Pierwsza pomoc w wypadkach drogowych
Komunikacja drogowa stała się obecnie jednym z zasadniczych elementów
naszego życia społecznego. Również ochrona zdrowia uległa ukierunkowaniu Baczną uwagę należy zwracać na przesuwanie się frontów atmo-
zgodnie z potrzebami i dzięki temu powstała jej swoista gałąz
, zwana sferycznych, czyli mas ciepłego i zimnego powietrza, zderzanie się ich ze
medycyną komunikacyjną, względnie drogową. Interesuje się ona przede sobą, połączone z wahaniami temperatur, wilgotnością i nasilonym wiatrem.
wszystkim wypadkami nagłymi. Zgodnie z definicją Europejskiej Komisji Szczególnymi czynnikami atmosferycznymi są:
Gospodarczej ONZ, przez wypadek drogowy należy rozumieć zdarzenie na wiatr halny, stężenie ozonu w powietrzu, zjonizowanie powietrza, natężenie
drodze publicznej, czyniące poszkodowanymi uczestników ruchu wskutek pola magnetycznego i promieniowanie kosmiczne.
zadziałania środków komunikacji. Do czynników wpływających na powstanie Wpływ klimatu i zmian meteorologicznych najłatwiej obserwuje się u
zagrożeń wypadkowych w ruchu drogowym należą: człowiek, pojazd, droga, ludzi cierpiących na reumatyzm - objawiają się one nasileniem się bólów
ruch drogowy i czynnik incydentalny. Zagrożenia wypadkowe człowieka stawowych. Nieraz następuje zaostrzenie choroby wrzodowej żołądka i
zależą od: osobowości, wydolności psychofizycznej, wyszkolenia i kultury. dwunastnicy. Znane są reakcje na burze i wyładowania elektryczne. Istnieją
W zagrożeniu wypadkowym ze strony pojazdu wchodzi w grę: typy meteoropatów, którzy wyraz
nie odczuwają zbliżanie się huraganów.
bezpieczeństwo pojazdu, jego stan techniczny i obciążenie. Zagrożenie ze Znużenie, zmęczenie i złe samopoczucie powodują u kierowców
strony drogi zależy od układu dróg i ich węzłów, ukształtowania, nawierzchni niedyspozycje i zmniejszenie sprawności psychofizycznej. Dodatkowy
i wyposażenia. Zagrożenie ze strony ruchu drogowego uzależnione jest od wysiłek prowadzi w takich sytuacjach do wyczerpania rezerw
organizacji ruchu, jego sterowania i nadzoru. Sieć drogowa staje się tym energetycznych i zmniejszenia sprawności do pracy.
samym poligonem doświadczalnym dla ratownictwa. Niebezpieczny wpływ na stan wydolności wywierają choroby przewlekłe.
Chory kierowca i chory piechur zwiększają liczbę wypadków drogowych.
Przyczyny wypadkowości drogowej
Zaniedbanie badań doraz
nych i okresowych może być niebezpieczne w
Wśród powodów wypadków wyróżnia się: przyczyny psychosocjo-
skutkach. Duże zagrożenie stanowi nie-wyleczona grypa. Drugim
logiczne, biologiczne, atmosferyczne, znużenie (zmęczenie, złe sa-
niebezpieczeństwem jest padaczka poronna, rzadko uwidaczniająca się w
mopoczucie), przewlekłe choroby i środki toksyczne.
postaci napadów. Osoby cierpiące na padaczkę pełnoobjawową nie mogą być
Psychosocjologia stoi na stanowisku, że zdolność zachowania się, czyli
dopuszczane do pracy jako kierowcy.
wykonywania pracy przez kierowcę, jest uzależniona od prawidłowego
Ograniczenie wydolności w postaci nagłej utraty przytomności powoduje
myślenia, pamięci, uwagi, emocji i motywacji. O tym, jak człowiek będzie
spadek poziomu cukru we krwi (hipoglikemia), spotykany u chorych na
postępować w różnych sytuacjach życiowych i jakie ma zdolności
cukrzycę i leczonych insuliną. Okresowa utrata świadomości, połączona z
przystosowania się do potrzeb, decyduje osobowość. Zrównoważeni kierowcy
nagłym osłabieniem ogólnym, występuje w tzw. lekkich stanach
rzadko tracą spokój i łatwo go odzyskują. W większości nie ulegają
hipoglikemicznych, odznaczających się zaburzeniami napięcia układu
wypadkom i nie przekraczają przepisów. Mający małe problemy psychiczne
nerwowego. Stany takie występują w Polsce u około 10% ludności.
są odpowiedzialni społecznie i panują nad sobą. Raczej nie zdarzają im się
Poprzedza je zwykle zmęczenie i potliwość.
wypadki i nie przekraczają przepisów. Skłonni do ustawicznego rozdrażnienia
Nagłe omdlenie w trakcie kierowania pojazdem może być następstwem
często powodują wypadki i przekraczają przepisy. Chorzy na padaczkę, cu-
znużenia i działania wysokiej temperatury otoczenia. Zasłabnięcie powoduje
krzycę i z zaburzeniami psychicznymi mogą zachować się w czasie
nadciśnienie tętnicze.
prowadzenia pojazdu w sposób nieprzewidywalny.
Wiele chorób przewlekłych, zwłaszcza narządów ruchu, powoduje stan
Z socjologicznego punktu widzenia można przyjąć istnienie stałego
ograniczenia wydolności. Ludzie przewlekle chorzy i inwalidzi zwykle zdają
konfliktu między pieszymi a kierowcami, zwłaszcza na przejściach dla
sobie sprawę ze swej ułomności, są ostrożni, wybierają do jazdy
pieszych. Przewagę nad pieszymi mają kierowcy, nie można jednak
najdogodniejszą porę i drogi o najmniej nasilonym ruchu. Poza tym bardzo
dopuszczać do degradacji pieszych.
dbają o higienę życia i wypoczynek.
Wśród przyczyn biologicznych powstawania wypadków drogowych na
Na wypadkowość drogową wpływają również czynniki toksyczne. Na
pierws/.y plan wysuwają się: wydolność psychofizyczna w zależności od
pierwszym miejscu w tej grupie znajduje' się alkohol etylowy. Nietrzez
wość
wieku, biorytm dobowej pracy, meteoropatia, znużenie, zmęczenie i złe
jest przyczyną ponad 50% wypadków drogowych, a zjawisko to wykazuje
samopoczucie oraz wpływ chorób.
niestety stałą tendencję wzrostową.
Wydolność psychofizyczna maleje z wiekiem. Antropolodzy doszli do
Znaczną ilość substancji toksycznych mogą zawierać gazy spalinowe.
wniosku, że wyraz
ne zmniejszenie masy mięśniowej następuje zwykle po 50.
Wśród nich najniebezpieczniejszy jest tlenek węgla. Działanie toksyczne
roku życia, a zanik tkanki mózgowej zaczyna się około sześćdziesiątki.
wykazują również domies/ki tlenków azotu i siarki, czte-rotlenku ołowiu i
Zwykle początkiem starzenia się kości oraz aparatu więzadtowo-stawowcgo
węglowodory. Szkodliwie mogą działać pary benzyny i benzolu.
jest wiek około 45 lat. Wówczas zaczynają się pierwsze dolegliwości zwane
W ostatnich latach pojawiły się tendencje zażywania przez kierowców
artretycznymi i stanowią one sygnał zbliżania się starości.
leków i używek o charakterze psychotropowym, narkotyzującym i
Piesi we współczesnym ruchu drogowym muszą wykazywać dużą
stymulującym jako środków dopingujących. Twierdzenie o ich dopingującym
sprawność psychofizyczną i postępować ostrożnie. Kolizja między pojazdem
działaniu nie jest zgodne /. prawdą, stają się one tylko przyczyną wzrostu
a pieszym kończy się zwykle tragicznie dla pieszego.
liczby wypadków samochodowych. Zjawisko to przybiera na świecie
Zagrożenie osób w podeszłym wieku wiąże się głównie z opóz
nioną
charakter lawinowy. Ogólnie należy stwierdzić, że zażywanie leków jest
reakcją na bodz
ce, pogorszeniem orientacji ogólnej, głównie w warunkach
niebezpieczne i powinno być konsultowane z lekarzem.
oślepienia i nasilonego hałasu. Najmniej wypadków powodują kierowcy
doświadczeni, zwykle z pięcioletnią praktyką, w wieku średnim. Lic/.ba Biomechanika obrażeń w czasie
błędów w/.rasta powyżej 60. roku życia. Kierowcy 70-letni i osoby 20-letnie
wypadków drogowych
powodują analogiczną liczbę wypadków. Zagrożeniom starczym zapobiegają
Na biomechanikę obrażeń wpływają następujące czynniki: przyspieszenia i
kontrolne badania lekarskie oraz rozpowszechnianie informacji o objawach
opóz
nienia, ich trwanie i zmienność, rozłożenie sit działających w stosunku
zbliżającej się starości. Poza sprawdzianami zaleca się także szczególną
do osi ciała i jego powierzchni oraz ich częstotliwość.
ostrożność w czasie jazdy.
Kończyny często ulegają różnego rodzaju otwartym uszkodzeniom,
Każdy człowiek ma swój biorytm życia i pracy, uzależniony od pory dnia i
zagrażającym rozwoju zakażenia. Współczynnik spoistości kości kończyn
roku oraz od cyklicznych zmian środowiskowych. Szczególnie niebezpieczne
jest bardzo duży i podobny do odporności wyprawionego drzewa dębowego.
są jazdy nocne. Nieraz skrócenie snu o dwie godziny może być niebezpieczne
Podobną odporność wykazują także kości pasa biodrowego i barkowego. Na
dla kierowcy nie posiadającego dostatecznych rezenv kompensacyjnych. Do
pozór nieznaczne stłuczenia i wylewy krwawe podudzi mogą prowadzić do
podstawowych czynników atmosferycznych utrudniających pracę kierowcy
zapalenia żyt, uszkodzeń nerwów oraz trwałego obrzęku i stoniowatości.
zalicza się ciśnienie barometryczne, a w szczególności jego gwałtowne
Często stają się przyczyną rozwoju nerwic pourazowych.
spadki, które zawsze zapowiadają opady, zachmurzenie i wzrost wilgotności.
Bardzo skomplikowane z punktu widzenia orzeczniczego i sądowego są
tzw. przypadkowe zgony póz
ne, gdy ofiary umierają w c/asie
leczenia w szpitalu. Trudno wtedy rozstrzygnąć, czy chory zmart z przyczyn
pourazowych czy choroby przewlekłej, istniejącej od dawna. W większości
przypadków najczęstszą przyczyną póz
nej śmierci powypadkowej jest
zapalenie płuc u ludzi, którzy doznali urazu cza-szkowo-mózgowego lub
zapalenie mózgu wskutek zakażenia bakteryjnego już w czasie leczenia. U
rannych ze złamaniem kręgosłupa i uszkodzeniem rdzenia kręgowego oraz
porażeniami kończyn dochodzi do rozległych odleżyn oraz zakażenia
ogólnego. U osób w wieku podeszłym powikłania pourazowe są znacznie
częstsze niż u ludzi w wielu średnim.
Najtrudniejsze w leczeniu są obrażenia czaszki i mózgu, a zwłaszcza
podstawy czaszki w pobliżu głównych naczyń i nerwów. Schematy pęknięć
kości podstawy czaszki przedstawia ryć. l i 2.
Uszkodzenia kręgosłupa następują wskutek nadmiernego zgięcia lub
wyprostowania, skręcenia, zgniecenia i rozciągnięcia w osi długiej lub
poprzecznej. Najczęściej mamy do czynienia z uszkodzeniem odcinka
szyjnego. Drugie miejsce stanowi odcinek lędz
wiowy. Szczególnie
niebezpieczne jest tzw. katapultowanie poszkodowanego, tzn. wyrzucenie
ofiary daleko od samochodu.
W wypadku drogowym często dochodzi do zgniecenia klatki piersiowej
ze złamaniem żeber kręgosłupa piersiowego, mostka oraz pęknięcia
przepony. Równocześnie występują pęknięcia i uszkodzenia wewnętrzne
narządów klatki piersiowej, rozerwanie płuc, oskrzeli i serca. Ilustruje to
ryć. 3.
Duża elastyczność i ruchomość klatki piersiowej gwarantuje amortyzację
narządów, dobrą ochronę zapewniają piersiowe pasy bezpieczeństwa. W
urazach jamy brzusznej często występują uszkodzenia narządów
wewnętrznych - wątroby (ryć. 4), śledziony i nerek. Towarzyszy im silny
krwotok wewnętrzny i wstrząs.
Omówienie przyczyn powstania uszkodzeń w wypadkach drogowych oraz
ich patologii ma na celu wprowadzenie do tego złożonego problemu oraz
wskazanie, jak powinna wyglądać pierwsza pomoc i stworzenie warunków do
leczenia szpitalnego.
Pierwsza pomoc w nieszczęśliwych
wypadkach
Zasady udzielania pierwszej pomocy porównano z metodami pro-
pagowanymi przez Ośrodek Szkolenia Kierowców na Mokotowie w
Warszawie, według których kształci się nowe kadry.
Naczelnym hasłem w prowadzeniu szkolenia jest obowiązek udzielania
pierwszej pomocy poszkodowanemu przez każdego człowieka znajdującego
się na miejscu wypadku. Jednocześnie powinien on wezwać pogotowie
ratunkowe i policję lub zorganizować ich przybycie. Zasady udzielania
pierwszej pomocy powinien znać każdy kierowca; jest to warunkiem
dopuszczenia do uzyskania prawa jazdy.
W razie zauważenia wypadku kierowca powinien zatrzymać samochód
wbe/.piecznej odległości, włączyć światła awaryjne i na jezdni ustawić w
odległości 50-100 m ostrzegawczy trójkąt odblaskowy. W rozbitym
samochodzie trzeba wyjąć kluczyki ze stacyjki, zaciągnąć ręczny hamulec
oraz sprawdzić, czy nie ma palącego się papierosa. Następnie należy ustalić,
ile osób zostało poszkodowanych i jakiej wymagają pomocy. Udzielanie
w bezpiecznym miejscu. Następną czynnością ratowniczą jest sprawdzenie,
pomocy zaczyna się od najbardziej zagrożonego.
czy poszkodowany jest przytomny, czy oddycha, a jeśli tak, to czy zachowana
Często, gdy pomoc lekarska przybywa z opóz
nieniem, nieodzowne staje
jest czynność serca. Jeżeli oddycha i serce pracuje, należy sprawdzić, czy
się wydobycie poszkodowanego z rozbitego pojazdu. W tym celu należy
poszkodowany nie krwawi lub nie doznał rany wymagającej opatrzenia, czy
odpiąć pasy bezpieczeństwa. W razie podejrzenia uszkodzenia kręgosłupa
nie ma złamań kości, zwichnięć lub krwotoku wewnętrznego i czy nie
szyjnego nakłada się okrężny kołnierz z waty lub ręcznika, (idy na głowie
znajduje się w stanie wstrząsu urazowego. Aby sprawdzić, czy poszkodowany
znajduje się hełm, powinny go zdejmować dwie osoby, by nie doprowadzić
oddycha, bada się, czy wykonuje ruchy oddechowe klatką piersiową i czy po
do dodatkowego uszkodzenia.
przyłożeniu ucha do klatki piersiowej słychać szmery oddechowe.
Wyciągając poszkodowanego, wsuwa się od tyłu obie ręce pod jego pachy.
Działalność serca sprawdza się przez badanie tętna na tętnicy promieniowej
Nieuszkodzone przedramię układa się poprzecznie na dolnej części klatki
w okolicy nadgarstka po pr/yśrodkowej stronie. Gdy w tej okolicy tętno jest
piersiowej i obejmuje je rękami, chwytając od góry. Głowę poszkodowanego
niewyczuwalne, bez zwłoki należy sprawdzić je na jednej z dużych tętnic, tzn.
ratownik opiera na swojej klatce piersiowej i przytrzymuje ją brodą. Po
na szyjnej lub udowej w pachwinie (ryć. 5).
wyciągnięciu poszkodowanego układa się go
Jeżeli tętno jest wyczuwalne, a oddech zabur/.ony, trzeba przystąpić do
udrożnienia dróg oddechowych. Chorego należy
ułożyć na boku, głowę odchylić ku tyłowi, rozewrzeć
szczęki palcami owiniętymi w folię. Następnie
wydobywa się język i usuwa zawartość jamy ustnej,
tzn. skrzepy krwi i wymiociny. Potem odwraca się
chorego na plecy, jego głowę odgina ku tyłowi,
podkładając jedną rękę pod kark, a drugą uciskając na
czoło. Ten manewr powoduje odetkanie wejścia do
krtani i zapobiega opadaniu języka w kierunku
kręgosłupa oraz niedrożności górnego odcinka dróg
oddechowych (ryć. 6-9).
Po przywróceniu drożności dróg oddechowych
rozpoczyna się stosowanie sztucznego oddychania
metodą usta-usta. Polega ona na wdmuchiwaniu
powietrza do osłoniętych chusteczką ust poszko-
dowanego. Częstość oddechów powinna wynosić 16-
20 na minutę, aż do przywrócenia automatycznego
oddychania lut) pr/.yjazdu lekarza. Opadanie przedniej
ściany klatki piersiowej w przerwach między
wdmuchiwaniem powietrza świadczy o prawidłowym
wykonywaniu sztucznego oddychania. .leżeli po
czterech pierwszych wdmuchi-waniacii powietrza nie
można wyczuć tętna, należy wykonać jeszcze dwa
dalsze wdmuchnięcia i rozpocząć zewnętrzny masaż
serca.
Wykonując masaż zewnętrzny, układa się lewą rękę
na dolnej 1/3 mostka, na niej poprzecznie prawą, ahy
płaszczyzna wywierania nacisku ograniczała się tylko
do powier/chni mostka. W tym celu należy
wyprostować palce obu rąk i naciskać tylko dłońmi.
Przy zachowaniu ostrożności, aby nie połamać części
chrzestnych żeber, należy uginać mostek na
głębokości 3-5 cm w kierunku kręgosłupa, z
szybkością około 80 razy na minutę. Na dwa
wdmuchnięcia powietrza powinno przypadać 10-12
naciśnięć na mostek. Co 30-60 sekund należy
sprawdzać, czy poszkodowanemu nie powrócił oddech
i praca serca. Wszystkie etapy ratownicze w czasie
przywracania do życia (resuscytacji) przedstawia ryć.
10.
Jeżeli poszkodowany nie wymaga dalszej pomocy,
najlepiej ułożyć go w bocznej pozycji ustalonej, gdyż
wtedy ułatwiamy odpływ wydzieliny z jamy ustnej na
zewnątrz. W tej pozycji język nie zapada się i nie
upośledza drożności dróg oddechowych. Rany należy
osłonić opatrunkiem, najlepiej jałowym.'/. rany nie
należy usuwać ciał obcych ani jej przemywać.
Opatrunek umocowuje się opaską. Jeżeli rana silnie
krwa\vi, trzeba zranioną część ciała umieścić powyżej
poziomu serca, a krwawiącą tętnicę mocno docisnąć
do podłoża w pobliżu rany od strony serca. Jeżeli mimo to rana nadal krwawi,
unika się zbędnych ruchów, nie wolno ich nastawiać i wciągać końców kości
nie zdejmując opatrunku układa się twardą pelotę (korek, płytkę, zwiniętą
do wnętrza. Należy natomiast nałożyć jałowy opatrunek i dokonać
opaskę) i jeszcze raz mocno przyciska, owijając opaską.
unieruchomienia w takiej pozycji, w jakiej kończyna się znajduje.
Opaskę uciskową nakłada się tylko w sytuacjach krytycznych, w razie
Wstrząs urazowy może się rozwinąć wskutek utraty krwi, osocza, przy
wystąpienia ofiar masowych, wyłącznie na uszkodzoną tętnicę ramieniową i
oparzeniach, mnogich złamaniach i krwotokach, lęku przed bólem i
udową. Zakłada się ją w odległości nie większej niż 10 cm od miejsca
rozwojem zakażenia. Wstrząs jest stanem gwałtownego zagrożenia życia
zranienia. Do tego celu najlepiej nadaje się mankiet pneumatyczny. W
wskutek niedokrwienia ciała w następstwie porażenia naczyń włosowatych,
żadnym wypadku nic wolno stosować sznura, drutu, paska i innych cienkich
czyli tzw. mikrokrążenia. Charakteryzuje się bladością z odcieniem sinym (o
nieelastycznych materiałów. Opaskę uciskową wolno pozostawiać nie dłużej
charakterze ziemistym), wilgotną i chłodną skórą, przyspieszonym tętnem,
niż godzinę. Po utrzymaniu jej przez dłuższy czas może nastąpić martwica
obniżonym ciśnieniem tętniczym krwi, wyczerpaniem i zaburzeniami
obwodowej części kończyny wskutek niedokrwienia.
świadomości. Nieprzytomnych układa się na boku, przytomnych na plecach,
W razie podejrzenia złamania kości lub zwichnięcia w stawie, kończynę
z głową odchyloną do tyłu i nogami uniesionymi na wysokość około 50 cm.
należy unieruchomić w takim ułożeniu, w jakim się znajduje. Nie wolno jej
Chorym nie wolno podawać płynów, należy tylko zwilżać im wargi.
prostować. Należy unieruchomić staw obwodowy i przyśrodkowy od miejsca
Poszkodowanych z obrażeniami głowy układa się na plecach, z głową
złamania. Kończynę górną można unieruchomić, przymocowując ją
odgiętą do tylu i ułożoną powyżej poziomu serca.
chustkami do klatki piersiowej, a kończynę dolną - do zdrowej dolnej.
Do czasu przybycia karetki pogotowia ratunkowego należy chorym
Stosowanie szyn zastępczych, zwanych improwizowanymi (listew, kijów)
zapewnić wygodne ułożenie, przykryć ich kocem i osłonić przed
jest niewskazane, zwłaszcza przez jedną osobę, gdyż w wyniku
szkodliwymi wpływami atmosferycznymi. Cały czas trzeba dbać o
niewłaściwych manipulacji kończyną można doprowadzić do wstrząsu
zachowanie podstawowych funkcji życiowych. W razie załamania się ich
urazowego wskutek przemieszczania odłamów kostnych i kaleczenia przez
należy przystąpić do reanimacji. Obowiązkiem moralnym i prawnym
ich końce naczyń, nerwów i mięśni. Poza tym osoba postronna może po-
każdego kierowcy i osoby znajdującej się w pobliżu jest udzielenie pomocy
stawić błędną diagnozę. Ponadto tego rodzaju postępowanie może okazać się
doraz
nej przy pomocy takich środków, jakie są do dyspozycji i zgodnie z
zbędne. Karetka pogotowia ratunkowego powinna przybyć około 15 minut po
posiadaną wiedzą ratowniczą.
wezwaniu.
Postęp w nauce wymaga uzupełnienia samochodowych toreb sanitarnych
W razie podejrzenia złamania kręgosłupa należy poszkodowanego
o rękawice gumowe i podstawowe zestawy do reanimacji, jak rurki ustno-
pozostawić w takiej pozycji, w jakiej się znajduje lub ułożyć przytomnego na
plecach na twardym podłożu. W złamaniach otwartych gardłowe, ssak ustny lub ręczny i prosty aparat do sztucznego oddychania.
prof. dr hab. Tadeusz BOSZKIEWICZ