PROFLAKTYKA ZAKAy
NYCH CHORÓB ZWIERZ
T
PROFLAKTYKA ZAKAy
NYCH CHORÓB ZWIERZ
T
Obecnie trudno nawet jest wyobrazić sobie "życie wolne od
Obecnie trudno nawet jest wyobrazić sobie "życie wolne od
drobnoustrojów", które spełniają w naszym środowisku (w glebie, wodzie
drobnoustrojów", które spełniają w naszym środowisku (w glebie, wodzie
itp.) i przemyśle spożywczym szereg ważnych funkcji (>80%).
itp.) i przemyśle spożywczym szereg ważnych funkcji (>80%).
Jednak najdokuczliwsze z nich uczestniczą w zakażeniu i wywołują
Jednak najdokuczliwsze z nich uczestniczą w zakażeniu i wywołują
choroby zakaz
ne (<20%).
choroby zakaz
ne (<20%).
Stąd w naszych rozważaniach najistotniejsze będą formy współżycia
Stąd w naszych rozważaniach najistotniejsze będą formy współżycia
między nimi oraz sposób współistnienia ich z makro-organizmami.
między nimi oraz sposób współistnienia ich z makro-organizmami.
Ekologiczne formy współżycia makro- i mikro-organiazmów
Ekologiczne formy współżycia makro- i mikro-organiazmów
Symbioza, czyli współżycie (na przykładzie żwacza u przeżuwaczy oraz jelit
Symbioza, czyli współżycie (na przykładzie żwacza u przeżuwaczy oraz jelit
grubych u koniowatych i gryzoni).
grubych u koniowatych i gryzoni).
Saprofity - żyją na żywicielu oraz konsumują martwe jego tkanki.
Saprofity - żyją na żywicielu oraz konsumują martwe jego tkanki.
Komensale - żyją w organizmie żywiciela, który zapewnia im miejsce
Komensale - żyją w organizmie żywiciela, który zapewnia im miejsce
bytowania (niszę ekologiczną) i pokarm. Jednak wszelkie zaburzenia tego
bytowania (niszę ekologiczną) i pokarm. Jednak wszelkie zaburzenia tego
układu mogą spowodować uzjadliwienie się ich.
układu mogą spowodować uzjadliwienie się ich.
Pasożytnictwo - dotyczy zarówno zarazków bezwzględnie, jak i względnie
Pasożytnictwo - dotyczy zarówno zarazków bezwzględnie, jak i względnie
chorobotwórczych.
chorobotwórczych
.
Formy współżycia mikro-organiazmów
Formy współżycia mikro-organiazmów
Zachodzące między nimi relacje mogą być obojętne, względnie przybierają one formę
Zachodzące między nimi relacje mogą być obojętne, względnie przybierają one formę
synergizmu lub mają one charakter antagonizmu. Nazwano je:
synergizmu lub mają one charakter antagonizmu. Nazwano je:
Parabiozą, która oznacza neutralny stosunek.
Parabiozą, która oznacza neutralny stosunek.
Metabiozą, czyli określonym następstwem gatunków lub innych grup mikrobów w
Metabiozą, czyli określonym następstwem gatunków lub innych grup mikrobów w
konkretnym środowisku, jak np. w naczyniu z mlekiem przechowywanym w temperaturze
konkretnym środowisku, jak np. w naczyniu z mlekiem przechowywanym w temperaturze
pokojowej.
pokojowej.
Początkowo rozwijają się wszystkie obecne w nim drobnoustroje,
Początkowo rozwijają się wszystkie obecne w nim drobnoustroje,
co obniża potencjał oksydacyjno-redukcyjny w głębi naczynia, a bujnie rozwija się wtedy
co obniża potencjał oksydacyjno-redukcyjny w głębi naczynia, a bujnie rozwija się wtedy
Lactococcus lactis i pokrewne mu gatunki,
Lactococcus lactis i pokrewne mu gatunki,
intensywnie fermentują one laktozę co oczywiście zakwasza (spadek pH) mleko i równocześnie
intensywnie fermentują one laktozę co oczywiście zakwasza (spadek pH) mleko i równocześnie
ulega ścięciu jego sernik,
ulega ścięciu jego sernik,
jednak dalsza redukcja pH zaczyna już hamować wzrost Streptococcus lactis, a sprzyja rozwojowi
jednak dalsza redukcja pH zaczyna już hamować wzrost Streptococcus lactis, a sprzyja rozwojowi
pałeczek rodzaju Lactobacillus, które nadal fermentują pozostałą laktozę, wytwarzając jeszcze
pałeczek rodzaju Lactobacillus, które nadal fermentują pozostałą laktozę, wytwarzając jeszcze
więcej kwasu,
więcej kwasu,
dzięki czemu na powierzchni ściętego mleka mogą rozwijać się grzyby (np.Oidium lactis)
dzięki czemu na powierzchni ściętego mleka mogą rozwijać się grzyby (np.Oidium lactis)
utleniające kwas mlekowy na CO2 i wodę,
utleniające kwas mlekowy na CO2 i wodę,
a w głębi takiego mleka powstają korzystne warunki do wzrostu drobnoustrojów z rodzaju
a w głębi takiego mleka powstają korzystne warunki do wzrostu drobnoustrojów z rodzaju
Propionibacterium. Podczas, gdy zużywanie kwasów przez grzyby może sprzyjać bakteriom
Propionibacterium. Podczas, gdy zużywanie kwasów przez grzyby może sprzyjać bakteriom
gnilnym.
gnilnym.
Ponadto można zaobserwować:
Ponadto można zaobserwować:
Symbiozę (wzajemnie korzystne ich współżycie), względnie
Symbiozę (wzajemnie korzystne ich współżycie), względnie
Antybiozę, która polega na zdecydowanym antagonizmie (wytwarzanie antybiotyków).
Antybiozę, która polega na zdecydowanym antagonizmie (wytwarzanie antybiotyków).
To ostatnie zagadnienie jest przedmiotem badań Epizoocjologii, której
To ostatnie zagadnienie jest przedmiotem badań Epizoocjologii, której
nazwa wywodzi się z greckich słów:
nazwa wywodzi się z greckich słów:
1. epi - przez, na. 2. zoon  zwierzę. 3. logos - słowo, nauka.
1. epi - przez, na. 2. zoon  zwierzę. 3. logos - słowo, nauka.
Stąd etymologicznie oznacza ona naukę o chorobach atakujących większe grupy zwierząt
i dzielimy ją na:
Epizoocjologię ogólną (a w pełnym tego słowa znaczeniu), która bada przyczyny powstania i
szerzenia się chorób zaraz
liwych oraz ustala ogólne zasady walki z nimi.
Jednak w przypadku chorób zwierząt zagadnienia terapeutyczne mają nierzadko drugorzędne
znaczenie, ponieważ wyraz
nie dominuje aspekt walki z chorobami zaraz
liwymi, które atakują
nierzadko też i ludzi.
Epizoocjologię szczegółową obejmującą również; patologię, diagnostykę, a nawet terapię
chorób zakaz
nych.
Choroba zakaz
na jest zakłóceniem równowagi fizjologicznej organizmu, które powodują
drobnoustroje chorobotwórcze (czyli zarazki należące do bakterii, riketsji, mikoplazm wirusów
lub grzybów), albo współdziałanie czynnika biologicznego z czynnikami fizykalnymi oraz
chemicznymi.
Choroby zaraz
liwe łatwo przenoszą się z chorych ludzi lub zwierząt na zdrowe i
Choroby zaraz
liwe łatwo przenoszą się z chorych ludzi lub zwierząt na zdrowe i
mają one wyraz
ną tendencję do rozprzestrzeniania się. Dlatego pośród nich
mają one wyraz
ną tendencję do rozprzestrzeniania się. Dlatego pośród nich
wyróżniono :
wyróżniono :
Pan-zoocje, Epi-zoocje, En-zoocje.
Pan-zoocje, Epi-zoocje, En-zoocje.
Ich przebieg cechuje cykliczność oraz następujące stadia:
międzyepizootyczne,
przedepizootyczne,
rozwoju epizoocji,
szczytowego rozwoju epizoocji,
wygasania epizoocji,
poepizootyczne.
Czynniki warunkujące wystąpienia choroby zakaz
nej
Czynniki warunkujące wystąpienia choroby zakaz
nej
Pierwszorzędowe:
Pierwszorzędowe:
obecność z
ródła (homologiczne i hetorelogiczne, pierwotne i wtórne, pierwszo- i
obecność z
ródła (homologiczne i hetorelogiczne, pierwotne i wtórne, pierwszo- i
drugorzędowe oraz rezerwuar zarazka) zakażenia,
drugorzędowe oraz rezerwuar zarazka) zakażenia,
ekspozycja, czyli narażenie na zakażenie (czynniki przenoszące żywe (nosiciele
ekspozycja, czyli narażenie na zakażenie (czynniki przenoszące żywe (nosiciele
biologiczni) lub martwe (nosiciele mechaniczni).
biologiczni) lub martwe (nosiciele mechaniczni).
dyspozycja, czyli wrażliwość na zak.(kondycja i konstytucja).
dyspozycja, czyli wrażliwość na zak.(kondycja i konstytucja).
Drugorzędowe (pośrednio wpływające na kondycję):
Drugorzędowe (pośrednio wpływające na kondycję):
mikroklimat,
mikroklimat,
żywienie,
żywienie,
eksploatacja.
eksploatacja.
Drogi zakażenia:
Drogi zakażenia:
alimentarna,
alimentarna,
aerogenna (inhalacyjana i kropelkowa),
aerogenna (inhalacyjana i kropelkowa),
poprzez błony śluzowe, drogi rodne i krew,
poprzez błony śluzowe, drogi rodne i krew,
wewnątrz-maciczna,
wewnątrz-maciczna,
galaktogenna,
galaktogenna,
germinalna.
germinalna.
Zarazki wydalane są poprzez: kał, mocz, spermę, mleko oraz wycieki z nosa, oczu i dróg
Zarazki wydalane są poprzez: kał, mocz, spermę, mleko oraz wycieki z nosa, oczu i dróg
rodnych.
rodnych.
Dezynfekcja, dezynsekcja i deratyzacja
Dezynfekcja, dezynsekcja i deratyzacja
Dezynfekcja lub odkażanie to zabiegi zmierzające do zniszczenia
Dezynfekcja lub odkażanie to zabiegi zmierzające do zniszczenia
zarazków (chorobotwórczych drobnoustrojów) w środowisku
zarazków (chorobotwórczych drobnoustrojów) w środowisku
(najbliższym otoczeniu) zwierząt lub na powierzchni ich skóry.
(najbliższym otoczeniu) zwierząt lub na powierzchni ich skóry.
Niszczenie drobnoustrojów uzyskujemy również w procesach
Niszczenie drobnoustrojów uzyskujemy również w procesach
zwanych: sterylizacją, pasteuryzacją i tyndalizacją.
zwanych: sterylizacją, pasteuryzacją i tyndalizacją.
W zależności od rodzaju materiału oraz jego wytrzymałości stosuje
W zależności od rodzaju materiału oraz jego wytrzymałości stosuje
się różne sposoby wyjaławiania:
się różne sposoby wyjaławiania:
przez opalanie (metalowe narzędzia, sitka w klatkach, metalowe
przez opalanie (metalowe narzędzia, sitka w klatkach, metalowe
poidła itp.),
poidła itp.),
gorącym suchym powietrzem (np. szkło),
gorącym suchym powietrzem (np. szkło),
parą wodną pod ciśnieniem (sterylizacja),
parą wodną pod ciśnieniem (sterylizacja),
przez gotowanie,
przez gotowanie,
promieniowanie ultrafioletowe (powietrze),
promieniowanie ultrafioletowe (powietrze),
promieniowanie jonizujące.
promieniowanie jonizujące.
Dezynfekcja, dezynsekcja i deratyzacja
Dezynfekcja, dezynsekcja i deratyzacja
Dezynfekcja zapobiega wystąpieniu chorób zakaz
nych i zaraz
liwych, ogranicza
Dezynfekcja zapobiega wystąpieniu chorób zakaz
nych i zaraz
liwych, ogranicza
rozprzestrzenianie się ich, likwiduje ogniska zarazy, zabezpiecza człowieka przed
rozprzestrzenianie się ich, likwiduje ogniska zarazy, zabezpiecza człowieka przed
chorobami odzwierzęcymi. Rozróżniamy dezynfekcję: zapobiegawczą, bieżącą i
chorobami odzwierzęcymi. Rozróżniamy dezynfekcję: zapobiegawczą, bieżącą i
końcową.
końcową.
Dezynfekcję zapobiegawczą (niezależnie od wystąpienia choroby) należy
Dezynfekcję zapobiegawczą (niezależnie od wystąpienia choroby) należy
przeprowadzać okresowo w miejscach przebywania zwierząt, tj.: w budynkach
przeprowadzać okresowo w miejscach przebywania zwierząt, tj.: w budynkach
inwentarskich, na placach targowych, na rampach załadunkowych, w samochodach
inwentarskich, na placach targowych, na rampach załadunkowych, w samochodach
do transportu zwierząt, w wagonach i pomieszczeniach dla zwierząt. Przeprowadza
do transportu zwierząt, w wagonach i pomieszczeniach dla zwierząt. Przeprowadza
się je dwa razy w roku (na wiosnę i w jesieni).
się je dwa razy w roku (na wiosnę i w jesieni).
Dezynfekcja bieżąca wykonywana jest w czasie choroby zwierząt. Jej zadaniem jest
Dezynfekcja bieżąca wykonywana jest w czasie choroby zwierząt. Jej zadaniem jest
zmniejszenie liczby zarazków w środowisku i na powierzchni ciała zwierząt, co
zmniejszenie liczby zarazków w środowisku i na powierzchni ciała zwierząt, co
przyśpiesza likwidację choroby.
przyśpiesza likwidację choroby.
Dezynfekcję końcową przeprowadzamy po wygaśnięciu zarazy, po wyprowadzeniu
Dezynfekcję końcową przeprowadzamy po wygaśnięciu zarazy, po wyprowadzeniu
zwierząt lub usunięciu ich zwłok. Można w niej wyróżnić 3 etapy:
zwierząt lub usunięciu ich zwłok. Można w niej wyróżnić 3 etapy:
odkażanie wstępne, bezpośrednio po wyprowadzeniu zwierząt, obficie spryskuje się
odkażanie wstępne, bezpośrednio po wyprowadzeniu zwierząt, obficie spryskuje się
pomieszczenia środkiem dezynfekcyjnym.
pomieszczenia środkiem dezynfekcyjnym.
odkażanie mechaniczne, polega na usunięciu ściółki, skrobaniu ścian i sufitu
odkażanie mechaniczne, polega na usunięciu ściółki, skrobaniu ścian i sufitu
(łopatami i szczotkami). Jeżeli na stanowiskach jest ziemia, glina itp. należy usunąć
(łopatami i szczotkami). Jeżeli na stanowiskach jest ziemia, glina itp. należy usunąć
wierzchnią warstwę (ok. 20 cm) starej i wymienić na nową.
wierzchnią warstwę (ok. 20 cm) starej i wymienić na nową.
odkażanie właściwe zastosowanie wybranych w zależności od gatunku zarazka
odkażanie właściwe zastosowanie wybranych w zależności od gatunku zarazka
środków dezynfekcyjnych.
środków dezynfekcyjnych.
Grupy związków chemicznych używanych do dezynfekcji
Grupy związków chemicznych używanych do dezynfekcji
I. Pochodne fenolu (fenol, karbol, kreolina, lizol, krezol, bioval).
I. Pochodne fenolu (fenol, karbol, kreolina, lizol, krezol, bioval).
II. Uwalniające chlor (chloramina, wapno chlorowane, chlorogen)
II. Uwalniające chlor (chloramina, wapno chlorowane, chlorogen)
Uzdatniane wody i odkażanie studzien.
Uzdatniane wody i odkażanie studzien.
III. Aldehydy (formaldehyd)
III. Aldehydy (formaldehyd)
IV. Kwasy (nieorganiczne i organiczne)
IV. Kwasy (nieorganiczne i organiczne)
V. Zasady (ług sodowy, wapno gaszone, wapno chlorowane)
V. Zasady (ług sodowy, wapno gaszone, wapno chlorowane)
(5 kg NaOH + 7,5 l ciepłej wody = 9l 40% roztworu macierzystego)
(5 kg NaOH + 7,5 l ciepłej wody = 9l 40% roztworu macierzystego)
VI. Mydła
VI. Mydła
VII. Alkohole
VII. Alkohole
VIII. Sole metali ciężkich (sublimat, sole żelaza, srebra i rtęci)
VIII. Sole metali ciężkich (sublimat, sole żelaza, srebra i rtęci)
IX. Detergenty
IX. Detergenty
X. Jodofory
X. Jodofory
XI. Preparaty utleniające
XI. Preparaty utleniające