KRAJOWA SZKOŁA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
Ryszard Rapacki
E K O N O M I A M E N E D Ż E R S K A
Konspekt 7. Strategie postępowania oligopolu -
zastosowania teorii gier.
A. Cele zajęć.
1. Porównanie różnych struktur rynku z punktu widzenia stopnia koncentracji.
2. Prezentacja prostych modeli konkurencji cenowej i ilościowej: załamana krzywa popytu, przywództwo cenowe i konkurencja typu Cournota.
3. Wprowadzenie do analizy strategii oligopolu opartej na zastosowaniu teorii gier: tablice wypłat (wyników) i strategie zmierzające do osiągnięcia równowagi.
4. Przybliżenie istoty strategii konkurowania na rynku: decyzje dotyczące wejścia do gałęzi i konkurencja powtarzalna.
B. Najważniejsze pojęcia.
* oligopol
* współczynnik koncentracji
* efektywny monopol i konkurencja
* luźny i ścisły oligopol
* wskaźnik Herfindahla-Hirschmana
* hipoteza uniwersytetu Chicago-
* model załamanej krzywej popytu
UCLA
* przywództwo cenowe
* model duopolu Cournota
* konkurencja ilością
* równowaga Nasha
* funkcja optymalnej reakcji
* tablica wypłat
* teoria gier
* strategia dominująca
* strategia zapewniająca równowagę
* dylemat więźnia
* wojna cenowa
* cena ograniczająca (zaporowa)
* przewaga wynikająca z wyprzedzenia
* strategia retaliacji (wet za wet)
* powtarzalna (wielokrotna) konkurencja
Na prawach rękopisu
40
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com
Ekonomia menedżerska
_________________________________________________________________________________________
C. Podstawowe problemy
I WPROWADZENIE DO PROBLEMATYKI OLIGOPOLU
1. Pojęcie: rynek charakteryzujący się występowaniem niewielkiej (od 2 do 8-10) liczby przedsiębiorstw.
2. Współczynnik koncentracji (CR) - ilościowa miara struktury rynku. Definicja: udział 4 (8, 20) największych firm w całkowitej wartości sprzedaży gałęzi (rynku).
3. Zastosowanie: możliwość wyodrębnienia różnych struktur rynku (lub ich odmian), np.:
a/ efektywny monopol - współczynnik koncentracji (CR-1) wyższy od 90% (1
przedsiębiorstwo kontroluje ponad 90% rynku),
b/ efektywna konkurencja - współczynnik CR-4 niższy od 40%,
c/ luźny oligopol - współczynnik CR-4 zawarty między 40 i 60%; w ujęciu czysto ilościowym do tej właśnie kategorii zalicza się konkurencję monopolistyczną,
d/ ścisły oligopol - współczynnik CR-4 wyższy od 60%.
4. Ograniczenia wskaźnika CR.
a/ trudności jednoznacznej identyfikacji właściwego rynku,
b/ nieuwzględnianie przez wskaźnik importu (zawyżanie faktycznego stopnia koncentracji sprzedaży na rynku krajowym).
5. Alternatywne miary struktury rynku (poziomu dominacji rynkowej) - np.
wskaźnik Herfindahla-Hirschmana. HHI = s 2
2
2
1 + s2 + sn ,
gdzie: si - udział w rynku firmy 'i', a n - liczba firm.
Wskaźnik HHI zawiera się w granicach od 0 (nieskończenie duza ilość małych przedsiębiorstw) do 10 000 (pełny monopol).
6. Zależność między wskaźnikiem koncentracji a poziomem ceny na danym rynku i zyskownością - przy innych czynnikach danych, im wyższy współczynnik koncentracji, tym wyższa cena i zysk. Dane empiryczne potwierdzają występowanie tej zależności szczególnie w przypadku dóbr konsumpcyjnych i surowców.
Zmodyfikowana funkcja ceny: P = f (C, D, WK).
7. Monopol a interesy konsumentów - alternatywna hipoteza uniwersytetu Chicago-UCLA: rosnąca siła monopolu daje też konsumentom pewne korzyści (w porównaniu z małymi firmami), związane z wyższą efektywnością.
II KONKURENCJA ILOŚCIĄ
Na prawach rękopisu
41
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com
_________________________________________________________________________________
1. Przywództwo cenowe (rys. 7.1.)
Rysunek 7.1. Optimum przedsiębiorstwa dominującego.
$/jedn. prod.
D
Popyt gałęzi
S
Krzywa podaży
małych firm
d Popyt netto
lidera
P'
P*
d
D
MC
MR
Q
Q*
QS
2. Model duopolu Cournota.
Istota: niewielka liczba (w duopolu - dwa) przedsiębiorstw wytwarzających ten sam, standardowy produkt. Wszystkie firmy muszą sprzedawać po tej samej cenie (określonej przez rozmiary całkowitej produkcji w gałęzi). Pojedyńcze przedsiębiorstwo może w tych warunkach, poprzez swe decyzje o wielkości produkcji (ilości), wpłynąć na ogólne rozmiary produkcji i tym samym - na cenę rynkową.
a/ funkcja
optymalnej
reakcji
-
funkcja
opisująca
optymalne
(maksymalizujące zysk) rozmiary produkcji jednego przedsiębiorstwa w zależności od decyzji co do wielkości produkcji drugiego przedsiębiorstwa.
b/ równowaga Nasha (Cournota) - w warunkach tego typu równowagi każde przedsiębiorstwo podejmuje decyzję (realizuje strategię) pozwalającą zmaksymalizować jego zysk, antycypując podobne, tj. maksymalizujące zysk decyzje konkurentów.
c/ prawidłowość: w warunkach duopolu równowaga występuje przy niższej cenie, większej produkcji i mniejszym zysku całkowitym w porównaniu z czystym monopolem.
III KONKURENCJA CENOWA
1. Przyczyny
stabilności
(sztywności)
cen
na
niektórych
rynkach
oligopolistycznych (np. w przemyśle stalowym, samochodowym, tytoniowym) -
model załamanej krzywej popytu (autor: Paul Sweezy w 1937 r.) - rys. 7.2.
2. Słabości modelu.
Na prawach rękopisu
42
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com
Ekonomia menedżerska
_________________________________________________________________________________________
a/ nie wyjaśnia, dlaczego cena równowagi (i załamanie krzywej popytu) ustala się na określonym, a nie innym poziomie,
b/ nie uzasadnia przekonująco postępowania konkurentów obniżających cenę w odpowiedzi na początkową jej obniżkę,
Rysunek 7.2. Optimum przedsiębiorstwa w modelu załamanej krzywej popytu.
$/jedn. prod.
P*
Popyt
MC
MC'
MR
Q
Q*
3. Wojny cenowe (tab. 7.1.).
Tablica 7.1. Wojna cenowa.
Firma 2
Firma 1
Wysoka cena
Niska cena
Wysoka cena
10, 10
5, 12
Niska cena
12, 5
7,7
IV TEORIA GIER
1. Definicja: gra jest opisem strategicznych współzależności (reakcji) między dwoma lub więcej graczami (podmiotami decyzyjnymi). W warunkach gry w
postaci normalnej (normal form game) każdy z graczy może z zestawu możliwych strategii wybrać czystą strategię.
2. Założenie wyjściowe: każdy podmiot decyzyjny (gracz) działa w sposób racjonalny, dążąc do osiągnięcia korzyści dla siebie; jednocześnie przyjmuje, iż konkurenci działają również racjonalnie.
3. Tablica wypłat (czyli efektów zastosowania określonej strategii) - postać ogólna.
Na prawach rękopisu
43
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com
_________________________________________________________________________________
GRACZ B
Strategia 1
Strategia 2
Strategia 1
w
w
w
w
A11
B11
A12
B12
GRACZ A
Strategia 2
wA21 wB21
wA22 wB22
4. Strategia dominująca: strategia czysta będąca najlepszą (jedyną możliwą) odpowiedzią na jakikolwiek ruch (strategię) wykonany przez konkurenta.
Inaczej: strategia, na którą nie wpływa postępowanie rywala.
5. Strategie zapewniające równowagę.
a/ równowaga Nasha - wynik zastosowania czystych strategii przez dwóch lub więcej graczy, podejmujących decyzje niezależnie od siebie i dążących do maksymalizacji oczekiwanych wyników przy założenu, iż konkurenci będą również dążyli do tego samego. Decyzja podjęta przez każdego z graczy jest najlepszą odpowiedzią na działania pozostałych. Cechę tę określa się mianem własności najlepszej wzajemnej odpowiedzi.
b/ gra o sumie zerowej - np. walka dwóch konkurentów o zwiększenie udziału w rynku,
c/ równowaga strategiczna jako przykład występowania optimum Pareto -
żaden z uczestników nie ma bodźców do zmiany sytuacji. Optimum Pareto
- stan równowagi, w którym niemożliwa jest poprawa sytuacji któregokolwiek z podmiotów bez jednoczesnego pogorszenia sytuacji innych. Zapewnia to stabilność strategii prowadzących do równowagi.
6. Dylemat więźnia.
a/ pochodzenie i znaczenie terminu - zachowania podmiotów (graczy) zależą nie tylko od oczekiwanych wyników zastosowania określonej strategii, ale także od przyjętych (istniejących) reguł gry. Szczególnie dotyczy to sytuacji,
gdy
decyzje
podejmowane
są
niezależnie
(strategie
niekooperacyjne),
b/ istota - ogólny model opisujący wszystkie te sytuacje decyzyjne, w których -
mimo
niewątpliwych
wspólnych
korzyści
z
przyjęcia
określonej
(kooperacyjnej) strategii - wybiera się strategie suboptymalne pozwalające (z gorszym skutkiem) zrealizować indywidualne (egoistyczne) cele poszczególnych graczy.
c/ przykłady występowania - wyścig zbrojeń, kartele, susza i dobrowolne ograniczenia zużycia wody przez gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa i zanieczyszczenie środowiska, "dziura ozonowa" i popyt na kosmetyki w aerozolu (zob. tab. 7.2).
Na prawach rękopisu
44
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com
Ekonomia menedżerska
_________________________________________________________________________________________
Tablica 7.2. Dylemat więźnia.
Podejrzany 2
Nie przyznać się
Przyznać się
Podejrzany 1
Nie przyznać się
2 lata, 2 lata
8 lat, 1 rok
Przyznać się
1 rok, 8 lat
5 lat, 5 lat
V STRATEGIE KONKURENCJI
1. Wybór i zastosowanie wspólnych standardów - istnienie dwóch stanów równowagi
(wspólny
standard);
problem
przyjęcia
jednego
z dwu
konkurencyjnych standardów. Przykłady:
a/ walka Japonii i producentów europejskich o rynek telewizorów wysokiej rozdzielczości (HDTV),
b/ komputerowe systemy operacyjne (np. Windows i OS/2),
c/ odmiana tego problemu: tzw. walka płci (wybór jednego z dwu/kilku wariantów decyzji życiowej przez małżeństwo zgodnie z preferencjami jednego lub drugiego partnera).
2. Wejście na rynek (do gałęzi).
a/ cechy konstytuujące sytuację decyzyjną (dwie firmy, nowy produkt, brak miejsca na rynku dla obu):
- brak strategii dominującej,
- dwa możliwe stany równowagi,
b/ renta pionierska (inaczej: przewaga wynikająca z wyprzedzenia) - jedna z możliwych
metod
osiągnięcia
równowagi
strategicznej
(wykonanie
pierwszego ruchu przez jednego z konkurentów lub podjęcie działań wyprzedzających pozwalających przekonać drugiego, że taki ruch zostanie rzeczywiście wkrótce wykonany). Przykłady: m.in. Disney-MGM i Universal Studios w Orlando na Florydzie,
c/ strategie odstraszania przed wejściem do gałęzi (ustabilizowany monopol, nowy potencjalny konkurent),
- zagrożenie wojną cenową w przypadku wejścia konkurenta na rynek (problem: ograniczona wiarygodność groźby),
- faktyczne obniżenie ceny, wyprzedzające potencjalne wejście rywala ( cena ograniczająca lub inaczej: zaporowa),
- inne działania zwiększające wiarygodność strategii odstraszania (np.
rozbudowa zdolności wytwórczych, odpowiednia reklama i zmiana wizerunku firmy); generalnie - ustawienie strategicznych barier wejścia, Na prawach rękopisu
45
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com
_________________________________________________________________________________
* w przypadku faktycznego wejścia konkurenta do gałęzi strategią zapewniającą równowagę jest utrzymanie wysokiej ceny.
3. P owtarzalna ( wielokrotna) konkurencja - utrzymywanie się określonej sytuacji decyzyjnej (np. wejście do gałęzi) w dłuższym okresie istotnie modyfikuje zachowania graczy i realizowaną przez nich strategię w porównaniu z jednorazowym wyborem optymalnej decyzji.
a/ strategia retaliacji (wet za wet) - odpowiedź na określone działania konkurenta w jednym okresie (np. obniżka ceny w warunkach duopolu) takim samym działaniem w następnym okresie. Cel - stworzenie antybodźców do podejmowania działań naruszających status quo w gałęzi (np. porozumienie cenowe i przyjętą strategię kooperacyjną),
b/ skuteczność strategii retaliacji,
- w nieskończenie długim okresie - stwarza silne bodźce do kooperacji i utrzymywania wysokiej ceny,
- w znanych (ograniczonych) ramach czasowych jej skuteczność jest ograniczona (powstają bodźce do obniżania ceny i naruszania równowagi począwszy już od początkowego okresu).
Na prawach rękopisu
46
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com