Rozdział 2  Polityki gospodarczej  Zarys historii myśli ekonomicznej i historii gospodarczej 1/10
Starożytność, średniowiecze, odrodzenie  epoki nieistotne z punktu widzenia rozwoju nauki ekonomii.
Merkantylizm (kapitalizm kupiecki)
Okres: 2 poł. XV w.  2 poł. XVIII w.
 u schyłku wydanie przez Adama Smitha  Bogactwa Narodów [1776]
Termin  merkantylizm odnosi się bardziej do grupy poglądów  - rozróżnienie różnych sposobów
pomnażania wartości - niejednolity system, bardziej grupa poglądów - instrument polityki gospodarczej
Przedstawiciele:
" Thomas Mun
" A. De Montchretien
" John Law
" Jacob Vanderlint
" George Berkeley
Główne założenia:
1. intensyfikacja wymiany handlowej - gromadzenie zasobów kruszcowych jako nadwyżki
handlowej
 akumulacja kruszców ułatwiła póz
niejszy rozwój w okresie wolnego handlu
2. protekcjonizm (cła)
 zarzut krytyków: protekcjonizm przyczynia się do obniżenia wzrostu gospodarczego
(hamuje wymianę handlową)
3. polityka dodatniego salda wymiany z zagranicą i nadwyżki finansowej (opis w
kategoriach współczesnych)
4. wspomaganie przedsiębiorców  silny interwencjonizm
5. dążenie do autarkii gospodarczej (samowystarczalności surowcowej i handlowej)
Krytyka:
" David Hume
" Adam Smith (szkoła klasyczna)
Obrona:
" niemiecka szkoła historyczna (Roscher, Schmoller, ich uczniowie w Anglii: Cunningham, Ashley)
" wczesny Keynes (liberalizm)  w latach 80. poglądy Keynesa związane z pochwałą merkantylizmu
były ostro krytykowane
Fizjokratyzm (geneza: Francja, początek XVIII w.)
Przedstawiciele:
" Franciszek Quesnay   Tableau Economique
" Anne Robert
" Jacques Turgot
" Pierre du Pont de Nemours
Główne założenia:
1. konstrukcja systemu gospodarczego pod silnym wpływem prawa natury i religii
2. apologia rolnictwa które przynosi  czysty dochód (zarówno w sensie produkcyjnym jak i
etycznym)
3. leseferyzm
Rozdział 2  Polityki gospodarczej  Zarys historii myśli ekonomicznej i historii gospodarczej 2/10
4. postulat  podatku jedynego
5. nacisk na doniosłość gospodarczą własności indywidualnej i wolności postępowania
6. pojawienie się podstaw do póz
niejszego sformułowania prawa Saya (podaż tworzy popyt) 
Mercier de La Riviere
Wpływ na rozwój ekonomii:
" pozytywna ocena A. Smitha (szkoła klasyczna)
" francuski i unijny system rolny ma wiele wspólnego z fizjokratyzmem
" Wassily Leontieff (Nobel 1973) w analizach nakładów i wyników nawiązywał do fizjokratyzmu
Nowe stosunki produkcji w Europie Zachodniej
Uwarunkowania historyczne:
" rewolucja przemysłowa (koniec XVIII w., Anglia, Szkocja)
" intensywny rozwój przemysłu  oparcie na najemnej sile roboczej
" wynalazki (maszyna parowa, maszyna przędzalnicza)  wzrost popytu na surowce energetyczne
" ukształtowanie specjalizacji z konsekwencjami rozwoju regionalnego i monokultury technicznej
(do dziś obowiązujących)
 konsekwencjami specjalizacji były zmiany w organizacji produkcji oraz wzrost wydajności pracy
" zastąpienie produkcji rękodzielniczej produkcją maszynową
Adam Smith (twórca zasad ekonomii klasycznej):
1. 1776   Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów (potocznie:  Bogactwo narodów ) 
wskazał w nich na negatywną cechę myślenia przedsiębiorców kategoriami jedynie własnych
korzyści.
2.  egoizm gospodarczy jako przesłanka do podejmowania racjonalnych decyzji konsumpcyjnych lub
inwestycyjnych  jakość usług jest wyrazem dbałości o powodzenie interesu.
3.  niewidzialna ręka rynku  pojęcie używane najczęściej w odniesieniu do kapitalizmu
wolnorynkowego. Teza: własne bogacenie się przedsiębiorców jest związane z interesem
społecznym.
4. problem teoretyczny: płaca jako cena siły roboczej (uznane rozwiązanie znalez
li dopiero
marginaliści). Rozwiązanie Smitha: wartość mierzona jest ilością pracy i to ona decyduje o
proporcjach wymiany  cenie  rynkowej ( naturalnej ).
5. krytyka merkantylizmu, postulat wolnego rynku
6. teoria o rocznej pracy narodu (a nie zgromadzonych zasobach kruszcowych) jako  funduszu, który
zaopatruje go we wszystkie rzeczy konieczne i przydatne w życiu . Wzrost bogactwa uzależniony
jest od pracowitości społeczeństwa i jego liczebności.
7. rola państwa: zapewnienie wzrostu produkcji i niskich cen, wspieranie przemysłów obronnych
poprzez taryfy celne.
8. sprzeciw wobec monopoli, zmowom handlowym, przywilejom wewnętrznym  uznanie ich za
czynniki osłabiające konkurencję rynkową.
9. postulat proporcjonalnego systemu podatkowego  podatek na podstawowe zadania państwa,
 pewny, wygodny i oszczędny, jeśli chodzi o wymiar i pobór .
Rozwój przemysłu i handlu w Stanach Zjednoczonych
Uwarunkowania historyczne:
" eksport amerykański (głównie pszenica) znalazł w Europie duży rynek zbytu w trakcie wojen
rozpoczętych w 1793 roku (początkowo między Anglią a Francją)
" początki wymiany handlowej z Brazylią (import kawy)
" początkowo słaby rozwój przemysłu wspomagany przez dobrze prowadzoną politykę ceł
Rozdział 2  Polityki gospodarczej  Zarys historii myśli ekonomicznej i historii gospodarczej 3/10
protekcyjnych chroniących wytwórczość amerykańską. Decydującą rolę miał w tym względzie
minister skarbu Alexander Hamilton (1791, sprawozdanie Hamiltona przedłożone Izbie
Reprezentantów  główny argument na rzecz prowadzenia ceł protekcyjnych)
" inaczej niż w Europie, podstawowymi problemami były brak kapitału i brak siły roboczej.
Emigracja robotników i kapitału z Europy do USA przyczyniła się do wzrostu produkcji, następnie
wzrost popytu u bogatych farmerów, którzy zaś sprzedawali produkty w dużych miastach 
sprzężenie zwrotne w rozwoju gospodarczym
" powiązanie trwałego rozwoju gospodarczego z ochroną celną (Hamilton)  zahamowanie
początkowego wzrostu cen wywołanego cłami, gwałtowny spadek (poniżej cen towarów
europejskich), osiągnięcie zbyteczności ochrony celnej
" 1789  Slater sprowadza do USA maszynę parową i przędzalniczą  założenie pierwszej fabryki
tekstylnej (produkcja szorstkiego sukna dla niewolników z Południa), początek rozwoju systemu
fabrycznego i wzbogacających się na nim przedstawicieli amerykańskiego kapitalizmu (cecha
specyficzna: rozwój finansowy wyprzedzający rozwój przemysłu)
" rozwój finansowy: zrzeszenia finansowe, spółki prawa publicznego  w bankowości i
ubezpieczeniach. 1791  pierwsza giełda (w Filadelfii), rozwój systemu bankowego.
Rewolucja przemysłowa w Europie Środkowo-Wschodniej
Uwarunkowania historyczne:
" zacofanie przemysłu w porównaniu z zachodnią częścią kontynentu (opóz
nienie 50  100 lat)
" wschodnie Niemcy, Austria, Rosja i Turcja (XVIII-XIX)  przewaga rękodzielnictwa, rzadkie
manufaktury
" osłabienie i póz
niej zanik systemu feudalnego przyniosły uwolnienie siły roboczej i przeniesienie jej
do przemysłu fabrycznego  uwłaszczenie chłopów stało się punktem zwrotnym tego procesu
" ulgi dla przedsiębiorców, system zamówień rządowych, preferencje kredytowe (interwencjonizm)
" początki przemysłu w Rosji dzięki importowi narzędzi i maszyn z Europy Zachodniej,
nowocześniejszych technik w górnictwie i hutnictwie
Rozwój gospodarczy w krajach azjatyckich
Uwarunkowania historyczne:
" silne wykorzystywanie potencjału Chin przez państwa europejskie (szczególnie dzięki Kompanii
Wschodnioindyjskiej  handel opium, import srebra do Europy)
" w wyniku wojen opiumowych (1840  1842) zajęcie Hongkongu przez Anglików, przywileje
handlowe państw europejskich
" długi okres niezależności od Europy: Japonia, Tybet, Mongolia
" w Japonii: szybka recepcja europejskich metod wytwarzania, powstanie dużych grup
przedsiębiorstw przemysłowych (tania i bardzo zdyscyplinowana siła robocza), rodzinne koncerny
(Mitsubishi, Mitsui, Jasuda, Sumimoto)
" początkowe oparcie rozwoju na kapitale zagranicznym i niewolniczej pracy chłopów (system
feudalny), po reformie rolnej 1872 roku (przyznanie ziemi chłopom za odszkodowaniem) migracja
siły roboczej do miast i pracy w koncernach
" poszukiwanie surowców do importu (podstawa produkcji przemysłowej)  ekspansja na Tajwan,
Koreę.
Szkoła klasyczna w ekonomii
Przedstawiciele:
" Adam Smith  założyciel szkoły
Rozdział 2  Polityki gospodarczej  Zarys historii myśli ekonomicznej i historii gospodarczej 4/10
" David Ricardo
 podobnie jak Smith definiował podstawowe kategorie ekonomiczne, przy określaniu wartości
oraz ceny dobra lub usługi podkreślając ich przydatność, tj. użyteczność  jeżeli towar nie jest
użyteczny (nie zaspokaja żadnych potrzeb), nie ma żadnej wartości wymiennej
 wartość dobra wywodzi z rzadkości występowania dobra lub ilości pracy niezbędnej do jego
otrzymania  ilość pracy jako wskaz
nik wymiany (wartości wymiennej)
 zainteresowany rentą gruntową (jako dochodem wypłacanym właścicielowi za użytkowanie
ziemi)
  żelazne prawo płac  płaca to cena utrzymania równowagi na rynku pracy (niedopuszczenia do
jego niekorzystnej modyfikacji)
 teoria o konieczności istnienia ubóstwa, które nie powinno być ratowane przez państwo, ani
nikogo innego
 prawo jako  obiektywny czynnik dostosowujący wahań podażowo-popytowych na rynku pracy
(poprzez płace)  niedopuszczalne korekty manipulacyjne (prawo nie jest możliwym do użycia
instrumentem)
" Thomas R. Malthus
 1789  Essay on the Principles of Population
 sformułował tzw. prawo ludnościowe, rządzące przyrostem naturalnym oraz poziomem
wynagrodzeń: liczba ludności ograniczona jest przez środki utrzymania, a ponadto  rośnie w
tempie geometrycznym, natomiast przyrost żywności co najwyżej w tempie arytmetycznym
 różnica pomiędzy wzrostem liczby ludności a ilości pożywienia nie może zostać zniwelowana
niczym poza decyzjami prokreacyjnymi (np. zawieraniem małżeństw w póz
niejszym wieku)
 kwestionował  prawo rynków tzn. dostosowanie się popytu do podaży, wskazywał na możliwość
nadprodukcji oraz niedostatecznego popytu (póz
niej ten sam pogląd wygłosi J.M. Keynes)
" Jean-Baptiste Say
 stworzył tzw. prawo rynków: produkcja (podaż) wywołuje globalny i równoważący się popyt,
powrót do równowagi rynkowej (przetrwało do lat 30. i  rewolucji keynesowskiej )
np. zbyt wysoka cena pracy (płaca) spowoduje wzrost bezrobocia, natomiast jej obniżenie zwiększy
liczbę miejsc pracy i może spowodować wtórne podwyższenie płacy (z racji rosnącego popytu na
siłę roboczą)
" John Stuart Mill
 1848  Zasady ekonomii politycznej  łączenie podejścia klasycznego z neoklasycznym:
 unowocześnienie doktryny Ricarda w kwestii realnego kosztu kapitału, roli popytu w
kształtowaniu się cen oraz powiązania teorii wartości z użytecznością
 analiza ziemi i pracy jako czynników produkcji, zysku i procenta jako wynagrodzenia za
inwestowanie i innych
 postulat zmiany stosunków społecznych na rzecz  demokratyzacji ustroju kapitalistycznego
Wyżej wymienieni prowadzili dyskusję stanowiącą główny nurt kierunku. Poza nim również prowadzono ją
w zakresie trzech zagadnień:
1. różnic pomiędzy narodowymi poglądami (w tym amerykańskimi)
2. dopasowania systemu klasycznego do realiów społecznych i gospodarczych
3. nadania formy matematycznej dotychczasowemu systemowi płac, cen, procentów, rent i zysków
Historyczna szkoła niemiecka
Uwarunkowania historyczne:
" niejednorodność państwa niemieckiego u progu XIX wieku, zacofanie ekonomiczne (system ceł
pomiędzy księstwami, polityka autarkii gospodarczej każdego z nich)
" przedstawiciele niemieckiej szkoły historycznej (Mueller, List) bronili systemu feudalnego i
interesów ziemiaństwa  nie obowiązuje anglosaska doktryna  państwa dla obywatela
Rozdział 2  Polityki gospodarczej  Zarys historii myśli ekonomicznej i historii gospodarczej 5/10
Przedstawiciele:
" Adam Mueller
" Georg Friedrich List
 dzięki niemu utworzono tzw. strefę wolnego handlu
 jego książka  Narodowy system polityki ekonomicznej pokazała ewolucję systemu
gospodarczego, co przyczyniło się do szerszego zastanowienia nad zasadami ekonomii klasycznej
Myśl francuska oparta o ekonomię klasyczną (Saya)
" ukierunkowana na analizę jakości życia w tym systemie, szczególnie negatywnych efektów
rewolucji przemysłowej w sensie społecznym (efekty: poprawa jakości warunków pracy dzieci,
skrócenie czasu pracy do maks. 13 godzin na dobę)
" upominanie się o zmianę warunków pracy m.in. : J. Ch. Sismondi, utopijni socjaliści: R. Owen, P.
J. Proudhon.
" utopijni socjaliści: przestrzegali przez narastającym konfliktem klasowym (równolegle ze szkołą
klasyczną rozwija się myśl ekonomiczna i społeczna Karola Marksa)
" Proudhon uznawał własność za kradzież. Mimo to, z konieczności, utopijni socjaliści akceptowali
system własności prywatnej i równice klasowe, apelując o zmniejszanie biedy pracowników
najemnych i ich rodzin (system własności grupowej np. spółdzielczej)
Ogólnie o poglądach szkoły klasycznej
"  niewidzialna ręka rynku jako skuteczny instrument przywracający równowagę rynku
" inaczej niż póz
niejsze szkoły (neoklasyczna, monetaryści) traktowano pieniądz jako dobro neutralne
tj. niewpływające istotnie na warunki wymiany na rynku
" do załamania szkoły klasycznej przyczyniła się rewolucja marksowska (teoria wartości dodatkowej,
dialektyczny konflikt klas)
Szkoła Neoklasyczna
Główne założenia:
1. recepcja dorobku szkoły klasycznej, uzupełnianie go o metody matematyczne
2. koncentrowanie się na teorii cyklu koniunkturalnego, konkurencji oraz nierównowagi gospodarczej
Przedstawiciele:
" John Maynard Keynes
" Alfred Marshall
 pozostawał pod silnym wpływem J. S. Milla, pozostawał przy klasycznej szkole ekonomii
chociażby poprzez teorię wartości opartej na koszcie realnym
 ukształtował rynkowe krzywe popytu w sensie ceny (punktu) równowagi
  Zasady ekonomii politycznej  analiza ogólnej teorii równowagi podażowo-popytowej
 wpisanie teorii procentu, zysku i renty w koncepcję  biologii gospodarczej (analiza w oparciu o
temporalny układ zmian rynkowych)
 koncepcja przedsiębiorstwa reprezentatywnego, czyli  typowej firmy w kontekście
występowania przeciętnych korzyści zewnętrznych (w tym skali produkcji)  wskazanie na relację
pomiędzy przeciętnymi kosztami firmy a jej wiekiem (w kształcie litery U)
 dzięki zastosowaniu metod matematycznych: wynalezienie metody marginalnej (nowa era w
ekonomii po 1870 roku)
" w Polsce: A. Krzyżanowski (założyciel szkoły krakowskiej), E. Taylor, E. Lipiński
Rozdział 2  Polityki gospodarczej  Zarys historii myśli ekonomicznej i historii gospodarczej 6/10
Szkoła historyczna
Przedstawiciele:
" Gustaw Schmoller
" Adam Mueller
 do znanych czynników produkcji (ziemia, kapitał, praca) dołączył intelektualny  czynnik ludzki ,
w konsekwencji negował podział pracy na produkcyjną i nieprodukcyjną
Główne założenia:
1. kwestionowanie prawidłowości, a nawet praw rządzących ekonomią. Przypisanie decydującej roli
zdarzeniom indywidualnym (przypisanie znaczenia indywidualnemu zdarzeniu gospodarczemu,
ale nie systemowi zdarzeń)
2. dobrobyt społeczny jako suma dobrobytów indywidualnych (wpływ filozofii społecznej przełomu
XIX/XX w.)
3. uniwersalizm: naród (społeczeństwo) wartością nadrzędną względem jednostki
4. poglądy protekcjonistyczne (z racji konieczności zjednoczenia księstw niemieckich)
5. poglądy tej szkoły odegrały rolę głównie na ziemiach niemieckich, właściwie nie miały większego
znaczenia dla rozwoju teorii ekonomii.
 T. Verblen odmawiał doktrynie tej szkoły statusu ekonomii naukowej
Szkoła subiektywistyczno-marginalna
Przedstawiciele:
" Wiliam S. Jevons
" Karl Menger
" Leon Walras
Główne problemy:
1. pod koniec XIX wieku: koncentracja na subiektywizmie, tzn. indywidualnej ocenie użyteczności
jednostkowej i całkowitej na dany produkt
2. w centrum zainteresowania były teoria wartości oraz cen w aspekcie oceny konsumenta lub
użytkownika
3. 1871  przybliżona data  rewolucji marginalnej (niezauważonej powszechnie w chwili
rozpoczęcia). Znany był za to problem  użyteczności krańcowej
4. badanie stopnia zadowolenia (przyjemności) związanej z posiadaniem lub konsumpcją pierwszej i
kolejnych jednostek danego dobra. Efekty:
" I prawo Gossena: użyteczność każdego dobra czy usługi (zakładając niezmienność
innych czynników) zmniejsza się wraz ze wzrostem wolumenu, tzn. użyteczność
krańcowa każdej następnej jednostki dobra spada.
" II prawo Gossena: użyteczność całkowita rośnie aż do osiągnięcia stanu zaspokojenia.
Konsument maksymalizuje użyteczność wtedy, gdy kwotę do dyspozycji przeznacza na
zakup różnych dóbr, tak, aby z ostatniej jednostki pieniądza skierowanej na zakup
każdego dobra osiągnąć jednakowy przyrost satysfakcji.
5. wartość wszystkich jednostek dobra lub usługi wyznaczana jest przez użyteczność krańcową
(użyteczność ostatniej i najmniej pożądanej jednostki). Tym samym, gotowość zapłacenia ceny za
ostatni pożądany egzemplarz danego dobra ustala obowiązujący poziom ceny dla każdego
wolumenu.
6. Eksponowanie raczej popytu niż podaży, użyteczności konsumenckiej, a nie kosztów produkcji,
subiektywnej, a nie obiektywnych teorii wartości, analizę decyzji gospodarstw domowych jako
wyznacznika decyzji przedsiębiorców.
Rozdział 2  Polityki gospodarczej  Zarys historii myśli ekonomicznej i historii gospodarczej 7/10
Keynesizm
 doktryna makroekonomiczna, realizowana od lat 30. w czasach po kryzysie w USA. Rozkwit w latach 60.
Główne założenia:
1. kreowanie popytu m. in. przez deficyt budżetowy i inflację, w zamian za niską stopę bezrobocia
2. podważenie w pełni akceptowanej dotychczas tezy o wyższości polityki pieniężnej nad fiskalną jako
instrumentu zwalczania depresji gospodarczej
 Keynes nie wierzył właściwie w politykę pieniężną, przypisywał znaczenie niemal wyłącznie
polityce stopy procentowej
3. podkreślanie roli raczej strumieni wydatków niż zasobu pieniądza z  bezpośrednim mechanizmem
mnożnikowym
4. kwestionowanie dotychczasowego rozumienia teorii ilościowej pieniądza  ceny stałe, wielkość
produkcji elastyczna
5. rozdział popytu na pieniądz transakcyjny (aktywne rezerwy kasowe) oraz przezornościowy
(spekulacyjny, na wolne rezerwy gotówkowe)
6. istotne są inwestycje, a nie oszczędności. Mechanizm mnożnikowy pokazuje generowanie
oszczędności dla odpowiedniego poziomu inwestycji
7. odrzucenie wiary w mechaniczny powrót to równowagi tj. pełnego zatrudnienia po okresach
dekoniunktury  zakwestionowanie dogmatu samoczynnego mechanizmu rynkowego, w tym też
automatycznej tendencji do pełnego zatrudnienia: koniec doktryny leseferyzmu (wzrost aktywności
rządów)
W Polsce do tego nurtu zalicza się M. Kaleckiego, zwolennika robót publicznych powiększających popyt, a
realizowanych w deficytu budżetowego.
Ekonomiczna teoria dobrobytu Vilfredo Pareto
Główne założenia:
1. czynniki decydujące o optymalnej alokacji dóbr (opinie wartościujące): suwerenna i subiektywna
decyzja ocena stanu materialnego i możliwości konsumpcyjnych każdego podmiotu
2. dobrobyt ogółu to suma dobrobytów indywidualnych (bieda jako wyraz sytuacji materialnej
ogółu)  porównywanie poszczególnych  dobrobytów jest bardzo trudne lub w ogóle niemożliwe (z
uwagi na subiektywizm oceny)
3.  Podręcznik ekonomii politycznej , 1906: optimum wymiany (optimum Pareto)  podwyższenie
dobrobytu którejkolwiek ze stron jest niemożliwe bez obniżenia dobrobytu innej
 Enrico Barone wzbogacił tę teorię o  wypłaty kompensacyjne , oparte o przedstawienie zmian
w dobrobycie jako równoważnej części dochodu realnego np. kompensaty, odprawy itp.
4. warunek optimum wymiany to krańcowa stopa substytucji (użyteczności krańcowych) dla każdej
pary dóbr konsumpcyjnych (takich samych dla każdego podmiotu korzystającego z nich obu) 
optimum może nastąpić w warunkach konkurencji doskonałej
 dla O. Langego (socjalizm rynkowy) można osiągnąć optimum także w gospodarcze centralnie
planowanej
5. problem dóbr publicznych  ich konsumpcja ma łączny i równy charakter, nie występują one na
rynku (ze względu na koszty), państwo jest ich jedynym dostarczycielem (np. obrona narodowa,
szkolnictwo publiczne, publiczna służba zdrowia, kultura, infrastruktura techniczna)
 decydujące dla ilości i jakości tych dóbr są decyzje wyborców (poprzez akt głosowania, tak:
A. Wicksell), często niekorzystne w skutkach dla ogólnego dobrobytu
 trudno weryfikować zakres i częstotliwość ich konsumpcji, stanowią korzyści podzielne, a nie
łączne (nawet problem bezdyskusyjnych dóbr publicznych ma charakter teoretyczny)
 indywidualne zróżnicowanie korzystania z dóbr publicznych, brak racjonowania (z uwagi na
niemożność eliminacji powszechnego i równego dostępu)
 idealne dobro publiczne spełnia łącznie warunki: powszechnego dostępu, identycznego poziomu
 w kontekście dóbr publicznych: krytyka mechanizmów wolnorynkowych Pigou.
6. Rozbudowanie koncepcji optimum: Lipsey, Lancaster  teoria przyjęcia  rozwiązań gorszych od
Rozdział 2  Polityki gospodarczej  Zarys historii myśli ekonomicznej i historii gospodarczej 8/10
najlepszych
 o ile warunki optimum nie są spełnione na co najmniej dwóch rynkach, to jeden z nich będzie
podatny na  polityczne preferencje dyskwalifikujące równowagę. Efekt: eliminacja słabszego
rynku.
7.  ekonomia dobrobytu oparta jest na konflikcie sprawiedliwości z efektywnością.
Instytucjonalizm
Główne założenia:
1. odejście od zasad ekonomii neoklasycznej, koncentracja na czynnikach instytucjonalnych (własność,
podziały i struktury społeczne, sposoby dystrybucji dochodów)
2.  ekonomia instytucjonalna  związana z amerykańską myślą ekonomiczną, głównie z T.
Verblenem: 1899,  Teoria klasy próżniaczej kwestionująca stałość praw ekonomicznych
3. działalność gospodarcza (konsumpcja, produkcja) jako zdeterminowana przez dominujące
instytucjonalne konieczności, a nie wolny wybór podmiotu
4. koncepcje zbliżone do interwencjonizmu, kapitalizmu państwowego
5. istotne dla doktryny były kwestie metodologiczne: krytyka nadmiernej i nieskutecznej  abstrakcji
w myśli ekonomicznej, powiązania ekonomii z innymi naukami, kwestionowanie społecznych analiz
poprzez empiryzm oraz metody ilościowej
6. postulat wzrostu kontroli społecznej nad działalnością gospodarczą
7. odrzucenie teorii zachowań (zarzut nadmiernego egoizmu)
8. rzeczywistość ekonomiczna jako kumulacja procesów rozwojowych, a nie  mechanizm
autoregulacji
9. pogarda konsumpcji na pokaz, ekshibicjonizmu własności
Przedstawiciele:
" współczesne rozumienie tego nurtu: Commons ( Ekonomia instytucjonalna , 1934)  ekonomia
opisowa, bliska socjologii ekonomicznej (zachowania ekonomiczne), odejście od ortodoksji metod
opisowych
" John K. Galbrait  przedstawiciel instytucjonalizmu w latach 60.
Trzecia droga w doktrynach ekonomicznych
Punkt wyjścia:
" odrzucenie zarówno liberalizmu gospodarczego, jak kolektywizmu
" preferencja solidaryzmu, odrzucenie lansowanego przez marksizm dialektyki walki klas
" poszukiwanie  ustroju pośredniego
Stopniowy rozwój:
1. społeczna nauka kościoła (nawiązująca to Św. Tomasza z Akwinu  neotomizm), sformułowana w
encyklikach społecznych (1891, 1931)
 akceptacja ustroju pośredniego ( Rerum Novarum )
 konieczność osłabiania sprzeczności klasowych i drastycznych różnic materialnych
 tworzenie autonomii społeczno-gospodarczej (samorządy, ustroje korporacyjne) opartych na
solidarności zawodowej, nie klasowej
2. przyjęcie zasad  trzeciej drogi przez ugrupowania recypujące społeczną naukę kościoła. W Polsce:
chadecja, endecja, konserwatyści, partie chłopskie
 w partiach chłopskich szczególnie modna jedna z odmian: agraryzm (twórca: S. Miłkowski)
3. koniec lat 30.  powszechna akceptacja  trzeciej drogi w środowiskach katolickich oraz
protestanckich. Pod jej wpływem środowiska socjaldemokratyczne w Niemczech oraz krajach
skandynawskich (głównie Szwecja).
4. po  wielkim kryzysie i załamaniu doktryny leseferyzmu w USA, tam również idee reformatorskie
Rozdział 2  Polityki gospodarczej  Zarys historii myśli ekonomicznej i historii gospodarczej 9/10
(nawet pośród liberałów). Formą  ustroju pośredniego była doktryna kapitalizmu ludowego
(kolektywnego)  Adolf A. Berle (niesocjalistyczne formy własności publicznej, partycypacja
pracownicza w formie udziałów własnościowych)
5. liberalizm katolicki (Francja, przełom XIX/XX): umiarkowana interwencja państwa, wsparcie
wolnych stowarzyszeń i autonomii samorządu terytorialnego
6. włoski korporacjonizm chrześcijański (odmiana neotomizmu): odwołanie do ustroju
średniowiecznego, cel: przezwyciężenie  liberalnej anarchii
7. dystrybucjonizm (Anglia)  postulat upowszechnienia własności prywatnej, decentralizacja
własności, powrót do wartości etycznych związanych z pracą w rolnictwie
8. ordoliberalizm (Niemcy)  kontynuacja solidaryzmu społecznego, podstawa społecznej gospodarki
rynkowej (powojennego ustroju gospodarczego Republiki Federalnej). Podstawy sformułowano w
latach 30.  szkoła fryburska (Walter Eucken)
9. popularyzacja  trzeciej drogi również w ramach szkoły sztokholmskiej, stworzonej w latach 20.
przez Knuta Wicksela. Najbardziej znany przedstawiciel: Karl G. Myrdal.
10. lata 50. i 60.  dominacja keynesowskiej polityki gospodarczej. W państwach zachodnich: welfare
state (państwo dobrobytu, państwo opiekuńcze  nazwa od pracy Arthura C. Pigou)
11. lata 70.  problemy gospodarcze i dyskredytacja wcześniejszych założeń (10.). Praktyka
 thatcheryzmu i  reganomiki opartych na monetaryzmie (Milton Friedman)
Monetaryzm  doktryna dominująca we współczesnej polityce ekonomicznej
Punkt wyjścia:
" dyskusje końca lat 50. obracały się wokół problemu inflacji. Krzywa zaprezentowana przez A.W.
Philipsa (krzywa Philipsa) ilustrowała odwrotną zależność między zmianą rocznych płac a stopą
bezrobocia (dane empiryczne zebrane w Wielkiej Brytanii)
" stabilność cen (brak inflacji) oraz pełne zatrudnienie stają się nie do pogodzenia (kryzys teorii
keynesowskiej): zmniejszenie bezrobocia odbywa się kosztem wzrostu inflacji, a ta zaś zwiększa
bezrobocie.
" dodatkowy problem: rozróżnienie inflacji popytowej (efekt nierównowagi rynkowej) i podażowej
(efekt wzrostu płac, podatków, ceł)
" teza o możliwości manipulacji stopą inflacji lub bezrobocia poprzez politykę kursu walutowego:
pod koniec lat 60. stagflacja (porównywane bezrobocie i inflacja) oraz slumpflacja (wzrost obu
czynników)  mechanizmy oparte na manipulacji przestały się sprawdzać
Rozwój:
" po kryzysie lat 60. Milton Friedman wskazał na istnienie wielu  krzywych o niewyjaśnionych
przyczynach, występujących w krótkich odcinkach czasowych
" 1967  Karl Brunner po raz pierwszy używa pojęcia  monetaryzm w odczycie, którego główną
tezą było istnienie naturalnej stopy bezrobocia (NRU  natural rate of uneployment)  istnieje taki
poziom bezrobocia, który równoważy popyt i podaż na rynku pracy
" naturalna stopa bezrobocia  zmienny charakter (wpływ ustawodawstwa związkowego). Pojawiło się
twierdzenie, iż niezmienna jakość pracy oraz naturalna stopa bezrobocia są w stanie zagwarantować
stałość cen.
" ekspansywna polityka pieniężna ma krótkotrwały efekt pozytywny, następnie powoduje wzrost ceny
przy jednoczesnym zwiększeniu poziomu inflacji  Friedman kwestionuje instrumenty
makroekonomiczne używane dotąd przez rządy. Postulat: zaprzestanie manipulacji popytem.
" każde zejście poniżej NRU grozi gwałtownym wzrostem inflacji (zwykle 5-6 procent)
" należy bezwzględnie dążyć do zerowego poziomu inflacji (nawet kosztem wysokiego bezrobocia) 
monetarna  kuracja szokowa : eliminacja z rynku pracy nadmiernych i nieaktywnych czynników.
" 1976  Friedman zdobywa Nobla, jego program realizowany jest w postaci  thatcheryzmu i
 reganomiki
" powrót do ilościowej teorii pieniądza (zasada klasyczna, neoklasyczna): uznanie realnego wpływu
Rozdział 2  Polityki gospodarczej  Zarys historii myśli ekonomicznej i historii gospodarczej 10/10
pieniądza na poziom cen i dochodów, neutralności pieniądza w krótkim okresie
" debata między keynesizmem, neokeynesizmem (fiskalizmem) a monetaryzmem  wciąż trwa
Teoria racjonalnych oczekiwań
Geneza: lata 60., RE  rational expectations, teoria głównie rynku kapitałowego oraz towarowego
Przedstawiciele:
" J.F. Muth  rynki towarowe i kapitałowe: brak instrumentów matematycznych pozwalających
przewidzieć ruchy cen na tych rynkach, pomimo zaawansowanych badań
" R.E. Lucas  po kryzysie lat 70. teoria analogiczna do rynków kapitałowych i towarowych:
wszystkie podmioty gospodarcze opierają swoje oczekiwania na wspólnej bazie informacyjnej i
zachowują się racjonalnie (dążą do zysku)  blokada działań instytucjonalnych w skali makro
 powstanie równoległych rynków z prognozami i znoszącymi się działaniami. Stąd duże
prawdopodobieństwo realizacji swoich racjonalnych oczekiwań przez znaczną część podmiotów
 działanie ludzkie jest generalnie racjonalne, szczególnie w sferze ekonomicznej, osiąga
równowagę podażowo-popytową z ceną równowagi
 realny wpływ jedynie wydarzeń i informacji nieprzewidzianych przez nikogo: podobny pogląd
pojawia się u zwolenników  nowej ekonomii (powrót do ekonomii klasycznej)
 jedyny wpływ pieniądza na gospodarkę przy jego ultraneutralnym stosunku do cen, krótkotrwały
stan równowagi pieniężnej, trudno uchytna rzeczywistość gospodarcza
Teoria wyboru publicznego  bada proces kształtowania instytucji w sferze polityki
Początki: lata 40., 50. Nurt nowej ekonomii instytucjonalnej. Twórca: J.M. Buchanan (Nobel 1987)
Teoria niejednolita, trzy zasadnicze szkoły:
1. Szkoła Virginii  Buchanan, Tullock
 badanie procesów tworzenia grup interesu oraz efektywności władzy i systemu prawnego
 założenie, iż wyborcy i ich reprezentanci maksymalizują indywidualną użyteczność i dążą do
redystrybucji dochodów
 teoria kontraktu konstytucyjnego zakłada istnienie dwóch rodzajów decyzji politycznych:
(a) bieżące  zawsze podejmowane zwykłą większością, destabilizujące gospodarkę (przez
nastawienie na najszybszą maksymalizację indywidualnej użyteczności), oraz (b) decyzje z zakresu
tzw. polityki konstytucyjnej, zakreślające granice dla decyzji bieżących. W tym przypadku
konieczny jest konsensus powszechny.
2. Szkoła Chicago  Stigler, Becker, Peltzman, Posner, Landes
 inaczej: ekonomiczna analiza prawa
 decyzje polityczne podejmowane na tej samej zasadzie co ekonomiczne, decydent pozbawiony
jest ideologii
 uczestnicy rynku są odbiorcami cen, a równowaga ustala się natychmiast i jest trwała
 dzięki założeniom szkoły możliwa staje się ekonomiczna analiza regulacji gospodarki oraz
ekonomiczna analiza efektywności instytucji prawnych
3. Szkoła Rochester  Ricker, Aronson, Ordeshook
 teoria wyboru wzbogacona o elementy konfliktu i sposoby jego rozwiązywania.
Skrypt: Włudyka, T. (red.), 2007,  Polityka gospodarcza , rozdz. 2
Napisała: Ola