Na prawach r

ękopisu

44

K

RAJOWA

S

ZKO

ŁA

A

DMINISTRACJI

P

UBLICZNEJ

Ryszard Rapacki

EKONOMIA MENED

ŻERSKA

Konspekt

8.

Podejmowanie

decyzji

w

warunkach

niepewno

ści.

A. Cele zaj

ęć

1. Omówienie istoty i zastosowa

ń pojęć niepewności, prawdopodobieństwa i

warto

ści oczekiwanej.

2. Zapoznanie si

ę z zasadami konstrukcji drzewek decyzyjnych i ich

wykorzystanie.

3. Wprowadzenie poj

ęcia niechęci do ryzyka; analiza wpływu stosunku do ryzyka

na decyzje mened

żerów.

4. Wykorzystanie kategorii oczekiwanej u

żyteczności do optymalizacji decyzji

mened

żerskich.

B. Najwa

żniejsze pojęcia

* niepewno

ść

* prawdopodobie

ństwo

* rozk

ład prawdopodobieństwa

* warto

ść oczekiwana

* drzewko decyzyjne

* neutralno

ść wobec ryzyka

* niech

ęć do ryzyka

* ekwiwalent pewno

ści

* oczekiwana u

żyteczność (zasada)

* zasada substytucji

C. Podstawowe problemy

I WPROWADZENIE

1. Fazy procesu decyzyjnego w warunkach niepewno

ści.

a/ sporz

ądzenie listy istniejących wariantów decyzyjnych (działania).

PDF created with pdfFactory Pro trial version

www.softwarelabs.com

Ryszard Rapacki

Ekonomia mened

żerska

____________________________________________________________________________________

Na prawach r

ękopisu

45

b/ próba oszacowania wyników podj

ętych działań (realizacji poszczególnych

wariantów).

c/ ocena prawdopodobie

ństwa wystąpienia poszczególnych zdarzeń.

d/ okre

ślenie własnego stosunku do każdego z wyników podjętych działań

(stosunku do ryzyka).

2. Cechy szczególne decyzji w warunkach niepewno

ści.

a/ konieczno

ść oceny prawdopodobieństwa poszczególnych zdarzeń (wyników

podj

ętych decyzji),

b/ istnienie dodatkowego wariantu wyboru: poszukiwanie dodatkoweych

informacji przed podj

ęciem ostatecznej decyzji,

c/ konieczno

ść oceny własnego stosunku (menedżera, firmy) do ryzyka i

sformu

łowania kryterium wyboru poziomu ryzyka.

II NIEPEWNO

ŚĆ, PRAWDOPODOBIEŃSTWO I WARTOŚĆ OCZEKIWANA

1. Definicja: niepewno

ść (jej synonimem jest ryzyko) oznacza sytuację, w której

istnieje wi

ęcej niż jeden możliwy wynik podjętej przez nas decyzji. Najogólniej

bior

ąc, im większe rozproszenie możliwych wyników, tym większa niepewność

(ryzyko).

2. Prawdopodobie

ństwo: matematyczna szansa wystąpienia określonego

wyniku. Niekiedy okre

śla się je jako matematyczny język opisu niepewności.

Cz

ęsto jednak menedżer musi swe szacunki prawdopodobieństwa opierać na

intuicji czy subiektywnej ocenie szans wyst

ąpienia zdarzenia.

3. Warto

ść oczekiwana - średnia ważona wszystkich możliwych wyników

naszych przysz

łych działań (decyzji), gdzie wagami są prawdopodobieństwa

ich wyst

ąpienia (zawierające się w przedziale od 0 do 1 i dopełniające się do

jedno

ści).

O

warto

ści

oczekiwanej

decyduje

zatem

rozk

ład

prawdopodobie

ństwa. Jej ogólną postać przedstawia poniższy zapis:

EV = p

1

v

1

+ p

2

v

2

+...p

n

v

n

gdzie: EV - warto

ść oczekiwana,

v - wyra

żone w pieniądzu wyniki decyzji,

PDF created with pdfFactory Pro trial version

www.softwarelabs.com

Podejmowanie decyzji w warunkach niepewno

ści

____________________________________________________________________________________

Na prawach r

ękopisu

46

p - prawdopodobie

ństwa ich wystąpienia.

III DRZEWKA DECYZYJNE

1. Poj

ęcie: drzewko decyzyjne to mająca wszechstronne zastosowania metoda

przedstawiania

ścieżki decyzyjnej, na której zestawiane są podjęte decyzje,

mo

żliwe ich skutki, prawdopodobieństwo wystąpienia możliwych zdarzeń oraz

warto

ści oczekiwane różnych wariantów decyzji.

2. Przyk

ładowy schemat drzewka decyzyjnego (rys. 8.1).

Rysunek 1. Schemat drzewka decyzyjnego.

OPIS

D

A

, D

B

- warianty decyzji,

O

A1,2

, O

B1, 2

- wyniki podj

ętych decyzji,

P(O, D) - prawdopodobie

ństwo wystąpienia zdarzenia (wyniku),

EV

A, B

- warto

ść oczekiwana.

3. Kryterium wyboru (decyzji) - maksymalizacja warto

ści oczekiwanej.

D

A

D

B

EV

A

EV

B

O

A1

O

A2

P(O

A1

, D

A

)

P(O

A2

, D

A

)

O

B1

O

B2

P(O

B1

, D

B

)

P(O

B2

, D

B

)

punkt podj

ęcia decyzji

niepewne zdarzenie

PDF created with pdfFactory Pro trial version

www.softwarelabs.com

Ryszard Rapacki

Ekonomia mened

żerska

____________________________________________________________________________________

Na prawach r

ękopisu

47

Oceniaj

ąc jakość podjętych wcześniej decyzji powinno się brać pod uwagę

przede wszystkim zasób informacji dost

ępnej w chwili podejmowania decyzji.

Ponadto, nale

ży odróżniać dobre decyzje od dobrych wyników.

4. W

łaściwości kryterium wartości oczekiwanej.

(i) przy szacowaniu warto

ści efektów obarczonych ryzykiem działań (decyzji),

pozwala ono uwzgl

ędnić nie tylko możliwe ich wyniki, ale także

prawdopodobie

ństwo ich wystąpienia,

(ii) sprawdza si

ę ono najlepiej w przypadku rutynowych, powtarzalnych działań

(decyzji) podejmowanych z du

żą częstotliwością w dłuższym okresie; w

istocie ma ono charakter d

ługookresowej przeciętnej powtarzalnych decyzji,

z których ka

żda oddzielnie wiąże się z niewielkim ryzykiem.

(iii) w przypadku decyzji zwi

ązanych z różnymi rodzajami, ale powiązanego ze

sob

ą ryzyka kryterium to umożliwia osiągnięcie optymalnego rozwiązania

(obliczenie warto

ści oczekiwanej maksymalizującej wynik) etapami.

IV DECYZJE PODEJMOWANE SEKWENCYJNIE

1. Sytuacje decyzyjne umo

żliwiające równoczesne podejmowanie dwóch lub

wiecej rodzajów dzia

łań prowadzących do tego samego celu (np. równoległe

prace badawczo-rozwojowe nad ró

żnymi metodami produkcji farmaceutyku).

2. Istota i zastosowanie metody sekwencyjnej - np. doprowadzenie prac B+R nad

jak

ąś technologią do pewnego etapu a następnie ich zaniechanie i

uruchomienie programu prac nad alternatywn

ą technologią.

V NIECH

ĘĆ DO RYZYKA

1. Wa

żny wniosek: kryterium wartości oczekiwanej stosuje się tylko wówczas, gdy

podejmuj

ący decyzję jest neutralny wobec ryzyka. W przypadku decyzji

wi

ążących się z wysokim ryzykiem, menedżerowie i instytucje odwołują się do

zmodyfikowanej postaci tego kryterium; jej przes

łanką jest silna niechęć do

ponoszenia du

żych, mogących pojawić się strat.

2. Poj

ęcie i istota ekwiwalentu pewności (CE) - suma pieniężna, którą

otrzymamy (zap

łacimy) z całkowitą pewnością, a która dokładnie neutralizuje

nasz

ą niechęć do ponoszenia ryzyka. Osoba niechętna wobec ryzyka to ktoś,

PDF created with pdfFactory Pro trial version

www.softwarelabs.com

Podejmowanie decyzji w warunkach niepewno

ści

____________________________________________________________________________________

Na prawach r

ękopisu

48

dla kogo ekwiwalent pewno

ści w przypadku ryzykownego działania (decyzji)

jest mniejszy od warto

ści oczekiwanej tej decyzji.

3. Premia za ryzyko - ró

żnica między wartością oczekiwaną a ekwiwalentem

pewno

ści. Premia ta zależy od indywidualnego stosunku do ryzyka oraz od

skali samego ryzyka.

VI OCZEKIWANA U

ŻYTECZNOŚĆ

1. Korzenie koncepcji - praca Von Neumanna i Morgensterna z 1944 r. nt. teorii

gier (zasada oczekiwanej u

żytecznosci).

2. Procedura szacowania.

a/ budowa skali u

żyteczności,

b/ konstrukcja drzewka decyzyjnego wykorzystuj

ącego przyjętą skalę; zasady

konstrukcji s

ą podobne jak poprzednio, występuje jednak podstawowa

ró

żnica: menedżer podejmujący decyzję oblicza nie przeciętną pieniężnych

wycen wszystkich mo

żliwych wyników, lecz średnią użyteczności związanych

z poszczególnymi warto

ściami pienięznymi.

3. Poj

ęcie oczekiwanej użyteczności - suma iloczynów prawdopodobieństwa i

u

żyteczności każdego z możliwych wyników podjętych decyzji.

4. Regu

ła decyzyjna: celem podejmującego deczyję menedżera jest

maksymalizacja oczekiwanej u

żyteczności.

5. Zasada substytucji - za

łożenie pozwalające zastąpić pieniężną wycenę

wyników decyzji oczekiwan

ą użytecznością (lub inaczej: ekwiwalentem ryzyka).

6. Oczekiwana u

żyteczność a niechęć do ryzyka (rys. 8.2 i 8.3).

Rysunek 8.2. Schemat decyzyjny (gry)

D

P

A

P

B

O

A

O

B

PDF created with pdfFactory Pro trial version

www.softwarelabs.com

Ryszard Rapacki

Ekonomia mened

żerska

____________________________________________________________________________________

Na prawach r

ękopisu

49

* Ekwiwalent pewno

ści (CE) gry D spełnia warunek: U(CE) = EU(D).

* Premia za ryzyko w grze D jest równa RP = E(D) - CE.

* Wykres funkcji u

żyteczności osoby cechującej się niechęcią do ryzyka jest linią

wkl

ęsłą, w odróżnieniu od osoby neutralnej wobec ryzyka (linia prosta) - zob.

rys. 8.4.

Rysunek 8.3. Funkcja u

żyteczności osoby niechętnej wobec ryzyka.

Maj

ątek

U

żyteczność

RP

U(O

A

)

U(O

B

)

EU(D)

O

A

CE

EV(D)

O

B

PDF created with pdfFactory Pro trial version

www.softwarelabs.com

Podejmowanie decyzji w warunkach niepewno

ści

____________________________________________________________________________________

Na prawach r

ękopisu

50

Rysunek 8.4. Funkcja u

żyteczności w zależności od stosunku do ryzyka

U

żyteczność

Maj

ątek

Niech

ęć do ryzyka

Maj

ątek

U

żyteczność

Neutralno

ść wobec

ryzyka

U

żyteczność

Maj

ątek

Gotowo

ść do ryzyka

(b)

(a)

(c)

PDF created with pdfFactory Pro trial version

www.softwarelabs.com