MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Danuta Pawełczyk
Przygotowanie do bezpiecznej pracy
725[01].O1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr inż. Jan Diaczuk
dr inż. Zdzisław Kobierski
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Danuta Pawełczyk
Konsultacja:
mgr inż. Gabriela Poloczek
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 725[01].O1.01
 Przygotowanie do bezpiecznej , pracy zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu monter elektronik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Bezpieczeństwo pracy z urządzeniami elektrycznymi 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 11
4.1.3. Ćwiczenia 11
4.1.4. Sprawdzian postępów 13
4.2. Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy 14
4.2.1. Materiał nauczania 14
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 18
4.2.3. Ćwiczenia 18
4.2.4. Sprawdzian postępów 21
4.3. Ochrona przeciwpożarowa 22
4.3.1. Materiał nauczania 22
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 26
4.3.3. Ćwiczenia 26
4.3.4. Sprawdzian postępów 27
4.4. Organizacja stanowiska pracy 28
4.4.1. Materiał nauczania 28
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 31
4.4.3. Ćwiczenia 32
4.4.4. Sprawdzian postępów 33
5. Sprawdzian osiągnięć 34
6. Literatura 39
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu bezpieczeństwa pracy
z urzÄ…dzeniami elektrycznymi, pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz organizacji stanowiska pracy.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania  podstawowe wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania
treści jednostki modułowej,
- zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań, pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabyłeś wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,
- literaturę uzupełniającą.
W materiale nauczania zostały omówione zagadnienia z zakresu bezpieczeństwa pracy
z urzÄ…dzeniami elektrycznymi, pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz organizacji stanowiska pracy
Z rozdziałem  Pytania sprawdzające możesz zapoznać się:
przed przystąpieniem do rozdziału  Materiał nauczania  poznając przy tej okazji
wymagania wynikające z zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając
na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,
po zapoznaniu się z rozdziałem  Materiał nauczania , by sprawdzić stan swojej wiedzy,
która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejny etap to wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie
wiadomości z zakresu bezpieczeństwa pracy z urządzeniami elektrycznymi, pierwszej
pomocy w wypadkach przy pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz organizacji stanowiska
pracy.
Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń, sprawdz
poziom swoich postępów wykonując
 Sprawdzian postępów . Odpowiedzi NIE wskazują luki w Twojej wiedzy, informują Cię
również, jakich zagadnień jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza to także powrót do treści,
które nie są dostatecznie opanowane.
Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości będzie stanowiło dla
nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu Twoich osiągnięć. W tym celu
nauczyciel może posłużyć się zadaniami testowymi.
W rozdziale 5. tego poradnika jest zamieszczony przykład takiego testu, zawiera on:
- instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,
- przykładową kartę odpowiedzi, w której zakreśl poprawne rozwiązania poszczególnych
zadań.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
725[01].O1
Pomiary parametrów elementów i układów
elektronicznych
725[01].O1.01
Przygotowanie do bezpiecznej pracy
725[01].O1.02
Badanie i pomiary obwodów prądu stałego
725[01].O1.03
Badanie i pomiary obwodów prądu
przemiennego
725[01].O1.04
725[01].O1.05
Badanie i pomiary elektronicznych
Badanie i pomiary elektronicznych
układów analogowych
układów cyfrowych
725[01].O1.06
Analizowanie działania maszyn i urządzeń
elektrycznych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:
stosować jednostki układu SI,
posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu fizyki, takimi jak: masa, siła,
prędkość, energia, napięcie, natężenie prądu,
obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,
korzystać z różnych z
ródeł informacji,
selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,
dostrzegać i opisywać związki między naturalnymi składnikami środowiska, człowiekiem
i jego działalnością,
oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego
zawodu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- wskazać skutki oddziaływania prądu elektrycznego, wibracji i hałasu na organizm ludzki,
- zastosować zasady bezpiecznej pracy z urządzeniami elektrycznymi,
- zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy,
- zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją przeciwpożarową,
- zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej,
- dobrać odzież ochronną oraz środki ochrony indywidualnej,
- zastosować zasady ochrony środowiska naturalnego,
- zorganizować bezpieczne i ergonomiczne stanowisko pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Bezpieczeństwo pracy z urządzeniami elektrycznymi
4.1.1. Materiał nauczania
Niekorzystne efekty świetlne
Promieniowanie widzialne jest to promieniowanie optyczne zdolne do bezpośredniego
wywoływania wrażeń wzrokowych. W szczególnych przypadkach efekty świetlne mogą mieć
niekorzystny wpływ na pracownika:
- olśnienie  tzn. taki stan procesu widzenia, w którym odczuwa się niewygodę widzenia,
albo obniżenie zdolności rozpoznawania przedmiotów, albo oba te wrażenia razem;
wywołane jest jaskrawymi powierzchniami występującymi w polu widzenia i może być
odbierane jako olśnienie przykre lub przeszkadzające, powodujące pogorszenie widzenia
przedmiotów; dla uniknięcia olśnienia stosuje się przesłanianie lamp lub okien,
odpowiednie rozmieszczenie opraw i miejsc pracy, a także stosowanie powierzchni
matowych,
- migotanie i efekty stroboskopowe  polegające na tym, że w pulsującym świetle oko
ludzkie zauważa pozorne ruchy elementów poruszających się ruchem obrotowym lub
posuwisto zwrotnym; jeżeli pulsacja strumienia świetlnego jest taka sama jak pulsacja
elementu obserwowanego, może on wydawać się nam nieruchomym, dlatego mogą
wywołać niebezpieczne sytuacje w wyniku zmian w postrzeganiu maszynowych ruchów
obrotowych i posuwisto zwrotnych; migotanie powoduje dekoncentrację i może
powodować skutki fizjologiczne (np. ból głowy).
Zagrożenie porażeniami elektrycznymi
Do porażenia prądem elektrycznym dochodzi najczęściej z powodu niewłaściwego
posługiwania się urządzeniami elektrycznymi lub z powodu złego stanu technicznego
urządzeń elektrycznych, a także wskutek nieostrożności, lekceważenia przepisów i złej
organizacji pracy. Porażenie polega na przepływie prądu elektrycznego przez ludzkie
ciało w wyniku bezpośredniego kontaktu z przedmiotami stanowiącymi biegun napięcia
elektrycznego. Przepływ prądu przez tkanki organizmu wywołuje w nich niekorzystne
zmiany.
W razie porażenia prądem człowiek znajduje się w obwodzie elektrycznym. Skutki
porażenia zależą przede wszystkim od natężenia prądu elektrycznego. Wartość natężenia
prądu, zależna od napięcia i oporu elektrycznego, określa prawo Ohma. Mokra skóra stanowi
bardzo słaby opór dla prądu elektrycznego i dlatego szczególne zagrożenie panuje
w obiektach, do których dochodzi woda i wilgoć.
Duże znaczenie przy porażeniach prądem ma także jego częstotliwość, czas przepływu
i droga przepływu przez ciało człowieka. Prąd zmienny jest bardziej niebezpieczny od prądu
stałego o tym samym natężeniu. Im dłuższe jest działanie prądu, tym poważniejsze
uszkodzenie może spowodować. Prąd przenika przez ciało tam, gdzie trafia na mniejszy opór.
Może powodować uszkodzenia narządów nie znajdujących się bezpośrednio na drodze jego
przepływu. Również gęstość prądu, mierzona w amperach na metr kwadratowy, stanowi duże
zagrożenie. Porażenia dzieli się na wywołane prądem o niskim napięciu, tzn. poniżej 1000
woltów i o wysokim napięciu, a więc powyżej 1000 woltów.
Przy powszechnym stosowaniu urządzeń elektrycznych częstą przyczyną obrażeń jest
tzw. napięcie robocze, czyli napięcie, przy którym urządzenie normalnie pracuje. Porażenie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
następuje wskutek bezpośredniego dotknięcia odsłoniętej części urządzenia znajdującego się
pod napięciem lub nadmiernego zbliżenia się do tej części.
Częstą przyczyną obrażeń jest tzw. napięcie dotykowe. Definiuje się je jako napięcie
występujące między dwoma punktami, nie należącymi do obwodu elektrycznego, z którymi
mogą się zetknąć równocześnie ręce lub ręka i stopa człowieka. Porażenie takim napięciem
może nastąpić na przykład wskutek kontaktu z uszkodzoną lub niewłaściwie połączoną
instalacjÄ….
Dochodzi również (choć znacznie rzadziej) do porażeń przez napięcie zwane krokowym
przy wejściu człowieka na podłoże, w którym działają różne potencjały elektryczne,
np. w strefie objętej rozpływem prądu w ziemi.
Działanie prądu elektrycznego na organizm ludzki
Prąd wywiera wpływ na ustrój, powodując zmiany fizyczne, chemiczne i biologiczne.
Intensywność porażenia wzmagają: podeszły wiek, płeć żeńska, ogólny stan zdrowia,
pobudzenie emocjonalne, spożycie alkoholu. Negatywny wpływ mają także: zwiększona
wilgotność otoczenia, mokre podłoże i spocone ręce. Różna jest również odporność
poszczególnych tkanek.
Uszkodzenie prądem elektrycznym może być porażeniem cieplnym, wywołanym łukiem
elektrycznym, którego temperatura może dochodzić do 2500°C. Może powodować także
uszkodzenia wewnętrzne, które są zwykle znacznie większe niż zewnętrzne. Do objawów
porażenia prądem elektrycznym należą: migotanie komór serca, obrażenia układu
mięśniowego i kostno-stawowego wskutek skurczów tężcowych, złamania kości
w następstwie skurczu mięśni i złamania po upadku z dużych wysokości, np. ze słupów
telefonicznych, niewydolność nerek, uszkodzenia narządów brzusznych w wyniku napięcia
tężcowego mięśni powłok, zaćma oczna po upływie kilku miesięcy od porażenia; nadmierna
pobudliwość; stany depresyjne; zaburzenia pamięci i uszkodzenie nerwów obwodowych,
a także nadciśnienie tętnicze.
Ochrona przeciwporażeniowa
Minimalna niebezpieczna dla człowieka wartość prądu płynącego przez dłuższy czas wynosi:
- 30 mA prÄ…du zmiennego,
- 70 mA prądu stałego.
W praktyce nie operuje się bezpiecznymi wielkościami prądów, lecz bezpiecznymi
wielkościami napięć U w danych warunkach środowiskowych. Napięcie U nazywa się
L L
napięciem dotykowym bezpiecznym. Dla prądu przemiennego (w warunkach normalnych)
wartość tego napięcia wynosi 50 V, dla prądu stałego 120 V.
Przy eksploatacji urządzeń o napięciu 1 kV należy stosować środki organizacyjne i środki
techniczne ochrony przeciwporażeniowej.
Åšrodki organizacyjne to m.in.:
- wymagania kwalifikacyjne dla pracowników obsługujących urządzenia elektryczne,
- obowiązkowe okresowe szkolenia pracowników,
- popularyzacja zasad prawidłowego użytkowania urządzeń elektrycznych,
- bezpieczna organizacja pracy.
Åšrodki techniczne to:
- ochrona przed dotykiem bezpośrednim (ochrona podstawowa), której zadaniem jest
uniemożliwienie dotknięcia części czynnych urządzeń elektrycznych, tj. części, które
mogÄ… siÄ™ znalez
ć pod napięciem w czasie normalnej pracy urządzeń,
- ochrona przed dotykiem pośrednim (ochrona dodatkowa), która ma na celu
niedopuszczenie do porażenia w przypadku dotknięcia części przewodzących dostępnych
(np. obudowy), które znalazły się nagle pod napięciem, np. w wyniku uszkodzenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
izolacji lub zwarcia części czynnej z częścią przewodzącą dostępną (działanie ochronne
w tym zakresie ma polegać na uniemożliwieniu przepływu prądu przez ciało, albo na
ograniczeniu jego wartości lub czasu przepływu),
- ochrona równoczesna przed dotykiem bezpośrednim lub pośrednim.
Do technicznych środków ochrony można zaliczyć również środki ochrony osobistej
(sprzęt ochronny), stosowane przy pracach konserwacyjno-remontowych, pomiarach
i operacjach łączeniowych. Zalicza się do nich izolowane narzędzia monterskie, rękawice
dielektryczne, drążki, kleszcze, uchwyty izolacyjne, wskaz
niki napięcia oraz kalosze
izolacyjne, pomosty izolacyjne i chodniki gumowe.
Rodzaje ochrony przeciwporażeniowej
1. Równoczesna ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim:
- ochrona polegająca na zastosowaniu bardzo niskiego napięcia (do 50 V dla prądu
przemiennego i do 120 V dla prądu stałego),
- ochrona za pomocą ograniczenia energii rozładowania.
2. Ochrona przed dotykiem bezpośrednim części czynnych:
- ochrona polegająca na izolowaniu części czynnych,
- ochrona przy użyciu ogrodzeń lub obudów,
- ochrona przy użyciu barier,
- ochrona polegająca na umieszczeniu poza zasięgiem ręki,
- ochrona uzupełniająca za pomocą urządzeń różnicowoprądowych RCD
o znamionowym różnicowym prądzie zadziałania 30 mA.
3. Ochrona przed dotykiem pośrednim:
- ochrona za pomocą samoczynnego wyłączenia zasilania (wyłączniki
z wyzwalaczami nadprądowymi, bezpieczniki z wkładkami topikowymi, wyłączniki
ochronne różnicowoprądowe),
- ochrona polegająca na zastosowaniu urządzenia II klasy ochronności lub o izolacji
równoważnej (zastosowanie podwójnej lub wzmocnionej izolacji w celu
zapobieżenia pojawieniu się niebezpiecznego napięcia na częściach przewodzących
urządzeń elektrycznych w przypadku uszkodzenia izolacji podstawowej),
- ochrona polegająca na izolowaniu stanowiska od ziemi i innych potencjałów części
przewodzących dostępnych z tego stanowiska (np. guma lub pomost izolacyjny),
- ochrona za pomocą nieuziemionych połączeń wyrównawczych miejscowych,
- ochrona za pomocÄ… separacji elektrycznej polegajÄ…cej na zasilaniu odbiornika lub
grupy odbiorników za pomocą transformatora separacyjnego.
Znajomość tych znaków pozwoli na zmniejszenia ryzyka związanego z porażeniami
elektrycznymi:
taki znak potwierdza, że opatrzone nim urządzenie elektryczne nie grozi
porażeniem,
taki znak ostrzega przed niebezpieczeństwem ze strony urządzenia
elektrycznego.
Rys. 1. Znaki ostrzegawcze [5, s. 1087]
Zagrożenie hałasem
Hałas jest czynnikiem oddziaływującym negatywnie na samopoczucie psychiczne,
a przez oddziaływanie na układ nerwowy także na zdrowie fizyczne człowieka. Może on być
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
jedną z przyczyn pogorszenia jakości i wydajności pracy. Hałas oddziałuje ujemnie na organ
słuchu i ośrodkowy układ nerwowy powodując pojawienie się ostrego lub przewlekłego urazu
akustycznego, któremu towarzyszy wiele reakcji obronnych np. zmiany akcji serca, rytmu
oddychania, ciśnienia tętniczego krwi, temperatury ciała itp. Innymi objawami związanymi
z nadmiernym hałasem są bóle i zawroty głowy, osłabienie, zwiększona pobudliwość
nerwowa, zaburzenie snu, zwiększona potliwość, uszkodzenie słuchu. Hałas wpływa również
na zmniejszenie zrozumiałości mowy, zaburza wzrok i rozprasza uwagę.
Z punktu widzenia szkodliwości dla zdrowia hałas można podzielić na:
- hałas o poziomie poniżej 35 dB nie jest szkodliwy dla zdrowia, ale może być
denerwujący; hałas taki może przeszkadzać w pracy wymagającej skupienia np.
projektowaniu, pisaniu itp.,
- hałas o poziomie od 35 do 70 dB wywiera ujemny wpływ na układ nerwowy człowieka;
pociąga to za sobą zmęczenie i spadek wydajności pracy, może on obniżyć zrozumiałość
mowy oraz utrudnić zasypianie i wypoczynek,
- hałas o poziomie od 70 dB do 85 dB trwający stale, może powodować zmniejszenie
wydajności pracy, trwałe osłabienie słuchu, bóle głowy i ma ujemny wpływ na ustrój
nerwowy człowieka,
- hałas o poziomie od 85 do 130 dB powoduje liczne uszkodzenia słuchu i różne
schorzenia, takie jak zaburzenia układu krążenia, nerwowego, równowagi i inne oraz
uniemożliwia zrozumiałość mowy nawet z odległości 0,5 metra,
- hałas o poziomie od 130 dB do 150 dB pobudza do drgań niektóre wewnętrzne organy
ludzkiego ciała, powodując ich trwałe schorzenie, a niekiedy zupełne zniszczenie; praca
w takim hałasie może spowodować poważne osłabienie lub uszkodzenie słuchu,
- hałas o poziomie powyżej 150 dB już po 5 minutach całkowicie paraliżuje działanie
organizmu, powoduje mdłości, zaburzenia równowagi, uniemożliwia wykonywanie
skoordynowanych ruchów kończyn, zmienia proporcje zawartości składników we krwi,
powoduje u człowieka stany lękowe i depresyjne oraz inne objawy chorób psychicznych.
Aż 80 procent osób pracujących w hałasie o tym poziomie zapada na nieuleczalne choroby.
Należy w związku z tym pamiętać o używaniu środków ochrony słuchu, takich jak
nauszniki przeciwhałasowe lub wkładki przeciwhałasowe w wypadku przekroczenia
dopuszczalnych ośmiu godzin dziennie przy 85 dB.
Wibracje
Wibracjami nazywamy przekazywanie drgań mechanicznych z ciała stałego
na poszczególne tkanki ciała człowieka lub na cały organizm. Wibracje i wstrząsy są
bodz
cami fizycznymi przekazywanymi bezpośrednio z materiału drgającego, z pominięciem
środowiska powietrznego. Towarzyszący wibracji dz
więk powstaje wskutek przekazania
części energii drgających cząsteczek materiału poprzez powietrze do narządu słuchu
człowieka. Energia drgań, która przekazywana jest tkankom, wywołuje podrażnienie
zakończeń nerwowych odbierających odkształcenia mechaniczne.
Drgania mechaniczne o niskich częstotliwościach powodują rotacyjne ruchy głową, na
skutek których zostaje zakłócony układ równowagi. Konsekwencją tego są objawy choroby
lokomocyjnej.
Działanie wibracji o poziomie przekraczającym próg wrażliwości wywołuje wiele
doznań, w tym ból. Wibracja najsilniej jest odczuwana przy częstotliwościach do 35 Hz,
szczególnie dla zakresu 20 Hz. Występuje wtedy rezonans narządowy i silne podrażnienie
błędnika.
Istotnym objawem powstającym w następstwie rezonansu narządowego prowadzącego
do wypaczenia czynności wielu organów, co przejawia się ich mniejszą sprawnością lub
wystąpieniem nieprawidłowych odruchów połączonych z bólem, jest także upośledzenie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
mowy. Jest ono spowodowane rezonansowym drganiem szczęki, zmianami napięcia mięśnia
krtani oraz drganiami słupa powietrza w jamie nosowo-gardłowej. Na to zjawisko ma wpływ
także rezonans narządów klatki piersiowej. Drgania tych narządów (w zakresie 1 4 Hz)
o dużej intensywności utrudniają także oddychanie oraz mogą spowodować ból w okolicy
serca. Wibracja niekorzystnie działa na wzrok, powoduje zwłaszcza pogorszenie jego
ostrości. Można to stwierdzić przy dwóch zakresach częstotliwości: przy 20 40 Hz oraz
60 90 Hz. Pogorszeniu ostrości towarzyszy również zwężenie pola widzenia i słabsze
rozróżnianie barw. Bardzo przykre następstwa wywołuje wibracja narządów jamy brzusznej,
ponieważ ze względu na swobodne zawieszenie takich narządów jak żołądek, trzustka,
śledziona czy wątroba, mogą one ulegać dużym przemieszczeniom. Podrażnienie narządu
równowagi powoduje objawy typowe dla choroby morskiej: ból i zawroty głowy, szum
w uszach, duszności, ból żołądka i nudności.
Drgań wibracyjnych trudno uniknąć, dlatego należy stosować produkty, które ograniczają
ich działanie. Do podstawowych ochron przeciwwibracyjnych należą: rękawice
przeciwwibracyjne, pasy przeciwwibracyjne, poduszki, rękawy i klęczniki przeciwwibracyjne
oraz obuwie przeciwwibracyjne.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na jakie niebezpieczeństwa należy zwrócić szczególną uwagę pracując z urządzeniami
elektrycznymi?
2. Co to jest olśnienie?
3. Jakie skutki mogą powodować efekty stroboskopowe?
4. Czym się różni pośrednie i bezpośrednie działanie prądu na człowieka?
5. Na jakie niebezpieczeństwo narażony jest człowiek porażony prądem elektrycznym?
6. Jaki jest dopuszczalny hałas w miejscu pracy?
7. Jakie negatywne objawy mogą spowodować wibracje?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wybierz, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe:
Zadanie prawda fałsz
Wilgotne otoczenie zmniejsza zagrożenie porażeniem elektrycznym.
Prąd zmienny jest mniej niebezpieczny dla człowieka niż prąd stały
o tym samym natężeniu.
Migotanie może powodować dekoncentrację i ból głowy.
Aby uniknąć olśnienia należy odsłaniać okna, używać lamp
i stosować gładkie powierzchnie.
Zły stan techniczny urządzeń elektrycznych może być przyczyną
porażenia prądem.
Czas trwania porażenia nie ma znaczenia dla rozmiaru zmian
w organizmie spowodowanych przez przepływający prąd.
Działanie prądu przemiennego wpływa przede wszystkim na
zaburzenia czynności komórek.
Wibracja wpływa na ostrość widzenia.
Dopuszczalny hałas podczas pracy projektanta wynosi 85 dB.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Separacja elektryczna zapewnia ochronę przeciwporażeniową przed
dotykiem pośrednim.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać określone treści z poradnika dotyczące bezpieczeństwa w pracy
z urzÄ…dzeniami elektrycznymi.
2) przeanalizować treść zdań decydując czy zdanie jest prawdziwe, czy fałszywe,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- zeszyt, przybory do pisania,
- literatura wskazana przez nauczyciela.
Ćwiczenie 2
Wpisz znaczenie poszczególnych znaków i symboli:
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować znaczenie symboli, krótko opisać czego dotyczą,
2) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- arkusz z zadaniem, przybory do pisania,
- literatura wskazana przez nauczyciela.
Ćwiczenie 3
Zakwalifikuj środki ochrony przeciwporażeniowej do odpowiedniej kategorii wstawiając
x w odpowiedniej kolumnie lub kolumnach:
Ochrona przed dotykiem Ochrona przed dotykiem
Środki ochrony przeciwporażeniowej
bezpośrednim pośrednim
umieszczenie urzÄ…dzenia w odpowiedniej
obudowie,
bezpiecznik z wkładką topikową,
bariera uniemożliwiająca dostęp do
urzÄ…dzenia,
zastosowanie wyłączników
różnicowoprądowych,
zastosowanie urządzeń ochronnych
przetężeniowych (nadmiarowoprądowych),
stosowanie dodatkowej izolacji,
stosowanie nieuziemionych połączeń
wyrównawczych miejscowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenia powinieneś:
1) przeanalizować wskazane środki ochrony przeciwporażeniowej,
2) zakwalifikować każdy z nich do odpowiedniej kategorii lub do obu kategorii,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- arkusz z zadaniem, przybory do pisania,
- literatura wskazana przez nauczyciela.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) omówić zagrożenia, które może spowodować promieniowanie widzialne?
2) scharakteryzować zagrożenia, jakie mogą wystąpić w pracy
z urzÄ…dzeniami elektrycznymi?
3) rozpoznać znaki informujące o grożącym niebezpieczeństwie?
4) określić skutki działania prądu na człowieka?
5) określić jakie parametry przepływającego prądu elektrycznego mają
wpływ na zagrożenie zdrowia i życia człowieka?
6) określić sposoby ochrony przeciwporażeniowej przed dotykiem
bezpośrednim i pośrednim?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.2. Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy
4.2.1. Materiał nauczania
Czynności ratownika podczas udzielania pierwszej pomocy
Jeżeli poszkodowany wymaga czynności podtrzymujących krążenie i oddychanie,
tamowania krwotoku lub ochrony uszkodzonego kręgosłupa  pierwszej pomocy powinny
udzielać tylko osoby przeszkolone w tym zakresie. W zależności od sytuacji, liczby rannych
oraz charakteru obrażeń powinno się wezwać odpowiednią pomoc: karetkę lub kilka karetek,
zespół reanimacyjny, straż pożarną, pogotowie energetyczne lub gazowe. Czynności
reanimacyjne należy kontynuować aż do czasu przybycia wezwanej ekipy pogotowia
ratunkowego.
Rys. 2. Fazy ratowania poszkodowanego po utracie przytomności [3, s. 41].
Porażenie prądem elektrycznym
Pierwsza pomoc polega na przerwaniu obwodu elektrycznego, najczęściej przez
wyciągnięcie wtyczki z gniazdka lub wykręcenie bezpiecznika. Gdy to nie jest możliwe,
ratownik oddziela porażonego od obwodu elektrycznego przez odciągnięcie za odzież. Sam
izoluje się od podłoża przy pomocy suchej deski lub suchej tkaniny, względnie innego
materiału izolacyjnego. Gdy oderwanie za odzież nie jest możliwe, dokonuje się oddzielenia
porażonego za pomocą suchej listwy drewnianej lub kija itp. Ratownik musi być zawsze
dokładnie izolowany. Nie wolno chwytać ratowanego przedmiotem przewodzącym
elektryczność lub gołymi rękami za ciało.
Po usunięciu porażonego z niebezpiecznego miejsca kontroluje się u niego oddech
i tętno. W przypadku utraty przytomności i przy zachowanym oddechu stosuje się tzw.
bezpieczne ułożenie na boku i przytrzymuje go, aby wskutek bezładnych ruchów nie doszło
do opadnięcia języka i zatkania wejścia do krtani. W razie zatrzymania oddechu stosuje się
sztuczne oddychanie, najlepiej metodą usta-usta, za pomocą maski ustno-gardłowej, zgodnie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
z zasadami obowiÄ…zujÄ…cymi przy prowadzeniu resuscytacji. W razie zatrzymania akcji serca
należy wykonać natychmiast zewnętrzny masaż serca.
W wypadku rozwijania się wstrząsu (szoku) rozpoczyna się postępowanie
przeciwwstrząsowe. Sprawdza się tętno na tętnicy szyjnej, stosuje się ułożenie zapewniające
tzw. autotransfuzję krwi przez uniesienie kończyn ku górze, powodujące przemieszczenie
krwi w kierunku serca i mózgu. Równocześnie chroni się chorego przed utratą ciepła,
uspokaja pobudzonego emocjonalnie. Zabrania siÄ™ palenia i picia alkoholu. Niewskazane jest
również posługiwanie się do ewakuacji przygodnym transportem, który może wywołać
dodatkowe urazy.
Nad stanem ogólnym czuwa się stosując kilkakrotne mierzenie częstości i miarowości
tętna. Jeżeli tętno jest namacalne i ciśnienie tętnicze utrzymuje się w granicach zbliżonych do
normalnego, szanse uratowania poszkodowanego są duże. Tymczasem należy wezwać
karetkę pogotowia ratunkowego i powiadomić, z jakim rodzajem porażenia ma się
do czynienia.
Porażenie prądem elektrycznym o wysokim napięciu
O wysokim napięciu mówimy, gdy wynosi powyżej 1000 woltów. Mamy z nim
do czynienia w razie uszkodzenia stacji transformatorowych i elektrowni. Zwykle sÄ… one
oznaczone tablicami ostrzegawczymi.
Niebezpieczne jest samo zbliżanie się do uszkodzonych przewodów będących pod
napięciem. Może bowiem powstać łuk elektryczny przez normalnie izolującą warstwę
powietrza. Prąd przepływa wtedy przez całe ciało. Dochodzi wówczas do powstania wysokiej
temperatury i rozległych oparzeń. Mogą również wystąpić wszystkie zaburzenia zachodzące
przy porażeniach prądem niskiego napięcia.
Szczególnie niebezpieczny jest tzw. przeskok napięcia bez bezpośredniego kontaktu
z linią działania prądu, łuk elektryczny może nawet przekroczyć odległość kilku metrów.
Ratownik powinien w takich przypadkach znajdować się 5 metrów od z
ródła zagrożenia.
Należy wówczas zastosować tzw. przerzutkę z drutu. Czynność tę powinien wykonywać
wezwany personel techniczny, powiadomiony o faktycznym stanie zagrożenia.
Pierwsza pomoc po odłączeniu od z
ródła prądu powinna polegać na wezwaniu karetki
pogotowia, najlepiej karetki reanimacyjnej ze specjalistą anestezjologiem. Następnie należy
sprawdzić, czy ratowany oddycha; jeśli nie, natychmiast rozpoczyna się sztuczne oddychanie,
najlepiej za pomocą maski ustno gardłowej. Jeżeli chory nie oddycha i nie ma wyczuwalnego
tętna, rozpoczyna się resuscytację (reanimację), zgodnie z założeniami przyjętymi dla
pierwszej pomocy.
Obrażenia wywołane prądem o niskim napięciu (poniżej 1000 V)
Z zagrożeniem porażeniem prądem o niskim napięciu mamy do czynienia
w urządzeniach gospodarstwa domowego, w przemyśle i w rzemiośle. Najczęściej występuje
przy prądzie zmiennym o napięciu 230 woltów i częstotliwości 50 herców, w urządzeniach
oświetleniowych oraz przy prądzie przewodowym w granicach 380 woltów i 50 herców
np. w silnikach elektrycznych.
Sieć elektryczna jest zwykle uziemiona i dotknięcie przewodu pod napięciem przez osobę
stojącą na ziemi powoduje przepływ prądu przez ciało. Proces ten można łatwo przerwać
za pomocą wyłącznika lub przez wyjęcie bezpiecznika.
Przepływ prądu niskiego napięcia przez ciało powoduje pobudzenie układu nerwowego
i mięśni. W mięśniach mogą wystąpić skurcze, które nie pozwalają na oderwanie się
od metalowego przewodu elektrycznego. Skurcze mięśni są często przyczyną upadku
i uszkodzeń mechanicznych ciała. Działanie prądu na serce może prowadzić do zaburzeń
rytmu, a nawet zatrzymania akcji serca. Szkodliwy wpływ na mózg i układ nerwowy może
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
powodować utratę przytomności i bezdech. Na skórze, w miejscu wejścia i wyjścia prądu na
zewnątrz, występują głębokie rany oparzeniowe.
Działanie prądu zmiennego o częstotliwości 50 herców na człowieka:
- przy natężeniu 0,7 0,9 mA przepływ prądu jest słabo wyczuwalny; zaczyna się
mrowienie, stopniowe drętwienie i przykurcz ręki, sukcesywnie przesuwający się ku
ramieniu,
- prąd o natężeniu 3,2 7,2 mA obserwujemy sztywnienie ręki, bolesne skurcze ramienia,
kłucie na całej powierzchni ręki; oderwanie się od elektrod jest ledwo możliwe; kobiety
są bardziej wrażliwe na ten rodzaj prądu i znoszą zwykle najwyżej prąd o natężeniu
7 mA, mężczyz
ni zaÅ› do 10 mA,
- prąd o natężeniu 7 18 mA obserwuje się skurcz barków; wypuszczenie elektrod jest
niemożliwe; przepływ takiego prądu człowiek wytrzymuje przez kilkanaście sekund,
powstają trudności w oddychaniu, wzmaga się ból i niemiarowość akcji serca, możliwe
jest jeszcze przywrócenie czynności serca, pojawia się utrata przytomności, rażony
umiera, jeżeli nie nastąpi przerwanie dopływu prądu i nie otrzyma on natychmiast
pomocy doraz
nej,
- przy przepływie prądu o natężeniu 50 70 mA, następuje migotanie komór serca, utrata
przytomności i zgon, obserwuje się ślady lekkiego oparzenia ciała.
Oparzenia
W przypadkach oparzeń należy w pierwszej kolejności ugasić płonące ubranie wszelkimi
dostępnymi środkami (gaśnicą, płaszczem lub wodą). Miejsca oparzone należy oziębić wodą
bieżącą, chłodną wodą, nakładając mokre kompresy lub umieszczając poparzonego w wannie.
Schłodzenie miejsca poparzenia przez 20 do 30 min ogranicza rozległość i głębokość oparzeń.
Przy oparzeniach chemicznych (kwasami) postępujemy podobnie. Po oparzeniu prądem
elektrycznym poszkodowany wymaga dodatkowej obserwacji kardiologicznej, nawet gdy rana
nie wymaga pomocy lekarskiej. Przy oparzeniach kończyn należy koniecznie zdjąć
poszkodowanemu obrączki, pierścionki i bransoletki. Nie wolno zdejmować części ubrania
przylegających bezpośrednio do miejsca oparzonego. Powstałą ranę zabezpiecza się  po jej
wcześniejszym oziębieniu  opatrunkiem jałowym, kompresem lub czystym prześcieradłem.
W przypadkach, gdy doszło do:
oparzenia głębokiego, z martwicą skóry;
oparzenia twarzy, dłoni, stóp lub krocza;
zachłyśnięcia się dymem lub płomieniem;
poparzenia powyżej 15% powierzchni ciała;
niezbędna jest pomoc lekarska.
Zranienia
Jeżeli dochodzi do utraty części ciała (najczęściej palca lub kończyny), należy opatrzyć
pozostałe rany i zatamować miejsce krwawienia, a odciętą część zabezpieczyć w worku foliowym
(umieszczonym w wodzie z lodem) lub w suchym opatrunku do czasu przyjazdu pogotowia.
Zranienia należy przede wszystkim chronić przed infekcją. Brud z ran powierzchniowych usuwa
się wodą lub wodą utlenioną. Głębokie rany wymagają bezwzględnie interwencji lekarskiej,
a pierwsza pomoc polega na zawinięciu rany opatrunkiem na czas transportu.
Nie usuwamy z rany tkwiących w niej ciał obcych. Nawet w przypadku niewielkich ran
zabrudzonych kurzem, błotem lub ziemią, należy zgłosić się do przychodni chirurgicznej celem
zabezpieczenia przeciwtężcowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Choremu z ciężkimi urazami jamy brzusznej nie należy podawać napojów, a jedynie zwilżyć
wargi. Gdy poszkodowany, oczekując na pomoc, przebywa w chłodnym miejscu, powinno się go
okryć kocem lub płaszczem.
Zatrucia
Zagrożenie dla ludzkiego zdrowia z powodu swej toksyczności stanowią przeważnie rozmaite
substancje gazowe lub ciekłe, używane głównie do celów technologicznych albo będące
produktem ubocznym reakcji chemicznych zachodzÄ…cych w zwiÄ…zku z wykonywanymi pracami.
Do zatruć dochodzi najczęściej przez:
wdychanie oparów tych substancji,
omyłkowe spożycie,
kontakt ze skórą i błonami śluzowymi.
Szkodliwość paliw i rozpuszczalników dla dróg oddechowych jest tym większa, im bardziej
sÄ… one lotne w temperaturze pokojowej. Dlatego najgroz
niejsze są benzyny ekstrakcyjne używane
jako rozpuszczalniki, następnie benzyny silnikowe (także bezołowiowe), a w dalszej kolejności
nafta, oleje napędowe, opałowe i smarne.
Objawami ostrego zatrucia organizmu są typowe następstwa porażenia centralnego układu
nerwowego, takie jak:
bóle głowy,
oszołomienie,
drgawki,
utrata przytomności.
Pierwsza pomoc przy ostrych zatruciach polega na wygodnym ułożeniu poszkodowanego
w pomieszczeniu o nieskażonym powietrzu i wezwaniu szybkiej pomocy lekarskiej. Właściwy
ratunek może być prowadzony wyłącznie w odpowiednio wyposażonych placówkach służby
zdrowia, ponieważ polega on na:
płukaniu układu oddechowego,
zabiegach ułatwiających prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego,
terapii neutralizujÄ…cej toksyny w organizmie.
Oprócz ostrych pojawiają się też zatrucia przewlekłe, będące konsekwencją długotrwałego
narażenia na kontakt z substancjami toksycznymi o stosunkowo niewielkim stężeniu.
Charakterystycznymi ich objawami sÄ…:
zaczerwienienie lub obrzęki błon śluzowych,
kaszel, duszności i inne zaburzenia oddychania,
bóle głowy, senność i zaburzenia pracy serca.
Zabezpieczenie miejsca wypadku
Miejsce wypadku należy zabezpieczyć do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku
w sposób wykluczający:
 dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,
 uruchomienie bez koniecznej potrzeby urządzeń, które w związku z wypadkiem zostały
wstrzymane,
 dokonywanie zmiany ich położenia, jak również zmiany położenia innych przedmiotów,
które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.
Telefony alarmowe
W przypadku pojawienia się zagrożenia należy zawiadomić odpowiednie służby ratownicze:
- 999  pogotowie ratunkowe,
- 998  straż pożarna,
- 997  policja,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
- 112  służby zintegrowane (System Ratownictwa Zintegrowanego  tylko z telefonów
komórkowych).
Dzwoniąc należy podać dokładną informację o miejscu i okolicznościach wypadku, a także
ilości osób poszkodowanych.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie czynności powinien wykonać kolejno ratownik?
2. Co to jest: zatrucie, zranienie, oparzenie?
3. Jakie sÄ… objawy ostrego zatrucia?
4. Co należy zrobić, aby zabezpieczyć miejsce wypadku?
5. Kiedy przy oparzeniach niezbędna jest pomoc lekarza?
6. W jakich przypadkach pierwszej pomocy powinny udzielać tylko osoby do tego
przeszkolone?
7. Jak należy postępować z ciałami obcymi w ranach?
8. Na jakie niebezpieczeństwo narażony jest człowiek w przypadku porażenia prądem
o wysokim napięciu?
9. Na jakie niebezpieczeństwo narażony jest człowiek w przypadku porażenia prądem
o niskim napięciu?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wpisz do tabeli wymienione poniżej fazy ratowania poszkodowanego w przypadku
omdlenia w odpowiedniej kolejności (wybierz właściwe).
Sprawdzanie czynności serca, zewnętrzny masaż serca, masaż wykonywany równocześnie ze
sztucznym oddychaniem, kontrola tętna, sztuczne oddychanie, przywracanie drożności układu
oddechowego
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokładnie przeczytać nazwy wszystkich faz,
2) przeanalizować ich treść decydując, w jakiej kolejności powinny być wykonywane,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- literatura wskazana przez nauczyciela,
- materiały i przybory do pisania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj objawy zatrucia, zranienia, oparzenia. Przypnij kartki z objawami
w odpowiednich rubrykach tabeli. Niektóre z nich można przypiąć do więcej niż jednej
rubryki.
Zatrucie Zranienie Oparzenie
Martwica skóry, wymioty, widoczna rana szarpana, uszkodzenie błon śluzowych, ból
głowy, oszołomienie, drgawki, utrata przytomności, widoczna rana cięta, biegunka,
zaczerwienienie błon śluzowych, bladość, obrzęki błon śluzowych, kaszel, krwawienie,
duszności, zaburzenia oddychania, senność, zaburzenia pracy serca, ból brzucha, drętwienie
kończyn.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokładnie przeczytać wszystkie wymienione objawy,
2) przeanalizować je decydując, jakiego przypadku dotyczą,
3) przypiąć kartkę z objawem w odpowiedniej kolumnie lub kolumnach na tablicy,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- plansza z tabelÄ…,
- kartki z wypisanymi objawami chorobowymi,
- pinezki, przybory do pisania,
- literatura wskazana przez nauczyciela.
Ćwiczenie 3
Połącz początek zdania z jego końcem tak, aby stanowiły sensowną całość.
Przy oparzeniu prądem elektrycznym & zdjąć poszkodowanemu obrączki,
należy& pierścionki i bransoletki.
Przy oparzeniach nie należy& & zgłosić się do przychodni chirurgicznej
celem zabezpieczenia przeciwtężcowego.
Jeżeli doszło do poparzenia powyżej & zdejmować części ubrania przylegających
15% powierzchni ciała należy& bezpośrednio do miejsca oparzonego.
Przy oparzeniach kończyn należy& & dodatkowo zapewnić poszkodowanemu
opiekÄ™ kardiologicznÄ….
Jeżeli doszło do utraty części ciała & okryć go kocem lub płaszczem.
należy&
W przypadku zabrudzenia rany & ułożyć poszkodowanego wygodnie
kurzem, błotem lub ziemią, należy& w pomieszczeniu o nieskażonym powietrzu.
Jeżeli poszkodowany, oczekując & zwrócić się o pomoc do lekarza.
na pomoc przebywa w chłodnym
miejscu, należy&
Przy ostrym zatruciu w oczekiwaniu & odciętą część zabezpieczyć w worku
na pomoc lekarską, należy& foliowym lub suchym opatrunku do czasu
przyjazdu pogotowia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokładnie przeczytać wszystkie części zdań,
2) przeanalizować je decydując, które z nich powinny się łączyć,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- treść zadania dla każdego ucznia,
- poradnik dla ucznia,
- literatura wskazana przez nauczyciela,
- materiały i przybory do pisania.
Ćwiczenie 4
Uzupełnij teksty odpowiednimi słowami. W każdą lukę należy wpisać tylko jedno słowo.
Miejsce wypadku należy zabezpieczyć do czasu ustalenia okoliczności i & & & & & .
wypadku, w taki sposób, by wykluczyć: dopuszczenie do miejsca & & & & .. osób
niepowołanych, uruchomienie bez koniecznej potrzeby & & & & & ., które w związku
z wypadkiem zostały wstrzymane, dokonywanie zmiany ich położenia, jak również zmiany
położenia innych przedmiotów, które & & & & & .. wypadek lub pozwalają odtworzyć jego
& & & & ..
Jeżeli poszkodowany wymaga czynności & & & & & & krążenie i oddychanie,
tamowania & & & & & & .. lub ochrony uszkodzonego kręgosłupa  pierwszej pomocy
powinny udzielać tylko osoby & & & & & & . w tym zakresie. W zależności od sytuacji,
& & & & rannych oraz charakteru & & & & .. powinno się wezwać odpowiednią pomoc:
karetkę lub kilka karetek, zespół reanimacyjny, straż & & & & ., pogotowie energetyczne lub
& & & & .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokładnie przeczytać cały tekst,
2) przeanalizować je decydując, jakie słowa należy wpisać w luki,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- literatura wskazana przez nauczyciela,
- materiały i przybory do pisania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować objawy zatrucia?
2) omówić sposób udzielania pierwszej pomocy w przypadku zranienia?
3) omówić fazy ratowania poszkodowanego po utracie przytomności?
4) prawidłowo zabezpieczyć miejsce wypadku?
5) wyjaśnić, w jakich przypadkach niezbędna jest pomoc lekarska?
6) udzielić pomocy osobie porażonej prądem elektrycznym o niskim napięciu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.3. Ochrona przeciwpożarowa
4.3.1. Materiał nauczania
Pożar jest to niekontrolowany proces spalania odbywający się poza paleniskiem.
W miejscach zamieszkania, pracy i zgromadzeń publicznych stanowi poważne zagrożenie
dla ludzkiego zdrowia i życia.
Najważniejsze przyczyny powstawania pożarów w zakładach pracy:
- wady konstrukcyjne urządzeń technicznych;
- niewłaściwe użytkowanie urządzeń mechanicznych i elektrycznych;
- niewłaściwe przechowywanie i zabezpieczenie materiałów łatwo palnych i wybuchowych;
- wyładowania atmosferyczne;
- elektryczność statyczna;
- wybuchy gazów skroplonych lub sprężonych, materiałów pirotechnicznych, pyłów oraz
oparów cieczy łatwo palnych;
- samozapalenie składowanych paliw, chemikaliów i odpadów,
- brak ładu i porządku na i wokół stanowiska pracy i w pomieszczeniach pracy.
Urządzenia i instalacje elektryczne w obszarach zagrożonych pożarem
Wszystkie urządzenia technologiczne, w których mogą występować zjawiska
elektryczności statycznej muszą być uziemione. W obszarach zagrożonych pożarem zabrania
siÄ™ instalowania:
- transformatorów i kondensatorów elektroenergetycznych,
- stanowisk ładowania akumulatorów.
Zainstalowane urządzenia i instalacje elektryczne nie mogą stwarzać zagrożenia
pożarowego dla znajdujących się w obiekcie ludzi i zwierząt oraz muszą spełniać wymagania
zgodnie z normami. Jeżeli urządzenia mogą stworzyć zagrożenie pożarowe, to powinny być:
- montowane na materiałach odpornych na działanie wysokich temperatur lub odgrodzone
materiałami odpornymi na wysokie temperatury,
- montowane tak, aby możliwe było rozpraszanie się ciepła w bezpiecznej odległości
od materiałów narażonych na szkodliwe efekty cieplne.
Urządzenie przyłączone na stałe, które podczas normalnej pracy może powodować
powstanie łuku elektrycznego lub iskrzenia powinno być:
- całkowicie osłonięte materiałem odpornym na działanie łuku elektrycznego,
- odgrodzone materiałem odpornym na działanie łuku elektrycznego,
- lub montowane w taki sposób, aby możliwe było zgaśnięcie łuku w bezpiecznej
odległości od elementów, w których łuk mógłby spowodować szkodliwe efekty cieplne.
Sposoby walki z pożarami
Znane są dwa sposoby walki z pożarami, pierwszy z nich to tzw. obrona czynna,
stosowana wówczas, gdy walczymy już z powstałym ogniem, drugi natomiast to obrona
bierna, gdy czynimy wszystko, aby nie dopuścić do powstania pożaru. Przy obronie czynnej
powinny być spełnione następujące warunki:
- plan i wymiary budynku powinny umożliwiać szybką ewakuację ludzi w razie pożaru,
- urządzenia gaśnicze (gaśnice, skrzynki z piaskiem, hydranty) powinny być odpowiednio
rozmieszczone, tj. w pobliżu miejsc, w których pożar jest prawdopodobny oraz w pobliżu
wyjść,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
- instalacje alarmowe powinny być tak rozmieszczone, aby umożliwiały jak
najwcześniejsze zawiadomienie o wybuchu pożaru,
- rozplanowanie budynków i ich otoczenia powinno być takie, aby umożliwiać straży
pożarnej dojazd i gaszenie pożaru.
W zakładach przemysłowych o dużym zagrożeniu pożarowym zakłada się specjalne
instalacje gaśnicze, np. tryskacze uruchamiane ręcznie lub działające automatycznie.
Instalacje automatyczne zaczynają działać pod wpływem wzrostu temperatury.
Typy pożarów
A  spalaniu ulegają ciała stałe pochodzenia organicznego (paliwa stałe, drewno, papier,
tkaniny itp.),
B  ogień obejmuje ciecze palne lub substancje stałe przechodzące w stan płynny pod wpływem
wysokiej temperatury (paliwa ciekłe, alkohole, oleje, smary, materiały bitumiczne itp.),
C  płoną gazy palne (acetylen, metan, propan butan, wodór, gaz koksowniczy lub ziemny),
D  zapaleniu uległy metale lekkie (magnez, sód, potas),
Podział ten ma istotne znaczenie przy wyborze odpowiedniego rodzaju środków
gaśniczych.
Pożary typu A można gasić wodą lub pianą tworzona przez zmieszanie wody
z substancją pianotwórczą, ponieważ środki te nie dopuszczają tlenu do pokrytych nimi
przedmiotów i obniżają temperaturę palącego się materiału. Wyjątkiem są sytuacje, gdy
ogniem objęte są urządzenia elektryczne pod napięciem lub palące się materiały wchodzące
z wodą w reakcje chemiczne, którym towarzyszy wydzielanie się wodoru lub tlenu
podtrzymujÄ…cego palenie.
W takich przypadkach, jak również przy gaszeniu pożarów typu B, konieczne jest
stosowanie dwutlenku węgla. Jako gaz cięższy od powietrza wypełnia on szczelnie przestrzeń
objętego pożarem pomieszczenia poczynając od dolnych jego partii, co prowadzi w efekcie
do obniżenia stężenia tlenu w powietrzu. W przeciwieństwie do wody i piany  dwutlenek
węgla nie przewodzi elektryczności. Izoluje też przed dostępem tlenu palące się substancje
płynne, podczas gdy woda i piana powodują wypieranie lżejszych od wody palących się
płynów na powierzchnię środka gaśniczego.
Przy gaszeniu pożarów C należy przede wszystkim odciąć dopływ paliwa gazowego.
Jeżeli jest to niemożliwe, stosuje się specjalne środki i techniki gaszenia dostępne
zawodowym strażom pożarnym.
Pożary typu D oraz palące się instalacje i urządzenia elektryczne pod napięciem gasi się
przy pomocy specjalnych proszków gaśniczych.
Wszystkie wymienione środki gaśnicze stosowane są przy pomocy urządzeń zwanych
gaśnicami. Na każdej dopuszczonej do użytku gaśnicy umieszczony jest dobrze widoczny
napis informujący o rodzaju środka gaśniczego i typie pożaru, przy którym gaśnica może być
stosowana. Gaśnice dopuszczone do gaszenia urządzeń elektrycznych pod napięciem
oznaczone sÄ… dodatkowo literÄ… E.
Rodzaje sprzętu przeciwpożarowego
Gaśnice proszkowe
z wewnętrznym ładunkiem zasilającym CO2, dozowanie środka gaśniczego przez zawór
lub prÄ…downicÄ™ proszkowÄ…,
pod stałym ciśnieniem, z zaworem dozującym, wyposażonym we wskaz
nik ciśnienia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Rys. 3. Gaśnice proszkowe [9]
Zastosowany w gaśnicach proszek gaśniczy BC lub ABC oraz różne wersje pojemności
zbiorników pozwalają na szeroki zakres ich zastosowania. Są szczególnie zalecane
do zabezpieczania przeciwpożarowego różnych typów samochodów, garaży, biur, mieszkań,
warsztatów, magazynów, hal przemysłowych, zakładów energetycznych i chemicznych,
budynków administracji państwowej, służby zdrowia, oświaty, nauki, kultury itp.
Gaśnice śniegowe
Rys. 4. Gaśnice śniegowe [9]
Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy BC oraz pożarów instalacji i urządzeń
elektrycznych znajdujących się pod napięciem. Wykonane na bazie butli wysokociśnieniowych
zawierajÄ…cych CO2. Zalecane do stosowania w energetyce, lakierniach, magazynach, stacjach
benzynowych i halach przemysłowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Gaśnice i agregaty pianowe
Rys. 5. Gaśnice i agregaty pianowe [9]
Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy AB. Zalecane do stosowania w przemyśle
petrochemicznym, drzewnym, na stacjach paliw, w magazynach cieczy Å‚atwopalnych, bazach
transportowych, zabudowaniach rolniczych.
Agregaty gaśnicze
Rys. 6. Agregaty gaśnicze [9]
Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy BC lub ABC (w zależności od stosowanego
proszku). Znajdują szczególne zastosowanie jako uzupełnienie sprzętu w akcjach ratowniczych
straży pożarnych, kolumn transportowych, jako zabezpieczenie lotnisk, w rafineriach oraz innych
dużych zakładach przemysłowych.
Samoczynne urządzenia gaśnicze
Rys. 7. Samoczynne urządzenia gaśnicze [9]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy ABC. Zalecane do stosowania
w pomieszczeniach zamkniętych, takich jak: magazyny farb, olejów, materiałów
łatwopalnych, rozdzielnie elektryczne itp., w których nie przewiduje się stałej obsługi. SUG
(samoczynne urządzenia gaśnicze) są wyposażone w samoczynny zawór ampułkowy, który
może być uruchamiany impulsem elektrycznym przesyłanym z automatycznej centrali
alarmowej lub w wyniku przekroczenia określonej temperatury w pomieszczeniach.
W sąsiedztwie delikatnych urządzeń elektronicznych nie można użyć gaśnic wodnych,
pianowych czy proszkowych. Jedyną bezpieczną dla serwerów i innych urządzeń elektronicznych
metodą tłumienia ognia jest zastosowanie odpowiednich gazów technicznych. Najczęściej
stosowane sÄ… dwie mieszanki:
- argonit  mieszanina naturalnych gazów: azotu i argonu (po 50%), powoduje spadek
ilości tlenu w pomieszczeniu do poziomu ok. 15%. Tlen w tym stężeniu nie podtrzymuje
procesu palenia, umożliwia jednak oddychanie.
- FM200  jest bezwonnym i nietoksycznym gazem otrzymywanym sztucznie (pochodna
halonu). FM200 nie tylko ogranicza ilość tlenu w powietrzu, lecz powstrzymuje także
proces palenia na poziomie czÄ…steczkowym.
Oba gazy różnią się przede wszystkim czasem, po jakim osiągają efekt tłumienia ognia.
Argonit potrzebuje ok. 90 s, natomiast FM200  ok. 10 s FM200 wymaga mniej butli, jest
jednak droższy od argonitu.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.
1. Jakie są główne przyczyny powstawania pożarów?
2. W jaki sposób powinny być montowane urządzenia elektryczne mogące stworzyć
zagrożenie pożarowe?
3. Jak należy zabezpieczyć urządzenia wytwarzające podczas pracy łuk elektryczny?
4. Jakie warunki muszą być spełnione, aby obrona czynna przed pożarem była skuteczna?
5. Jakie rozróżniamy typy pożarów?
6. Do jakich typów pożarów używane są gaśnice pianowe, proszkowe, śniegowe?
7. Za pomocą jakich środków można bezpiecznie gasić pożary delikatnych urządzeń
elektronicznych?
8. Jakiego sprzętu gaśniczego można używać do gaszenia urządzeń pod napięciem?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz sprzęt i środki gaśnicze w zależności od rodzaju pożaru.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcjami przeciwpożarowymi oraz instrukcjami stosowania sprzętu
i środków gaśniczych,
2) zidentyfikować rodzaj pożaru,
3) zanotować możliwe do zastosowania środki gaśnicze,
4) krótko je scharakteryzować.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcje przeciwpożarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
- literatura wskazana przez nauczyciela,
- materiały i przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
Wykonaj symulację polegającą na zastosowaniu podręcznego sprzętu i środków
gaśniczych do gaszenia pożaru.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wybrać odpowiedni sprzęt lub środek gaśniczy do określonego typu pożaru,
2) omówić sposób użycia danego sprzętu lub środka gaśniczego,
3) omówić najczęściej popełniane błędy przy stosowaniu ww. środków.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- sprzęt i środki gaśnicze,
- instrukcje przeciwpożarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,
- literatura wskazana przez nauczyciela.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie  pożar ?
2) wymienić główne przyczyny pożarów?
3) omówić rodzaje środków gaśniczych?
4) wyjaśnić sposób posługiwania się gaśnicą proszkową, śniegową,
pianowÄ…?
5) omówić metody gaszenia delikatnych urządzeń elektronicznych?
6) wyjaśnić działanie samoczynnych urządzeń gaśniczych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.4. Organizacja stanowiska pracy
4.4.1. Materiał nauczania
Stanowisko pracy powinno być zorganizowane zgodnie z zasadami ergonomii.
Ergonomia określana jest jako nauka, zajmująca się przystosowaniem narzędzi, maszyn,
środowiska i warunków pracy do anatomicznych i psychofizycznych cech człowieka,
zapewniajÄ…c sprawne, wydajne i bezpieczne wykonywanie przez niego pracy, przy
stosunkowo niskim koszcie biologicznym.
W niektórych definicjach ergonomię określa się jako wiedzę charakteryzująca
możliwości człowieka, potrzebną, do prawidłowego projektowania narzędzi, maszyn,
systemów pracy i środowiska, zapewniającego bezpieczną i efektywną pracę.
Ergonomiczna optymalizacja warunków pracy jest stosowana we wszystkich gałęziach
przemysłu, handlu, komunikacji, w pracy biurowej, a także np. w gospodarstwie domowym.
Coraz powszechniejszą jest świadomość projektantów i pracodawców, że człowiek będzie
w stanie osiągać dużą wydajność pracy pod warunkiem harmonijnego współdziałania
z technicznymi środkami pracy oraz środowiskiem. Jest to możliwe tylko wtedy, gdy praca
i środki do jej wykonania są zaprojektowane na miarę psychospołecznych możliwości
człowieka, co jest celem ergonomii.
Zasady utworzenia stanowiska pracy, służącego wytwarzaniu bądz
serwisowaniu
urządzeń elektronicznych, w których wykorzystywane są różne technologie montażu
Po pierwsze należy dobrać stół pozwalający zorganizować przestrzeń zgodnie
z charakterem zadań, rozmieścić i zainstalować narzędzia, przyrządy, mierniki, akcesoria,
materiały, części i dokumentację. Na fotografii znajduje się przykład stołu przeznaczonego do
montażu elektronicznego z regulowanym blatem oraz oświetleniem. Do stołu należy dobrać
odpowiednie krzesło.
Rys. 8. Przykład stanowiska pracy dla montera elektronika [7]
Z niektórymi procesami technologicznymi związane są szczególne zagrożenia, np.
podczas lutowania wydzielają się dymy i opary o właściwościach szkodliwych dla zdrowia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Wykazują one także negatywny wpływ na urządzenia i narzędzia, jak choćby przyspieszają
korozję styków w przełącznikach mierników lub w przekaz
nikach.
Na stanowiskach, gdzie dokonuje się montażu lub demontażu elementów i układów
elektronicznych, należy zapewnić skuteczne usuwanie dymów i oparów z pola roboczego
oraz ciągłe odfiltrowywanie stałych i gazowych zanieczyszczeń powietrza. W zależności od
potrzeb, wynikających ze skali procesu (czas lutowania, gabaryty obwodów, rodzaj użytych
urządzeń lub systemów do montażu/demontażu, liczba stanowisk), dobiera się urządzenie
bÄ…dz
system pochłaniająco-filtrujący.
Rys. 9. System pochłaniająco-filtrujący [8]
Ważnym zagadnieniem, wymagającym starannego doboru środków, jest ochrona
antystatyczna. Zasadniczo wszystkie meble, narzędzia i akcesoria przewidziane do
zastosowań w produkcji i serwisowaniu współczesnych urządzeń elektronicznych, powinny
uwzględniać warunki bezpieczeństwa. Jeżeli jednak są niewystarczające, konieczne jest
uzupełnienie wyposażenia stanowiska pracy o maty antystatyczne, płytki i wykładziny
rozpraszające czy przewodzące, jonizatory, a także akcesoria dla operatorów, jak opaski na
nadgarstki, opaski na obuwie, odzież antystatyczna.
Zasady pracy podczas lutowania
Przed rozpoczęciem lutowania należy:
1. Zapoznać się z dokumentacją, wysłuchać poleceń i instruktażu zawodowego nauczyciela.
2. Przygotować niezbędne pomoce warsztatowe i narzędzia pracy.
3. Przygotować odpowiednio stanowisko pracy do realizacji zadania (podtrzymki, uchwyty,
oświetlenie stanowiskowe).
4. Sprawdzić wizualnie jakość przewodów zasilających oraz ochrony przeciwporażeniowej.
5. Sprawdzić stan wentylacji, aby unikać wdychania dymu, par wydzielających się podczas
procesu lutowania, trawienia.
6. Znać i przestrzegać zasady dotyczące zabezpieczenia się przed porażeniem prądem
elektrycznym, a w szczególności:
- właściwy sposób zasilania i ochrony przeciwporażeniowej,
- niedotykania rękami głównych przewodów prądowych i innych elementów,
będących pod napięciem.
7. W przypadku stosowania do pracy środków chemicznych (trawiących, czyszczących)
postępować zgodnie z instrukcjami użytkowania.
Podczas lutowania należy:
1. Właściwie ustawić lutowany przedmiot.
2. Ustawiać detale do lutowania w taki sposób, aby uniemożliwić ich przemieszczenie się.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
3. Włączyć indywidualny system pochłaniająco-filtrujący (jeżeli taki jest założony), aby
wyziewy gazowe były usuwane ze stanowiska.
4. Usunąć materiały łatwopalne i wybuchowe ze stanowiska.
5. Używać tylko właściwych, nie uszkodzonych i nie zaoliwionych narzędzi.
6. Trawienie styków do lutowania powinno odbywać się z zachowaniem środków
ostrożności z zastosowaniem okularów ochronnych i rękawic.
7. Lutownicę odkładać na specjalny przyrząd (podtrzymkę).
Postępowanie w sytuacjach awaryjnych
1. W przypadku polania odzieży środkiem trawiącym zdjąć odzież i ponownie założyć po
wypraniu.
2. W przypadku polania ciała natychmiast neutralizować przy pomocy wody, najlepiej
roztworem zasadowym.
3. W przypadku przedostania się środka trawiącego do oka przepłukać wodą.
Zasady utworzenia stanowiska pracy na przykładzie stanowiska komputerowego
Przestrzenne warunki pracy, inaczej organizacja stanowiska pracy ma duży wpływ na
zdrowie osoby pracującej na stanowisku np. komputerowym. Przez warunki te rozumieć
należy parametry pomieszczenia, w którym odbywa się praca, parametry mebli (biurka,
krzesła), oświetlenie miejsca pracy, a także odpowiednie przerwy w pracy i ćwiczenia
fizyczne-relaksacyjne i wzmacniające organizm. Nieprawidłowości w tym zakresie (w tym
promieniowanie) po pewnym czasie mogą powodować u pracownika różne schorzenia.
Objawy mogą być następujące:
 zmęczenie wzroku, a przede wszystkim pieczenie oczu,
 nieostrość widzenia,
 zmiany percepcji barw,
 bóle mięśni i stawów,
 sztywność (bolesność) nadgarstków,
 ból i sztywność karku i ramion,
 drętwienie i skurcze rąk,
 bóle kręgosłupa,
 bóle bioder, mięśni nóg,
 niepokój i nerwowość,
 znużenie,
 osłabienie,
 pieczenie skóry.
Czynnikami wpływającymi na warunki pracy, wydajność i samopoczucie pracowników są:
1. Mikroklimat pomieszczenia i temperatura  w pomieszczeniach pracy powinna
wynosić w okresie zimowym 20 24 stopni Celsjusza, a w okresie letnim 23 26 stopni.
Wskazane jest, aby pomieszczenia były wyposażone w klimatyzację, przy jej braku
pomieszczenia powinny być wietrzone co 3 4 godziny, zwłaszcza w okresie grzewczym.
Należy przy tym unikać powstawania przeciągów.
2. Wilgotność powietrza  najlepiej jeśli wilgotność w pomieszczeniu przekracza 50%,
gdyż zapobiega to powstawaniu nadmiernego pola elektrostatycznego w pobliżu
komputera. Wilgotność w pomieszczeniach z centralnym ogrzewaniem spada w okresie
zimowym, należy wtedy zadbać o zwiększenie wilgotności powietrza przez założenie
odpowiednich parowników.
3. Pomieszczenia  najlepiej jeśli okna pomieszczenia skierowane są w stronę północną.
W pomieszczeniach, w których okna skierowane są w innych kierunkach wskazane jest
instalowanie żaluzji na oknach. Za pomocą żaluzji, rolet lub zasłon zapobiegamy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
nadmiernemu nagrzewaniu się pomieszczeń i urządzeń, a jednocześnie eliminujemy
olśnienia i odbicia pochodzące od jaskrawych płaszczyzn okien.
4. Oświetlenie  poziom i natężenie oświetlenia jest uregulowane przez Polskie Normy:
PN 84/E 02033  Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym . Najkorzystniejsze jest
oświetlenie w przedziale od 300 lx do 700 lx, równomierność oświetlenia > 0,65.
Na klawiaturze komputera średnie natężenie oświetlenia powinno wynosić 500 lx.
Wszelkie z
ródła światła emitujące oświetlenie silniejsze od monitora powinny być
usunięte z pola widzenia pracującego. Powinno być stosowane oświetlenie ogólne, bez
doświetlania oświetleniem miejscowym ze względu na powstawanie zjawiska olśnienia.
Właściwości monitora komputera, a zwłaszcza odpowiednie nasycenia barwy
i kontrastu, powinno być odpowiedni wyregulowane. Najłagodniej działa na oczy czarne
pismo na jasnym tle. Kolorowe barwy niejednakowo załamują się na soczewce oka i oko
musi się dostosowywać. Lepiej więc pisać ciemnymi literami na jasnym tle. Zmiany
kontrastu powodują szybkie męczenie się oczu.
5. Ustawienia monitora  przy odległości oczu od monitora wynoszącej około 60 cm,
wysokość wielkich liter i wersalików powinna wynosić, co najmniej 5,5 mm. Do pracy
powinno się używać minimum 12 punktów. Zgodnie z polskim ustawodawstwem praca
przy monitorach ekranowych jest zaliczana do prac uciążliwych. Na jedno stanowisko
pracy przy monitorze ekranowym powinno przypadać 6 m2 powierzchni pokoju
o wysokości najmniej 3,3 m. Jeżeli w pomieszczeniu znajduje się więcej niż jeden
komputer, poszczególne stanowiska pracy powinny być tak rozmieszczone, by minimalna
odległość między sąsiednimi, monitorami wynosiła 60 cm, a odległość pomiędzy tyłem
monitora a głową sąsiedniego pracownika wynosiła co najmniej 80 cm. Stanowiska pracy
muszą być usytuowane w taki sposób, by zapewniały każdemu pracownikowi swobodny
dostęp do stanowiska pracy.
6. Podłoga  powinna być gładka, pokryta wykładziną antyelektrostatyczną, bez szczelin.
Postawa przy pracy
Pracując przy komputerze należy:
- trzymać głowę prosto, by szyja nie była wygięta,
- opierać plecy o oparcie krzesła, a łokcie na poręczach fotela, gdyż nie obciąża to
dodatkowo pleców,
- regulować oparcie i wysokość fotela, klawiaturę ustawić nisko, aby nie powodować
zginania rÄ…k w nadgarstkach,
- po każdej godzinie pracy z komputerem robić przerwę.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czym zajmuje siÄ™ ergonomia?
2. Jakie zagrożenia występują na stanowisku pracy montera elektronika?
3. Co rozumiemy przez przestrzenne warunki pracy?
4. Jakie mogą być objawy związane z nieprawidłową organizacją stanowiska pracy?
5. Jakie czynniki wpływają na wydajność pracy i samopoczucie pracowników?
6. Jak powinien być ustawiony monitor?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wybierz, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe:
Zadanie: prawda fałsz
Temperatura w pomieszczeniach pracy powinna wynosić w okresie
zimowym 20 24 stopni Celsjusza.
W celu usuwania dymów i oparów podczas prac montażowych stosuje
się urządzenia filtrująco-pochłaniające.
Wilgotność powietrza ma wpływ na powstawanie nadmiernego pola
elektrostatycznego w pobliżu komputera.
Zgodnie z Polską normą najkorzystniejsze jest oświetlenie
w przedziale od 800 lx do 1000 lx.
Płytki i wykładziny rozpraszające lub przewodzące, jonizatory, są
dodatkowym wyposażeniem pozwalającym zapewnić ochronę
antystatycznÄ….
Zmiany kontrastu powodują szybkie męczenie się oczu.
Żaluzje, rolety lub zasłony zapobiegają nadmiernemu nagrzewaniu się
pomieszczeń i urządzeń.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokładnie przeczytać zdania,
2) przeanalizować ich treść decydując czy zdanie jest prawdziwe czy fałszywe,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- literatura wskazana przez nauczyciela,
- materiały i przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
Znajdz
i popraw błędy w zdaniach. Podkreśl wyraz lub zwrot użyty błędnie, a we
wskazanym miejscu wpisz jakim wyrazem lub zwrotem należy go zastąpić. Każde zdanie
zawiera dokładnie jeden błąd.
1. Dodatkowym zabezpieczeniem przed dymami i oparami
wydzielajÄ…cymi siÄ™ podczas lutowania sÄ… opaski na & & & & & & & & &
nadgarstki, opaski na obuwie, odzież antystatyczna.
2. Na blacie biurka powinny mieścić się klawiatura, jednostka
centralna i monitor, a także przestrzeń na swobodne oparcie & & & & & & & & &
dłoni.
3. Jasny, gładki blat ogranicza możliwość powstawania olśnień. & & & & & & & & & .
4. Odległość użytkownika od ekranu powinna wynosić około
dwadzieścia centymetrów. & & & & & & & & & .
5. Monitor powinien być ustawiony powyżej linii wzroku
patrzÄ…cego. & & & & & & & & & .
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
6. Krzesło powinno mieć regulację wysokości siedziska, kąta
ustawienia siedziska i wysokości oparcia. & & & & & & & & & .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokładnie przeczytać zdania,
2) przeanalizować ich treść decydując, w którym miejscu znajduje się błąd,
3) zadecydować w jaki sposób błąd powinien być poprawiony,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- literatura wskazana przez nauczyciela,
- materiały i przybory do pisania.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) prawidłowo przygotować stanowisko do montażu/demontażu?
2) wyjaśnić jakie są konieczne zabezpieczenia w pracach montażowych?
3) określić warunki pracy przy komputerze w postawie minimalizującej
powstawanie urazów i schorzeń?
4) zadbać o odpowiednie oświetlenie i wilgotność pracowni komputerowej
5) omówić jakie zagrożenia dla zdrowia niesie nierozważne korzystanie
ze sprzętu komputerowego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy z urzÄ…dzeniami elektrycznymi, pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy
i organizacji stanowiska pracy. Wszystkie zadania sÄ… zadaniami wielokrotnego wyboru
i tylko jedna odpowiedz
jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi: zaznacz prawidłową
odpowiedz
X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową).
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny. Trudności mogą
przysporzyć Ci zadania: 16 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
Przeznacz na ich rozwiązanie więcej czasu.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. W celu ochrony przed negatywnymi skutkami promieniowania widzialnego
w pomieszczeniach zaleca siÄ™
a) stosowanie w pomieszczeniu wyłącznie sztucznego oświetlenia.
b) stosowanie w pomieszczeniu wyłącznie naturalnego oświetlenia.
c) stosowanie zasłon i powierzchni matowych.
d) stosowanie rolet i powierzchni błyszczących.
2. Negatywnym skutkiem promieniowania widzialnego na organizm ludzki nie jest
a) pogorszenie widzenia.
b) dekoncentracja.
c) ból głowy.
d) zaburzenie oddychania.
3. Stosowanie nauszników i wkładek przeciwhałasowych jest konieczne, jeżeli hałas na
stanowisku pracy przekracza
a) 55 dB.
b) 65 dB.
c) 75 dB.
d) 85 dB.
4. Negatywnym skutkiem hałasu w pracy nie jest
a) zaburzenie akcji serca.
b) zmiana rytmu oddychania.
c) łamliwość kości.
d) zaburzenie wzroku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
5. Do ochrony przeciwwibracyjnej nie stosuje siÄ™
a) kurtek przeciwwibracyjnych.
b) rękawic przeciwwibracyjnych.
c) pasów przeciwwibracyjnych.
d) obuwia przeciwwibracyjnego.
6. Minimalna niebezpieczna dla człowieka wartość prądu zmiennego płynącego przez
dłuższy czas wynosi
a) 30 mA.
b) 50 mA.
c) 70 mA.
d) 90 mA.
7. Dla której z wymienionych osób porażenie prądem jest najbardziej niebezpieczne
a) młoda kobieta.
b) starsza kobieta.
c) młody mężczyzna.
d) starszy mężczyzna.
8. Wyłącznik różnicowoprądowy jest ochroną przed
a) dotykiem pośrednim.
b) dotykiem bezpośrednim.
c) zarówno dotykiem pośrednim jak i bezpośrednim.
d) nie jest to urzÄ…dzenie ochronne.
9. Skurcz barków, trudności w oddychaniu, wzmożony ból i niemiarowość akcji serca, ale
możliwe jest jeszcze przywrócenie czynności życiowych, jeżeli porażony otrzyma
natychmiastowÄ… pomoc doraz
ną występuje przy porażeniu człowieka prądem
elektrycznym o natężeniu
a) poniżej 3 mA.
b) 3 7 mA.
c) 7 20 mA.
d) 20 70 mA.
10. Znak
a) ostrzega przed niebezpieczeństwem ze strony urządzenia elektrycznego.
b) ostrzega przed burzą w rejonie o szczególnym zagrożeniu.
c) oznacza materiały, które są narażone na uderzenia piorunów.
d) informuje, że w pobliżu znajduje się piorunochron.
11. Znak oznacza
a) skrzyżowanie na drodze ewakuacyjnej.
b) umiejscowienie zestawu do udzielania pierwszej pomocy.
c) umiejscowienie planu ewakuacji.
d) miejsce, w którym może pojawić się zagrożenie dla zdrowia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
12. W przypadku pożaru należy zawiadomić straż pożarną dzwoniąc po numer
a) 997 lub 112 (z telefonu komórkowego).
b) 998 lub 112 (z telefonu komórkowego).
c) 999 lub 113 (z telefonu komórkowego).
d) 998 lub 113 (z telefonu komórkowego).
13. Temperatura powietrza w pomieszczeniach pracy
a) powinna wynosić 20°C 24°C w okresie zimowym.
b) powinna wynosić 20°C 24°C w okresie letnim.
c) nie ma wpływu na wydajność pracy.
d) powinna być identyczna w okresie letnim i zimowym.
14. W celu zapobieganie uszkodzeniom układów elektrycznych spowodowanych przez
Å‚adunek elektryczny stosuje siÄ™ m.in.
a) izolację ochronną elementów.
b) izolację ochronną narzędzi.
c) opaski na włosy zabezpieczające przed dotknięciem elementów.
d) opaski na rękę odprowadzające ładunek.
15. Odległość pomiędzy tyłem monitora a głową sąsiedniego pracownika powinna wynosić
co najmniej:
a) 2 m.
b) 80 cm.
c) 80 mm.
d) 800 cm.
16. Wibracje powodują silne podrażnienie błędnika przy częstotliwościach rzędu:
a) 2 Hz.
b) 20 Hz.
c) 200 Hz.
d) 2 kHz.
17. Na wystąpienie porażenia prądem nie ma wpływu
a) zły stan techniczny urządzeń elektrycznych.
b) niewłaściwe posługiwanie się urządzeniami elektrycznymi.
c) bezpośredni kontakt ze z
ródłem prądu lub przewodami elektrycznymi.
d) obecność w pomieszczeniu drewnianego parkietu i wykończeń gipsowych.
18. Ochrona przeciwporażeniowa dodatkowa zapobiega
a) zetknięciu człowieka z przewodzącymi częściami urządzeń znajdujących się pod
napięciem.
b) udzielaniu się napięcia przedmiotom lub częściom urządzeń normalnie nie
znajdujących się pod napięciem.
c) szkodliwemu działaniu łuku elektrycznego.
d) pojawieniu się niebezpiecznego napięcia dotykowego dzięki zastosowaniu urządzeń
II klasy ochronności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
19. W przypadku porażenia prądem ratownik powinien w pierwszej kolejności
a) uwolnić człowieka porażonego spod napięcia.
b) rozpoznać stan zagrożenia porażonego.
c) skontrolować oddech.
d) zmierzyć ciśnienie i skontrolować tętno.
20. Do gaszenia pożaru w serwerowni należy użyć gaśnicy
a) śniegowej.
b) pianowej.
c) argonitowej.
d) nie można używać gaśnicy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Przygotowanie do bezpiecznej pracy
Zakreśl poprawną odpowiedz
znakiem X.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
6. LITERATURA
1. Bernaciak A.: Przedsiębiorstwa wobec wymagań ochrony środowiska. Wydawnictwo
 Salamandra , Poznań 2000
2. Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998
3. Kozłowski M. (red): Przedsiębiorczość, organizacja i bezpieczeństwo pracy. Vogel
Publishing, Wrocław 1999
4. Kurpas K. (red.): Pomiary w elektroenergetyce. COSiW SEP Warszawa2004
5. Rączkowski B.: Bhp w praktyce. ODDK, Gdańsk 2002
6. Stępczak K.: Ochrona i kształtowanie środowiska. WSIP, Warszawa 2001
7. Elektronika praktyczna 12/2002
8. Radioelektronik 1/2003
9. www.mar poz.waw.pl
10. www.pcworld.pl
11. www.sciaga.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39