2012-07-22
UPOŚLEDZENIE UMYSA
OWE
Upośledzenie umysłowe:
1) podejście kliniczno  medyczne
2) podejście praktyczne
3) podejście psychologiczno  społeczne
Stan obniżonej sprawności umysłowej w stosunku do
stanu normalnego, charakteryzujący się
niedorozwojem lub zaburzeniami procesów
percepcyjnych, uwagi, pamięci i myślenia w wyniku
procesów patologicznych.
1
2012-07-22
Przyczyny upośledzenia umysłowego
Skutek działania różnych czynników patogennych z nieodwracalnym skutkiem
PIERWOTNE WTÓRNE
" Czynniki działające przed urodzeniem dziecka 
" Czynniki genetyczne,
prenatalne (działają na embrion i płód w okresie
ciąży  wiek matki, choroby matki,
niedożywienie, alkoholizm matki, uszkodzenia
chemiczne, mechaniczne, radiacyjne, infekcje
matki, zaburzenia metaboliczne),
" Czynniki działające w czasie urodzenia dziecka 
perinatalne - trudny poród (niedotlenienie,
wylewy, uszkodzenia mechaniczne),
" Czynniki działające po urodzeniu dziecka -
postnatalne  stany chorobowe ( zapalenie opon
mózgowych, zapalenie mózgu), urazy fizyczne,
ciężkie zaburzenia metabolizmu. Wpływ
czynników kulturowych i środowiskowych (brak
odpowiedniej stymulacji, izolacja społeczna,
deprywacja potrzeb psychicznych)
Klasyfikacja stopni rozwoju umysłowego
W 1968 r. Światowa Organizacja Zdrowia przyjęła 4-stopniową
klasyfikację upośledzenia umysłowego:
1. Lekki niedorozwój umysłowy  iloraz inteligencji od 52  67
2. Umiarkowany niedorozwój umysłowy  od 36  51
3. Znaczny niedorozwój umysłowy  od 20  35
4. Głęboki niedorozwój umysłowy  od 0  19
Osoby z umysłowym upośledzeniem stanowią bardzo
zróżnicowaną grupę, ich niedorozwój umysłowy może być
różnego stopnia. Funkcjonuje również stosunkowo duża
grupa osób znajdujących się na pograniczu normy umysłowej
i upośledzenia umysłowego (I.I.= od 68 do 83).
2
2012-07-22
Klasyfikacja stopni rozwoju umysłowego
Iloraz inteligencji Pozycja w
Odchylenie Stopień Międzynar. Klasyfikacja
Nomenklatura
standardowe rozwoju Klasyfikacji kliniczna
L.Terman, D.Wechsler
psychiatryczna
umysłowego Chorób
M.Merrill
Bardzo wysoka
Powyżej Powyżej 148 Powyżej 146
inteligencja
+3 S
Prawidłowy
Wysoka
Od +2S 132-147 131-145
inteligencja rozwój
Do +3S
umysłowy
Inteligencja
Od +1S 117-131 116-130
- norma
powyżej
Do +2S
przeciętnej
Przeciętna
Od -1S 84-116 85-115
inteligencja
Do +1S
Inteligencja
Od -2S 68-83 70-84 310 stupiditas Pogranicze
niższa niż
Do -1S physiologoca normy
przeciętna
Upośledzenie w
Od -3S 52-67 55-69 311 debilitas Lżejsze
stopniu lekki
Do -2S mentalis upośledzenie
Upośledzenie w
od -4S 36-51 40-54 312 Głębsze
stopniu
Do -3S imbecilitas upośledzenie
umiarkowanym
Upośledzenie w
Od -5S 20-35 -39 313
stopniu znacznym
Do -4S
Upośledzenie w
Poniżej 5S 0-19 - 314 idiotia
stopniu głębokim
Symptomatologia stopni upośledzenia umysłowego
Stopnie Upośledzenie w stopniu Upośledzenie w Upośledzenie w Upośledzenie w
lekkim stopniu stopniu znacznym stopniu głębokim
umiarkowanym
Procesy instrumentalne
Sprawność spostrzegania Obniżona sprawność Znaczne obniżenie Głęboko zaburzona
Procesy
zasadniczo w normie. Wolny spostrzegania. Spostrzega sprawności i szybkości sprawność
orientacyjne:
tok spostrzegania. cechy konkretne, nie spostrzegania. spostrzegania. W
spostrzeganie
Spostrzeżenia nieprecyzyjne, odróżnia cech ważnych. Spostrzeżenia niektórych przypadkach
trudności z wyróżnieniem niedokładne. Trudności nie udaje się wywołać
istotnych szczegółów, rozpoznawania koncentracji wzroku na
zachowanie zdolności do przedmiotów, przedmiocie. Reakcje
percepcji muzyki wyodrębnienia głównie na bodz
ce
elementów całości. sygnalizujące pokarm.
Uwaga dowolna, dobrze Trudności z Poważne trudności z W niektórych
Uwaga
skoncentrowana na koncentrowaniem uwagi koncentracją uwagi. przypadkach brak
materiale konkretnym. dowolnej. Dobrze Koncentruje ją na objawów koncentracji
Krótko i słabo koncentruje koncentruje uwagę przy przedmiotach służących uwagi mimowolnej.
się na treściach wykonywaniu czynności zaspokajaniu potrzeb,
abstrakcyjnych, trudnych do prostych, mechanicznych i lub wyróżniających się
zrozumienia. Ograniczony na interesujących np. zdecydowaną
zakres uwagi. przedmiotach. Dominuje barwą. Uwaga
uwaga mimowolna. mimowolna, brak
uwagi dowolnej.
3
2012-07-22
Upośledzenie w stopniu Upośledzenie w Upośledzenie w Upośledzenie
Stopnie lekkim stopniu stopniu znacznym w stopniu
umiarkowanym głębokim
Dobra pamięć mechaniczna, zdarzają się Zapamiętywanie wybitnie Zapamiętywanie i
Pamięć
przypadki wybitne dobrej  pamięci trudne. Zakres pamięci uczenie się
fotograficznej . znikomy, mała trwałość zniesione lub
pamięci. Potrafi widoczne
Słaba pamięć logiczna i Ograniczony zakres
zapamiętać proste układy jedynie w
dowolna. Uczenie się pamięci. Bardzo wolne
ruchowe. Osoby dorosłe opanowaniu
bez zrozumienia. Wolne tempo uczenia się.
potrafią powtarzać zdania prostych reakcji
tempo uczenia. Potrafi zapamiętać
(12 sylab), 4 cyfry, 3 ruchowych,
Zapamiętuje piosenki, proste piosenki,
proste polecenia odszukiwaniu
wiersze. wiersze. Osoby dorosłe
zapamiętywać i schowanego
potrafią powtarzać
wykonywać. przedmiotu.
zdania (16  18 sylab),
5 cyfr.
Opóz
niony rozwój Znacznie opóz
niony Głębokie opóz
nienie Mowa
Mowa
mowy: pojedyncze rozwój mowy: rozwoju mowy: niewykształcona,
wyrazy do 3 r.ż. Zdania pojedyncze wyrazy ok. pojedyncze wyrazy w opanowuje 2-3
w 5-6 r.ż. Trudności w 5 r.ż. Zdania ok. 7 r.ż. wieku szkolnym. Często wyrazy i
wypowiadaniu myśli, Używa prostych zdań, nie buduje zdań, rozumie kilka
formułowaniu dłuższych liczne agramatyzmy. wypowiedzi prostych
wypowiedzi. Wymowa wadliwa, monosylabami lub poleceń.
Agramatyzmy. Częste niewyraz
na. jednym wyrazem.
wady wymowy. Mały Ograniczony zasób Niekiedy używa zdań
zasób słownictwa. słownictwa, brak pojęć prostych. Trudności z
abstrakcyjnych. odmianą przez przypadki.
Wymowa bełkotliwa. Zasób
słownictwa minimalny.
Stopnie Upośledzenie w stopniu Upośledzenie w Upośledzenie Upośledzenie
lekkim stopniu w stopniu w stopniu
umiarkowanym znacznym głębokim
Procesy Dominuje myślenie Słabo rozwinięte Myślenie Nie
intelektualne: konkretno-obrazowe nad myślenie pojęciowo  sensoryczno  wykształcone.
myślenie pojęciowo-słownym. słowne. Myślenie ma motoryczne w
Upośledzenie charakter konkretno- działaniu słabo
abstrahowania, uogólnianie, obrazowy. Upośledzone rozwinięte,
porównywanie oraz rozumowanie głęboko
rozumowanie przyczynowo- przyczynowo-skutkowe. upośledzone
skutkowe, wnioskowanie i Bardzo wolne tempo i myślenie
tworzenie pojęć. Mała sztywność myślenia. pojęciowo 
samodzielność myślenia, Brak samodzielności, słowne. Pojęcia
zwolnione tempo, mała krytycyzmu, zdolności do definiuje  przez
płynność i giętkość. Słaby samokontroli. Pojęcia użytek .
krytycyzm, ograniczona definiują poprzez opis
zdolność do samokontroli. przedmiotu i materiału, z
Dobrze definiuje pojęcia którego jest zrobiony i
konkretne, nie potrafi podać  przez użytek .
definicji pojęć
abstrakcyjnych.
W wieku 8-10 lat
Maksymalny W wieku 15-16 lat osiąga W wieku 15 lat osiąga
osiąga wiek
poziom wiek inteligencji 8-12 lat wiek inteligencji do 7-8
inteligencji do 3 lat.
rozwoju lat
Osoby dorosłe nie
umysłowego
przekraczają
poziomu
intelektualnego
dziecka w wieku 5-6
lat.
4
2012-07-22
Stopnie Upośledzenie w Upośledzenie w stopniu Upośledzenie w Upośledzenie w
stopniu lekkim umiarkowanym stopniu znacznym stopniu głębokim
Opóz
niony rozwój Poważnie opóz
niony rozwój Głęboko opóz
niony Zdolne do
Procesy
ruchowy: siadanie w ruchowy: siadanie w 2 r.ż. rozwój ruchowy: siadanie opanowania
wykonawcze
końcu 1 r.ż. Chodzenie Chodzenie w 3 r.ż. Dość dobrze i chodzenie opanowuje w chodzenia. Ruchy
- motoryka
pod koniec 2 r.ż. Brak może radzić sobie z wieku przedszkolnym. automatyczne,
precyzji ruchów, ruchy samoobsługą. Wyuczalne w Może przyswoić sobie stereotypowe, które
słabo skoordynowane. wykonywaniu prostych ruchy niezbędne do nie służą
Pełny zakres czynności zawodowych, pod wykonywania prostych wykonywaniu
samoobsługi. Może nadzorem, obsługuje proste czynności związanych z czynności.
opanować czynności urządzenia i maszyny. Ruchy samoobsługą, wymaga to
zawodowe i bardzo mało precyzyjne, niezgrabne. dłuższego ćwiczenia.
dobrze je wykonywać. Wolne tempo czynności Poważne upośledzenie
ruchowych. sprawności manualnych.
Procesy ustosunkowań
Zdolne do wyrażania
Procesy Osłabiona kontrola Ujawnia wrażliwość Zdolne do okazywania
prostych emocji.
emocjonalno  emocji, popędów, emocjonalną, głębokie uczuć, przywiązania, choć
Najczęściej brak
motywacyjne i dążeń. Zdolne do uczuć przywiązanie do wyraża je w sposób
objawów życia
dojrzałość wyższych. Utrudnione wychowawców. Słabo prymitywny. Nie
uczuciowego i
społeczna przystosowanie kontrolują emocje, popęd i kontroluje emocji i
przejawów
społeczne. Niektóre dążenia. popędów. Mało
samodzielności. W
dzieci osiągają znaczny samodzielne, realizuje wyniku długotrwałego
ćwiczenia można
stopień uspołecznienia. potrzeby, dba o higienę
nauczyć je
osobistą.
sygnalizowania potrzeb
fizjologicznych.
Maksymalny
17 lat 10 lat 7  8 lat 4 lata
poziom
dojrzałości
społecznej
Osoby upośledzone umysłowo stanowią około 3% całej populacji
(89% - lekko upośledzonych, 6% - umiarkowanie
upośledzonych, 3,5% - upośledzonych znacznie, 1,5% -
upośledzonych głęboko)
" Osoby o tym samy ilorazie inteligencji opóz
nienie w rozwoju
może mieć inny ciężar gatunkowy.
" Przedziały ilorazów inteligencji są tak duże, że różnice między
osobami z górnej i dolnej granicy przedziałów są znaczne ze
względu na dynamikę rozwoju i maksymalne możliwości.
" Zaburzenia dynamiki procesów nerwowych o różnorodnym
charakterze i nasileniu modyfikują obraz funkcjonowania
osoby niepełnosprawnej intelektualnie.
5
2012-07-22
Ogólna symptomatologia niedorozwoju umysłowego
" W rozwoju intelektualnym nie dochodzi do wytworzenia wyższych form
myślenia pojęciowego i abstrakcyjnego. Rozwój osiąga najwyższy poziom
myślenia konkretnego.
" Mowa rozwija się ze znacznym opóz
nieniem, słownik jest ubogi, długo
utrzymują się agramatyzmy, występują różne rodzaje wad wymowy
(oligofazje).
" Opóz
nienie rozwoju innych funkcji poznawczych: spostrzegania, pamięci,
uwagi, mają różny stopień głębokości. Zdarzają się dzieci o wybitnie dobrej
pamięci maskującej niedobory myślenia. Dzięki temu przyswajają sobie
słownictwo, prawidłowości gramatyczne, lecz są zdolne do reprodukcji
przyswojonych treści. Zapamiętany materiał nie służy operacjom
myślowym, nie prowadzi do zrozumienia związków przyczynowo 
skutkowych, do uogólniania. Dobra sprawność motoryczna i pamięć
wzrokowa pozwalają opanować przez naśladownictwo i ćwiczenia nawet
złożone ciągi czynności. Dzieci te nie są jednak zdolne do samodzielnego
modyfikowania wyuczonych schematów.
Ogólna symptomatologia niedorozwoju umysłowego
" Dojrzałość społeczna w przypadku upośledzenia w stopniu lekkim i
stymulującego oddziaływania środowiska może osiągnąć stosunkowo
wysoki poziom, dzięki czemu dzieci w wieku dojrzałym uzyskują względną
samodzielność i prawidłowo przystosowują się społecznie.
" Dzieci upośledzone umysłowo są bardzo zróżnicowane ze względu na
rozwój sfery emocjonalno  motywacyjnej. Cechuje je mała zdolność do
kontrolowania emocji, impulsywność, nieadekwatność siły i rodzaju reakcji
do działającego bodz
ca. W rozwoju emocjonalnym dochodzi do
wykształcenia także uczuć o charakterze społecznym. Emocje i uczucia
przejawiane są głównie w związku z aktualnie przeżywaną sytuacją, lecz u
dzieci z upośledzeniem w stopniu lekkim może wytworzyć się uogólniony
stan lękliwości i reakcje nerwicowe.
" Właściwości neurodynamiczne wpływają na zachowanie dziecka:
intensywność i zmienność ich reakcji emocjonalnych (dzieci pobudzone
ruchowo i emocjonalnie, skłonne do wybuchów złości, agresji oraz dzieci
apatyczne, spowolniałe, bierne), na sztywność działania (trudności zmiany
kierunku i rodzaju czynności), stereotypy ruchowe i perseweracje (dziecko
kołysze się cały dzień, uderza głową o ścianę).
6