jako represyjną, traktującą
człowieka jako środek, nie cel - towarzyszyło temu wezwanie do budowania społeczeństwa kultywującego ideały wolności, miłości i indywidualizmu.
Szkołę frankfurcką na różnych etapach jej istnienia reprezentowali obok wymienionych wyżej myślicieli W. Benjamin, E. Fromm, H. Grosmann, L. Löwenthal, F. Pollock i in., współcześnie jej
tradycje kontynuuje J. Habermas.
MANNHEIM:
* K. Mannheim był jednym z uczestników, tzw. Szkoły frankfurckiej. Była to instytucja powołana
do badań nadużyciem społecznym, dla których punktem wyjścia były koncepcje Marksa. Innymi jej
przedstawicielami byli m.in. Fromm i Markus (przywódca ideowy młodzieżowych buntów z lat 60-
tych XX wieku).
* Koncepcja Mannheima jest częścią socjologii wiedzy.
2 ujęcia struktur społecznych:
- ujęcie od wewnątrz– ujęcie zjawiska społecznego tak, jak jest ono ujmowane przez jego uczestników (subiektywnie)
- ujęcie z zewnątrz– ujęcie tego samego zjawiska społecznego na tle całości społeczeństwa lub w
odniesieniu do kontekstu.
Np.: pojęcie wolności było w różnych okresach rozumiane bardzo różnie. W ujęciu od wewnątrz
interesuje badacza, jaką funkcję spełnia ono w każdym konkretnym wypadku. W ujęciu od zewnątrz pojęcie wolności powinno być natomiast rozpatrywane szerzej (obiektywnie).
* Mannheim uważał, że socjolog powinien ujmować zjawiska społeczne patrząc na ich prawdziwe
znaczenie. Stwierdził on, że jeśli rzeczywistość społeczną będziemy obserwować obiektywnie, to
zauważymy, iż najważniejszym jej elementem jest myślenie, czyli proces subiektywny. Aby wyjaśnić rzeczywistość społeczną, trzeba wyjaśnić jak ludzie myślą, jak tworzą wiedzę.
* Mannheim był przekonany, że budowanie wiedzy ludzkiej ma charakter kolektywny. Bez względu
na to, co sądzą jednostki, proces myślenia jest uwarunkowany pewnymi obiektywnymi zjawiskami
np. indywidualnym losem człowieka, dostępnością dóbr materialnych itp.
Każda wiedza ma aspekt obiektywny (jest budowana przez społeczeństwo) i subiektywny (jednostki sądzą, że myślenie jest ich indywidualnym wytworem).
Głównym przedmiotem socjologii jest fakt, dlaczego ludzie myślą tak, a nie inaczej.
Myślenie jest ideologią– jest uwarunkowane czynnikami zewnętrznymi (podobnie twierdził Marks).
2 ujęcia pojęcia ideologii (wg Szackiego):
- w rozumieniu partykularnym– każdy pojmuje siebie jako część społecznej rzeczywistości, każdy
ma swoją ideologię, która jest różna od ideologii innych grup i jednostek i służy do walki z nimi
- w rozumieniu całościowym– istnieje ogólne przekonanie, że każda myśl jest zrelatywizowania
społecznie (każdy widzi rzeczywistość społeczną, tak jak pozwalają mu na to warunki społeczne)
Mannheim krytykował Marksa, z jego wiarę w istnienie jakiejś formy wiedzy postawionej ponad
wszystkimi ideologiami (świadomość proletariatu). Mannheim uważał, że nie istnieje ani prawda, a
dobra ideologia. Wszelka wiedza jest ułomna, właśnie ze względu na jej społeczne uwarunkowania.
Możemy obserwować rzeczywistość społeczną jako zespół procesów splatania się i walki wielu
ideologii i różnych rodzajów typów wiedzy.
* Mannheim wyróżnił 5 dominujących w społeczeństwach sposobów myślenia (ideologii):
1. Konserwatyzm biurokratyczny – zawsze należy opierać się na sprawdzonych wzorach, unikać
innowacji, (ponieważ są one niebezpieczne), Jego przedstawiciele zadają pytanie:„jak powinno coś
wyglądać?”, a nie„ dlaczego coś wygląda tak czy inaczej ?”. Jest to ideologia administratorów,
wszystkich tych, którzy zajmują się zarządzaniem (wśród nich dominuje).
2. Konserwatyzm tradycyjny– społeczeństwo traktowane jest jako harmonijnie rozwijająca się roślina, wszystko jest z góry określone. Wartość ma tylko to, co uświęcone tradycją. Każdy ma
swoje miejsce w społeczeństwie, zmiany powinny odbywać się powoli, nie naruszając stanu równowagi. Jest to głównie ideologia arystokracji, duchownych i posiadaczy ziemskich.
3. Liberalizm burżuazyjny– każdy powinien mieć możliwości dowolnego kształtowania swojego
losu, działać na własną odpowiedzialność. Nikomu nie należy w tym ani przeszkadzać, ani pomagać. Różnice między jednostkami polegają na nierównych zdolnościach wrodzonych i nierównych skutkach podejmowanych wyborów. Jest to ideologia przedsiębiorców.
4. Myśl socjalistyczna– w społeczeństwie konflikt jest nieunikniony, ponieważ zawsze będzie istniał podział na lepiej i gorzej sytuowanych. Każda jednostka musi opowiedzieć się po jednej z
antagonistycznych. Nie ma żadnego myślenia społecznego, które nie faworyzowałoby jakiejś grupy
społecznej. Jest to ideologia robotników.
5. Faszyzm– jest to dalszy etap w rozwoju myśli socjalistycznej. Jeśli walka jest nieunikniona, to przy ocenie rzeczywistości społecznej mamy do czynienia z relatywizmem, każdy ma swoje racje i
dlatego trzeba za wszelką cenę znaleźć się w gronie lepiej sytuowanych. Jest to ideologia wszystkich niedostosowanych do istniejącego systemu społecznego.
Każda grupa jest w jakiś sposób uwikłana w te ideologie, ponieważ każda ma swoje interesy.
O wyborze ideologii decyduje:
- położenie klasowe
- grupy statutowe (stany wg Webera), do których należy jednostka
- grupy zawodowe (uprawianie zawodu w dużej mierze determinuje sposób myślenia)
- indywidualne uwarunkowania egzystencjalne
- pokolenie (istnieją pewne megatrendy, style myślenia pojawiające się w różnych pokoleniach)
* W końcowym okresie twórczości Mannheim próbował zmodyfikować swoją teorię, aby nie miała
ona tak pesymistycznej wymowy (tzn. relatywizm, nie ma prawdy, jednostka jest więźniem grupy).
Stworzył, zatem kilka koncepcji m.in.:
- koncepcja inteligencji, jako grupy wolnej od tych uwarunkowań społecznych, które dotyczą innych grup, ponieważ jej celem jest odkrywanie obiektywnej prawdy (są to osoby zatrudnione do
ujmowania obiektywnej prawdy)
- specyficzne ujęcie wartości– można mówić o wartościach obiektywnych, czyli takich, które pozostają w harmonii z rzeczywistością (lepsze są te ideologie, które bardziej niż inne przystają do rzeczywistości)
SOCJOLOGIA OPISOWA:
a) Odkrycie społeczności lokalnej
Socjologia opisowa uprawniona przede wszystkim w Chicago lub przez ludzi w Chicago wykształconych, nie polegała na budowie nowych systemów teoretycznych, lecz opisywaniu faktów. Styl socjologicznej pracy naukowej polegał na oglądaniu świata społecznego na własne
oczy i unikaniu jakiegokolwiek aprioryzmu. Społeczność lokalna jest w pewnym sensie miejscem, gdzie jednostka spotyka się z szerszym społeczeństwem i kulturą. Sposób organizowania się ludzi
w grupach lokalnych dla zapewnienia sobie tego, czego w życiu codziennym potrzebują, stanowi
swoisty przedmiot badań społeczności lokalnej. Mówiąc o społecznościach lokalnych, dokonujemy
tu pewnego ujednoznacznienia terminu - oznacza zbiorowość terytorialną i wspólnotę. Cechy społeczności lokalnej:
• terytorium
• interakcje społeczne
• istnienie trwałej więzi między członkami
b) Szkoła chicagowska i jej program badawczy
Głównym tematem badawczym skupionych na uniwersytecie w Chicago była urbanizacja wraz z jej
wielorakimi społecznymi konsekwencjami. Socjolog chicagowski chciał zobaczyć świat społeczny
na własne oczy i z rejestrowania swych obserwacji uczynił swe najważniejsze powołanie. Szkoła
chicagowska ustaliła w USA niezbędne dla badań społeczności lokalnych tradycje pracy w terenie,
opracowała założenia ekologii społecznej, które mogły mieć zastosowanie w takich badaniach,
stworzyła szereg monografii poszczególnych społeczności wielkomiejskich, była w znacznej mierze
skoncentrowana na tym samym problemie wspólnoty, który zajmował ogół badaczy społeczności
lokalnych. Głównym wyróżnikiem szkoły chicagowskiej była niewątpliwie przedmiot badań, którym było miasto, a w szczególności Chicago (najlepiej opisane miasto świata). Chicagowska
socjologia miasta obejmowała w praktyce wszelkie procesy życia społecznego zachodzące na terytorium miasta, jak i socjologii zawodów, uwarstwienia społecznego, mchów politycznych i prasy, rodziny, stosunków narodowościowych i rasowych, religii, przestępczości, a także ogólne
problemy psychologii społecznej i zmiany społecznej. Wyobrażano miasto jako „laboratorium",
bądź „kliniki„, gdzie można badać najważniejsze fakty „ natury ludzkiej " i życia społecznego.
c) R. Park i jego koncepcje teoretyczne
Park - socjolog amerykański, podkreślał realistyczny opis aktualnego, życia klas pracujących, warunków, w jakich one żyły i pracowały, ich namiętności, rozrywki, tragedie domowe, filozofię
życiową- uczynił jego studia godnymi pamięci i sprawił, że są one trwałym przyczynkiem do naszej
wiedzy o naturze ludzkiej i społeczeństwie. Był przedstawicielem szkoły ekologicznej, zastosował
tezy ekologii do socjologicznych opracowań zjawisk charakterystycznych dla wielkich miast. Park
był niezrównanym inspiratorem badań empirycznych, ale sam ich na ogół nie prowadził. Prace jego
były próbami kodyfikacji terminologii socjologicznej i systematyzacji problematyki. Park występował w roli nauczyciela badaczy terenowych. Głównym rysem koncepcji Parka jest dualizm
zbiorowości terytorialnej i społeczeństwa biotycznego i kulturowego „poziomu" stosunków międzyludzkich, ekologicznej „bazy" i moralnej „nadbudowy". Park dążył do przezwyciężenia pozycji między koncepcjami społeczeństwa i człowieka. Pisał, że społeczeństwa ludzkie mają dwa
aspekty:
• są złożone z jednostek, które działają niezależnie od siebie, współzawodniczą i walczą ze sobą o zapewnienie sobie środków egzystencji
• oraz jeśli to możliwe, traktują się wzajemnie jako narzędzia zaspokajania własnych potrzeb
Ludzie są ze sobą związania przez uczucia i wspólne cele: pielęgnują tradycje, ideały i ambicje.
Ewolucja społeczna polega na rozwijaniu się swoiście ludzkiej zdolności do tworzenia ładu moralnego, który w każdej fazie historii ma swoją „fizyczną bazę" i napotyka na opór „ naturalnych impulsów ". Społeczeństwo w rozumieniu Parka stanowi niemal pod każdym względem przeciwieństwo zbiorowości terytorialnej, chociaż nie ustają w nim zasadnicze procesy ekologiczne, lecz tylko występują w złagodzonych formach. Kluczowe znaczenie mają w systemie
Parka cztery procesy:
1)konkurencja
2) konflikt
3) akomodacja
4) asymilacja (procesy interakcji)
Park stworzył koncepcję „człowieka marginesu’’, który żyjąc w dwóch światach społecznych
jednocześnie, staje się jednostką o szerszym horyzoncie, bystrzejszej inteligencji, bardziej niezależnym i o racjonalnym światopoglądzie, oraz bardziej jest człowiekiem cywilizowanym. Wg.
Parka „osoba" uczestnicząc w różnych grupach i grając różne role społeczne, ujawnia w poszczególnych sytuacjach nie siebie jako taką, lecz rozmaite aspekty swej osobowości. Park również interesował się zachowaniem zbiorowym, czyli zachowaniem się jednostek pod wpływem
impulsu, który jest im wspólny i działa na całą grupę (jest to zachowanie stanowiące rezultat interakcji społecznej). Jest to reakcja cyrkułarna, czyli taki typ interakcji, w którym odpowiedź
jednostki odtwarza stymulację pochodzącą od innej jednostki i kierując ją z powrotem do niej
wzmacnia jej stymulację.
d) Społeczny świat małego miasta wg Roberta i Helen Lyndów
Przedmiotem badań było przeciętne amerykańskie miasto Muncie w stanie Indiana. Zainteresowani
się oni zasięgiem i determinantami praktyk religijnych w przeciętnym mieście amerykańskim rozpatrując religijność w kontekście całokształtu życia społeczności lokalnej. Lynd przyjął sześcio punktowy schemat klasyfikacji ludzkich.
1) zdobywanie środków do życia
2) wychowanie dzieci
3) życie rodzinne
4) spędzanie czasu wolnego
5) praktyki religijne
6) aktywność społeczna
Jednak na skutek odkrycia w Muncie gazu ziemnego przeobraziło się ono z sześciotysięcznej mieściny w miasto 36 - tysięczne. W związku z tym Lyndowie uznali za konieczne skontrastowanie
stanu aktualnego ze stanem poprzedzającym szybki rozwój Muncie, w związku z tym udało się im
uzyskać obraz procesu industrializacji wraz z - jego różnorodnymi konsekwencjami. Osobliwością
jest to, że Lyndowie wprowadzili do charakterystyki badanej populacji pojęcie klasy społecznej.
Podzielili ludność na dwie kategorie:
1) klasę pracującą
2) klasę niezależnych przedsiębiorców, odpowiednio do różnic źródeł dochodów
Było to zapoczątkowaniem myślenia o społeczności lokalnej w kategoriach podziałów klasowych.
Drugim dziełem, jakie stworzyli Lindowie (Middletown in Transition) powstało w wyniku badań w
tym samym mieście 10 lat później. Badano wówczas wpływ kryzysu na życia przeciętnego amerykańskiego miasta (Muncie).
THOMAS:
Elementy organizacji społecznej wg Thomasa:
1. Kontrola
2. Nawyk - wytwarza się w ramach kontroli.
Te 2 powyższe elementy określają statykę społeczną (sprawiają, że życie społeczne jest do pewnego
stopnia niezmienne i względnie stabilne)
3. Kryzys
4. Uwaga
Kontrola doprowadza do kryzysów, wtedy ze strony jednostki pojawia się uwaga, czyli koncentracja na tym jak zaadoptować się do nowych warunków.
Wnioski:
a) W rzeczywistości społecznej najważniejsza jest zmiana; kryzys wymusza zmianę;
b) Charakter zmiany ma 2 aspekty:
- obiektywne warunki zewnętrzne (kryzys) np.: przyroda
- świadoma reakcja jednostki (uwaga); badania społeczne muszą skupić się na tym drugim aspekcie.
Reakcja jednostki zależy od tego, jaką dobierze sobie definicję sytuacji.
Najważniejsza definicja sytuacji to ta, którą posiada uczestnik sytuacji (nieuczony). Jest ona wartościowa dla socjologa.
Definicja sytuacji,:„Jeśli jednostka definiuje sytuację jako rzeczywistą, to będzie ona miała rzeczywiste konsekwencje”