Pomoc publiczna
bezpośrednia skuteczność norm prawa wspólnotowego
dr Aleksander Werner
Katedra Prawa Administracyjnego i Finansowego Przedsiębiorstw
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
1
Sprawa Enel
Sprawa 6/64: Flaminio Costa v. Enel, Zb. orz. 1964, s. 585
w odróżnieniu od normalnych umów międzynarodowych
traktat ustanawiający EWG stworzył własny porządek
prawny, który przyjęty został do porządków prawnych
państw członkowskich i musi być stosowany przez ich
sądy.
Przez ustanowienie na czas nieokreślony Wspólnoty,
która ma autentyczne prawa suwerenne, wynikające z
ograniczenia kompetencji państw członkowskich lub z
przeniesienia praw suwerennych państw członkowskich
na Wspólnotę, państwa członkowskie ograniczyły swoje
prawa suwerenne.
2
1
Sprawa Internationale Handelsgesellschaft
Sprawa 11/70: Internationale Handelsgesellschaft mbH v. Einfur- und Vorratsstelle fur Getreide und
Futtermittel, Zb. orz. 1970
ETS uznał pierwszeństwo prawa wspólnotowego nad
konstytucjami państw członkowskich, odmawiając
jednocześnie unieważnienia normy wspólnotowej nawet
wtedy, gdy  ...stawiany jest zarzut, że środek ten
narusza prawa podstawowe w formie ustanowionej przez
konstytucję tego państwa lub zasady strukturalne jego
konstytucji
3
sprawa van Grend & Loos
Sprawa 26/62: van Grend & Loos, Zb. orz. 1963, s. 1
bezpośrednio skuteczne są postanowienia Traktatu,
których treść jest jasna i bezwarunkowa, nie są
zaopatrzone w żadne zastrzeżenie oraz nie zależą
od wydania aktu krajowego
Stwierdzenie naruszenia zakazu określonego w art.
87 TWE (107 TFUE) może nastąpić po
przeprowadzeniu postępowania notyfikacyjnego
przed Komisją, która w ramach przyznanej jej władzy
dyskrecjonalnej stwierdza w drodze decyzji o
zgodności danej pomocy z regułami wspólnego rynku
4
2
Sprawa Steinike und Weinlig v. RFN
Sprawa C-78/76: Steinike und Weinlig v. RFN, Zb. orz. 1997
Zamiarem Traktatu, który w artykule 93 [obecnie art. 88 - 108
TFUE) ] ustala system stałego nadzoru nad pomocą państwową,
sprawowanego przez Komisję, jest to, aby ewentualna
niezgodność pomocy z prawem Wspólnot była ustalana w drodze
procedury wszczętej przez Komisję i poddanej kontroli Trybunału.
Oznacza to, że strony nie mogą na podstawie samego tylko
artykułu 92 [obecnie art. 87 - 107 TFUE] TWE zwrócić się do sądu
krajowego o stwierdzenie, że dana forma pomocy jest niezgodna z
prawem wspólnotowym czy też wnosić o zbadanie zgodności tej
pomocy z prawem jako głównej czy subsydiarnej kwestii.
Taka możliwość wszakże istnieje, gdy artykuł 92 [obecnie art. 87 -
107 TFUE] TWE stał się przedmiotem wykładni na poziomie
Wspólnoty w drodze decyzji wydanych na podstawie art. 93(2)
[obecnie art. 88(2) - 108 TFUE] lub ogólnych aktów na podstawie
art. 94 [obecnie art. 89 - 109 TFUE] TWE
5
WNIOSKI
przepisy Traktatu dotyczące zakazu przyznawania
pomocy państwowej zasadniczo nie mają skutku
bezpośredniego
nie ma co do zasady możliwości powoływania się na
prawo wspólnotowe przez jednostki przed krajowymi
organami stosowania prawa
organem kompetentnym do rozstrzygania o zgodności
pomocy z Traktatem jest wyłącznie Komisja
6
3
ZAKAZ WYKONAWCZY -
- bezpośrednia skuteczność
Na mocy art. 88(3) (108(3) TFUE) TWE zainteresowane państwo
członkowskie nie może wprowadzić zamierzonych środków dopóki
nie zostanie wydane ostateczne rozstrzygnięcie w sprawie
(klauzula stanstill)
Klauzula standstill obowiązuje (od momentu złożenia
zawiadomienia) do czasu wydania decyzji, w której Komisja
stwierdzi, że pomoc może zostać przyznana
Klauzula standstill zawiera się również w art. 86(1) TWE (106
TFUE), który stanowi, że w odniesieniu do przedsiębiorstw
publicznych i przedsiębiorstw, którym przyznają prawa specjalne
lub wyłączne, nie wprowadzają ani nie utrzymują żadnego środka
sprzecznego z normami niniejszego Traktatu, a w szczególności z
normami przewidzianymi w artykułach 12 oraz 81 do 89 TWE
7
Sprawa Van Calster
sprawy połączone C 261/01 i C 262/01 Van Calster i in. Rec. str. I 12249, pkt 53 i nast. pkt 7
ocena zgodności pomocy ze wspólnym rynkiem należy do wyłącznych
kompetencji Komisji, sądy krajowe, działające pod kontrolą sądów
wspólnotowych, czuwają nad ochroną praw jednostek w przypadku
naruszenia obowiązku uprzedniego zgłoszenia Komisji pomocy państwa,
przewidzianego w art. 88 ust. 3 TWE (108.3 TFUE)
W zależności od charakteru środków prawnych przewidzianych w prawie
krajowym, do sądu krajowego może więc wpłynąć wniosek o przyjęcie
środków tymczasowych, jak przykładowo zawieszenie spornych środków
w celu ochrony interesów jednostek, a w szczególności, w celu ochrony
zainteresowanych podmiotów dotkniętych zakłóceniem konkurencji
spowodowanym przez bezprawnie przyznaną pomoc
8
4
Sprawa SFEI
sprawa C 39/94 SFEI i in., Rec. str. I 3547
w ramach kontroli przestrzegania przez państwa członkowskie
obowiązków nałożonych na nie przez art. 87 WE i 88 WE (107 i 88
TFUE) , sądy krajowe i Komisja wykonują odrębne i uzupełniające się
zadania
sądy krajowe zobowiązane są weryfikować, czy udzielana pomoc była
poprzednio notyfikowana Komisji
Jeśli nie, to sądy powinny stosować środki tymczasowe (interim
measures), aby zapobiec naruszeniu praw osób trzecich
W zależności od charakteru środków prawnych przewidzianych w prawie
krajowym, do sądu krajowego może więc wpłynąć wniosek o przyjęcie
środków tymczasowych, jak przykładowo zawieszenie spornych środków
w celu ochrony interesów jednostek, a w szczególności, w celu ochrony
zainteresowanych podmiotów dotkniętych zakłóceniem konkurencji
spowodowanym przez bezprawnie przyznaną pomoc
9
Sprawa Nazairdis - dyrektywa postępowania dla sądów krajowych
wyrok z dnia 27 paz
dziernika 2005 r. w sprawach połączonych od C 266/04 do C 270/04,
C 276/04 i od C 321/04 do C 325/04 Nazairdis i in., Rec. str. I 9481, pkt 30
W sytuacjach, gdy pomoc publiczna została przyznana bez
notyfikacji, a więc z naruszeniem obowiązków wynikających
z art. 88 (3) TWE (108.3 TFUE) to winna zostać
zakwalifikowana jako bezprawna
10
5
Sprawa Adria-Wien Pipeline
sprawa C 143/99 Adria-Wien Pipeline i Wietersdorfer & Peggauer Zementwerke (Rec.
str. I 8365), pkt 26 i 27
Sądy krajowe stoją na straży przestrzegania zakazu udzielenia
pomocy publicznej zanim nie zostanie zaakceptowana przez
Komisję w trybie art. 88 (3) TWE (108.3 TFUE) .
Na sądach krajowych ciąży obowiązek zapewnienia
podmiotom, które mogą udowodnić naruszenie obowiązku
notyfikacji, wyciągnięcia wszelkich konsekwencji, co
obejmuje ocenę ważności aktów wykonawczych dla środków
pomocowych, a także ewentualny obowiązek zwrotu pomocy
przyznanej z naruszeniem art. 88 (3) TWE (108.3 TFUE)
bądz
zastosowanie środków tymczasowych (np.
zabezpieczenie roszczenia)
11
Sprawa Adria-Wien Pipeline - c.d.
Jednocześnie nawet w sytuacji, gdy Komisja uzna dany
środek za zgodny to taka decyzja Komisji nie skutkuje
konwalidacją środka a posteriori
Taka sytuacja skutkowałaby bowiem naruszeniem
zasady bezpośredniej skuteczności zakazu udzielania
pomocy publicznej bez spełnienia wymogów z art. 88 (3)
TWE (108.3 TFUE)
12
6
Sprawa Transalpine - odp. na pytanie prejudycjalne
sprawa C 368/04 Transalpine �lleitung in �sterreich GmbH, Planai-Hochwurzen-Bahnen GmbH, Gerlitzen-
Kanzelbahn-Touristik GmbH & Co. KG, przeciwko Finanzlandesdirektion f�r Tirol, Finanzlandesdirektion f�r
Steiermark, Finanzlandesdirektion f�r K�rnten
Artykuł 93 ust. 3 zdanie ostatnie Traktatu (obecnie art. 88 (3)TWE 
108.3 TFUE) powinien być interpretowany w ten sposób, że podmiot
zobowiązany z tytułu opłaty stanowiącej integralną część pomocy
pobranej z naruszeniem zakazu wprowadzania w życie środków, o którym
mowa w tym postanowieniu, może się powołać na ten przepis niezależnie
od tego, czy został on dotknięty zakłóceniem konkurencji wynikłym
z przyznania pomocy.
Artykuł 93 ust. 3 zdanie ostatnie Traktatu (obecnie art. 88 (3) TWE,
108.3 TFUE) ) powinien być interpretowany w ten sposób, że
przewidziany w nim zakaz znajduje zastosowanie do opłaty jedynie
wtedy, gdy istnieje imperatywny związek między przeznaczeniem
środków pochodzących z tej opłaty a stanowiącą przedmiot rozważań
pomocą.
Okoliczność, że pomoc jest przyznawana w formie zwolnienia z opłaty
albo że wynikła z tego zwolnienia strata w przychodach jest ze względu
na potrzeby planowania budżetowego danego Państwa Członkowskiego
wyrównywana poprzez podniesienie opłaty, nie jest sama w sobie
wystarczająca dla stwierdzenia istnienia takiego związku
13
Sprawa Banks
wyrok z dnia 20 września 2001 r. w sprawie C-390/98 Banks, Rec. str. I 6117, pkt 80
Spełnienie przesłanki integralności polegającej na związku
między nałożeniem opłaty/podatku a finansowaniem pomocy
z tego z
ródła uprawnia podmioty, które nie są beneficjentami
do dochodzenia zwrotu wpłaconych opłat/podatków
Inna sytuacja występuje, gdy takiego związku nie ma
Podmioty zobowiązane do zapłaty podatku/opłaty nie mogą,
w celu uniknięcia jego zapłaty, powoływać się na okoliczność,
że zwolnienie od tego podatku, z którego korzystają inne
przedsiębiorstwa, stanowi pomoc państwa
14
7
Sprawa Pearle
wyrok z dnia 15 lipca 2004 r. w sprawie C 345/02 Pearle i in., Rec. str. I 7139
sąd krajowy może stanąć przed koniecznością dokonania
wykładni pojęcia pomocy, o którym mowa w art. 87 (1) TWE
Sąd ma więc obowiązek zbadać w szczególności, czy sporny
środek jest korzystny oraz czy jest on selektywny, tzn.
sprzyja on niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji
niektórych towarów w rozumieniu art. 87 (1) TWE.
Dotyczy to ustalania, czy środek państwowy ustanowiony bez
zachowania procedury uprzedniej kontroli przewidzianej
w prawie wspólnotowym powinien być tej procedurze
poddany
15
belgijski podatek od silników
wyrok z dnia 15 czerwca 2006 sygn. C-393/04 i C-41/05 Air Liquide Industries Belgium
S.A. przeciwko Ville de Seraing (C-393/04), Province de LiŁge (C-41/05)
Rada miasta Seraing i LiŁge wydały rozporządzenie wprowadzające
podatek od siły napędowej
Rozporządzenie to nakładało na przedsiębiorstwa przemysłowe,
handlowe, finansowe i rolne prowadzące działalność na obszarze tych
gmin roczny podatek od silników stosowanych przy eksploatacji
przedsiębiorstwa lub jego filii, niezależnie od wprowadzającego je w ruch
paliwa lub innego z
ródła energii.
Kwota tego podatku była proporcjonalna do mocy stosowanego silnika.
Jednocześnie regulacje przewidywały wyłączenia dotyczące m.in.
silników stosowanych w tłoczniach gazu ziemnego w celu
wprowadzania w ruch sprężarek wytwarzających ciśnienie w
gazociągach zasilających.
16
8
W tej sprawie ETS wskazał:
zwolnienie od gminnego lub regionalnego podatku od siły napędowej
wyłącznie silników stosowanych w stacjach gazu ziemnego, z
wyłączeniem silników stosowanych do innych gazów technicznych może
być zakwalifikowane jako pomoc państwa w rozumieniu art. 87 WE.
Do sądów krajowych należy ocena, czy spełnione zostały przesłanki
wystąpienia pomocy państwa.
Ewentualna bezprawność zwolnienia podatkowego tego rodzaju jak
zwolnienie będące przedmiotem postępowania przed sądem krajowym, w
świetle przepisów wspólnotowych z dziedziny pomocy państwa nie
wpływa na zgodność z prawem samego podatku w ten sposób, że
przedsiębiorstwa zobowiązane do zapłaty podatku nie mogą w celu
uniknięcia jego zapłaty bądz
uzyskania jego zwrotu powoływać się przed
sądem krajowym na niezgodność przyznanego zwolnienia z prawem
17
Sprawa Wolfgang Heiser
wyrok z dnia 3 marca 2005 r. w sprawie C-172/03 Wolfgang Heiser przeciwko Finanzamt Innsbruck
W zakresie systemu od wartości dodanej może wystąpić pomoc publicza,
gdy wprowadza się szczególne przywileje dla podatników.
Taka sytacja może wystąpić w sytuacji przejścia podatników z systemu
opodatkowania transakcji podatkiem od wartości dodanej na system
transakcji zwolnionych, gdy takiemu przejściu nie towarzyszy
zmniejszenie dokonanego wcześniej odliczenia dotyczącego towarów
wykorzystywanych nadal w przedsiębiorstwie.
Zgodnie z art. 20 Szóstej Dyrektywy VAT (obecnie dyrektywa
2006/112/EC), gdy zachodzi zmiana okoliczności, które miały wpływ na
określenie wysokości odliczenia, należy odliczenia te skorygować.
Po przejściu na system zwolnienia należy zatem dokonać korekty w
szczególności w odniesieniu do dóbr inwestycyjnych, jeżeli w latach
następujących po roku, w którym zostały one nabyte, zaszły zmiany w
zakresie prawa do odliczenia w stosunku do stanu w momencie nabycia
wspomnianych towarów.
ETS w odpowiedzi na pytanie prejudycjalne uznał, że wprowadzenie
wyjątku od tej reguły jest pomocą państwa
18
9
Sprawa Laboratoires Boiron
wyrok z dnia 7 września 2006 r. w sprawie C 526/04 Laboratoires Boiron S.A. przeciwko
Union de recouvrement des cotisations de s�curit� sociale et d allocations familiales (Urssaf) de Lyon
prawo wspólnotowe należy interpretować w ten sposób, że
laboratorium farmaceutyczne, zobowiązane do zapłaty
takiego podatku jak ten przewidziany w art. 12 ustawy
nr 97-1164 z dnia 19 grudnia 1997 r. o finansowaniu
zabezpieczenia społecznego na rok 1998, jest uprawnione do
powoływania się na to, że nieobjęcie hurtowników tym
podatkiem stanowi pomoc państwa, w celu uzyskania zwrotu
części zapłaconych kwot, która odpowiada korzyści
gospodarczej bezpodstawnie odniesionej przez hurtowników.
19
Sprawa Laboratoires Boiron
wyrok z dnia 7 września 2006 r. w sprawie C 526/04 Laboratoires Boiron S.A. przeciwko
Union de recouvrement des cotisations de s�curit� sociale et d allocations familiales (Urssaf) de Lyon
Prawo wspólnotowe nie stoi na przeszkodzie stosowaniu przepisów prawa krajowego,
które uzależniają zwrot obowiązkowego podatku takiego jak ten przewidziany w art. 12
ustawy nr 97-1164 od przedstawienia przez podmiot żądający zwrotu dowodu na to, że
korzyść odniesiona przez hurtowników z faktu nieobjęcia ich tym podatkiem wykracza
poza koszty dodatkowe ponoszone w związku z wykonywaniem obowiązków
świadczenia usług użyteczności publicznej nałożonych na nich w uregulowaniach
krajowych oraz w szczególności że co najmniej jedna z przesłanek określonych
w wyroku z dnia 24 lipca 2003 r. w sprawie C 280/00 Altmark Trans
i Regierungspr�sidium Magdeburg nie jest spełniona.
W każdym wypadku aby zapewnić poszanowanie zasady skuteczności, w sytuacji gdy
sąd krajowy stwierdzi, że fakt żądania od laboratorium farmaceutycznego takiego jak
Boiron udowodnienia, że hurtownicy otrzymali nadmierną rekompensatę i że podatek od
sprzedaży bezpośredniej stanowi pomoc państwa, może uczynić niemożliwym lub
nadmiernie utrudnionym przedstawienie takiego dowodu, między innymi z tego
powodu, że dowód ten dotyczy danych, którymi takie laboratorium nie może
dysponować, sąd ten obowiązany jest do zastosowania wszelkich środków
proceduralnych przysługujących mu zgodnie z prawem krajowym, wśród których
figuruje zarządzenie koniecznych środków dowodowych, w tym przedłożenie
określonych dokumentów przez jedną ze stron lub osobę trzecią
20
10
Sprawa Ferring
wyrok z dnia 22 listopada 2001 r. w sprawie C 53/00 Ferring, Rec. str. I-9067
Przedmiotowa sprawa dotyczyła francuskiego rynku produktów
leczniczych.
Na rynku istniały dwa bezpośrednio ze sobą konkurujące kanały
dystrybucyjne produktów leczniczych: z jednej strony hurtownicy
i z drugiej strony laboratoria farmaceutyczne, które prowadzą sprzedaż
bezpośrednią.
Wprowadzony podatek od sprzedaży bezpośredniej miał w szczególności
na celu przywrócenie równowagi w konkurencji między tymi dwoma
kanałami dystrybucyjnymi produktów leczniczych, która zdaniem
ustawodawcy francuskiego była zakłócona wskutek istnienia obowiązków
świadczenia usług użyteczności publicznej, nałożonych wyłącznie na
hurtowników.
21
Sprawa Ferring
wyrok z dnia 22 listopada 2001 r. w sprawie C 53/00 Ferring, Rec. str. I-9067
W przedmiotowej sprawie nieobjęcie podatkiem od sprzedaży bezpośredniej
prowadzi do nadmiernej rekompensaty na rzecz hurtowników, w zakresie w jakim
korzyść, jaką ci ostatni czerpią z faktu nieobjęcia podatkiem, wykracza poza
koszty dodatkowe ponoszone w związku z wykonywaniem nałożonych na nich
obowiązków świadczenia usług użyteczności publicznej.
Stwierdzenie elementów pomocy publicznej w tak skonstruowanym mechaniz
mie
podatkowym niesie za sobą szerokie konsekwencje, włączając uprawnienia do
żądania zwrotu podatku przez podmioty nim obciążone
środek jak podatek od sprzedaży bezpośredniej, jako że obciąża on wyłącznie
sprzedaż bezpośrednią produktów leczniczych przez laboratoria farmaceutyczne,
stanowi pomoc państwa na rzecz hurtowników jedynie w takim zakresie, w jakim
prowadzi ona do nadmiernej rekompensaty na ich korzyść, to jest w takim
zakresie, w jakim korzyść, którą te podmioty gospodarcze czerpią z tego, że nie
podlegają one temu podatkowi, wykracza poza dodatkowe koszty ponoszone
przez nie w związku z wykonywaniem obowiązków świadczenia usług
użyteczności publicznej nałożonych na nie w uregulowaniach krajowych.
22
11
Sprawa Noord-Brabant
sprawa C-174: Streekgewest Westelijk Noord-Brabant przeciwko Staatssecretaris van Financi�n,
niepublik., pkt 19
Opłaty nie wchodzą w zakres stosowania postanowień Traktatu
dotyczących pomocy państwa, chyba że przewidują one taki sposób
finansowania pomocy, że stanowią integralną część tej pomocy
W przypadku dochodzenia swoich praw przed sądem krajowym podmiot
może mieć interes w bezpośrednim skutku zakazu wprowadzania w życie
środków, o którym mowa w art. 88 ust. (3) TWE, nie tylko celem
usunięcia negatywnych skutków zakłócenia konkurencji wynikłego
z pomocy przyznanej bezprawnie, ale również celem uzyskania zwrotu
opłaty pobranej z naruszeniem tego postanowienia
W tym ostatnim przypadku to, czy podmiot został dotknięty zakłóceniem
konkurencji wynikłym z przyznania pomocy, jest bez znaczenia dla oceny
jego interesu prawnego.
Jedyną okolicznością, która winna być wzięta pod uwagę, jest to, że
podmiot jest zobowiązany z tytułu opłaty, która stanowi integralną część
pomocy wprowadzonej w życie z naruszeniem zakazu, o którym mowa
w tym postanowieniu
23
Sprawa Francja v. Komisji z 1970
wyrok z dnia 25 czerwca 1970 r. w sprawie 47/69 Francja przeciwko Komisji, Rec. str. 487,
pkt 17, 20 i 21
W zakresie opłat bada się, czy sposób finansowania pomocy
publicznej stanowi jej integralną część.
Ten integralny związek istnieje, gdy środki pozyskane
z opłaty są obowiązkowo przeznaczane na finansowanie
pomocy.
Jeżeli istnieje taki związek, środki pozyskane z opłaty
wpływają bezpośrednio na egzystencję pomocy, a
w konsekwencji również na ocenę z punktu widzenia
zgodności tej pomocy ze wspólnym rynkiem
24
12
Sprawa Comateb
wyrok z dnia 14 stycznia 1997 r. w sprawach połączonych od C 192/95 do C 218/95
Comateb i in., Rec. str. I 165, pkt 20
Ewentualne konsekwencje niedochowania ze strony władz
krajowych zakazu wprowadzania w życie środków bez
notyfikacji i uzyskania dla programu jego akceptacji ze strony
Komisji obejmują również ten integralny aspekt pomocy, a
więc sposobu jej finansowania
W praktyce może to oznaczać obowiązek władz krajowych
zwrotu opłat pobranych z naruszeniem prawa wspólnotowego
25
Sprawa Pepe
wyrok z dnia 13 stycznia 2005 w sprawie C 175/02 F,J. Pepe przeciwko Minister van
Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, pkt 25
zakaz wprowadzania w życie środków, o którym mowa
w art. 88 (3) TWE nie znajduje zastosowania do opłaty
w sytuacji, gdy ani sama opłata, ani określona część środków
z niej uzyskanych nie są obowiązkowo przeznaczane na
finansowanie pomocy
26
13
Sprawa FNCE
wyrok z dnia 21 listopada 1991 r. w sprawie C 354/90 F�d�ration nationale du commerce ext�rieur des produits
alimentaires i Syndicat national des n�gociants et transformateurs de saumon, Rec. str. I 5505, pkt 16
podmiot może mieć interes w powoływaniu się przed sądami krajowymi
na bezpośredni skutek zakazu wprowadzania w życie środków bez ich
akceptacji przez Komisję, nie tylko celem usunięcia negatywnych
skutków zakłócenia konkurencji wynikłego z pomocy przyznanej
bezprawnie, ale również celem uzyskania zwrotu opłaty pobranej
z naruszeniem tego postanowienia.
W tym ostatnim przypadku to, czy podmiot został dotknięty zakłóceniem
konkurencji wynikłym z przyznania pomocy, jest bez znaczenia dla oceny
jego interesu prawnego.
Jedyną okolicznością, która winna być wzięta pod uwagę, jest to, że
podmiot jest zobowiązany z tytułu opłaty, która stanowi integralną część
pomocy wprowadzonej w życie z naruszeniem zakazu o udzielaniu
pomocy publicznej
27
Obwieszczenie Komisji o współpracy między sądami
krajowymi a Komisją w obszarze pomocy państwa
Notice on cooperation between national courts and the Comission in State aid field (Dz.Urz. WE C 2, 23.11.1995)
28
14
Windykacja bezprawnie udzielonej pomocy
W przypadku wydania negatywnej decyzji państwo
członkowskie jest zobowiązane do egzekucji przyznanej
pomocy od beneficjenta [podstawa prawna art. 88(2)
TWE oraz art. 14 rozporządzenia nr 659/99]
Windykacja odnosi się do udzielonej pomocy oraz do
odsetek, które obejmują okres od dnia udzielenia
pomocy do dnia zwrotu [art. 14(2) rozporządzenia nr
659/99]
29
Wymogi co do decyzji Komisji
Komisja nie jest obowiązana w decyzji określić dokładnej kwoty
pomocy podlegającej windykacji
W orzecznictwie wskazuje się, że żaden przepis prawa
wspólnotowego nie wymaga od Komisji, aby przy nakazywaniu
uzyskania zwrotu pomocy uznanej za niezgodną ze wspólnym
rynkiem określała dokładną kwotę, która ma zostać odzyskana.
Wystarczy, aby decyzja Komisji zawierała wskazówki pozwalające
adresatowi na samodzielne, bez nadmiernych trudności, ustalenie
tej kwoty (Sprawa C-480/97: Komisja v. Portugalia, Zb. orz. 2000,
s. I-8717, pkt 25)
W takich wypadkach państwo członkowskie jest obowiązane do
dokładnego wyliczenia kwot podlegających zwrotowi
30
15
Sprawa Tubemeuse
wyrok z dnia 21 marca 1990 r. w sprawie C 142/87 Belgia przeciwko Komisji, zwany  Tubemeuse , Rec.
str. I 959, pkt 66; podobnie: wyrok z dnia 4 kwietnia 1995 r. w sprawie C 348/93 Komisja przeciwko
Włochom, Rec. str. I 673, pkt 27
celem działania Komisji w przypadku żądania odzyskania
bezprawnie przyznanej pomocy jest spowodowanie utraty
przez beneficjenta korzyści, którą uzyskał on na rynku
w porównaniu z podmiotami konkurującymi oraz
odtworzenie sytuacji panującej przed wypłatą tej pomocy
31
Po wydaniu decyzji nakazującej windykację pomocy od
beneficjenta (recovery decision) państwo członkowskie jest
obowiązane podjąć wszystkie konieczne środki (all necessary
measures) w celu windykacji pomocy od beneficjenta [art. 14(1)
rozporządzenia nr 659/99]
Windykacja jest przeprowadzana bezzwłocznie i zgodnie z
procedurami przewidzianymi w prawie krajowym zainteresowanego
państwa członkowskiego
Pomoc udzielona bezprawnie podlega zwrotowi wraz z odsetkami
W prawie wspólnotowym nie przewiduje się specjalnej procedury
windykacyjnej decyzji Komisji
32
16
sprawa Deggendorf
sprawa C-188/92, TWD Textilwerke Deggendorf GmbH v Germany, ECR [1994], I-00833
ETS dopuścił przy spełnieniu określonych warunków, by
Komisja zawiesiła możliwość udzielania przez państwo
członkowskie nowej pomocy beneficjentowi dopóki nie
zwróci pomocy udzielonej niezgodnie z prawem, która jest
przedmiotem decyzji o windykacji
33
Nakaz windykacji, jak każda inna decyzja Komisji, może
być zaskarżony do ETS
Obowiązek zwrotu wyłącza sytuację, w której
naruszone zostały wspólnotowe reguły
wynikające z zasady pewności prawa oraz
ochrony zaufania
34
17
Sprawa Alcan
wyroki : z dnia 20 września 1990 r. w sprawie C 5/89 Komisja przeciwko Niemcom, Rec. str. I 3437, pkt 14
oraz z dnia 20 marca 1997 r. w sprawie C 24/95 Alcan Deutschland, Rec. str. I 1591, pkt 25
istniejący obowiązkowy charakter kontroli pomocy państwa dokonywanej
przez Komisję na podstawie art. 88 TWE, pozwala beneficjentom mieć
uzasadnione oczekiwania co do legalności pomocy w zasadzie jedynie
wtedy, gdy pomoc została przyznana z poszanowaniem procedury
przewidzianej w tym postanowieniu i wydanych na jego podstawie
przepisach proceduralnych (w szczególności chodzi rozporządzenie nr
659/99).
Dlatego też staranny uczestnik obrotu gospodarczego powinien bowiem
być zazwyczaj w stanie upewnić się, że ta procedura została zachowana,
nawet jeśli za bezprawny charakter decyzji o przyznaniu pomocy
odpowiedzialne jest zainteresowane państwo ze względu na to, że
odwołanie pomocy jest sprzeczne z zasadą dobrej wiary
35
Sprawa Fleuren Compost
sprawa C 5/89 Komisja przeciwko Niemcom, Rec. str. I 3437, pkt 16; sprawa
T 109/01 Fleuren Compost przeciwko Komisji, Rec. str. II 127, pkt 136
Komisja przyznaje beneficjentom pomocy możliwość
powołania się na nadzwyczajne okoliczności, a polegające na
istnieniu uzasadnionych oczekiwań co do zgodności pomocy
z prawem
Jednocześnie w takich przypadkach dokonanie oceny tych
nadzwyczajnych okoliczności należy do sądu krajowego,
przed którym zawisł dany spór, po ewentualnym zadaniu
przez ten sąd Trybunałowi pytań prejudycjalnych
w przedmiocie wykładni
36
18
Komisja v. Włochy z 1995
Sprawa C-280/95: Komisja v. Włochy, Zb. orz. 1998, s. I-259, pkt 13; sprawa C-378/98:
Komisja v. Belgia, Zb. orz. 2001, s. I-5107, pkt 30
zarzutem, jaki państwo członkowskie może przytoczyć na swoją
obronę wobec skargi Komisji o stwierdzenie jego uchybienia na
podstawie art. 88(2) TWE, jest zarzut oparty na całkowitej
niemożności prawidłowego wykonania decyzji nakazującej
windykację
Przesłanka całkowitej niemożności wykonania nie jest spełniona,
gdy pozwany rząd ogranicza się do poinformowania Komisji o
trudnościach natury prawnej, politycznej lub praktycznej w
wykonaniu decyzji, nie podejmując względem przedsiębiorstw,
których to dotyczy, rzeczywistych kroków zmierzających do
windykacji pomocy i nie przedstawiając Komisji innych sposobów
wykonania decyzji, które mogłyby pomóc przezwyciężyć te
przeszkody
37
Srawa Komisja v. Włochy
Case C-280/95, Commission v Italy, [1998] ECR I-259
przesłanką dla uznania całkowiten niemożności wykonania
decyzji nakazującej windykację pomocy nie jest nadmierna
liczba jej beneficjentów
38
19
Sprawa C-261/99 Komisja przeciwko Francji, Rec. str. I-2537, pkt 24; sprawa
C 378/98 Komisja przeciwko Belgii, Rec. str. I-5107, pkt 31
W sytuacji, gdy państwo członkowskie podczas wykonania
decyzji Komisji napotyka na nieprzewidziane i niedające się
przewidzieć trudności polityczne, prawne, praktyczne lub
konsekwencje, których Komisja nie przewidziała, musi
przedstawić je do oceny Komisji proponując odpowiednie
modyfikacje wspomnianej decyzji.
W takim przypadku Komisja i zainteresowane państwo
członkowskie muszą współpracować w dobrej wierze w celu
pokonania trudności w pełnym poszanowaniu postanowień
traktatu WE, a w szczególności postanowień dotyczących
pomocy państwa
39
Sprawa Hydrotherm - obejście prawa
wyrok z dnia 12 lipca 1984 r. w sprawie C-170/83 Hydrotherm, Rec. str. 2999, pkt 11
w definicji małego i średniego przedsiębiorstwa prawodawca wprowadził tzw.
kryterium niezależności.
Zarówno małe, jak i średnie przedsiębiorstwo powinno spełniać tzw. kryterium
niezależności, a przez to 25% lub więcej kapitału bądz
praw głosu nie może sie
znajdować w posiadaniu jednej firmy lub w posiadaniu większej liczby firm
wspólnie.
W ten sposób dąży się do wyeliminowania sytuacji, w której przedsiębiorcy
nienależący do kategorii MSP zakładają podmioty zależne, które spełniają
warunki co do zatrudnienia, obrotów i sumy bilansowej i w ten sposób uzyskują
poprzez podmioty zależne pomoc dedykowaną dla MSP.
W orzecznictwie sądów wspólnotowych oraz praktyce organów wspólnotowych
zwraca się uwagę, by przedmiotowe kryterium niezależności nie było obchodzone
z powodów czysto formalnych.
Z utrwalonej linii orzeczniczej wynika, że  w przypadkach, gdy niezależne pod
względem prawnym osoby fizyczne lub prawne stanowią jedną jednostkę
gospodarczą, z punktu widzenia stosowania wspólnotowych reguł konkurencji
należy je traktować jako jedno przedsiębiorstwo
40
20
Sprawa Intermills
wyrok z dnia 14 listopada 1984r. w sprawie 323/82 Intermills przeciwko Komisji, Rec. str.
3809, pkt 11 i 12
W dziedzinie pomocy państwa wątpliwość, czy istnieje
jednostka gospodarcza, pojawia się głównie w kontekście
określenia osoby beneficjenta pomocy. W tej kwestii
wskazuje się, że Komisja dysponuje szerokim zakresem
swobodnego uznania dla ustalenia, czy spółki będące częścią
grupy winny być traktowane w kontekście stosowania
programów pomocy państwa jako jedna jednostka
gospodarcza, czy raczej jako podmioty autonomiczne pod
względem prawnym i finansowym
41
Sprawa Graphischer
wyrok zdnia 14maja 2002r. wsprawie T-126/99 Graphischer Maschinenbau
przeciwko Komisji, Rec. str.II-2427, pkt32
Swoboda uznania Komisji oznacza uwzględnienie
i ocenę złożonych pod względem gospodarczym
faktów i okoliczności
42
21
 W celu zapewnienia przestrzegania wydanej decyzji
i uniknięcia jakichkolwiek zakłóceń konkurencji windykacja
nie zawsze jest ograniczona do początkowego adresata
pomocy, lecz objąć może także przedsiębiorstwo, które nadal
prowadzi jego działalność za pomocą przeniesionych
środków produkcji
43
W przypadku sprzedaży aktywów spółki będącej beneficjentem
przedsiębiorstwom trzecim, Komisja stosuje rozróżnienie w zależności od
tego, czy majątek ten został sprzedany w częściach, czy też  w całości
w sytuacji, gdy składniki majątku były sprzedawane oddzielnie, ich nabywcy nie
są zobowiązani do zwrotu pomocy, skoro wskutek oddzielnej sprzedaży aktywów
subwencjonowana działalność przestała istnieć, a przyznana przed przeniesieniem
aktywów pomoc nie może już z tego powodu stawiać przedsiębiorstw
konkurujących ze spółką będącą beneficjentem tej pomocy w mniej korzystnej
sytuacji.
Sytuacja przedstawia się odmiennie w przypadku, gdy aktywa zostały sprzedane
 w całości w sposób umożliwiający nabywcy kontynuowanie działalności spółki
będącej beneficjentem - w takiej sytuacji dalsze prowadzenie subwencjonowanej
działalności może utrwalić zakłócenie konkurencji.
Dlatego wymagana jest szczególna ostrożność, aby uniknąć sytuacji, w której
przeniesienie majątku spółki będącej beneficjentem mogłoby prowadzić do
obejścia materialnego obowiązku zwrotu poprzez  ukrycie sprzedanego majątku.
Próbę obejścia tego obowiązku można wykluczyć jedynie w sytuacji, gdy  poza
tym, że za przeniesienie majątku spółki będącej beneficjentem zapłacono cenę
rynkową  przeniesienie go  w całości zostało dokonane w ramach postępowania
nieograniczonego żadnymi warunkami, otwartego i przejrzystego dla wszystkich
konkurentów tej spółki
44
22
Zmiany w strukturze własnościowej
beneficjenta
gdy nastąpiły zmiany w strukturze własnościowej sytuacja
taka jest neutralna z punktu widzenia określenia podmiotów
zobowiązanych do zrotu pomocy.
Nadal istnieje beneficjent pomocy (zmienił się jedynie
właściciel beneficjenta), a obowiązek zwrotu pomocy obciąża
nadal spółkę, która otrzymała pomoc bądz
jej następców
prawnych.
W kontekcie windykacji nie mają znaczenia zmiany, które
zaszły w strukturze własnościowej beneficjenta, który
kontynuując prowadzenie subwencjonowanej działalności
nadal czerpie korzyści z pomocy i nadal zakłócają w ten
sposób konkurencję
45
wyrok z dnia 3 lipca 2000r. w sprawie C 457/00
Belgia przeciwko Komisji, Rec. str.I 6931, pkt5562
Jeżeli aktywa beneficjenta pomocy zostały przeniesione do
przedsiębiorstw należących do tej samej grupy kapitałowej
będą one zobowiązane do zwrotu pomocy. W takim
przypadku dzięki transferom tych aktywów moga one czerpać
korzyści ze skutków pomocy i w ten sposób odnosić zyski
46
23
sprawa Alcan Deutschland (C 24/95)
zarzut oparty na braku wzbogacenia, nie stanowi skutecznej
podstawy uzasadniającej odmowę zwrotu pomocy.
W ocenie Komisji te rozważania Trybunału mogą znalez
ć
zastosowanie w przypadku, kiedy w znacznym stopniu celem
mechanizmów przenoszenia aktywów w obrębie konsorcjum
przedsiębiorstw jest pozbawienie początkowego beneficjenta
pomocy tego wzbogacenia.
Jej zdaniem w takim przypadku wykluczone jest
uwzględnienie zarzutu, że wzbogacenie nie ma już miejsca,
a wręcz przeciwnie  należy przypisać bezprawną korzyść
tym należącym do grupy przedsiębiorstwom, które
początkowo otrzymały skierowaną do nich pomoc
47
Postępowanie upadłościowe
wyroki z dnia 15 stycznia 1986 r. w sprawie 52/84 Komisja przeciwko Belgii, Rec. str. 89, pkt 14 oraz
z dnia 21 marca 1990 r. w sprawie C 142/87 Belgia przeciwko Komisji, Rec. str. I 959, pkt 60 i 62
przywrócenie wcześniejszej sytuacji i uniknięcie zakłócenia
konkurencji wynikłego z bezprawnie wypłaconej pomocy
mogą co do zasady zostać zrealizowane poprzez dodanie
zobowiązania do zwrotu tej pomocy do pasywów
przedsiębiorstwa znajdującego się w stanie likwidacji
w zakresie, w jakim z tej pomocy nie odniosło korzyści inne
przedsiębiorstwo.
Zgodnie z tym orzecznictwem bowiem takie dodanie do
pasywów wystarcza, aby zapewnić wykonanie decyzji
nakazującej odzyskanie pomocy państwa, która jest
niezgodna ze wspólnym rynkiem
48
24
KoniEC
49
25