Integracja sensoryczna http://www.zss5dg.com/strona_zss5dg/rehabilitacja/si.htm
Integracja sensoryczna w pracy z dziećmi głębiej upośledzonymi umysłowo
Model sensorycznej integracji został rozwinięty przez amerykańską terapeutkę zajęciową i psychologa
Jean Ayers. Wywodzi ona swój model z modeli neurofizjologicznych mózgu i form zachowania. W
oparciu o te badania stara się wyjaśnić zaburzenia poznawcze, emocjonalne i sensomotoryczne u dzieci.
Integracja sensoryczna - jak podaje Zbigniew Przyrowski - to organizacja wejściowych danych
zmysłowych dokonywanych przez mózg w celu produkowania odpowiedzi adaptacyjnej na wymagania
otoczenia. Jest to proces dzięki któremu mózg otrzymując informacje ze wszystkich zmysłów segreguje je,
rozpoznaje, interpretuje, integrując je ze sobą i wcześniejszymi doświadczeniami odpowiada adekwatną do
sytuacji reakcją.
Integracja sensoryczna dokonuje się na kilku poziomach:
Na poziomie I ulegają powiązaniu bodz
ce dotykowe, co pozwala dziecku na ssanie, jedzenie,
odczuwanie przyjemne dotyku i umo\
liwia wytworzenie więzi z matka. Integracja błędnikowych i
proprioceptywnych bodz
ców umo\
liwia dziecku koordynację ruchów gałek ocznych, utrzymanie
postawy, napięcia mięśniowego, równowagi i poczucia pewności w stosunku do sił grawitacji.
Na poziomie II podlegają łączeniu w bodz
ce systemu błędnikowego, proprioceptywnego i
dotykowego /zmysły podstawowe/, to z kolei warunkuje koordynację i napięcie uwagi, planowanie
ruchu, świadomości i percepcji własnego ciała, oraz koordynacji czynności obu stron ciała.
Poziom III integracji sensorycznej obejmuje tak\
e bodz
ce wzrokowe i słuchowe. Poprzez
powiązanie bodz
ców przedsionkowych, słuchowych, proprioceptywnych uzmysławiających ciało,
dochodzi do zdolności rozumienia mowy i jej uczenia się. Współgranie bodz
ców optycznych z
bodz
cami zmysłów podstawowych ww. umo\
liwia dokładną detaliczną /drobiazgową/ percepcję
wzrokową, a co za tym idzie koordynację oko-ręka. Dzięki temu dziecko mo\
e wło\
yć kurtkę, nalać
sobie mleka, budować z klocków dom, malować.
Na poziomie IV rozwoju są integrowane bodz
ce ze wszystkich kanałów zmysłowych powstają
produkty końcowe procesów przetwarzania, które odbywały się na poprzednich trzech poziomach.
Poczucie własnej wartości, samokontrola, poczucie zaufania do siebie samego rozwijają się w
oparciu o tę świadomość, \
e ciało egzystuje, jako godny zaufania twór sensomotoryczny i wywodzi
się ono z dobrej integracji systemu nerwowego.
Gdy dochodzi do zakłóceń procesów integracyjnych pojawiają się ró\
ne dysfunkcje w procesach
percepcyjnych i ruchowych oraz w zachowaniu. Z.Przyrowski dzieli rodzaje zaburzeń SI u dzieci ze
względu na przyczyny ich powstawania na pierwotne i wtórne. Do pierwszej grupy zalicza te, gdzie
występuje nieprawidłowe funkcjonowanie struktur anatomicznych /mó\
d\
ku, zwojów podstawy mózgu i
dróg piramidowych/, które przyczyniają się do tworzenia nieprawidłowych odpowiedzi ruchowych. Drugą
grupę dysfunkcji w zakresie integracji sensorycznej u dzieci stanowią te, których przyczyną jest mała
liczba doświadczeń motorycznych lub nieprawidłowy rozwój ruchowy.
Integracja sensoryczna słu\
y percepcji ciała i świata, reakcjom adaptacyjnym /reagowanie właściwe do
wymogów otoczenia/, procesom uczenia się, rozwojowi niektórych funkcji nerwowych. Dysfunkcja
interakcji sensorycznej jest przyczyną wielu, choć nie wszystkich, trudności w szeroko rozumianym
uczeniu się. Terapia integracji sensorycznej są to działania, na które składa się stymulacja sensoryczna
prowadząca do odpowiednich reakcji adaptacyjnych, zgodnych z neurologicznymi potrzebami dziecka.
Terapia ta polega zwykle na aktywności ruchowej całego ciała w du\
ej mierze spontanicznej-wybieranej
przez samo dziecko i dostarczającej wra\
eń przedsionkowych, proprioceptywnych i dotykowych. Terapia
ruchowej zabawy tak organizowana by system nerwowy zaanga\
owany w odbieranie wra\
eń zmysłowych
powstających podczas ruchu stopniowo uczył się właściwie reagować na \
ądania płynące z otoczenia.
Poprawa następuje w zakresie motoryki funkcji językowych, społeczno-emocjonalnych a przede
wszystkim lepszą efektywnością uczenia się. Podczas terapii SI dziecko nie uczy się konkretnych
umiejętności lecz poprawiając integrację sensoryczną wzmacnia procesy nerwowe le\
ące u podło\
a tych
umiejętności a one pojawiają się w sposób naturalny jako konsekwencja poprawy funkcjonowania mózgu.
Dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębszym, z niepełnosprawnością sprzę\
oną mają du\
e
1 z 5 2009-04-29 22:58
Integracja sensoryczna http://www.zss5dg.com/strona_zss5dg/rehabilitacja/si.htm
problemy z odbiorem bodz
ców zmysłowych z powodu uszkodzonego CUN. Występują zaburzenia w
obrębie zmysłu dotyku, czucia głębokiego /proprioceptywnego/ i systemu przedsionkowego.
Najwa\
niejszy system sensoryczny, odgrywający zasadniczą rolę w ludzkim zachowaniu zarówno
fizycznym jak i psychicznym to system dotykowy. Dysfunkcje SI, w której nieprawidłowa jest percepcja
bodz
ców dotykowych określa się obronnością dotykową. Obronność dotykowa są to zaburzenia
modulowania wejściowych informacji dotykowych. Mózg ludzki odmiennie interpretuje bodz
ce swoje od
tych z zewnątrz - własny dotyk nie powoduje reakcji obronnych, lepiej tolerowany jest dotyk osób
bliskich. Podstawą terapii jest dobra i bliska relacja emocjonalna w kontaktach z dzieckiem zanim
będziemy "dostarczać" mu dotyk. Zachęcamy do samodzielnego dostarczania sobie bodz
ców, z czasem
my za zgodą dziecka mo\
emy podawać doznania dotykowe. Proporcjonalne rozmieszczenie dotyku na
okolice skóry - kolejność - zaczynamy od pleców, nogi, stopy, ręce, dłonie, głowa, twarz. Zaczynamy od
bodz
ców mocniejszych podawanych z naciskiem, stopniowo przechodząc do coraz łagodniejszych.
Podczas terapii cały czas obserwujemy dziecko - kontaktujemy się z rodzicami - je\
eli dziecko zachowuje
się po zabiegach z
le - musimy zmienić nasilenie bodz
ców. Ayers mówi \
eby poprzedzić stymulację
dotykową jakąś stymulacją przedsionkową poniewa\
te systemy wpływają na siebie modulująco i
ułatwiają sobie intensywność wra\
enia.
Przyczyny obronności dotykowej:
Niedotlenienie okołoporodowe
Poród przez cesarskie cięcie
Brak odpowiedniej stymulacji dotykowej we wczesnym okresie \
ycia
Genetyczne predyspozycje
Objawy obronności dotykowej:
Preferowanie długich rękawów
Unikanie zetknięcia palców z czymkolwiek
Odczuwanie dyskomfortu przy noszeniu ciasnych ubrań
Dzieci nie lubią podmuchu wiatru /zwłaszcza po wyjściu z wody/
Nie lubią mycia głowy, czesania włosów
Nie lubią szczotkowania zębów, pokarmów pewnej określonej konsystencji, wolą zwykłe papki,
odmawiają potraw o mocnym smaku - są to objawy nadwra\
liwości okolicy jamy ustnej
Nie lubią tłumu ani ludzi zbyt blisko siebie
Unikają kontaktu dotykowego
Nie lubią bawić się w piasku, malować farbami, lepić z plasteliny i masy solnej
Burzą się przed braniem do rak zabawek o ostrych kształtach i fakturach
Maja trudności w koncentracji uwagi
Wolą inicjować pocałunki i uściski, nie lubią niespodziewanych dotknięć, bądz
przytulania
Same dostarczają sobie bodz
ców dotykowych obijając się o sprzęt
Nie potrafią ró\
nicować miejsca, w które są dotykane
Wra\
enia z mięśni, ścięgien, które umo\
liwiają orientację w aktualnym poło\
eniu poszczególnych części
ciała oraz informują o wykonywanych ruchach określa się propriocepcją. Dobrze zintegrowana informacja
z mięśni i ścięgien jest niezbędnym elementem dla kształtowania się u dziecka dynamicznego obrazu
siebie i zaplanowania ruchów stosownych do sytuacji. Układ propriocepcji odpowiada za odczuwanie
ciała w przestrzeni /informację o poruszaniu się ciała/. Poruszanie poszczególnymi częściami ciała bez
kontroli wzroku /utrzymanie równowagi podczas wchodzenia i schodzenia ze schodów, wytwarzanie
odruchów prostowania i równowagi, które słu\
ą prawidłowej motoryce, swobodne wykonywanie ruchów
precyzyjnych, tworzenie somatognozji i lateralizacji, percepcję poło\
enia narządów artykulacyjnych
podczas mówienia. Zaburzenia rozwoju posturalnego przejawiające się w słabej równowadze, braku
płynności precyzji ruchów i stosowania stałych zafiksowanych wzorców ruchowych. Obawa przed
nowymi nieznanymi ruchami wią\
e się to z niepewnością posturalną.
Słaba znajomość swojego ciała jako całości i poszczególnych jego elementów, niedostateczna świadomość
2 z 5 2009-04-29 22:58
Integracja sensoryczna http://www.zss5dg.com/strona_zss5dg/rehabilitacja/si.htm
ich mo\
liwości ruchowych, obni\
ona percepcja wra\
eń odbieranych przez system dotykowy jest
charakterystyczna dla dzieci z dyspraksją. Zaburzenia w planowaniu motorycznym rozpoznaje się nie po
tym co dziecko robi, lecz po tym \
e nie potrafi wykonać wielu czynności właściwych dla jego wieku
\
ycia.
Objawami zaburzeń w zakresie propriocepcji są:
Niekontrolowane, chaotyczne ruchy dzieci
Dą\
enie do mocnego uścisku, gryzienie, szczypanie przez dziecko siebie i innych
Niszczenie przedmiotów z powodu braku kontroli nad własnym dotykiem
W organizacji CUN kluczową rolę odgrywa równie\
system przedsionkowy, składający się z 2 typów
receptorów dostarczających informacji o pozycji głowy, ruchach głowy i pośrednio i ruchach całego ciała.
Nawet niewielkie zmiany pozycji głowy powodują aktywację systemu przedsionkowego, a to z kolei
wpływa na pracę mózgu. System przedsionkowy wspólnie z systemem propriocepcji ma wpływ na
subiektywną świadomość pozycji i ruchów ciała w przestrzeni, napięcie posturalne i równowagę. Deficyty
w funkcjonowaniu układu przedsionkowego objawiają się:
Zaburzeniami równowagi /szeroko rozstawione nogi, często potykają się, póz
no uczą się je\
d\
enia
na rowerze, boją się huśtawki/
Wzmo\
one napięcie mięśni w kończynach
U\
ywanie ka\
dej strony ciała osobno
Zaburzoną zdolnością i wykonywaniem w przestrzeni ruchów w kierunku góra-dół, prawa-lewa,
przód-tył, dla których oś stanowi własne ciało
Nadwra\
liwość emocjonalną, dotykową, słuchową
Problemami z artykulacją
Obni\
onym poziomem grafomotorycznym
Odwrotnym widzeniem np. liter, gubieniem linii i słów podczas czytania
Niepewność grawitacyjna - dzieci charakteryzują się lękiem do doświadczania i poznawania
otoczenia, nie wykonują gwałtownych ruchów w przestrzeni, czują strach, obawę, stres gdy
znajdują się w pozycji, do której nie są przyzwyczajone lub wtedy gdy ktoś chce kontrolować ich
ruchy w przestrzeni.
Dzieci z niepełnosprawnością zło\
oną prezentują zaburzenia na wszystkich poziomach rozwoju
sensorycznego. Wra\
enia odbierane są ze zbyt du\
ą lub zbyt małą intensywnością. W związku z tym
dzieci te często same dostarczają sobie takiej stymulacji, która kompensuje ich zaburzenia sensoryczne.
Występują stereotypie takie jak:
Obracanie siew kółko,
machanie rękami,
Uderzanie rękami o własne ciało,
Zgrzytanie zębami
Wkładanie przedmiotów do buzi
Lizanie przedmiotów.
Dzieci powtarzają te czynności a\
do momentu zaspokojenia. Niektóre z dzieci mają problem z
poruszaniem się, mają problem z dostarczeniem sobie jakiejkolwiek stymulacji. Poznają więc otoczenie
badając je dostępnymi dla siebie czynnościami. Czasami jest to wąchanie, lizanie, wydawanie
nieartykułowanych dz
więków, czasem krzyk.
W przypadku nadwra\
liwości sensorycznej dzieci starają się unikać tych bodz
ców sensorycznych, które są
dla nich nieprzyjemne. Dzieci te nie lubią być dotykane, często unikają kontaktu wzrokowego, przejawiają
nadwra\
liwość na ró\
ne dz
więki /zatykają sobie uszy, uderzają siew uszy, nie tolerują ró\
nych aktywności
związanych z ruchem, mają problemy z jedzeniem i połykaniem/.
3 z 5 2009-04-29 22:58
Integracja sensoryczna http://www.zss5dg.com/strona_zss5dg/rehabilitacja/si.htm
Terapia
Terapia w metodzie Integracji sensorycznej wygląda jak zabawa. Dziecko uczestniczy w zajęciach i ma
wra\
enie \
e kreuje zajęcia wspólnie z terapeutą. Ćwiczenia muszą być dostosowane do poziomu
rozwojowego dziecka jednak nie mogą być ani za łatwe ani za trudne - nale\
y balansować na granicy
mo\
liwości dziecka Wśród u\
ywanego sprzętu są ró\
nego typu huśtawki, hamaki, platformy równowa\
ne,
du\
e piłki i wałki, deskorolki, talerze obrotowe itp. Wiele dzieci wpuszczonych do sali z takim
wyposa\
eniem spontanicznie wybiera taki przyrząd i taką aktywność, która najlepiej słu\
y układowi
nerwowemu - jest to zasada wewnętrznego instynktu. Inne - zwłaszcza te z rozmaitymi typami
nadwra\
liwości zmysłowej - potrzebują stymulacji ze strony terapeuty. W czasie terapii dziecko ma nie
tyle nauczyć się konkretnych umiejętności, ile raczej usprawnić bazowe systemy sensoryczne i procesy
nerwowe, le\
ące u podło\
a tych umiejętności. Zaburzenia ró\
nicowania dotykowego, podobnie jak i
podwra\
liwość dotykowa towarzyszy często słabemu poczuciu własnego schematu ciała i trudnościom z
planowaniem ruchowym. Jest wiele zabaw mogących poprawić ró\
nicowanie zmysłowej informacji
dotykowej.
Nale\
ą do nich:
łowienie w grochu, kaszy czy piasku, wyszukiwanie drobnych przedmiotów w wypełnionych nimi
pojemnikach
ścieranie gąbką, pędzlem, dłonią pianki naniesionej na ró\
ne części ciała
wyszukiwanie i odklejanie nalepek i plastrów przyklejonych na ciele
chodzenie po podło\
u o zmiennej fakturze
kąpiele w tzw. Suchym basenie wypełnionym piłeczkami, a tak\
e wyciąganie przez dziecko takich
piłeczek wło\
onych pod koszulę
malowanie palcami z u\
yciem ró\
norodnych substancji - farb, kremów, mogą być mieszane z
piaskiem
mycie a następnie wycieranie poszczególnych części ciała materiałami o ró\
nej fakturze
W przypadku rozpoznania cech obronności dotykowej podstawą terapii jest dobra i bliska relacja
emocjonalna w kontaktach z dzieckiem zanim będziemy "dostarczać" mu dotyk. Zachęcamy do
samodzielnego dostarczania sobie bodz
ców, nale\
y pozwolić dziecku na samodzielne zdobywanie
doświadczeń dotykowych i na wybór ich ilości i rodzaju - szeroka gama zabawek - zaś podczas kąpieli-
gąbek, myjek, płynów i pianek. Z czasem my za zgodą dziecka mo\
emy podawać doznania dotykowe.
Proporcjonalne rozmieszczenie dotyku na okolice skóry - kolejność - zaczynamy od pleców, nogi, stopy,
ręce, dłonie, głowa, twarz. Zaczynamy od bodz
ców mocniejszych podawanych z naciskiem, stopniowo
przechodząc do coraz łagodniejszych. Podczas terapii cały czas obserwujemy dziecko - kontaktujemy się z
rodzicami - je\
eli dziecko zachowuje się po zabiegach z
le - musimy zmienić nasilenie bodz
ców. Stosujemy
gąbki, futerka, szczotki o ró\
nej twardości, piórka, woreczek lub pudełko z otworami zawierające rozmaite
przedmioty do rozpoznawania dotykiem.
W przypadku stymulacji układu przedsionkowego mo\
emy wykonywać z dzieckiem takie ćwiczenia
jak:
podskoki: obunó\
, na jednej nodze, przeskakiwanie z nogi na nogę, skakanie wokół własnej osi,
mo\
na wykorzystywać popularną zabawę - grę w gumę
ruchy wahadłowe głowy
obroty wokół własnej osi odpychając się nogami
przyjmowanie i utrzymywanie pozycji typu bocian jaskółka
chodzenie stopami wzdłu\
rozło\
onej na podłodze liny
wchodzenie, schodzenie i zeskakiwanie ze stopni.
Bibliografia:
Przyrowski Z. 1998 Dysfunkcje integracji sensorycznej i deficyty fragmentaryczne w zespole mózgowego
pora\
enia dziecięcego.
4 z 5 2009-04-29 22:58
Integracja sensoryczna http://www.zss5dg.com/strona_zss5dg/rehabilitacja/si.htm
Przyrowski Z. 2001 Podstawy diagnozy i terapii integracji sensorycznej
Mass Violet F. 1998 Uczenie się przez zmysły: wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej dla
rodziców i specjalistów /tł. Ewa Grzybowska, Zbigniew Przyrowski, Marta Ślifirska/
5 z 5 2009-04-29 22:58