36
W każdym kolejnym etapie szkolenia poszczególne jego częS
ci
nabierają innego znaczenia, inny jest też ich wpływ na wyniki
w zawodach.
Zbigniew Czajkowski
Wieloetapowy
proces szkolenia
 cele, zadania i treS
ci
Autor przedstawia swoje poglądy na temat zadań i treS
ci zaprawy sportowej
w kolejnych etapach wieloletniego szkolenia  wstępnym, podstawowym, za-
wodniczym i mistrzowskim. Opisuje zmiany wpływu zdolnoS
ci wysiłkowych,
zbornoS
ciowych, psychoruchowych (psychicznych procesów wykonawczych) na
osiągnięcia sportowe w tych etapach. Omawia fazy nauczania, doskonalenia i sto-
sowania w zawodach techniki i taktyki.
SŁOWA KLUCZOWE: etapy szkolenia  zadania szkoleniowe  nauczanie
techniki i taktyki.
 Proste recepty bywają najtrudniejsze w urzeczywistnianiu
Inga Hermann
W niniejszym opracowaniu przed- stosowane S
rodki (ćwiczenia) i metody.
stawiam, jak w poszczególnych eta- Szczególną uwagę zwracam na zdolno-
pach szkolenia zmieniają się główne cele S
ci wysiłkowe i zbornoS
ciowe oraz tech-
i wynikające z nich zadania, treS
ć zajęć, nikę i taktykę walki. Moje wywody do-
 Sport Wyczynowy 2005, nr 1-2/481-482
Wieloetapowy proces szkolenia  cele, zadania i treS
ci 37
tyczą przede wszystkim szermierki, ale
Etap pierwszy  wstępny
sądzę, że w dużym stopniu mogą odno-
sić się także do innych dziedzin sportu Głównym celem tego etapu jest:
 o licznych nawykach otwartych typu wszechstronny rozwój osobowoS
ci mło-
poznawczo-ruchowego i dużym znacze- dego człowieka, zwiększenie jego moż-
niu taktyki, a więc do innych sportów liwoS
ci ruchowych i przystosowaw-
walki i gier sportowych.1 czych, właS
ciwe przygotowanie do eta-
Rozważania swoje odnoszę do 4 eta- pów następnych oraz osiągania wyso-
pów wieloletniego procesu zaprawy kich wyników w przyszłoS
ci. Z naci-
sportowej  wstępnego, podstawowego, skiem chcę tu podkreS
lić, że jest to ty-
zawodniczego, mistrzowskiego. powe nauczanie dla przyszłoS
ci. Na-
O cyklicznoS
ci szkolenia pisałem prawdę liczą się bowiem wyniki senio-
sporo,2 zwłaszcza o pierwszym etapie rów, a w ostatnich latach wiek medali-
szkolenia.3 W niniejszym artykule pra- stów olimpijskich, nawet w tych spor-
gnę zwrócić szczególną uwagę na ko- tach, w których szkolenie zaczyna się
niecznoS
ć i konsekwencje zmiany celów bardzo wczeS
nie, stale wzrasta.
i zadań szkolenia w kolejnych etapach, Z przyjętego celu wynikają zadania:
a zatem na zmiany znaczenia poszcze- zwiększenie ogólnej sprawnoS
ci czynno-
gólnych jego elementów dla osiągnięć S
ciowo-ruchowej (zdolnoS
ci wysiłko-
sportowych. Dodatkowo podejmuję za- wych i zbornoS
ciowych), opanowanie
gadnienie nauczania techniki i taktyki podstaw techniki i taktyki danej gałęzi
(fazowoS
ć), co jest niezmiernie ważne sportu, kształtowanie odpowiedniej
dla sprawnoS
ci szkolenia, a nie dostrze- motywacji, zapewnienie właS
ciwego
gane przez wielu teoretyków sportu oraz pobudzenia oraz umiejętnoS
ci współpra-
trenerów (tab. 1).4 cy (i współzawodnictwa) w zespole. Na
ćwiczenia sprawnoS
ci wszechstronnej
1
Knapp B.: Skill in Sport. London 1970. Ro-
(ogólnorozwojowe) należy przeznaczyć
utledge and K. Paul.
40% czasu treningu, na kształtowanie
2
Czajkowski Z.: Nowe spojrzenie na etapy szko-
sprawnoS
ci ukierunkowanej i swoistej 
lenia.  Sport Wyczynowy 1994, nr 11-12;
1995, nr 1-2; Czajkowski Z.: Nauczanie tech- 30%, a na nauczanie podstaw techniki
niki sportowej. Warszawa 2004. RCMSKFiS.
i taktyki oraz związanych z tym zdolno-
Biblioteka Trenera. Wyd. II, zmienione i po-
S
ci psychoruchowych (uwaga, postrzega-
szerzone.
nie, myS
lenie operatywne etc.)  30%.
3
Czajkowski Z.: Rozważania o treningu i pracy
Trening powinien zapewnić młodo-
trenera w pierwszym etapie szkolenia na przy-
cianym sportowcom: wyżycie się w dzia-
kładzie szermierki. Katowice 1995. ZSKF
Makroregion R
ląski; Czajkowski Z.: Wybra- łalnoS
ci ruchowej, radoS
ć i przyjemnoS
ć,
ne zagadnienia pracy trenera w pierwszym eta-
poczucie własnej wartoS
ci i kompetencji.
pie szkolenia.  Sport Wyczynowy 2004, nr
Ćwiczenia powinny być bardzo różno-
7-8 i 9-10; Czajkowski Z.: Nowe spojrzenie na
rodne, zmienne, barwne i ciekawe. Na-
etapy szkolenia. Rocznik Naukowy IDO 2005,
leży stosować dużo gier i zabaw rucho-
tom V.
4
wych, które sprawiają dzieciom wielką
Patrz ods. 2.
38 Zbigniew Czajkowski
przyjemnoS
ć, rozwijają sprawnoS
ć ogól- odtwórcze (ale nie S
ciS
le naS
ladowcze)
ną, wymagają szybkiej reakcji, podziel- z dokładnymi objaS
nieniami słownymi
noS
ci i przerzutnoS
ci uwagi. Nie wolno (właS
ciwe nazewnictwo i definicje dane-
zbyt długo prowadzić tych samych ćwi- go działania). Pod koniec tego okresu
czeń, ponieważ dzieci nie potrafią utrzy- ostrożnie i w łatwych warunkach można
mywać wysokiego poziomu uwagi przez wprowadzać metody zadaniowe (usamo-
długi okres czasu (np. po 20 minutach dzielniające) oraz twórcze (rozwiązywa-
ćwiczeń pracy nóg, w których reagują nie problemów).5 Należy zwracać uwagę
odpowiednimi ruchami na sygnały trene- nie tylko na sposób wykonania okreS
lone-
ra, ich szybkoS
ć reakcji ulega znaczne- go działania, ale również (chociaż począt-
mu pogorszeniu). kowo w bardzo łatwych warunkach) na
Trzeba też zdawać sobie sprawę z umiejętnoS
ć właS
ciwego wyboru działania
tego, że ćwiczenia pracy nóg oraz inne i jego sprawnego zastosowania.
ćwiczenia zbiorowe rozwijają, jako po- Według R. Schmidta6 pierwsza faza
żądany  produkt uboczny , również nauczania i stosowania techniki i takty-
swoiste przejawy sprawnoS
ci wysiłko- ki to rozpoznawanie istotnych bodx
ców
wej i zbornoS
ciowej, a także procesy (zmiany na ringu, planszy, boisku, ruchy
poznawcze (reagowanie na ruchy trene- i zamiary przeciwnika). Szermierz po-
ra, szybkoS
ć reagowania, podzielnoS
ć strzega swego przeciwnika za pomocą
i przerzutnoS
ć uwagi etc.). różnych zmysłów (narządów odbior-
Ucząc podstawowych działań szer- czych): wzroku, dotyku (styk brzeszczo-
mierczych (nawyków czuciowo-rucho- tów broni), słuchu (odgłos kroków prze-
wych) oraz umiejętnoS
ci techniczno-tak- ciwnika). Informacje, które otrzymuje
tycznych (opartych na przejawach odpo- z wielką szybkoS
cią od przeciwnika, są
wiedzi czuciowo-ruchowych) i taktycz- najczęS
ciej bardzo zmienne. Zawodnik
nych, początkowo (przez dłuższy czas) musi natychmiast je rozpoznać i wybrać
należy powtarzać jedno działanie, stale odpowiednie działanie (np. zasłonę
w ten sam sposób. Póx
niej można wpro- przed natarciem prostym przeciwnika,
wadzać stopniowo i ostrożnie ćwiczenia pchnięcie wyprzedzające na natarcie
zmienne (to samo działanie wykonywa- zwodzone lub z ugiętym ramieniem czy
ne w różny sposób, na przykład zasłonę też wykonane z wahaniem). Stąd waż-
odbijającą, zasłonę usuwającą, zasłonę noS
ć kształtowania różnych właS
ciwoS
ci
w miejscu, zasłonę z krokiem w tył, albo uwagi. Istotę pierwszej fazy nauczania
różne odmiany wypadu) oraz przeplata- techniki i taktyki oraz stosowania dzia-
ne (na zmianę ćwiczy się okreS
loną za- łań w walce doS
ć dokładnie pokazuje
słonę, pchnięcie wyprzedzające, odbicie tabela 1.
lub natarcie z wypadem, co jest trudniej-
5
Czajkowski Z.: Trening szermierza. Tom I
sze, ale bardziej zbliżone do sytuacji
i II. Katowice 1988, AWF.
występujących w walce).
6
Schmidt R.: Motor Control and Learning.
W nauczaniu techniki powinny być
A Behavioral Emphasis. Champaign 1982.
stosowane przede wszystkim metody
Human Kinetics Publishers Inc.
Wieloetapowy proces szkolenia  cele, zadania i treS
ci 39
Tabela 1
Stadia opanowywania i stosowania techniki
oraz umiejętnoS
ci techniczno-taktycznych i taktycznych (Z. Czajkowski)
Stadia opanowania
i stosowania Znamienne właS
ciwoS
ci działania
techniki i taktyki
" duża liczba błędów,
Wstępne,
czyli poznawcze " błędy postrzegania, wyboru i wykonania,
(wstępny
" zawodnik nie dostrzega, ani nie ocenia swoich błędów i pomyłek,
etap szkolenia)
" w dostrzeżeniu i usuwaniu błędów potrzebne są uwagi i pomoc
trenera,
" zawodnik skupia się na sposobie wykonania działania (S
wiadoma
kontrola wzrokowa), a nie na ocenie sytuacji walki i wyborze
odpowiedniego działania,
" poprawa szybkoS
ci następuje stopniowo w wyniku usuwania
przyruchów i zbędnych napięć mięS
niowych,
" mały zakres i niski poziom działań przygotowawczych,
" działania zaczepne przeważnie przewidziane, wykonane
w pierwszym zamiarze,
" niski poziom i nikłe stosowanie umiejętnoS
ci psychoruchowych
(postrzeganie, różne właS
ciwoS
ci uwagi, reakcje etc.).
PoS
rednie, " podstawowe działania już lepiej opanowane,
czyli
" błędy mniej liczne, lepsze  szybsze i bardziej trafne
skojarzeniowe
 postrzeganie, większy i zmienny zakres uwagi, bardziej trafny
(podstawowy
wybór działania, lepsza jakoS
ć wykonania działań,
etap szkolenia)
" błędy mniej  poważne ,
" coraz sprawniejsze i szybsze wykonanie ruchu,
" zawodnik sam dostrzega niektóre błędy,
" próby poprawienia zauważonych błędów,
" zawodnik stopniowo coraz więcej uwagi poS
więca na to, co ma
wykonać, a nie jak (kontrola wzrokowa stopniowo przechodz
i na ocenę sytuacji taktycznej, a wykonanie coraz bardziej oparte
jest na czuciu głębokim, mięS
niowo-ruchowym),
" poprawa szybkoS
ci następuje głównie w wyniku przyspieszenia
wykonania ruchu (działania szermierczego), a więc skrócenia
okresu wykonawczego (końcowego) odpowiedzi
czuciowo-ruchowej,
" nieco większy zakres i wyższy poziom działań przygotowawczych,
" wzbogacenie taktyki poprzez stosowanie działań przewidzianych
w drugim zamiarze,
" stopniowy wzrost znaczenia i wykorzystywania zdolnoS
ci
psychoruchowych
40 Zbigniew Czajkowski
Wszechstronnej " nawyki czuciowo-ruchowe oraz umiejętnoS
ci techniczno-taktyczne
i celowej oparte na odpowiedziach czuciowo-ruchowych, a także obserwacji,
działalnoS
ci postrzeganiu i myS
leniu,
(zawodniczy
" zawodnik skupia uwagę na trafnym i szybkim postrzeganiu
i mistrzowski
sytuacji walki, na wyborze odpowiedniego działania,
etap szkolenia)
na zaskoczeniu przeciwnika, a nie na tym, jak wykonać wybrane
działanie,
" bogatszy i bardziej różnorodny zasób stosowanych działań,
" różne sposoby zastosowania działania: przewidziane
(w pierwszym i drugim zamiarze), nieprzewidziane, o nieznanym
zakończeniu, ze zmianą zamiaru w toku działania,
" lepsza jakoS
ć, dokładnoS
ć i szybkoS
ć wykonania wybranego
działania,
" znacznie mniej błędów postrzegania, wyboru i wykonania,
" zawodnik stosuje wiele różnych działań zależnie od sytuacji,
" zawodnik sam dostrzega błędy i stara się je poprawiać,
" poprawa szybkoS
ci działań następuje głównie w wyniku skrócenia
okresu utajonego odpowiedzi ruchowej (od pojawienia się
istotnego bodx
ca do zapoczątkowania ruchu) oraz  stopniowo
coraz częS
ciej, w wyniku reagowania na  zwiastun  ruch
wstępny mającego nastąpić działania właS
ciwego
(bodx
ca właS
ciwego),
" coraz bogatszy zakres działań przygotowawczych (rozpoznawanie
ruchów i zamiarów przeciwnika, ukrywanie własnych zamiarów,
wprowadzanie przeciwnika w błąd, wywoływanie u przeciwnika
korzystnych dla siebie działań, wyczucie zaskoczenia,
błyskawiczna ocena sytuacji etc.),
" stosowanie różnorodnych działań: przewidzianych (w pierwszym
i drugim zamiarze), o nieznanym zakończeniu ( otwarte oczy ),
ze zmianą zamiaru w toku działania,
" bardzo wysoki poziom zdolnoS
ci psychoruchowych i umiejętne ich
stosowanie.
Młodociany sportowiec powinien nąć ciosu przeciwnika etc.), ale popeł-
poznać swoją dziedzinę sportu całoS
cio- nia przy tym liczne błędy: w wykona-
wo, a także jej najbardziej istotne wła- niu, czasie i w samym wyborze działa-
S
ciwoS
ci i zrozumieć jej istotę. Począt- nia, w stosunku do sytuacji i ruchów
kowo zwraca uwagę na sygnały  bodx
- przeciwnika (np. wybiera nieodpowied-
ce z otoczenia  związane z wyborem nią zasłonę, wykonuje ruch za póx
no
i zastosowaniem odpowiednich działań, lub niezdarnie).
które potem mogą okazać się nieistot- Działania młodziutkich sportowców
ne. Stara się działać celowo, poprawnie są najpierw niedokładne (występują róż-
i skutecznie (wykonać natarcie, zasto- ne przyruchy, zbędne napięcia mięS
ni,
sować zasłonę, przechwycić piłkę, unik- ruchy wykonywane są w złym rytmie,
Wieloetapowy proces szkolenia  cele, zadania i treS
ci 41
nieekonomicznie). Dopiero póx
niej sta- szłego dorosłego zawodnika. Ogromną
ją się bardziej zborne, dokładne i sku- rolę szkoleniową i wychowawczą odgry-
teczne. Początkujący zawodnik skupia wa wówczas trener; zawodnicy często
swoją uwagę na tym, jak wykonać dane bezwiednie naS
ladują jego postawy, za-
działanie i często nie dostrzega wielu chowania, sposób wyrażania się, poczu-
bodx
ców  ruchów przeciwnika, zmian cie obowiązku, humoru oraz ruchy. Jak
w sytuacji walki  które stanowią waż- trafnie zauważył już w II w. n. e. papież
ne i istotne sygnały do podjęcia właS
ci- Sykstus I:  Nauczyciele są większymi
wej decyzji i zastosowania odpowied- dobroczyńcami niż rodzice .
niego działania. W tym okresie bardzo
Etap drugi  podstawowy
pomocne są objaS
nienia słowne trenera
 Dla kształtowania nawyków bardzo
i pokazy. Jednakże nie należy dążyć od
ważne jest umiejętne przechodzenie
początku do pedantycznego wykonywa-
z fazy, w której uwaga skoncentrowa-
nia ruchów, a zadawalać się z grubsza
na jest na czynnoS
ci, do fazy, w której
opanowanym nawykiem (na jego dosko-
koncentruje się ona na jej produkcie .
nalenie i uplastycznianie przyjdzie czas
Włodzimierz Szewczuk
w dalszych etapach szkolenia).
W zaprawie szermierzy główną for- Do głównych zadań drugiego etapu
mą ćwiczeń powinny być lekcje zbioro- szkolenia należą: podwyższanie poziomu
we oraz krótkie lekcje indywidualne ukierunkowanych i swoistych zdolnoS
ci
sprawdzające, a pod koniec również wysiłkowych i zbornoS
ciowych, znacz-
lekcje, których celem jest nauczanie i do- ne poszerzenie umiejętnoS
ci technicz-
skonalenie. Walki ćwiczebne należy nych, techniczno-taktycznych i tak-
wprowadzać bardzo ostrożnie, dopiero tycznych, większy nacisk na indywidu-
po doS
ć dobrym opanowaniu przez alizację zaprawy i tworzenie indywi-
uczniów podstawowych działań, zawsze dualnego stylu walki, podwyższenie
pod nadzorem trenera, który powinien poziomu i sprawnoS
ci procesów po-
chwalić dobrze wykonane działania, znawczych (postrzegania, reagowania
wytykać błędy i wskazywać sposoby ich etc.), częstszy udział w zawodach,
usunięcia. Zbyt wczesne wprowadzanie osiągnięcie zaplanowanego poziomu
walk ćwiczebnych, a także wczesny sprawnoS
ci i umiejętnoS
ci oraz wyni-
udział w zawodach, mogą ujemnie ków w zawodach. Wzrasta częstotli-
wpłynąć na postępy zawodników. woS
ć ćwiczeń oraz związane z nimi ob-
W tym okresie tworzy się podstawy ciążenia (4-5 jednostek treningu tygo-
motywacyjne,7 psychologiczne, spraw- dniowo, większa liczba lekcji indywidu-
noS
ciowe, techniczne i taktyczne przy- alnych, lekcje dłuższe i o różnych zada-
niach). Podział czasu ćwiczeń powinien
7
Czajkowski Z.: Motywacja w sporcie. War-
być następujący: 10-15%  sprawnoS
ć
szawa 1989. RCMSKFiS; Czajkowski Z.:
ogólna (wszechstronna), 25-35%  spraw-
Czynniki zachęcające w działalnoS
ci sporto-
noS
ć ukierunkowana i specjalna, 50-60%
wej. Katowice 2004. AWF. Zeszyty Metodycz-
 ćwiczenia szermiercze.
no-Naukowe.
42 Zbigniew Czajkowski
W tym etapie szkolenia zawodnicy W tym etapie większe znaczenie ma
osiągają drugą fazę opanowania i stoso- udział szermierza w zawodach, a w pro-
wania techniki i taktyki  zwaną przez cesie zaprawy walki ćwiczebne różne-
R. A. Schmidta fazą doboru odpowie- go rodzaju  wolne (bez liczenia trafień),
dzi.8 Najzdolniejsi i pracowici dochodzą z liczeniem trafień, z wyznaczaniem
do fazy trzeciej  wszechstronnej i ce- okreS
lonych zadań szkoleniowych etc.
lowej działalnoS
ci. Zachodzi tu pilna Ważniejsza staje się tu współpraca tre-
potrzeba  niestety nader często zanie- ner-uczeń: wymiana poglądów po zawo-
dbywana przez polskich trenerów szer- dach, pytania ucznia, początki wspólnego
mierki  wprowadzania wiedzy i teorii. ustalania zadań, omawianie przebiegu
JednoS
ć poznania i działania oraz ćwiczeń i zawodów.
zasadę jednoS
ci teorii i praktyki uważam Duże znaczenie mają ćwiczenia stru-
za jeden z najważniejszych czynników w mieniem (w kolejce) oraz w dwójkach.
sporcie, a także w innych dziedzinach. Te pierwsze służą do doskonalenie dzia-
ludzkiego działania (pracy wytwórczej, łań już znanych, głównie zaczepnych,
medycynie, muzyce, polityce etc.). Sama z naciskiem na  poprawnoS
ć ruchów,
znajomoS
ć teorii bez umiejętnoS
ci wy- szybkoS
ć, właS
ciwy rytm i precyzję osa-
korzystania jej w praktyce nie wystar- dzania pchnięcia. Coraz większy nacisk
cza, podobnie jak nie wystarczą same kładziemy na spostrzegawczoS
ć, właS
ci-
umiejętnoS
ci praktyczne bez wiedzy, woS
ci uwagi, wyczucie zaskoczenia oraz
znajomoS
ci teorii. Nauczanie szermier- stosowanie działań częS
ciowo przewi-
ki, bez stosowania dokładnego nazew- dzianych i nieprzewidzianych (początko-
nictwa czy objaS
nień słownych to  we- wo w łatwych warunkach).
dług mnie  warunkowanie piesków Trener musi zwracać baczną uwagę
przez Pawłowa. Taki trening jest nie tyl- na przenoszenie wprawy  z ćwiczeń
ko mało wydajny, ale nawet obrax
liwy do walki ćwiczebnej, z walki ćwiczebnej
dla godnoS
ci ludzkiej. do zawodów. Tylko takie umiejętnoS
ci
Ważna jest indywidualizacja pracy. można uznać za w pełni przyswojone
Trener powinien inaczej traktować i szko- przez ucznia, które stosuje z powodze-
lić introwertyków i ekstrawertyków, sta- niem  najpierw w walkach ćwiczeb-
łych i chwiejnych uczuciowo, typy współ- nych, a potem w zawodach.
czulne i przywspółczulne, dzieci o róż- W omawianym etapie szkolenia dzia-
nych cechach temperamentu (przyrod- łania szermiercze (nawyki czuciowo-ru-
noS
ci) i uwzględniać różnice w moty- chowe), które uczeń opanował  z grub-
wacji osiągnięć  wojownika i  techni- sza w etapie wstępnym, głównie jako
ka , etc.9 pojedyncze, stają się pod wpływem ćwi-
czeń bardziej oszczędne i skuteczne, a za-
8
Schmidt R., op. cit.
wodnik potrafi je już łączyć w całoS
cio-
9
Czajkowski Z.: Taktyka i psychologia w szer-
we działania złożone, np. wiązanie czwar-
mierce. Katowice 1984. AWF; Czajkowski Z.:
te, krok w przód, zwód, wyminięcie, wy-
Psychologia sprzymierzeńcem trenera. Warsza-
minięcie z wypadem itp.
wa 1996. RCMSKFiS.
Wieloetapowy proces szkolenia  cele, zadania i treS
ci 43
W tym etapie jeszcze ważniejszego
Etap trzeci  zawodniczy
znaczenia nabiera zasada indywiduali-
 Szermierz w walce może pokazać
zacji. Trener powinien dostosowywać
tylko taką taktykę, na jaką pozwala
dobór i sposób prowadzenia ćwiczeń,
mu jego technika .
oddziaływanie wychowawcze i czynniki
Raoul Clery
zachęcające, sposoby porozumiewania
Dla wielu zawodników etap zawod- się do wymiarów osobowoS
ci zawodni-
niczy jest etapem najwyższych osią- ka, cech jego temperamentu (przyrod-
gnięć. Tylko najzdolniejsi, najpracowit- noS
ci), uzdolnień i skłonnoS
ci taktycz-
si i wzorowo szkoleni osiągają etap mi- nych. Większą wagę należy też przywią-
strzowski. Główne zadania 3. etapu, to: zywać do motywacji ogólnej i moty-
dalsze doskonalenie ukierunkowanych wacji osiągnięć oraz dbać o właS
ciwy
i swoistych zdolnoS
ci wysiłkowych poziom pobudzenia.
oraz zbornoS
ciowych z naciskiem na Najbardziej wskazanym stylem kiero-
kierowanie ruchami oraz przystoso- wania jest styl współpracujący i przy-
wanie ruchowe (z błyskawiczną zarad- jazny, co sprzyja dobremu nastrojowi
noS
cią ruchową), poszerzanie zasobu w trakcie ćwiczeń. Ponadto w ćwicze-
stosowanych działań, dalsze doskona- niach należy dążyć do rozwijania inicja-
lenie opanowanych już działań (dosto- tywy, samodzielnoS
ci i dociekliwoS
ci za-
sowanie do sytuacji taktycznej, dzia- wodnika. Zamiast podawać wszystkie
łań przeciwnika), rozwijanie indywi- szczegóły ćwiczeń trener winien propo-
dualnego stylu walki, swoich poten- nować, by zawodnicy sami wybierali
cjalnych możliwoS
ci. Wzrasta znaczenie istotne szczegóły. Na przykład mówi:
walk ćwiczebnych, dąży się do wprowa-  wymyS
lcie i przećwiczcie 10 różnych
dzania nowo opanowanych działań. Nie zastosowań pchnięcia prostego (jako
należy jednakże przesadzać; codzienne natarcie, odpowiedx
, przeciwodpowiedx
,
powtarzanie przez wiele godzin walk wyprzedzenie, powtórzenie etc.) , albo:
ćwiczebnych bez liczenia trafień, prowa-  przećwiczcie jeden wybrany rodzaj
dzi do znużenia, utraty zainteresowania, przeciwtempa zastosowany jako: natar-
obniżenia skupienia uwagi. Zbyt dużo cie przewidywane w drugim zamiarze,
walk z liczeniem trafień i zwycięstw pro- jako zakończenie natarcia o nieznanym
wadzi, z kolei, do tego, że zawodnicy, zakończeniu, lub jako zmiana zamiaru
starając się uzyskać jak najlepszy wynik, w toku działania przewidzianego .
stosują tylko dobrze im znane i wypró- W tym etapie zawodnik powinien
bowane działania i zagrywki taktyczne. przejawiać więcej inicjatywy we współ-
Należy pamiętać o tym, że w walkach pracy z trenerem (omawianie przebiegu
ćwiczebnych głównym zadaniem jest i wyników zawodów, uwagi na temat
uczenie się, poprawianie, wprowadza- ćwiczeń, współpraca przy układaniu in-
nie czegoS
nowego, w odróżnieniu od dywidualnych planów treningu, wyzna-
walk w zawodach, w których oczywi- czaniu w planach zadań szkoleniowych
stym celem jest zwycięstwo. i wynikowych). W przygotowaniu tech-
44 Zbigniew Czajkowski
nicznym i taktycznym szermierz powi- medalistów olimpijskich i mistrzostw
nien osiągnąć tzw. fazę samoczynną, co S
wiata znajdują się introwertycy i ekstra-
oznacza, że w walce, w zawodach uwa- wertycy, o różnych cechach tempera-
ga winna być skierowana na to, jakie mentu (może poza melancholikami),
działanie i kiedy zastosować, a nie na to, typy współczulne i przywspółczulne,
jak je wykonać prawo- i leworęcy, wysocy i niscy, szczu-
Do oceny postępów i poziomu za- pli i mniej szczupli, bardzo zawadiaccy
wodnika oraz przygotowania odpo- i bardzo ostrożni, szermierze działań za-
wiedniego programu dalszego szkolenia czepnych i działań obronnych,  wojow-
nie wystarczy ocena wyników w zawo- nicy i  technicy etc. Sukcesy zawdzię-
dach. Należy pod uwagę brać również styl czają temu, że swoje zalety, silne stro-
walki ucznia, zasób i jakoS
ć stosowanych ny, potencjalne możliwoS
ci potrafili
przez niego działań, odpornoS
ć na trudne maksymalnie rozwinąć. Wykazują jed-
sytuacje, przejawy inicjatywy, pewnoS
ci nak  jak już wspomniano  pewne ce-
siebie. Niezmiernie ważne jest okreS
lenie chy wspólne, jak: ambicja, optymalny
zakresu stosowanych działań (ile stosuje poziom motywacji, pobudzenia, chęć
natarć, odpowiedzi, przeciwnatarć etc.) współzawodnictwa i wiara w swoje
oraz ich skutecznoS
ci. możliwoS
ci, odpornoS
ć na sytuacje
Wskazane jest też przeprowadzanie trudne, wysoki poziom samozaufania
okresowych sprawdzianów: poziomu i pracowitoS
ć.
sprawnoS
ci ukierunkowanej i specjalnej, Zawodnik, który osiągnął etap mi-
podstawowych umiejętnoS
ci technicznych. strzowski, nie tylko w pełni wykorzystuje
swój talent i nabyte umiejętnoS
ci, ale
Etap czwarty  mistrzowski
czynnie i S
wiadomie dąży do podwyższa-
nia umiejętnoS
ci techniczno-taktycznych,
 Natura ludzka nie jest maszyną,
którą buduje się według danego wzo- doskonalenia swojej sprawnoS
ci, starając
ru i przeznacza do działania według
się jednoczeS
nie usuwać lub przynajmniej
z góry okreS
lonych wzorów, ale jest
pomniejszać swoje słabe strony.
drzewem, które roS
nie i rozwija się
W tym etapie trener powinien stoso-
na wszystkie strony zgodnie z siłami
wać współpracujący-przyjazny styl kie-
wewnętrznymi.
rowania zawodnikiem. Jego rola ulega
J. S. Mill
też pewnym przemianom  znaczenie
Do etapu mistrzowskiego dochodzi jako  technologa treningu maleje. Sta-
stosunkowo mało zawodników  najbar- je się bardziej doradcą, korzystającym
dziej utalentowani, pracowici, o odpo- częS
ciej z inicjatywy zawodnika, jego
wiedniej motywacji i wymiarach oso- propozycji, ocen. Trener wspólnie z za-
bowoS
ci, którzy ponadto mieli szczę- wodnikiem ustala plany zajęć treningo-
S
cie ćwiczyć pod okiem wybitnego tre- wych (rodzaje i treS
ć ćwiczeń), udziału
nera. Dochodzą do niego nie tylko ci, w zawodach. Zadanie trenera jest wyjąt-
którzy odpowiadają wskax
nikom mode- kowo trudne, ponieważ stosując współ-
lu mistrza, ale najprzeróżniejsi. WS
ród pracujący styl kierowania nie może po-
Wieloetapowy proces szkolenia  cele, zadania i treS
ci 45
zbawić się kierowniczej roli ani wpływu odpoczynku, przeciwdziałać przecią-
wychowawczego na zawodnika  meda- żeniom oraz przyspieszać proces od-
listą mistrzostw S
wiata czy igrzysk olim- nowy po dużym wysiłku),
pijskich. 2) przejawów i wszelkich możliwych
Wielu trenerów sądzi, że w etapie zestawień zdolnoS
ci zbornoS
ciowych.
mistrzowskim należy jedynie doskonalić Dodatnie przenoszenie wprawy w
opanowane już nawyki ruchowe i umie- etapie mistrzowskim wiąże się głównie
jętnoS
ci. Ja uważam, że i w tym etapie z przenoszeniem zdolnoS
ci, nawyków,
szermierz powinien starać się w dal- umiejętnoS
ci z zawodów mniej ważnych
szym ciągu poszerzać swój zasób sto- do najważniejszych (przenoszenie wprawy
sowanych działań, uczyć się nowych z ćwiczeń do walk ćwiczebnych, z walk
działań i  zagrywek taktycznych . ćwiczebnych do mniej ważnych zawo-
Dzięki takiemu nastawieniu zawodnik dów też ma istotne znaczenie).
nie tylko zwiększa możliwoS
ci tech- W etapie mistrzowskim rola zawod-
niczne i taktyczne w walce, ale również nika jako współkierownika procesu tre-
zainteresowanie ćwiczeniami, rozwija ningu znacznie wzrasta, szczególnie tuż
pojętnoS
ć ruchową i podnosi poziom przed ważnymi zawodami. Trener, któ-
przystosowania ruchowego. ry dotąd był  technologiem treningu ,
Każde zawody powinny być trakto- staje się opiekunem, doradcą, inspirato-
wane inaczej.  Małe zawody  okręgo- rem i wychowawcą.
we, np. dla zawodnika klasy mistrzow-
skiej służą jedynie jako  przetarcie star- PS. Słynny mistrz rapieru George
towe , coS
w rodzaju walk ćwiczebnych. Silver w swym znanym dziele  Parado-
O jak najlepsze wyniki stara się w takich xes of Defence  rok 1599  wychwa-
zawodach, jak mistrzostwa kraju, pucha- lając zalety uprawiania szermierstwa
ry S
wiata i oczywiS
cie  przede wszyst- stwierdził m.in., że  usuwa zgubne za-
kim  mistrzostwa S
wiata i igrzyska rozumialstwo . Zajmuję się szermierką
olimpijskie. Ale udział w każdych za- już 70 lat, nikt więc nie powinien mnie
wodach powinien być przez zawodni- podejrzewać o  zgubne zarozumial-
ka i trenera dokładnie przeanalizowany, stwo . Ponieważ jednak nikt nie jest pro-
z okreS
laniem silnych stron i popełnio- rokiem we własnym kraju, na wszelki
nych błędów. wypadek wyjaS
nię, dlaczego w powyż-
W zakresie sprawnoS
ci czynnoS
cio- szym opracowaniu prawie wszystkie
wo-ruchowej nacisk w etapie mistrzow- odsyłacze odnoszą się do moich książek
skim należy położyć na rozwój: i artykułów. Otóż jest tak dlatego, że
1) swoistych zdolnoS
ci wysiłkowych teorie, twierdzenia, rady, zasady podane
oraz zdolnoS
ci ukierunkowanych w tym artykule są głównie oparte na
(ćwiczenia ogólnorozwojowe teraz moim doS
wiadczeniu, moich obserwa-
pełnić mogą jedynie rolę czynnego cjach, praktyce i moich przemyS
leniach.