284






























XIII
Rano Orłowski leżał niby kłoda opalona,doktor okręcał mu twarz i głowę kataplazmami.

To pewna,że oczu się nie uratuje
powiedział.

Nie ma żadnego ratunku?

Żadnego.Żyć będzie,ale skończone z nim.Jak tylko można będzie,przewiozę go do
szpitala.

Nie,za nic w świecie,przecież może się leczyć w domu.

A tak,a w pierwszej chwili,gdy się poczuje lepiej,może wpaść w furię.Umieszczę go u
Bonifratrów.Tu już i czułości nie pomogą
rzucił szorstko,zakładając respirator.
Nic już nie oponowała,nie rozpaczała nawet,chodziła jak trup,świecąc zapadłymi głębo-
ko oczyma,zaniedbana i apatyczna na wszystko.Co jakiś czas zaglądała do ojca,patrzyła na
niego i wychodziła.
Coś się w niej zerwało,jakaś zdolność odczuwania bólów,czucia nawet.Dopiero z przy-
jazdem Andrzeja ożywiła się nieco.Grzesikiewiczowa przyjechała z synem i z wielką tro-
skliwością uspakajała ją i pocieszała,jak mogła;ale w akcencie głosu,w twarzy,miała przy-
mus jakiś i oschłość,której pokryć nie umiała.Patrzyła na Jankę bolejącym,litościwym
okiem,ucierała nos głośno dla zamaskowania pomieszania i przenosiła oczy na syna:a wi-
dząc jego zmizerowaną twarz,jego oczy płomienne i ślady głębokich cierpień w całym obli-
czu,pochylała głowę,poprawiała sukni,żeby się nie pogniotła i niechęć ostra,prawie niena-
wiść,przesycała ją do tej sprawczyni wszystkiego.
Wiedziała od Osieckiej i Józi wszystko.
Ale widząc znowu,jak Janka dogląda ojca,z jak głębokim szacunkiem doktor zwraca się
do niej,jak Andrzej ją całuje po rękach,poczuwała zadowolenie,zaczynała czuć niewiarę w
to,co słyszała od Józi,bo nie mogło się pomieścić w jej chłopskiej głowie to wszystko,co
tutaj widziała
z tym,co słyszała.
Andrzej,zdawało się,nic nie pamiętał.Kochał ją pomimo wszystkiego i te kilka tygodni
rozłączenia,pełne męki,przekuły mu duszę;tysiąc razy wybierał się do niej jechać,prosić o
przebaczenie,ale zawsze brakło mu odwagi.Dopiero ten wypadek straszny,któremu był pra-
wie wdzięczny,wytrącił go z błędnego koła bezradności i z całą szczerością pośpieszył podać

jej rękę do zgody i zapomnienia przeszłości.
Nie mówili o tym,ale wrócili do dawnego stosunku,jakby pomiędzy nimi nie było tych
anonimów i zerwania.Podwajał teraz troskliwość o nią,żeby zatrzeć przeszłość;Janka odpła-
cała mu wdzięcznością i zwracała się doń we wszystkich sprawach,bo teraz czuła,że prócz
niego nie ma już nikogo na świecie.
Dnie wlokły się strasznie smutnie i monotonnie.
Rany Orłowskiego goiły się bardzo powoli,a on sam.leżał wciąż nieruchomy,z opaską na
oczach i nie odzywał się ani słowa,poruszał czasem ustami,jakby mówił niedosłyszalnym
szeptem i nie zwracał najmniejszej uwagi na otoczenie.
Doktor przyjeżdżał codziennie opatrywać go i odjeżdżał,często nie zamieniwszy ani słowa
jednego z Janka lub z Andrzejem,który całe dnie przesiadywał,jeździł do apteki po lekar-
stwa,pomagał nawet doktorowi przy opatrunku,pamiętał i zmuszał Jankę do jedzenia i spa-
nia,czuwał z niewyczerpaną dobrocią nad wszystkim.
Marzec był już w połowie,dnie nastały brudne,deszcze zaczęły zalewać świat,śniegi zni-
kały;ta ohydna szarość przedwiosenna sączyła się z nieba i zalewała ziemię.Czasami tylko,
w południe,słońce przedzierało się przez opary i rozpromieniało jasnością i ciepłem,i wtedy
lasy zieleniały,wody lśniły atłasową miękkością i szmaragdem,wróble świergotały na gzym-
sach i pod oknami,i Janka budziła się,jakby z apatii,w jakiej była pogrążona,rozglądała się
po mieszkaniu jakby po śnie,powracała jej cała świadomość,ale ze zniknięciem słońca wpa-
dała znowu w dawny,szary stan egzystencji prawie roślinnej.
Chodziła smutna po tym mieszkaniu,pełnym zapachów karbolu i jodoformu,przesyconym
żałobą i nieszczęściem,pełnym,zwłaszcza w nocy,jakichś ech okropnych,drgań,akcentów,
skarg i płaczów,co nieraz w przejmującym largo wyłaniały się z cieniów i przenikały jej du-
szę bólem bezbrzeżnym.
Po jednej z takich niespanych,pełnych udręczeń,nocy,w której się jej zdawało,że wciąż
słyszy ciche tony fortepianu Zaleskiej i że las huczący wichurą wyrywa się i leci,a z nim
wszystkie jęki i wszystkie głosy,i wszystkie skargi ziemi zrywają się i brzmią w przestrze-
niach,
i zapełniają pokój zgrozą i zgiełkiem
i w jeden z takich dni marcowych,w których życie

jest ciężarem,myśl jakakolwiek niemożebnością,wszelki ruch męczarnią,w której człowiek
nerwowy szaleje z niewytłumaczonego bólu,i w przygnębieniu,w strachu i w apatii jedno-
cześnie zalega jaki kąt cichszy izby,i oszołomiony,zmęczony śmiertelnie,ogłupiały,słucha
plusku nieustannych deszczów i poświstów wichury,i kona z rozpaczliwej nudy
przyjechali
Witowscy z Andrzejem.
Podniosła się na ich przyjęcie apatycznie,a nawet z pewną niechęcią,bo zmuszali ją do
mówienia i ruchu,kiedy jej najwygodniej było siedzieć samotnie i nic nie myśleć.

Tyle słyszałam o pani,o nieszczęściu,zmusiłam brata,aby mnie,nieznajomą,przywiózł,
bo wiem,że współczucie jest czasami balsamem
mówiła Jadwiga.

Częściej tylko plastrem,który przeszkadza ranie wygnić,a przez to zagoić się.
Pożałowała swojej ostrości,bo Jadwiga pobladła i usta drgnęły jej bólem.

Niech mi pani daruje te słowa,jestem tak wprost ogłupiona różnymi rzeczami,że bez-
wiednie zupełnie i niesprawiedliwie krzywdzę
prosiła Janka ocknąwszy się ze swej senno-
ści.

Ból nie szuka najłagodniejszej formy uzewnętrznienia się,tylko najtwardszej.Odczu-
wam panią i rozumiem.
Ściskały się silnie za ręce i patrzyły sobie w twarze.

Nie widzę,pozwoli pani,że dotknę się jej twarzy.Janka nachyliła się ku niej,Jadwiga
delikatnie,końcami palców dotknęła się czoła,oczu,nosa i brody.Opuściła potem ręce i sku-
piła uwagę na chwilę.

Wiem,jak pani wygląda.Wiem.Czuję panią!
Uśmiech niesłychanej dobroci przyjaźni
rozjaśnił jej twarz piękną i jakby rozlał po pokoju jasność,pełną blasków wiośnianych.
Siedziały przy sobie i mówiły długo.
W stołowym Andrzej z Witowskim wiódł cichą rozmowę o jakimś serdecznym napięciu,
bo oczy mu błyszczały rozrzewnieniem,gdy spoglądał na panie siedzące w saloniku.
Jakoś dobrze im było,wytworzyła się pomiędzy nimi atmosfera pełna sympatii;Janka
mówiła mało,ale słuchała z chciwością;słodki głos Jadwigi,jej słowa pełne dobroci i jakiejś
wprost nadzwyczajnej słodyczy uspakajały ją i wzmacniały.Budziła się w niej powoli ener-
gia,podnosiła duszę z apatii i z podziwem,i czcią prawie patrzyła na tę ślepą dziewczynę,

której każde słowo tchnęło miłością ludzi,przebaczeniem i wiarą.
Takich rzeczy nikt jej nie mówił,takiego serca nie przeczuwała nawet istnienia.

Ale czuje pani i mówi jak święta!
krzyknęła w końcu.

O,nie!tylko jak głęboko wierząca,jak chrześcijanka.Wiara mnie uzdrowiła i wzmocni-
ła.

Wiara?Czyż to możebne,aby mogła oderwać duszę zupełnie i na zawsze od nas samych?

Nie,ona nie odrywa,ona tylko rozpala duszę miłością wszystkiego i przebaczeniem
wszystkiego,rozjaśnia oczy.Kto wierzy w Boga,ten wszystko wie,dla tego nie ma tajemnic,
wątpliwości,szamotań;kto wierzy,jest silny i na życie,i na śmierć;kto wierzy,ten żyje i
pracuje,jak robotnicy u dobrego pana,bo wie,że przyjdzie godzina zapłaty za trudy,godzina
odpoczynku.

I pani tak mówi!Pani,która,przy wszystkich warunkach posiadanych do szczęścia,je-
steś najnieszczęśliwsza,bo już tracisz wzrok,bo.jutro może zupełnie zaniewidzisz?Pani bło-
gosławisz?

Tak,bo tak się Bogu podobało
powiedziała prosto,pochylając głowę.

Panno Jadwigo!Na litość,nic nie rozumiem.

Cicho!Jeśli Bóg tego chce,to tak być powinno.

Ale skąd wiemy,że Bóg tego chce,abyśmy byli nieszczęśliwi?Czy to nie jest złudzenie,
czy...
Doktor im przerwał,bo przyszedł,pooglądał lufciki u okien i drzwi do przedpokoju,roz-
dział się ze swoich pledów i obsłon,kiwnął im głową i poszedł do chorego.
Nie mówiły już więcej,bo rozległ się głos Orłowskiego pierwszy raz od czasu choroby.
Janka wzięła za rękę Jadwigę i poszły do jego pokoju.
Orłowski siedział na łóżku,opaskę miał na oczach i twarz całą pokrytą szklistą,czerwoną
skórą wychudłą i tak zmienioną,że nie podobna się było w niej doszukać śladów dawnej.

Zgoda,panie Mieciu
mówił i potrząsał wyciągniętą ręką,jakby ściskał dłoń komu.

Już się teraz nie opuścimy.Hm!...chce ci się jeść?Zaraz.Dajcie Mieciowi jeść.
Janka ujęła go za rękę i podniosła do ust.Nachylił się na bok i szeptał coś cicho i tajemni-
czo,

a potem rzekł głośno:

A Janka!Pamiętam,pamiętam.Dobrze,żeś przyszła,bo Mieciowi trzeba dać jeść.
Doktor zaczął mówić do niego.Orłowski słuchał,ale pochylony w stronę,gdzie stał ten
jego sobowtór,zwracał chwilami głowę do mówiącego i rzekł:

Jak się masz!Każ no dać jeść Mieciowi,bo nam się chce jeść.
Później szeptał coś po
cichu nie zwracając uwagi na nikogo i położył się.

Klasyczny przykład rozdwojenia osobowości
mówił doktor i zaczął objaśniać Witow-
skiego,ale Witowski nie mógł słuchać,zrobiła ta scena takie wrażenie na nim,że zabrał Ja-
dwigę i odjechali prosząc usilnie,aby po umieszczeniu ojca w szpitalu,Janka przyjechała do
nich.

A my jutro przewieziemy ojca
powiedział doktor Jance.

Doktor pozwoli,że i ja pojadę,mogę być użyteczny
ofiarowywał się Grzesikiewicz.

Ja także pojadę.Chcę zobaczyć,jak tam ojcu będzie.

Po co?a jakże,tam miejsce dla historyczek!to nie żaden flirt panieński!
burknął dok-
tor zakładając spiesznie respirator.

Wytrzymam;tyle przeszłam,to i to zniosę.
Nazajutrz,osobnym przedziałem odwieźli go do Warszawy.
Dla Janki ta droga była męczarnią.Patrzyła ciągle w okno albo stała na korytarzu,żeby nie
widzieć straszliwie oszpeconej twarzy ojca.
Orłowski wiedział,że jedzie,że jest przy nim doktor,córka,Grzesikiewicz,witał się z ni-
mi,ale nie zwracał na nich uwagi,bo rozmawiał szeptem z tym drugim,któremu ustępował
miejsca,sam zajmując brzeżek siedzenia.
Na stacjach,koledzy i znajomi przychodzili go zobaczyć,bo wypadek był głośny na linii.
Przystępując mówili mu swoje nazwiska.Nie odpowiadał zaraz,tylko po cichu pytał Mięcia,
co to za jedni i dopiero wtedy zamieniał po kilka słów.Jankę tak rozdrażniały podobne sceny
i te twarze rozciekawione,te banalne pocieszenia i jeszcze gorsze litościwe spojrzenia,że
zatarasowała drzwi i nie chciała nikogo wpuszczać.
W Warszawie czekała już zamówiona lektyka,którą przeniesiono chorego do szpitala.
Jankę grobowe zimno owionęło,gdy się znalazła w długim i mrocznym korytarzu szpitala;

szła za lektyką,jakby za trumną.Jakiś człowiek w łachmanach chodził po korytarzu,w papie-
rowym kasku na głowie,z epoletami z czerwonego papieru na porwanej w strzępy bluzie;pas
naklejony złotym papierem ściskał chudą jego postać,salutował poważnie blaszanym pała-
szem przechodzących,zawracał po wojskowemu i chodził dalej sztywnym,miarowym kro-
kiem,niebieskawymi oczyma wpatrzony w jakąś próżnię.
Orłowskiego umieszczono w pokoju na pierwszym piętrze.

Niech pani jedzie do domu,ja będę doglądał ojca;podług prawa,może pani jeszcze
mieszkać w Bukowcu półtora miesiąca
radził doktor,gdy wyszli ze szpitala.

Ani dnia nie będę tam mieszkała,wyjadę do Rozłogów.

Czy pani wychodzi za Grzesikiewicza?
zapytał otwarcie.

Prawdopodobnie wyjdę.
Zaczęła mu dziękować za wszystko,co dla nich uczynił.

To mój serdeczny obowiązek zrobić,co zrobiłem;byłem waszym przyjacielem nie z na-
zwiska,a zresztą taka fenomenalna choroba.Będę ją studiował,o mi się opłaci.
Zaśmiał się sucho,założył respirator i machnął ręką,żeby sobie pojechała.

Co jakiś czas będę tu zaglądała,a gdyby było gorzej,to proszę o zawiadomienie.
Skinął głową,wsadził ją w dorożkę i odszedł.
Gdy się znowu znalazła w pustym mieszkaniu w Bukowcu,pełnym tylko niewywietrza-
łych zapachów karbolu,uczuła,że słabnie,że siła bezwładności,w jak ją opancerzyła apatia i
nadmiar wrażeń
gnie się i rozpryskuje,że gotowa będzie popełnić szaleństwo jakieś,byle
się wyzbyć tych udręczeń i osamotnienia.
Siedziała w cichym saloniku i szklanym,martwym wzrokiem przyglądała się fortepianowi,
co w mroku wyszczerzał żółte zęby klawiatury,meblom jakimś obumarłym,tchnącym jakby
stęchlizną i niemocą taką,że bała się dotknąć czegokolwiek,bo się jej wydało,że to wszystko
się rozleci i rozsypie w pył...
Po kilku godzinach snu męczącego,obudził ją pociąg,z hukiem przebiegający stację.
Czerwone latarnie rzuciły na pokój krwawą smugę światła,które się rozlało w cieniach
strumieniem iskier;zerwała się i wsłuchiwała
pociąg huczał na moście i po chwili,oddalo-
ne,głuche dudnienie milkło i zlewało się coraz bardziej z szumem lasu.
Już nie usnęła.Uprzytomniła sobie wszystko i strach niewytłumaczony przejął ją zimnem i

niepokojem,który na próżno stłumić usiłowała.
Stacja ogłuchła i oniemiała,tylko druty telegraficzne,targane wichrem,brzęczały słabo i
oderwany kawał blachy na dachu magazynu targał się i bił twardo o ściany,i skrzypiał,a cza-
sami do tych głosów las dorzucił rytm głęboki i krótki lub wiatr zaszumiał głucho,zgarnął
wszystkie odgłosy i niósł dalej.
Koguty w zabudowaniach gospodarczych piały regularnie co godzina.Nie mogła już dłu-
żej znieść tej strasznej monotonii nocy,tej ciszy i tego męczącego uczucia niepokoju,a
wprost bała się poruszyć z łóżka.Pomieszane z wrażeniami myśli zaczęły ją zalewać cha-
osem,z nieświadomych głębin wynurzały się jakieś słowa nieznane,jakieś nieuchwytne
dźwięki,barwy nigdy niepamiętane,sceny umarłe dawno w pamięci,twarze wyblakłe,prze-
strzenie.Życia upłynionego widma,co teraz ukazywały się na zrębie jawy mgnieniowej,chy-
botały się i rozwijały na wąskim skrawku świadomości i rozpadały w chaos,ustępując miej-
sca zmartwychwstaniu innych,nowych,nieskończonych.Mózg jej zrobił się jakby terenem
walki,widownią,na której tłoczyły się zobrazowane wrażenia,zmartwychwstając i umierając
równocześnie;a jej się wydało,że to wszystko dzieje się zaraz przed nią,że siedzi z boku i
patrzy,podziwia,wzrusza się,poznaje niektóre rzeczy,przypomina sobie niektóre,a na wiele
spogląda z obojętnością,bo nie poznaje
i wszystko tak szybko się staje,w takim wirze się
przewala,że nim zdąży sobie przypomnieć,zobaczyć i
znika i zmienia się,i różniczkuje.
W końcu nic już nie poznaje.Spogląda na pokój i widzi go dobrze;lampka pali się przed
obrazem Matki Boskiej migotliwym,żółtym płomykiem oliwy i subtelne iskry światła drżą i
ślizgają się po szkle pokrywającym portret jej matki,a przez okna zagląda szarozielona twarz
nocy,o błękitnych,głęboko osadzonych oczach gwiazd.

Co mi jest!czy ja spałam?Myśli
i patrzy się w ścianę
nic,widzi salonik,widzi pokój
jadalny,widzi pokój ojca!
Zadrżała,bo zza jakichś kotar,cieniów wychyla się postać ojca!

On,on!
krzyczy jej coś w duszy rozdzierająco?i chciała się zerwać,i biec,ale siedzi
nieruchoma i patrzy,na ojca-widmo,który z czarną przepaską na oczach,z ogoloną głową,z
twarzą czerwoną,poranioną,z rękami wyciągniętymi
idzie...idzie...idzie...
Straszna noc!tak ją zmęczyły halucynacje i takim strachem przejmowały,że w chwili już
świtowej,poczuwszy nieco siły,zerwała się z łóżka.


Oszaleję!Oszaleję!Do dnia jeszcze posłała po Andrzeja.Prosiła go,aby wszystko,co
było w mieszkaniu,przewiózł do Krosnowy i żeby się tym zajął,bo ona nie była w stanie
dłużej w tym mieszkaniu przebywać.
A gdy ją zawiózł do Rozłogów do Wolińskich i przy rozstaniu,gdy patrzał jej w oczy i żą-
dał spojrzeniem odpowiedzi,nie śmiejąc nic mówić
rzekła mu:

Na wiosnę!Niech się trochę uspokoję.Przyjeżdżaj pan często,bardzo często!przecież
prócz pana nie mam już nikogo na świecie!

KONIEC ROZDZIAŁU