U

fiber, eris n wymię, pierś; a) urodzaj-
ność, żyzność; b) żyzne pole.

uber, eris urodzajny, wydajny, bogaty
(z abl. i *gen.); obfity, zasobny;

zyskowny, treściwy, szczegółowy.

ubertas. atfs / żyzność, wydajność;

pełnia, bogactwo, zasobność, obfity
plon; wymowa.

fibi l. adv. a) (pytanie) gdzie? (z gen.
np. ubi gentium gdzie w świecie?);

b) (relat.) gdzie. 2. ej. (czas) a) gdy,
skoro, kiedy, est ubi niekiedy, ubi

ubi gdziekolwiek; p) skoro, skoro
tylko (z ind. perf.: wzmocnione ubi
prunum); y) ile razy (w opowiada-
niach z ind. albo con. pipf.).
ubi-cumque adv. a) gdzie tylko; skoro

tylko; b) wszędzie, gdziekolwiek.
ubi-nam (pytanie) gdzież?
ubi-quaque adv. gdzie bądź.
ubi-que adv. wszędzie, gdziekolwiek

bądź.

ubi-ubi adv. gdziekolwiek.
ubi-yis adv. wszędzie.

- 441 - iinihrosus

uduś 3 wilgotny, mokry (płynny, jesz-
cze świeży, soczysty).

ulcero l. wywoływać wrzody, owrzo-
dzić; ranić.

ulcerosus 3 owrzodzony, pokryty
wrzodami; raniony.

ulciscór, ultus sum 3. mścić (alqd
i alqm): a> pomścić coś albo kogoś;

b) mścić się na kimś (acc.), karcić,
karać.

ulcus, eris n wrzód; słabe miejsce.

ufigo, mis/wilgoć; bagno.

ullus 3 jakiś, ktoś.

ulmus, T/wiąz.

filna, ae / łokieć; a) ramię; b) łokieć
(miara).

uis adv. = ultra.

ulter 3 (nie używane): l. 3 (nie używa-
ne): l. comp. ulteriór, ius z tamtej
strony; a) bardziej oddalony, poza
czymś, dalszy; b) (o czasie) później-
szy, dawniejszy, przeszły, dłuższy,
starszy; c) więcej, gorzej. 2. sup.
ultimiis 3 najbardziej na zewnątrz
położony; a) najdalszy; ostatni, najba-
rdziej w tyle położony; b) (o czasie)
a) najstarszy, pierwszy; f!) ostatni,
najmłodszy; c) (przen.) a) najwyższy,
najgorszy, największy, najniebezpie-
czniejszy; /?) najniższy, ostatni, naj-
lżejszy. subst. ultimuni, T" ostatecz-
ność, najwyższy stopień, koniec, cel.

ultito, onis/zemsta, kara.

ultór, oris m mściciel, karzący.

ultra l. adv. dalej poza; a) z tamtej
strony; b) dłużej, dalej (także comp.
ulterius). 2. prp. z acc.: a) poza,
z tamtej strony; b) poza, więcej niż,
dłużej niż.

ultrix, Tcis/mszcząca się, mścicielka.

ultro adv. l. a) na drugą stronę, przez,
po tamtej stronie, tam. ultro (et)
citro tu i tam; b) poza tym, oprócz
tego, nadto. 2. samo z siebie, dob-
rowolnie, z własnego popędu.

muła, ae/sówka, puszczyk.

ululatus, us m wycie, krzyk.

iiiulo l. wyć, głośno krzyczeć; (trans.}
wyciem przyzywać.

ulva, ae/sitowie, trzcina.

umbillcus, T m pępek; a) punkt środ-
kowy; b) koniec zwoju książkowego;

c) ślimak morski.

unibó, onis m środkowy punkt na
tarczy; tarcza.

umbra, ae/cień: l. ciemność, noc; a)
(w malarstwie) cień, cieniowanie; b)
zacienione miejsce, cieniste miejsce
albo drzewo; c) stały towarzysz; nie-
proszony gość. 2. cień (zmarłego),
duch, upiór, pl. podziemny świat,
świat zmarłych. 3. (przen.) a) ochrona,
zasłona; b) spokojne życie prywatne,
spokój, zacisze; pokój do pracy (umy-
słowej); c) odbicie, podobizna, sylwet-
ka, widziadło, zjawisko; pozór, złuda.

umbraculiun, T n l. cieniste miejsce;

a) altana; b) pl. cienista sala szkolna,

szkoła. 2. parasolka.
limbraticus 3 w cieniu, (w pokoju do

pracy) załatwiany.
umbratuis, e używający cienia; a)

domowy, oględny, spokojny, mierny;

b) szkolny.

umbri-fer 3 cienisty; ponury.
umbro l. ocieniać, okrywać.
umbrosus 3 cienisty; a) ocieniający;

b) ocieniony.

umecto - 442

umectó l. zwilżyć, zmoczyć.

un-decie(n)s adv. jedenaście razy.
un-decim jedenaście.
undecimiis 3 jedenasty.
unde-cumque adv. skądkolwiek.
un-dem 3 po jedenaście.
unde-unde adv. = undecunique.
un-de-yiginti dziewiętnaście.
undique adv. skądkolwiek, ze wszyst-
kich stron, wszędzie.
undó l. płynąć; falować, kipieć; falisto

się poruszać.

undosiis 3 falisty, falujący.
un-et-Yicesiinarii, óriini m żołnierze

21 go legionu.
ungó (i unguó), mm, unctum 3.
balsamować, namaszczać, smarować;

tłuścić, cf. unctus.
unguen, mis n = unguentum.
unguentariiis 3 dotyczący maści.
subst. a) -us, i m handlarz maści; b)
-urn, i n pieniądze za maści.
unguentum, i n tłuszcz; maść, olejek.
unguiculus, I m paznokietek, pazno-
kieć; koniuszek palca.
imguis, is m paznokieć; szpon, racica,
kopyto, ad albo in unguem dokład-
nie, szczegółowo, doskonale.
ungiiia, ae/kopyto: a) szpon; b) koń.
omnibus ungulis wszelkimi siłami,
z całą usilnością.
uni-cóiór, oris jednobarwny.
uilicus 3 jedyny; jedyny w swoim
rodzaju, wyborny, nadzwyczajny,
niezrównany.
um-fomlis, e jednokształtny.
uni-gena, ae jednego rodzaju, z jed-
nego rodu (brat, siostra), jedyny.
uni-manus 3 jednoręki.
unio, oniś m pojedyncza wielka peria.

umeó, - - 2. być mokrym, wil-
gotnym. umens, entis wilgotny,
mokry.

umerus, T m barki, plecy; (u zwierząt)
łopatka.

umesco, - - 3. stawać się wilgotnym.

uniidu.s 3 wilgotny, mokry (pełen rosy,
obfity w wodę).

iimi-Kr 3 wilgotny.

umór, oris m wilgoć, płyn, sok.

uniqiiain = unquam.

una adv. zob. mus. '

unaiiiiiutas, ads /jednomyślność.

un-aninias 3 jednomyślny.

uncia, ae/dwunasta część; uncja.

unciarius 3 wynoszący 12-ą część.

uncinatus 3 zakrzywiony, zaopatrzony
w haki.

uncfio, ónis / nacieranie olejkiem,
pomazanie.

unctór, oris m nacierający, balsa-
mujący.

unctura, ae / nacieranie, balsamo-
wanie.

unctus 3 balsamowany, powleczony,
namaszczony, zmoczony; a) zatłu-
szczony, tłusty, mazisty; b) posma-
rowany = przekupiony; c) bogaty;

d) bujny, smaczny, subst. -urn,
T n przysmak.

uncus, i m hak, klamra.

uiicus 3 hakowaty, zakrzywiony.

uiida. ae/fala, prąd; a) woda, wody,
morze; b) strumień; burzliwy tłum;

c) wir, niepokój, burzliwość.

unde adv. (pyt. i wzgl.) skąd; a)
z czego, dlaczego; b) undeunde
= undecunique.

443 - usque

unitas, atis/ jednostka.

uniyersauś, e powszechny.

uniyerstittas, afis/ogół; wszechświat.

uni-versus 3 a) całkowity, cały, zupeł-
ny; pl. wszyscy razem, pugna -a
główna, rozstrzygająca bitwa, subst.
uniyersiim, i n = univer.sitas; b)
powszechny, ogólny, uniyerse albo
in uniyersum w ogóle.

un-quam adv. niegdyś, raz, kiedyś
nęć. u. i nigdy.

iinus 3 (gen. unias, dat. vaa) jeden,
jedyny, jeden tylko, sam tylko, ad
unum uiniies wszyscy co do jed-
nego. in unum na jedno miejsce.
nemo uiius, nullus iinu-s wcale
żaden, unus quisque = unusquis-
que; a) ten sam, jednego rodzaju;

b) *jedyny w tym rodzaju, nie-
zrównany; c) *pierwszy lepszy, któ-
rykolwiek; d) adv. ima razem,
wspólnie; (o czasie) równocześnie,
razem.

umis-quisque 3 każdy.

upuió = opilio.

upupa, ae/dudek.

urhanitas. atis / życie miejskie; a)
dobre znalezienie się, ogłada towa-
rzyska, dobry ton; b) dowcip, żart.

urbanus 3 miejski, subst. -us, I m mie-
szkaniec miasta, miłośnik życia miej-
skiego; a) rzymski. Rzymianin; b)
gładki, wykształcony, gustowny, do-
wcipny; c) zuchwały, śmiały.

urbs, urbis / miasto, stolica (szczeg.)
Rzym; a) mieszkańcy miasta; b)
główna rzecz.

iirceiis, T m dzban.

uredo, mis / śnieć zbożowa.

urgeo lub urgueo, ursi, - 2. tłoczyć,
pędzić, pchać, cisnąć (alqm i alqd)',
a) (intr.) napierać, nastawać; b) na-
ciskać, uciskać, obciążać, nacierać,
nie dawać spokoju (alqm lub alqd
re); a) (przez pytania albo słowami)
zapędzić w kąt (w kozi róg); f3)
uparcie stać przy czymś, coś akcen-
tować; f) coś gorliwie uprawiać, od
czegoś nie odstępować (alqd, *z inf.
i *acc. c. inf.).

unna, ae/mocz.

urinatór, oms m nurek.

urinór l. nurkować, zanurzyć się
(intr.).

uriós, i m zsyłający pomyślny wiatr.

urna, ae / naczynie na wodę, dzban,
garnek, urna (urna do głosowania,
do losowania, popielnica).

uro, ussl, fistum 3 palić, spalić (alqd);

a) wypalić, pomalować; b) spusto-
szyć; c) wysuszyć, wymrozić (pass.
zmarznąć, zamarznąć); d) ranić albo
trzeć, ugniatać; e) rozpłomienić, za-
palić (alqm). pass. płonąć z miłości,
namiętności; f) obciążać, niepokoić,
dręczyć, nękać, uciskać.

ursa, ae / niedźwiedzica (jako kon-
stelacja).

ursus, i m niedźwiedź.

urfica, ae/pokrzywa.

ursus, I m tur, żubr.

u.sitatus 3 zwykły, zwyczajny, uży-
wany.

uspiam adv. gdzieś już.

usquam adv. a) gdzieś tam; w jakiejś
sprawie; b) dokądś tam.

usque adv. ciągle, bez przerwy, wciąż;

zwłaszcza: a) z pip.: usque a, ex,

usquequaquc - 444 -

ad, in, np. usque a Capitolio,
usque ad yesperum; b) z samym
acc., np. usque pedes; c) z adv.
albo ej., np. inde usque stąd po-
cząwszy, usque eo aż do..., u. dum
tak długo, aż, u. quaque = usque-
quaque.

usque-quaque adv. wszędzie; zawsze.

ustór, oris m palący trup.

iisu-capio 3. prawem zadawnienia
uzyskać (alqd); własność zasie-
dzieć.

iisu-capio, onis / prawo własności
przez zadawnienie.

usura, ae / używanie, spożywanie,
(horae) zwłoka; a) używanie poży-
czonego kapitału; b) czynsz, procent.

usurpatio, onis / używanie, użytek,
(itineris) wymarsz, odejście; powo-
ływanie się, wzmianka.

usurpo l. brać w używanie, zastoso-
wać, wykonywać, używać, spoży-
wać (alqd). (fas) przyjąć, zastoso-
wać, wprowadzić; a) (prawnie) brać
w posiadanie, przyswoić sobie;

(nieprawnie) przywłaszczyć sobie
(alqd); (hereditatem) objąć; b) uży-
wać (wyrazu); (o rzeczach) wspo-
minać, wprowadzać; c) nazywać,
nadawać imię.

dsu-s, us m użycie, używanie, wy-
ćwiczenie; a) użytkowanie, prawo
używania (prawnicze wyrażenie usus
fructus); b) praktyczne wyćwiczenie,
przyzwyczajenie, praktyka, życie pra-
ktyczne. usu yenire istotnie zdarzyć
się; c) doświadczenie (alcis rei); d)
obcowanie, zażyłość, znajomość (al-
cis); e) przydatność, pożytek, ko-


rzyść. ex usu alcis esse = alicui lisui
esse komuś być pożytecznym, przy-
nosić korzyść; f) potrzeba, wymaga-
nie, konieczność, interes.

usus-fructus zob. usus (a).

ut adv. jak: l. (pyt.) jak? (np. ut
vales? Videtis, ut in proverbio sit
ovorum inter se similitudo. 2. (jako
wykrzyknik) jak!, jak bardzo! (np.
ut Ule tum demissus erat!). 3.
(względnie) jak, w jaki sposób (np.
perge, ut instituistf; ut potui, tuli);

a) w zdaniach wtrąconych (np. ut
aiunt, ut supra denioiistravinias,
ut dba, ut fit); b) porównawczo: a)
przy towarzyszącym ita, sic, eodem
modo i in. (np. ut initium, sic finis
est). szczeg. aa) ut quisque... ita
albo sic do tego stopnia co każdy
(np. ut quisque est vir optiniu.s, ita
difticilinie alios improbos esse sus-
picatur); fiff) ut... ita (w przeciw-
stawieniu) wprawdzie... jednak (np.
ut nibil boni est in niorte, sic certe
nibil mali); yy) w przysięgach i za-
pewnieniach = zaprawdę (np. ita
vivam, ut niaximos sumptus facio);

f!) bez odpowiadającej mu partykuły
przy dopowiedzeniu: aa) = jako (np.
quod noii decet, poeta fugit ut
marimum vitium); szczeg. uzasad-
niająco (np. Diogenes liberius ut
Cynicus locutus est jako cynik =
ponieważ był cynikiem); pff) ograni-
czając (np. Epaminondas eloquens
erat ut homo Thebanus jak na
Tebańczyka = o ile to u Tebańczyka
możliwym było); y) ut si z con.
jakoby, jakby; S) w zdaniu względ-

- 445 utrum

nym: ut qui z con. gdyż on (np.
multa de me questus est Caesar, ut
qui a Crasso in me esset incensus);

e) wprowadzając dla uzasadnienia
całe zdanie poboczne (np. homo,
ut erat ftiriosus, atrociter respon-
dit jako że był szalony); Q przyta-
czając przykład = na przykład (np.
muld gloriose mortui sunt, ut Le-
onidas, ut Epaminondas); n) poet.
*gdzie. ej. 4. z ind. (czasowo) jak,
jak tylko = a) skoro tylko, właśnie
jak, ile razy (np. repente, ut Ro-
mani venit, praetor factus est); b)
odkąd (np. ut Brundisio profectus
es, nullas postea litteras a te ac-
cepi). 5. z con.: a) (celowo) aby
= ażeby (przeczenie ne), przy sło-
wach wyrażających obawę = ne non
aby nie; b) (skutkowe) tak = że, iż
(przeczenie ut non); c) (przyzwól.)
= przypuśćmy że, gdyby nawet (np.
ut desint vires. tamen est laudaii-
da yoluntas (przeczenie ne); d)
w pyt. wyrażającym zdziwienie lub
niezadowolenie = czy możliwe,
czyżby (np. te ut ulla res fran-
gat?); c) *(w życz.) = utinam oby,
oby tylko.

ut-cumque adv. a) jakkolwiek, według
tego, jak; b) ej. skoro tylko.

utens, enfis używający, utentior wię-
cej potrzebujący lub wydający.

utensilia, urn n sprzęty, naczynia,
narzędzia.

uter, triś m miech skórzany, bukłak.

uter, litra, iitrum a) (pyt. i wzgl.)
który z dwóch; b) = utercumque.

uter -cumque 3 którykolwiek z dwóch.

iiter-libet 3 który bądź z dwóch; któ-
rykolwiek, jeden z dwóch.

uter-que 3 każdy z dwóch, obaj.

uterus, T m łono matki, macica; a)
płód; b) brzuch, ciało, wnętrze.

uter-vis 3 który bądź z dwóch.

ut] = ut.

iitiiis, e używamy, zdatny, korzystny,
pożyteczny (alicui, alicui rei lad alqd).

iitDitas, afe / użytek, przydatność;

pożytek; korzyść, usługa.

ufi-nam oby, dałby Bóg! (przecz, uti-
nam ne).

utn-que l. = et utf. 2. adv. a) w każ-
dym razie, koniecznie, przynajmniej;

b) zwłaszcza, szczególnie.

utór, usus sum 3. używać, spożyt-
kować, zastosować, posługiwać się
czymś (alga re); a) cieszyć się
czymś, spożywać coś; szczeg. mieć,
posiadać, mieć do rozporządzenia (z
abl., często z podw. abl., np. vobis
utor amicis); b) (właściwości, czyn-
ności) ćwiczyć, doświadczać; udo-
wadniać, wskazywać (np. clemenda,
benignitate); c) obcować; obchodzić
się (alqo); d) potrzebować.

ut-póte adv. naturalnie, szczególnie.

utrimque adv. na obu stronach, z obu
stron.

fltró adv. na którą z obu stron?

utr-6bique i utr-ublque adv. na obie
strony; w obu wypadkach, w każdym
razie wszędzie.

utroque adv. na obie strony.

utrum adv. (w pytaniu niezawisł.)
utrum... an (greckie Ttórspoy 11),
wprost i nie wprost; czy... czy;

wzmocn. utrumne.

utut

446

ut-ttt adv. = utcumque.
uva, aef grono; a) winorośl, wino; b)

mający kształt winnego grona.
uyesco, - - 3. stawać się mokrym,

wilgotnieć.

uyidus 3 wilgotny, mokry; a) dobrze

nawodniony; b) pijany, podniecony

winem, podpity.
uxór, oris/żona, małżonka.
iKorius odnoszący się do żony; babski.